Hertryggur hefir konungr heitit. Hann réð fyrir austr í Rússía. Þat er mikit land ok fjölbyggt ok liggr milli Húnalands ok Garðaríkis. Hann var kvángaðr. Hann átti tvær dætr. Hét hvártveggi Hildr. Þær váru vænar ok vel skapi farnar ok váru sœmiliga upp fæddar. Konungr unni mikit dætrum sínum.
Einn tíma bar þat til tíðenda, at konungr fór á dýraveiðar, en in eldri Hildr á hnotskóg ok konur hennar. Hún var kölluð Brynhildr. Kom þat til þess, at hún vandist við riddara íþróttir. Nú sem þær búast heim ór skóginum, kemr eitt mikit dýr, þat er hjasi heitir, fram at þeim. Þat var mikit vexti ok grimmt. Þat á lengstan aldr af dýrum, ok er þat fornmæli, at sá, sem gamall er, sé aldraðr sem einn hjasi. Þat er skapt sem glatúnshundr ok hefir eyru svá stór, at þau nema jörð. En er þær sá dýrit, hljóp síns vegar hver, en dýrit greip konungsdóttur ok hljóp í skóginn, en konurnar sögðu heim þessi tíðendi. Varð konungr mjök hryggr ok lætr leita, ok finnst hún hvergi. Kemr engi sá, at honum kunni þar til at segja. Dofnar hér yfir sem annat, ok líðr til jóla.
At jólum helt konungr veizlu dýrliga. Hildr in yngri nam hannyrðir ok sat í skemmu, ok var hún Bekkhildr kölluð. Hún var vitr. Inn fyrsta dag jóla sendir konungr eptir dóttur sinni, ok nú býr hún sik ok sínar skemmumeyjar, ok ganga út á strætit, ok fylgdu þeim sœmiligir hofmenn. En er þær váru komnar fyrir grasgarð nokkurn, heyrðu þær gný mikinn ok sá fljúga einn ógurligan gamm. Sýndust þeim hans vængir breiðast út yfir borgina, ok kemr mikit myrkr, en þessi gammr tók konungsdóttur ok flýgr burt með hana, en laust til bana tvá hennar þjónustumenn, en allir urðu ógurliga hræddir.
Kómu þessi tíðendi nú í höllina, ok varð konungr dapr mjök. Hann mælti: «Seint vill frá hefja um þann mannskaða, sem vér fáum. Kann ek eigi at skilja, hverjar óvættir á munu liggja. Því skal þau mín orð mega bera, at hverr, sem þat vill vinna til minna dætra at leita eptir þeim, þá skal sá, sem þær finnr, eiga þær ok þriðjung míns ríkis, en ef þær finnast dauðar, skal sá hafa inn bezta jarlsdóm í mínu ríki ok þá gifting, sem hann vill.»
En margir sögðu, at mikit væri út gefit, enda væri til mikils at vinna. Líða nú jólin, ok ferr hverr heim til síns heimilis, ok þykkir mörgum mikils verð þessi tíðendi.
Líðr nú vetrinn ok sumarit eptir, ok at áliðnu hausti bar þar til tíðenda, at þar kom skip eitt lítit vexti, en allt gulli búit fyrir ofan sjó. Þar váru á þrír tigir manna ok þjónustumenn at auki. Konungr var fyrir í höfninni. Þeir gengu fyrir konung ok kvöddu hann. Hann tók vel kveðju þeira ok spurði, hverir þeir væri, en sá kveðst Ásmundr heita ok kallaðr berserkjabani, er fyrir þeim var.
«Hversu gamall maðr ertu?» sagði konungr.
«Sextán vetra,» sagði Ásmundr.
«Þik hefi ek gildastan sét,» sagði konungr, «á þeim aldri, eða hvaðan ertu at kominn?»
«Ór hernaði,» sagði Ásmundr, «en nú er komit at vetri, ok viljum vér hafa hér friðland í vetr. Skortir oss eigi fé at leggja fyrir vára menn.»
Konungr segir þat til reiðu. Lætr Ásmundr færa föng sín af skipi, ok var þeim fengit sœmiligt herbergi at geyma sitt góz, en optast drakk Ásmundr í konungs höll. Hugnaðist Ásmundr þar vel ok hans menn.
Þá er Ásmundr hafði verit þar mánuð, var þat einn dag, at konungr sat yfir drykkju, at menn kómu í höllina átján saman, allir mjök sárir. Sá hét Rögnvaldr, er fyrir þeir var, landvarnarmaðr konungs. Hann kvaddi konung. Konungr tók vel kveðju hans ok spurði, hverr hann hefði svá harðliga leikit.
«Maðr er einn kominn í land yðvart,» sagði Rögnvaldr. «Sá heitir Egill. Hann er illr viðreignar. Hann rænti land yðvart, ok fór ek til móts við hann, ok hafði ek fimm skip vel skipuð, en Egill hafði eitt skip ok á þrjá tigi manna. Þóttumst ek hafa ráð hans í hendi mér, en svá skildu vit, at ek kom á flótta, ok váru drepnir menn mínir allir utan þessir. En Egill þessi hefir aðra hönd ok er kallaðr Egill einhendi, ok vinnr hann meira sigr með þeiri, sem af er. Er þar búit um eitt sverð, ok er þat dverga smíði, ok er því læst at fyrir ofan úlflið, en hans högg standast engir menn.»
Gekk Rögnvaldr þá til sætis ok datt dauðr niðr. Konungr mælti: «Eigi má ek þat þola, at þín sé óhefnt.»
Ásmundr svarar: «Svá mætta ek helzt launa yðr gott yfirlæti at finna Egil þenna.»
«Þat vil ek gjarna,» sagði konungr, «ok hafið svá mikit lið sem þér vilið.»
«Ekki em ek vanr at auka liði við jafnmarga menn,» sagði Ásmundr, «en ef Egill hefir meira lið, þá munu landsmenn veita oss.»
Ásmundr fór nú til móts við Egil ok bað sína menn róa vápnaða at þeim. Egill var ekki varbúinn ok spurði, hverr þar gerði svá gildan atróðr.
Ásmundr sagði til sín, — «ok á ek við þik erendi.»
«Lát heyra þau,» sagði Egill.
«Ek vil skipta við þik vápnum,» sagði Ásmundr, «ok gefa sverð mót öxum.»
«Eigi viljum vér þess synja,» sagði Egill, «eða er mikit fé á skipum yðrum?»
Ásmundr sagði eigi vera, — «viljum vér afla þar nokkurs, sem þér eruð, eða hverju vili þér bæta konungi fyrir rán?»
«Ekki erum vér vanir,» sagði Egill, «at leggja peninga fyrir, þótt sveinar taki sér slátrsauði.»
«Þá munu vér eptir leita,» sagði Ásmundr, «því at konungr sendi mik eptir höfði þínu.»
«Hann vill þik þá feigan,» sagði Egill, «ok gerumst heldr fóstbræðr ok drepum konung ok göngum at eiga dætr hans.»
«Eigi eru þær lausar fyrir,» sagði Ásmundr, «því at þær hafa verit stolnar frá honum.»
«Þat er skaði, ef menn okkrir drepast niðr,» sagði Egill, «ok berjumst tveir heldr.»
Ásmundr kveðst þess albúinn. Þeir ganga nú á land ok reyndu sínar íþróttir, ok var nær um með liðsmönnum þeira, ok um kveldit settust þeir í samdrykkju ok sváfu af um nóttina.
En um morguninn tóku þeir Ásmundr ok Egill vápn sín ok börðust sterkliga, ok þrimr skjöldum spillti hvárr fyrir öðrum. Var þá sól í fullu suðri.
Egill mælti þá: «Viltu eiga leik þenna lengr?»
«Eigi er enn mikit um þreytt,» sagði Ásmundr, «ok eigi mun konungi þykkja rekit sitt erendi, ef vit hættum svá búit.»
«Þú munt ráða,» sagði Egill.
«Hversu gamall maðr ertu?» sagði Ásmundr.
«Átján vetra,» sagði Egill.
«Tak vápn þín, ef þú vilt lengr lifa,» sagði Ásmundr.
Berjast þeir nú öðru sinni, ok sýnist æ sem þeim sé dauðinn víss, sem til er höggvit.
Ok sem sól er komin í útsuðr, mælti Egill: «Betra ætla ek okkr at hætta þessum leik.»
«Hræðsla gengr þér til þess,» sagði Ásmundr. Hann hafði þá fengit eitt sár.
«Ver þik nú þá,» sagði Egill.
Sóttust þeir þá í þriðja sinn. Átti Ásmundr þá ekki annat at gera en hlífa sér, ok fengit hafði hann nú þrjú sár. Sér hann nú, at eigi mun svá búit duga, kastar nú sverðinu ok hleypr á Egil. Verðr honum nú bág höndin, ok berast þeir víða um völlinn, en svá kemr, at Egill fellr. Hafði hvárr slitit hjálminn af öðrum.
«Eigi nenni ek,» sagði Ásmundr, «at bíta sundr í þér barkann, er sverð mitt er fjarri.»
«Sá er þér nú beztr,» sagði Egill.
«Þat mun nú voga verða,» sagði Ásmundr.
Hljóp hann þá eptir sverði sínu ok hljóp at Agli, en hann lá svá kyrr sem hár hans væri skorit.
Ásmundr mælti: «Engum manni ertu líkr, Egill. Stattu nú upp, ok vil ek nú boð þat, er þú hefir áðr boðit mér, at vera þinn fóstbróðir.»
«Mikit þykki mér fyrir því,» sagði Egill, «á ek þá at launa þér lífgjöf.»
«Eigi mun ek drepa þik,» sagði Ásmundr, «en þat vil ek, at þú farir með mér til konungs.»
Kómu þá menn þeira beggja ok báðu þá sættast. Takast þeir nú í hendr ok sverjast í fóstbræðralag eptir fornum sið.
Þeir búa nú ferð sína ok koma til Tryggva konungs. Ásmundr kvaddi konung, en hann tók honum vel ok spurði, hvárt hann hefði fundit Egil inn einhenda.
Ásmundr kveðst hann fundit hafa, — «ok hefi ek eigi sét vaskara mann, ok vill hann nú ganga í stað Rögnvalds ok vit báðir, at verja land þitt.»
«Ef þú vilt selja mér trú þína,» sagði konungr, «at þit gangið í hans stað, þá mun ek taka sættir af ykkr.»
Ásmundr kveðst þat gera vilja. Var Egill þá til kallaðr, ok gerðust þeir Ásmundr landvarnarmenn konungs ok sátu þar um vetrinn.
At jólum hafði konungr vinaboð, ok jóladag inn fyrsta spurði konungr eptir, hvárt nokkurr væri sá þar kominn, at honum kynni at segja, hvat orðit mundi af dætrum hans, en þat kunni engi at segja. Lýsti konungr þá þeim skilmála, sem hann hafði á gert.
Egill sagði: «Þat væri röskum mönnum gott til fjár at vinna.»
Eptir jólin fór hverr til síns heimilis.
Þegar hávetri var liðit, settu þeir Egill ok Ásmundr skip sitt á sjó ok völdu á fjóra menn ok tuttugu, en sá hét Víglogi, sem þeir settu fyrir þá, sem eptir váru, en þeir sögðust mundu leita konungsdætranna ok eigi aptr koma, fyrr en þær fyndist annathvárt lífs eða dauðar. Sigldu þeir nú í haf ok vissu aldri, hvert þeir skyldu fara. Könnuðu þeir eyjar ok útsker ok fjallbyggðir ok fóru svá allt sumarit, en at vetri váru þeir komnir norðr at Jötunheimum, ok lögðu þeir þar undir skóg einn ok bjuggust þar um ok settu upp skip sitt.
Sögðu þeir sínum mönnum, at þeir skyldu þar dveljast um vetrinn. «Skulu vit Egill,» sagði Ásmundr, «kanna land þetta, en ef vit komum eigi aptr at sumri, þá skulu þér fara, hvert sem yðr lystir.»
Ganga þeir nú á mörkina ok skjóta dýr ok fugla til matar sér. Váru þeir á mörkum, svá at mánuðum skipti, ok fengu stundum engan mat. Eitt sinn kómu þeir í dal einn. Á ein var þar ok eyrar sléttar, en upp yfir skógr ok hamrar. Þar sá þeir margt geitfé ok feita hafra. Ráku þeir saman féit ok tóku einn feitan hafr ok sögðust skyldu skera hann, ok því næst heyra þeir kvæklat upp yfir sik. Stukku þá burt allar geitrnar, ok varð þeim lauss hafrinn. Þeir sá kvikendi uppi í hömrunum. Þat var meira á þverveginn en hæðina. Þat var svá hvellt sem bjalla ok spurði, hverir svá djarfir væri, at stela vildu hafri drottningarinnar.
Ásmundr mælti: «Hver ertu, in fagra ok in bólfimliga, eða hvar ræðr drottning þín?»
«Skinnnefja heiti ek,» sagði hún, «en móðir mín Arinnefja. Hún er drottning hér í Jötunheimum ok býr skammt burt heðan. Mættu þit finna hana heldr en stela.»
«Satt segir þú þat,» sagði Ásmundr. Tók hann þá fingrgull ok gaf Skinnnefju.
«Eigi þori ek at þiggja,» sagði hún, «at þér, því at ek veit, at móðir mín segir, at þat sé hvílutollr minn.»
«Eigi er ek vanr at taka aptr þat, sem ek gef,» sagði Ásmundr, «en þiggja munu vit, at þú umgangir okkr greiða.»
Síðan fór hún heim undan ok finnr móður sína. Kerling spurði, hví hún væri svá sein. Hún kveðst hafa fundit tvá menn beinaþurfi, — «ok gaf annarr þeira mér gull ok bað mik vísa þeim til gistingar.»
«Hví þáttu gull?» sagði hún.
«Ek ætlaða hjá þér til launanna,» sagði Skinnnefja.
«Hví battu þá ekki hingat fara?» sagði kerling.
«Ek vissa eigi, hversu þér var um þat gefit,» sagði hún.
«Bjóð þeim hingat,» sagði kerling.
Skinnnefja hljóp þegar ok mælti: «Móðir mín bað ykkr koma til sín. Skulu þit vera léttir af tíðendum. Mun hún á flestu kunna grein at gera.»
Nú finna þeir kerlingu. Hún spurði þá at nafni. Þeir sögðu it sanna til. Kerling var starsýn á Egil. Þeir sögðust eigi hafa etit mat á sjau dögum. Kerling var at at renna mjólk. Hún átti fimm tigi geita, ok mjólkuðu sem kýr. Hún átti ketil stóran, ok tók hann alla mjólkina. Hún átti hveitiakr stóran. Tók hún þar svá mikit mjöl, at hún gerði hvern dag graut í katlinum, ok höfðu þær þat til viðrlífis.
«Þú, Skinnnefja,» sagði hún, «tak hrís ok ger eld brenniligan. Mun eigi of vel plagat, þótt þeir eti grautinn.»
Skinnnefja hafði í flýti. En kerling bað þá herða á, þat fyrst sem til væri. Kom þar fram dýra hold ok fugla.
Kerling mælti: «Verum eigi hljóð, þó at eigi verði svá vel plagat sem vera skyldi. Mun langt, áðr en grautrinn er búinn, ok seg þú ævisögu þína, Ásmundr, en þá skal Egill við taka, en þá mun ek skemmta til borðprýði af því, sem yfir mik hefir borit, ok forvitnar mik at vita, hverrar ættar þit eruð eða hvat undir ferðum ykkrum býr.»
Ásmundr tók þá til orða: «Óttarr hét konungr. Hann réð fyrir Hálogalandi. Sigríður hét drottning hans, dóttir Óttars jarls af Jótlandi í Danmörk. Þau áttu einn son. Sá hét Ásmundr. Hann var mikill vexti. Vandist hann við íþróttir, ok þá hann var tólf vetra, þótti hann af bera öllum þeim, sem þar váru. Helt hann marga leiksveina.
Eitt sinn, er þeir váru á skóg riðnir, fann Ásmundr einn hera. Hann sleppti hundum sínum til hans. Herinn hljóp undan, ok gátu hundarnir ekki farit hann. Ásmundr gaf ekki fyrr upp en hestrinn fell af mæði. Hljóp hann þá ok elti dýrit með hundunum. Lauk svá, at herinn steypti sér ofan fyrir sjóvarhamra. Ásmundr sneri þá til hestsins ok fann hann eigi. Var þá komit kveld. Svaf Ásmundr af um nóttina, en at morgni var komin þoka svá myrk, at hann vissi eigi, hvar hann var kominn.
Þrjá daga villtist hann á skóginum. Þá sá hann mann ganga á móti sér mikinn ok fríðan í skarlatskyrtli, en hárit gult sem silki. Eigi þóttist Ásmundr vænna mann sét hafa. Heilsar nú hvárr öðrum. Ásmundr spurði hann at nafni. Hann kveðst Árán heita, sonr Róðíáns konungs af Tattaríá, — «hefi ek verit í hernaði.»
«Hversu gamall ertu?» sagði Ásmundr.
«Tólf vetra,» sagði Árán.
«Þar munu ekki fleiri þínir líkar,» sagði Ásmundr.
«Engum var ek þar líkr,» sagði Árán, «ok því strengda ek þess heit at koma eigi aptr, fyrr en ek hefða fundit annan minn líka at aldri ok íþróttum. Nú hefi ek frett til eins manns, er Ásmundr heitir, sonr konungs af Hálogalandi, eða kanntu nokkut at segja mér til hans, því at mér er sagt, at þar muni skammt manna á milli?»
«Þann mann þekki ek gerla,» sagði Ásmundr, «ok talar hann nú við þik.»
«Þá gengr at óskum,» sagði Árán, «ok megu vit nú prófa okkra fimleika.» Ásmundr kveðst þess búinn.
Síðan frömdu þeir allar íþróttir, þær ungum mönnum váru tíðar í þær mundir, ok váru þeir svá jafnir, at ekki mátti á millum sjá. Síðast tóku þeir fang, ok váru harðar sviptingar með þeim, ok mátti eigi mun gera, hvárr sterkari var, ok skildu svá, at þeir váru báðir móðir.
Þá talaði Árán til Ásmundar: «Ekki skulu vit vápnaskipti prófa, því at þat verðr skaði okkar beggja. Vil ek, at vit sverjumst í fóstbræðralag, at hvárr skal annars hefna ok eiga fé saman, fengit ok ófengit.»
Þat fylgdi ok svardaga þeira, at hvárr, sem lengr lifði, skyldi láta verpa haug eptir annan ok láta þar í svá mikit fé sem þeim þætti sóma. Síðan skal sá, sem lengr lifir, sitja hjá inum dauða þrjár nætr í haugi ok fara síðan burt, ef hann vildi; vöktu sér síðan blóð ok létu renna saman. Heldu menn þat þá eiða. Árán bauð honum nú at fara til skipa með sér ok sjá sinn fararblóma. En með því at Ásmundr var þá í Jótlandi með Óttari jarli, móðurföður sínum, þá lét hann Árán ráða.
Þeir fara nú til skipa Áráns, ok váru þau tíu langskip með góðum drengjum skipuð. Árán gaf Ásmundi helming liðs ok skipa. Ásmundr bað, at þeir mundu sigla til Hálogalands, ok vildi hann hafa þaðan sitt lið ok skip. Árán sagðist fyrst vilja sigla til síns lands ok koma svá til Hálogalands, at landsmenn mætti sjá, at þeir væri ekki stafkarlar. Ásmundr bað hann ráða. Sigldu þeir síðan í haf, ok gaf þeim vel byri. Ásmundr spurði, hvárt Róðíán konungr ætti ekki fleiri barna.
Árán sagði, at hann ætti son, er Herrauðr hét, við dóttur konungs af Húnalandi, — «er hann bæði vaskr maðr ok vinsæll, ok stendr hann til ríkis í Húnalandi. Faðir minn á bræðr tvá. Heitir annarr Hrærekr, en annarr Siggeirr. Þeir eru berserkir ok illir viðreignar ok ekki þokkasælir af landsmönnum. Konungr hefir mikit traust á þeim, því at þeir gera þat, er hann vill. Þeir liggja í hernaði ok færa konungi gersimar.»
Er nú eigi getit um þeira ferð, fyrr en þeir koma við hafnir Róðíáns konungs. Þar sá þeir fljóta tólf herskip ok tvá dreka svá væna, at enga sá þeir slíka. Þar váru komnir bræðr tveir utan af Blökkumannalandi. Hét annarr Bolabjörn, en annarr Vísinn. Gormr jarl hét faðir þeira. Þeir höfðu drepit Róðíán konung ok eytt víða landit ok gert mikit hervirki.
En er þeir fóstbræðr urðu þessa varir, þá létu þeir kveða við lúðra. En þegar landsmenn urðu varir, at Árán var kominn, dreif at honum múgr ok margmenni. Víkingar drifu til skipa, ok tókst bæði harðr bardagi ok mannskæðr, ok var þat langa stund, at eigi mátti millum sjá. Árán hljóp á skip til Bolabjarnar ok ruddist um fast, ok hrökk allt undan honum. Bolabjörn réðst mót honum. Árán hjó til hans í beran skallann, en sverðit beit eigi, en duptit hraut ór skallanum, ok stökk sverðit sundr undir hjöltunum. Bolabjörn hjó í mót í skjöldinn Áráns ok klauf hann at endilöngu, ok fekk Árán sár mikit á bringuna. Stokklaust akkeri lá á þilfarinu, ok greip Árán þat upp ok rak í höfuð Bolabirni, svá at flýit sökk, ok kippti Árán honum út af borðinu, ok sökk hann til grunna.
Vísinn hljóp á skip til Ásmundar ok skaut at honum tveim kesjum í senn. Ásmundr skaut skildi fyrir aðra, ok hljóp hún í gegnum skjöldinn ok í handlegg Ásmundar fyrir framan olbogann, svá at í beini stóð. Aðra kesjuna tók Ásmundr á lopti ok skaut aptr á Vísin ok hæfði í ginit á honum, svá at út gekk um hnakkann ok upp á mitt skaptit. Spjótit hljóp í siglutréit, svá at langt gekk upp á fjöðrina, ok hekk Vísinn þar dauðr. Eptir þat gáfust víkingar upp, en Árán lét höggva alla fyrir borð, gengu síðan í borgina, ok fögnuðu landsmenn Áráni, ok váru bundin sár þeira, en síðan er Áráni gefit konungsnafn. Lýsti hann þá skildaga þeira Ásmundar ok gaf honum allt hálft við sik.
En er þeir höfðu eigi fullan mánuð heima verit, þá varð Árán bráðdauðr einn dag, er hann gekk í höll sína. Var þá búit um lík hans eptir þeira sið. Ásmundr lét verpa haug eptir hann ok setti hjá honum hest hans með söðli ok beizli, merki ok öll herklæði, hauk ok hund. Árán sat á stóli í öllum herklæðum.
Ásmundr lét færa stól sinn í hauginn ok settist þar á. Haugrinn var þá byrgðr. En ina fyrstu nótt reis Árán af stólinum ok drap haukinn ok hundinn ok át hvárttveggja. Aðra nótt stóð Árán upp ok drap hestinn ok sundraði ok tók á tannagangi miklum ok át hestinn, svá at blóð fell um kjapta honum. Bauð hann Ásmundi til matar með sér, en Ásmundr þagði. Ina þriðju nótt tók Ásmund at syfja. Varð hann þá eigi fyrr varr við en Árán greip í eyrun á honum ok sleit þau af honum bæði. Ásmundr brá þá saxi ok hjó höfuð af Áráni. Tók hann síðan eld ok brenndi Árán at ösku ok gekk síðan til festar. Var hann þá upp dreginn, en haugrinn byrgðr, ok hafði Ásmundr með sér þat fé, sem lagt var í hauginn.
Litlu síðar hafði Ásmundr þing við landsmenn ok spurði, hvat þeir vildu halda af því, sem þeir Árán höfðu saman bundit, en menn lögðu þar misjafnt til. Þeir menn, er Árán hafði gefit Ásmundi, vildu honum at fylgja. Þessu næst varð þeim litit til hafs, ok sáu menn þá skip sigla at landi, ok váru þar komnir þeir bræðr, berserkirnir Hrærekr ok Siggeirr, ok hugðu allir illt til þess. Ásmundr bauð þeim sína forstöðu, en engir váru til at rísa á mót þeim. Fór Ásmundr til skipa sinna við sína menn.
En er berserkirnir vissu þau tíðendi, sem þar váru orðin, kölluðu þeir sér land allt. Ásmundr sagði þeim einkamál þeira Áráns ok kallaði sér hálft landit. Berserkirnir báðu hann burt verða, ef hann vildi halda lífinu. Ásmundr bauð einvígi hvárum, sem vildi, ok lægi þar land undir, en þeir grenjuðu í móti ok báðu menn sína vápnast, ok tókst þá bardagi með þeim. Hafði Ásmundr lið minna, en landsmenn þorðu honum eigi lið at veita. Fellu menn Ásmundar allir, ok varð hann handtekinn. Var þá komit at kveldi. Urðu þeir á þat sáttir, at um morguninn skyldi höggva hann á haugi Áráns ok gefa hann Óðni til sigrs sér. Var hann þá bundinn við vindásinn, en menn fóru allir til lands ok sváfu af um nóttina í herbúðum ok bundu sár sín. Þeir bræðr lágu í litlu tjaldi skammt frá herbúðunum ok fátt manna með þeim.
Nú er at segja frá Ásmundi, at hann sat upp við vindásinn. Hann sá járnloku eina, er fram stóð ór vindásnum. Þar hafði komit í högg mikit, ok reis á röndinni úfr hvass. Þar gneri Ásmundr við strengnum, ok skarst hann í sundr, því at járnit var hvasst. Var Ásmundr þá lauss. Braut hann nú fjöturinn af fótum sér. Vindr stóð á land. Ásmundr hjó strenginn, ok rak skipit upp at skóginum, ok því næst var Ásmundr á landi. Kom honum nú í hug at glettast nokkut við berserkina, áðr hann færi í skóginn. Ferr hann nú til tjalds þess, sem þeir sváfu inni, ok fellir á þá tjaldit. Þeir spruttu upp, sem inni váru, ok varð þeim ógreið útgangan, því at tjaldit flæktist fyrir þeim. Ásmundr hjó í höfuð Hræreki ok klauf niðr í jaxla. Siggeirr komst út ok vildi hlaupa í skóginn. Ásmundr hljóp eptir honum. Siggeirr drap fæti, en Ásmundr hjó eptir honum á hrygginn fyrir neðan þat, sem hann var mjóstr, ok tók hann þar sundr. Síðan fór Ásmundr í skóginn. Drepit hafði hann tíu menn með berserkjunum.
Menn leituðu hans ok fundu hann eigi, en áðr en dagrinn var úti, kom Herrauðr konungsson með tuttugu skipum, ok urðu honum allir fegnir. Spurt hafði hann öll þau tíðendi, sem þar höfðu orðit, en síðan átti hann þing við landsmenn ok lýsti sinni eign á landinu ok beiddist viðtöku, en engi mælti á mót, ok var hann til konungs tekinn yfir allt landit, en menn þeir, sem fylgt höfðu berserkjunum, váru burt reknir, en Herrauðr tók fé þeira.
Þá kom Ásmundr á fund Herrauðs. Hann kvaddi konung. Herrauðr spurði, hvat manna hann væri. Hann sagði til it sanna. Herrauðr spurði, hvárt hann hefði drepit berserkina. Hann kvað þat satt vera.
«Hví fórtu þá á minn fund?» sagði hann.
«Ek sá minn engan betra,» sagði Ásmundr, «en ek þóttumst þá drepa fleski í kál þitt. Fór ek því á þinn fund, at ek vissa, at mér mundi eigi tjá at forðast þik, ok vil ek nú vita minn hlut, hverr vera skal. Mun ek verja mik, meðan ek get, ef ek á lífi at forða, en þiggja betri kosti, ef boðnir eru.»
«Frétt hefi ek ummæli ykkur Áráns,» sagði Herrauðr, «ok ætla ek vel fallt at taka þik í bróður stað, því at miklar meinvættir þótti mér af ráðnar, er berserkirnir váru drepnir.»
Síðan var Ásmundr með Herrauði, ok kom þeim vel saman. Því næst bað Ásmundr hann fá sér skip ok vill fara í hernað, ok Herrauðr bað hann velja bæði skip ok menn svá marga sem ek vilda ok bað hann sitja hjá sér þeim stundum, sem hann vildi. Ásmundr valdi þrjá tigu manna af liði hans ok hafði eitt skip. Skildu þeir með vináttu ok lofuðu, at þeir skyldu bræðr hittast, hvar sem þeir fyndust. Kölluðu þeir hann nú Ásmund berserkjabana, ok endast þar nú mín saga, at ek er þessi sami Ásmundr.»
«Mikil þykki mér saga þín,» sagði kerling, «eða hvat líðr nú grautnum, genta?»
«Nú er komin á vella,» sagði Skinnnefja.
«Langt mun þá, áðr en búinn er,» sagði drottning, «eða hvat segir þú til, Egill?»
«Þat er upphaf minnar sögu,» sagði Egill, «at Hringr hét konungr. Hann réð fyrir Smálöndum. Ingibjörg hét kona hans. Hún var dóttir Bjarkmars jarls af Gautlandi. Þau áttu tvau börn. Egill hét sonr þeira, en Æsa dóttir. Egill óx upp með hirð föður síns, þar til at hann var tólf vetra gamall. Hann var mikill fyrir sér ok óstýrilátr, kappsamr ok ódæll. Hann lagði lag sitt við drengi ok lagðist út á skóga at skjóta dýr ok fugla. Vatn mikit var í skóginum, ok váru þar í eyjar margar. Þar fóru þeir Egill á sund jafnan, því at þeir vöndu sik mjök við íþróttir.
Eitt sinn ræddi Egill um við þá, hverr lengst mundi geta lagizt í vatnit, því at svá var langr vegrinn í þá ey, sem first var landi, at hana sá eigi, utan þeir gengi upp í há tré til. Nú leggjast þeir á vatnit, ok váru saman þrír tigir. Skyldi þar hverr eptir vera, sem hann treysti sér eigi lengra at fara. Leggjast þeir nú um vatnit, ok váru sum sundin breið mjök. Egill var fljótastr á sundinu, ok gat engi fylgt honum. Ok er þeir váru langt frá landi komnir, þá kom þoka svá myrk, at engi sá annan, ok gerði þá vind kaldan. Villtust þeir nú á sundinu, ok eigi vissi Egill, hvat af sínum mönnum varð. Hvarflaði hann nú um vatnit tvau dægr. Kom hann þá at landi ok var svá máttdreginn, at hann varð at skríða á land, ok reytti hann á sik mosa ok lá þar um nóttina, en at morgni var honum nokkut hitnat.
Kom þá ór mörkinni risi einn mikill. Hann tók Egil upp undir hönd sér ok mælti: «Þat er vel, Egill, at vit höfum hér fundizt. Eru tveir kostir við þik af minni hendi, annathvárt, at ek drep þik, elligar hitt, at þú geymir geita minna, svá lengi sem ek lifi, ok sverir mér þar at eið.»
Egill dvaldi þat eigi, því at þá var ór vöndu at ráða.
Fóru þeir nú margar dagleiðir ok þar til, er þeir kómu til hellis, er jötunninn átti fyrir at ráða. Jötunninn átti hundrað hafra ok margt geitfé annat. Lét hann þat standa á niðrlögum sínum, at þeir skyldu aldri færi vera. Egill tók við fjárgeymslu, ok váru geitrnar óspakar. Fór svá fram lengi. En er Egill hafði þar verit tólf mánaði, þá hljóp hann burt eitt sinn. En er jötunninn varð varr þess, fór hann eptir honum, því at hann var svá margvíss, at hann rakti spor líka á sjó sem á fönnu. Jötunninn fann hann í helli einum. Hafði hann nú fjóra daga á burt verit.
Jötunninn sagði, at hann hafði verr gert en hann átti skilit. «Skaltu nú,» sagði hann, «hafa þat, sem þér er verra.»
Síðan tók hann tvá steina, ok vágu hálfvætt báðir. Þar váru fastar við járnhespur. Hann læsti þær at fótum Agli ok sagði, at hann skyldi þetta draga. Þetta erfiði átti Egill sjau vetr, en jötunninn var svá varr um sik, at hann sá aldri færi sitt á at drepa hann.
Þat var eitt sinn, at Egill fór at leita geita sinna. Hann fann einn kött í skóginum. Egill gat nát kettinum ok hafði heim með sér. Kom hann nú seint heim um kveldit. Þá var fallinn fölski á eldinn. Jötunninn spurði, hví hann hefði svá seint heim komit, en Egill sagðist eigi vera létt búinn til gangsins, en kvað geitrnar víða rása.
«Mik undrar,» sagði jötunninn, «at þú finnr þat, sem þú leitar at, í myrkrinu.»
«Því valda gullaugu mín,» sagði Egill.
«Áttu önnur augu en þau, sem ek hefi sét?» sagði jötunninn.
«Á ek víst,» sagði Egill.
«Sýn mér,» sagði jötunninn, «gersimar þessar.»
«Ræntu mik þeim þá eigi,» sagði Egill.
«Mér mun eigi gagn at þeim,» sagði jötunninn.
«Engum gagnast þau,» sagði Egill, «nema ek búi um.»
Síðan fletti Egill upp stakkinum. Sá jötunninn þá í glyrnur kettinum innar yfir eldinn, ok var sem stjörnur skini.
«Þetta eru fagrir gripir,» sagði jötunninn, «eða viltu selja mér augun?»
«Þá er ek verr birgr eptir,» segir Egill, «en ef þú vilt gefa mér frelsi ok leysa af mér fjötrana, þá mun ek selja þér augun.»
«Muntu koma þeim svá til lags,» sagði jötunninn, «at mér verði gagn at?»
«Við þat mun ek leita,» sagði Egill, «en sinasárt mun þér þykkja,» sagði Egill, «at þola atgerðirnar, því at spretta verðr til hátt hvörmunum ok búa þar um, sem þau skulu liggja. Skaltu þau ávallt burt taka, þá er lýsir, ok eigi inn setja, fyrr en dimmt er, ok mun ek binda þik hér við súluna.»
«Þá muntu drepa mik,» sagði jötunninn, «ok er þat níðingsverk.»
«Þat skal ek eigi gera,» sagði Egill.
Þessu kaupa þeir. Tekr jötunninn nú af honum hespurnar.
«Nú hefir þú vel gert,» sagði Egill, «enda vil ek nú því heita þér, at ek skal þér þjóna, meðan þú lifir.»
Síðan bindr Egill jötuninn ok tók einn tvíangaðan flein ok rekr í bæði augun á jötninum, svá at þau liggja út á kinnarbeinunum. Við þat varð jötninum svá illt, at hann brá svá hart við, at hann sleit af sér öll böndin ok fálmaði til Egils ok reif af honum alla yfirhöfnina.
«Nú ertu gæfulauss,» sagði Egill, «þar fellu gullaugun ofan í eldinn, ok nýtr þeira nú hvárrgi okkar.»
«Illa hefir þú mik dárat,» sagði jötunninn. «Skaltu hér nú inni svelta ok aldri út komast.»
Hljóp jötunninn þá í dyrnar ok lætr þær aptr sterkliga. Þykkist Egill nú illa staddr. Er hann nú svá fjórar nætr í hellinum, at hann fær engan mat, því at jötunninn geymir at hellinum. Þat verðr nú hans ráð, at hann drepr inn stærsta hafrinn ok flær af honum belg ok ferr í sjálfr ok saumar at sér sem þröngvast.
Inn fjórða morgin rekr hann hafrana til dyranna. Jötunninn hafði sperrt þumalfingrinum upp undir bergit, ok tók þá inn minnsti ofan á þresköldinn, ok áttu hafrarnir at renna í greipr honum, ok hlammaði mjök við á hellisgólfinu.
Jötunninn mælti: «Vind veit nú á, at brakar í klaufum á kjappa mínum.»
Renna nú hafrarnir út milli handa honum. Egill fór seinast, ok heyrði ekki klaufagang hans.
«Hægt hokrar þú nú, Hornskeggi,» sagði jötunninn, «ok heldr þykkr um bóguna.»
Tók hann þá í lagðana tveim höndum, en Egill brá við svá hart, at rifnaði hafrstakan, ok varð hann lauss.
«Nauztu nú þess, at ek var blindr,» sagði jötunninn, «ok er þat illa, at vit skulum svá skilja, at þú hafir þess engar menjar, svá lengi sem þú hefir mér þjónat, ok þigg hér nú gullhring.»
Þat var mikil gersemi. Agli sýndist fagr hringrinn ok seilist í móti. En er jötunninn fann, at hann tók í hringinn, þá kippti hann at sér ok hjó til Egils ok af honum eyrat it hægra. Naut Egill þess, at jötunninn var blindr. Egill hjó af jötninum höndina hægri ok náði hringnum.
«Nú skal ek halda orð mín,» sagði Egill, «ok drepa þik ekki. Skaltu lifa við harmkvæli, ok sé sá þinn dagr verstr, er síðast kemr yfir þik.»
Skildi þar með þeim, ok fór Egill í burtu. Lá hann úti á skógum. En er hann kom fram ór skóginum, váru fyrir honum víkingaskip nokkur. Hét sá Borgarr, er fyrir þeim réð. Egill gekk í lið með þeim ok reyndist inn vaskasti maðr. Váru þeir í hernaði um sumarit. Þeir börðust í Svíaskerjum við berserk þann, er Glammaðr hét. Hann átti kjörvápn, einn brynþvara, ok mátti kjósa mann fyrir, þegar hann vissi nafn hans. En þegar í öndverðum bardaganum hljóp Glammaðr á skip til Borgars ok lagði brynþvaranum í gegnum hann. Egill var nær staddr ok hafði brotit spjót sitt af skapti. Hann reiddi upp spjótskaptsbrotit ok rak við eyra Glammaði, svá at hann fauk útbyrðis, ok sökk Glammaðr ok brynþvarinn, ok kom hvárki upp síðan. Víkingar gáfust nú upp. Gera þeir nú Egil höfðingja sinn, ok valdi hann af þeim tólf menn ok tuttugu. Herjaði Egill nú í Austrveg, ok bar margt til tíðenda í hans hernaði.
Eina nótt lá Egill í höfn nokkurri, ok gaf honum ekki at sigla. Hann gekk á land einn saman. Hann kom í eitt rjóðr í skóginum. Hann sá þar á hól einum jötun mikinn ok eina flagðkonu. Þau drógust um einn gullhring, ok varð hún orkuvana fyrir honum, ok fór hann hrakliga með hana, ok mátti þar sjá viðrlita mikil sköp, því at hún var stuttklædd. Hún loddi á hringinum eptir megni. Egill hjó til jötunsins, ok kom á öxlina. Jötunninn snaraðist við, ok renndi sverðit ofan eptir handleggnum ok tók ór aflvöðvann, ok var þat svá mikit stykki, at einn maðr mundi eigi meira lypta. Jötunninn hjó til Egils, ok kom á höndina við úlfliðinn ok tók af. Fell á jörð bæði höndin ok sverðit. Jötunninn bjóst til at veita högg annat. Sá Egill þá ekki annan sinn kost en at flýja. Jötunninn elti hann at skóginum, ok skildi þar með þeim, ok komst Egill undan í skóginn. Kom hann nú svá til sinna manna, at eptir var hönd hans. Sigldu þeir þá í burt þaðan.
Egill fekk mikinn verk í höndina. En er tvær nætr váru liðnar, kom hann í höfn eina, ok lágu þar um nóttina. Gat Egill þá ekki borit af sér verkinn. Stóð hann þá upp ór sænginni, ok gekk Egill upp á skóginn. Kom hann þá at bekk einum. Þótti honum þat helzt frói at hafa höndina niðri í læknum ok láta strauminn leika um sárit. Því næst sá Egill, út ór einum steini hvar kom eitt dvergsbarn. Þat sótti vatn í skjólu. Egill tók fingrgull af hendi sér með tönnunum ok lét reka í skjóluna fyrir barnit, en þat hljóp inn í steininn.
Litlu síðar kom dvergrinn út ok spurði, hvar maðr væri, er glatt hefði barn sitt. Egill sagði til sín ok sagði sér lítit skulu gull, meðan hann væri þanninn farandi.
«Þat er illt at vita,» sagði dvergrinn, «ok far með mér inn í steininn.»
Egill gerði svá. Tók dvergrinn þá at binda um stúfinn, ok tók ór verk allan, ok var gróinn um morguninn. Tók dvergrinn þá at smíða honum eitt sverð, en upp frá hjöltunum gerði hann fal svá langan, at upp tók yfir olbogann, ok mátti þar spenna at, ok var Agli svá hægt at höggva með því sverði sem heil væri höndin. Dvergrinn gaf honum marga góða gripi, ok skildu þeir með vináttu. Fór Egill þá til sinna manna. Ok er nú lokit svá sögu minni at sinni,» sagði Egill, «at ek var þessi inn sami Egill sem nú hefi ek frá sagt um stund.»
«Í miklar þrautir þykki mér þú komit hafa,» sagði drottning, «eða hvat líðr nú grautnum, genta?»
«Ek ætla, at hann sé fullvelldr,» sagði hún, «en þó er hann svá heitr, at hann er engum manni ætr, meðan hann er slíkr.»
«Þat mun næri hafa,» sagði drottning, «at hann sé kólnaðr, er ek hafi sagt mitt ævintýr, því at ekki hefir margt yfir mik drifit.»
«Öskruðr hét jotunn,» sagði hún. «Hann var kominn ór Jötunheimum. Kúla hét drottning hans. Bræðr hans váru þeir Gautr ok Hildir. Faðir minn, Öskruðr, ok móðir áttu átján dætr, ok var ek yngst af þeim, ok var þat allra manna mál, at ek væri vænst af þeim. Faðir minn ok móðir tóku sótt ok dóu bæði, ok váru þau tyrfð ok tröllum gefin, en vér systr tókum allt lausafé öll, en þeir Gautr ok Hildir áttu landit, ok urðu þeir lítt ásáttir.
Faðir minn hafði átt þrjá kostgripi. Þat var horn ok tafl ok gullhringr. Þeir bræðr tóku hornit ok taflit af oss systrum, en hringinum gátum vit haldit, ok er þat góðr gripr. Systr mínar vildu bjóða yfir mik, ok varð ek ein at þjóna allt, en ef ek mælti á móti, þá börðu þær á mér. Þóttumst ek þá eigi mega við vera. Hét ek þá á Þór at gefa honum hafr þann, sem hann vildi velja, en hann skyldi jafna með oss systrum.
Þórr kom til vár. Hann lagðist með systur minni inni elztu ok lá hjá henni um nóttina, en þær systr öfunduðu hana ok drápu hana um morguninn. Svá gerði Þórr við allar systr mínar, at hann lá þær allar, ok váru allar drepnar, en þat kunni hver þeira at mæla við aðra, ef nokkurri yrði þess auðit at eiga barn við Þór, at þat skyldi hvárki vaxa né vel dafna. Síðan lá Þórr hjá mér ok gerði mér stúlku þessa, sem nú megið þit hér sjá, ok hefir þat hrinit á henni, sem þær báðu, því at hún er nú alin minni en þá er hún kom til. Þórr gaf mér allan arfinn eptir þær systr. Hefir hann ávallt verit mér í liðsinni síðan. Tók ek þá undir mik alla peningana. Sótti mik nú svá mikil ergi, at ek þóttumst eigi mannlaus lifa mega.
Hringr hét sonr konungs af Smálöndum. Hann einn sá ek svá af mönnum, at mér leizt vel á. Gerða ek þá ferð mína til móts við hann, en hann var þá farinn til Gautlands at biðja Ingibjargar, dóttur Bjarkmars jarls. Flýtta ek þá ferðinni, ok kom ek til Gautlands. Var Hringr konungsson at drekka þá sitt brullaup, ok kom ek, þá er brúðina skyldi inn leiða. Lögðumst ek þá niðr á strætit, ok ætlaða ek gera henni nokkur vélendi, en hún sá mik fyrri ok spyrndi sínum fótum við mér ok braut í mér báða lærleggina. Var hún síðan leidd í höll ok sett í sæti sitt. Ek kom inn í höllina, ok varð ek at einni flugu, ok fór ek upp undir hennar klæði, ok ætlaða ek at rífa hana á hol á náranum. Hún þekkti mik þegar ok keyrir knífskapt sitt á síðu mér ok braut í mér þrjú rifin, ok var mér til þess annast at fara í burtu.
Líðr nú á daginn, ok var brúðrin til sængr leidd, en því næst var brúðguminn út leiddr. Tók ek hann þá í fang mér, ok þóttumst ek hlaupa fram á sjóvarhamra, ok ætlaða ek at drekkja honum, svá at engi skyldi mega njóta hans. En þá er ek þóttumst sleppa honum ofan fyrir hamrana, þá varð eigi betr en svá, at ek kasta honum þá upp yfir fortjaldit, ok kom hann niðr í sængina hjá brúðinni, en ek var fangin griðalaus, ok mátta ek þá hvergi undan komast. Skylda ek þá leysa líf mitt, ok skylda ek fara í undirheima ok sækja þrjá kostgripi: skikkju þá, sem eigi mætti í eldi brenna, ok horn þat, er aldrigi yrði allt af drukkit, ok tafl þat, sem sjálft léki sér, þegar nokkurr léki annars vegar.
Nú fór ek í undirheima, ok fann ek Snjá konung, ok gaf ek honum sex tigi hafra ok pund gulls ok keypta ek svá hornit, en drottningu hans var búinn eitrdrykkr í tólf tunna bikar, ok drakk ek þat fyrir hennar skyld, ok hefi ek síðan haft nokkurn lítinn brjóstsviða. Þaðan fór ek í Lúkánusfjall. Þar fann ek þrjár konur, ef svá skyldi kalla, því at ek var barn hjá þeim at vexti. Þær höfðu taflit at geyma. Ek gat nát því hálfu frá þeim, en þær söknuðu ok fundu mik ok báðu mik leggja aptr taflit, en ek sögðumst þat eigi gera, ok bað ek eina þeira af mér taka ok leggja þar undir taflit, en ek byrði mína af gulli. Þótti þeim þat ekki ofrefli. Hljóp þá ein á mik ok greip í mitt hár ok reif af mér öðrum megin reikar ok þar með alla vangafilluna ok eyrat it vinstra. Varð hún mér harðtæk. Ek stóð eigi fyrir, ok rak ek fingrna í augun á henni, ok krækti ek þau bæði ór henni. Snera ek henni þá til sveiflu, ok festi hún fótinn í bjargrifu, ok sleit ek hana ór augakörlunum, ok skildi svá með okkr. Önnur hljóp nú at mér ok rak hnefann á nasir mér ok braut í mér nefit, ok þykkir þat nokkur lítil lýti á mér síðan, ok þar fylgdu með þrjár tennrnar, en ek greip í brjóstin á henni, ok reif ek þau bæði af henni niðr at bringuteinum. Þar fylgdi ok með magállinn ok iðrin. Þá hljóp at mér in þriðja, ok var sú minnst fyrir sér. Ætlaða ek at stinga ór henni augun sem inni fyrri, en hún beit af mér tvá fingrna. Lék ek henni þá hælkrók, ok fellr hún á bak aptr. Hún bað mik þá miskunnar, en ek sagða, at hún fengi ekki líf, utan hún fengi mér allt taflit, en hún dvaldi þat ekki. Lét ek hana þá upp standa, ok gaf hún mér at skilnaði eitt gler, ok er þat með þeiri náttúru, at hverr, sem í þat lítr, má vera þeim líkr, sem ek vil, en ef mik lystir, þá má ek þann verða láta blindan, sem í lítr.
Fór ek nú niðr í undirdjúp at sækja skikkjuna. Fann ek þá höfðingja myrkranna. En er hann sá mik, mælti hann til samfara við mik. Þótti mér sem þat mundi Óðinn vera, því at hann var einsýnn. Bað hann mik eiga skikkjuna, ef ek vilda þat til vinna at sækja hana þangat, sem hún væri. Var þangat at hlaupa yfir eitt mikit bál. Lá ek fyrst hjá Óðni, ok hljóp ek síðan yfir bálit, ok fekk ek skikkjuna, ok er ek síðan skinnlaus um allan kroppinn. Fór ek við svá búit heim aptr. Fann ek þau Hring ok Ingibjörgu, ok færða ek þeim gripina, ok skildu vér eigi fyrr en ek sór at hefna þessa aldri. Fór ek þá heim eigi erendi fegin, ok skal ek muna þá ina gauzku mey, meðan ek má lifa, en frá smáleikum þeim, sem ek hefi átt við bræðr mína, mun ek síðar segja, eða hvat líðr nú grautnum, genta?»
«Ek ætla, at hann sé nú hófliga heitr,» sagði hún.
«Ber hann hingat þá,» sagði kerling.
Síðan luku þau máltíð sinni, ok var þeim fóstbræðrum fengin sæng, ok sváfu af um nóttina.
Um morguninn vöknuðu þeir bræðr snemma. Kom kerling þá til þeira, ok spurðu þeir, hversu framorðit væri, en hún sagði, at þeir mættu þar dveljast um daginn. Stóðu þeir þá upp ok klæddu sik, ok var kerling in beinasta í öllu. Fóru þeir þá til borða. Hafði kerling nú mungát ok góða matgerð. Spurði kerling nú, hvert þeir ætluðu at fara eða hver erendi þeir ætti. Þeir sögðu henni nú öll sín erendi ok spurðu hana, hvárt hún kynni enga grein á at gera, hvat orðit væri af dætrum Tryggva konungs.
«Eigi veit ek,» sagði hún, «hvers ykkr verðr um auðit at ná þeim, en þat mun ek fyrst segja ykkr, at eptir andlát Öskruðs jötuns þá urðu þeir bræðr ekki ásáttir, hvárr konungr skyldi vera. Þóttust báðir til komnir. Kom þat ásamt með þeim, at sá skyldi konungr verða, sem ágætari konungsdóttur gæti fengit ok hagari, ok fór Gautr heiman fyrri ok tók Hildi ina eldri, dóttur Tryggva konungs, en Hildir fór seinna ok tók Bekkhildi, ok eru þær nú báðar hér í Jötunheimum, en eigi þykki mér víst um, hvárt þær liggja lausar fyrir, en nú í vetr at jólum á at vera brullaup þeira, ok eiga þá öll tröll saman at koma ok dæma, hvár þeira systra hagari er.»
«Mikit batnar nú um,» sagði Ásmundr, «þegar vit vitum, hvar þær eru niðr komnar, ok væri mikit undir um, ef þú værir í liðsinni með okkr.»
«Svá at eins er frændsemi vár góð,» sagði hún, «at ek á þeim lítit gott upp at inna, ef eigi nyti meir manndyggðar minnar en tilverknaðar þeira, en hér munu þit hvílast í dag, ok mun ek sýna ykkr í féhirzlur mínar.»
Þeir létu vel yfir því. En þá borð váru ofan tekin, leiddi kerling þá í afhelli mikinn. Váru þar inni margar kistur, ok lauk hún þeim upp, ok váru þar í margir góðir gripir ok fásénir. Þótti þeim þat gott á at líta. Síðast tók kerling upp eitt eski. Hún lauk því upp, ok kenndi þar góðan ilm at. Þar þekkti Egill hönd sína ok þat gull, sem á henni átti at vera. Sýndist honum höndin heit, ok rauk af, ok þöfta æðarnar.
Kerling mælti: «Þykkist þú nokkut, Egill, þekkja höndina?»
«At vísu,» sagði Egill, «ok kenni ek gull þetta, er móðir mín gaf mér, eða hversu komstu at hendinni?»
«Segja má ek þér þat,» sagði kerling. «Gautr, bróðir minn, kom til mín ok falaði at mér gullhringinn inn góða, sem ek vilda eigi selja honum. En nokkuru síðar, er dóttir mín fór til geita, kom hann at henni ok gaf henni þann drykk, at hún æpti einart ok skyldi aldri huggast mega, fyrr en ek færða henni hringinn þangat á hólinn, sem hún lá. En þá ek kom með hringinn, kom Gautr þar ok vildi taka af mér hringinn, en ek spornaða við, ok urðu með okkr sviptingar miklar. En er við lá, at ek munda missa hringinn, kom maðr ór skóginum, ok sýndist mér þér líkr, Egill. Hann hjó jötuninn mikit högg, en jötunninn hjó af honum höndina, en síðan hlupu þeir til skógar, en ek tók upp höndina, ok hefi ek geymt hana síðan, ok lagða ek hjá lífsgrös, svá at hún mátti ekki deyja. Þykki mér bera saman með okkr, Egill, at þú munir þessi maðr verit hafa, eða muntu voga, at ek vekja upp undina ok bera ek mik at græða við höndina?»
«Mér þykkir litlu til týna,» sagði Egill.
Síðan tók hún falinn af Agli ok deyfði höndina, ok varð Agli ekki sárt við, at hún skar af framan. Síðan lagði hún yfir lífsgrös ok sveipaði um silki ok helt at allan daginn. Fann Egill þá, at líf færðist í. Síðan lagði kerling hann í sæng ok sagði, at þeir skyldu þar dveljast, þar at hann væri gróinn. En at liðnum þremr nóttum var Egill gróinn, ok var honum eigi ómjúkari höndin en þá hún var heil, en svá var sem rauðr þráðr lægi um.
Spurðu þeir þá kerlingu, hver ráð hún legði til með þeim, en hún sagði, at þeir skyldu þar bíða brullaups, — «er héðan skammt fylgjumaðr minn, er Skröggr heitir, ok ef vér ynnum nokkut á við þá bræðr, þætti mér vel til standa, at vit nytum þess.»
Líðr nú til jóla.
Þar er nú til at taka, at þeir bræðr, Gautr ok Hildir, láta þing stefna. Kom þar til fólk um alla Jötunheima. Þar var ok Skröggr, því at hann var lögmaðr tröllanna, ok váru nú þangat leiddar konungsdætrnar ok gersimar þær, sem þær höfðu gervar. Brynhildr hafði gert eitt klæði. Þat var með þeiri náttúru, at þat mátti líða Í lofti ok þar niðr koma, sem vildi. Mátti þar færa á mikla byrði. Bekkhildr hafði gert eina skyrtu, ok festi ekki vápn á, ok eigi mátti sá á sundi mæðast, er í henni var.
Nú er í orð lagit, hvár þeira systra hagari væri. Var þá lagit í dóm allra trölla, en þau urðu eigi ásátt ok dæmdu undir Skrögg lögmann, en hann lagði sinn órskurð á, at Brynhildr væri fríðari ok á klæðinu væri meiri hagleikr, — «ok því skal Gautr konungr vera ok eiga Brynhildi, en hálfu landi skyldi stýra hvárr.»
Sleit nú með því þinginu. Buðu þeir bræðr þá höfðingjunum í brullaup sín ok þeim, sem mest mark var at.
Kemr Skröggr nú heim ok sagði kerlingu, hvat dæmt hafði verit á þinginu ok nær brullaupin eiga at vera. Síðan váru þau lengi á tali, ok sagði hún honum, at hún vill veita þeim bræðrum, biðr hann svá búast við um fjölmenni ok aðra hluti, en Skröggr kvað svá vera skyldu.
En móti því brullaupin skyldu vera, býst kerling heiman ok þeir fóstbræðr með henni. Skal annarr heita Fjalarr, en annarr Frosti. Kerling lét þá líta í glerit, ok sýndust þeir þá svá stórir, at þeir váru tröllum líkir, en miklu váru þeir fríðari en aðrir menn. Hún fekk þeim sœmilig klæði, ok fara þau nú ok koma þar, sem þeir bræðr réðu fyrir. Þat hét á Gjallandibrú. Sátu þeir þá við drykkju. Kerling gekk í hellinn, en hverr leit til annars. Hún gekk fyrir Gaut ok kvaddi hann vel.
Hann tók kveðju hennar ok mælti: «Hér er nýtt at komit, at þú gengr hingat á várar náðir.»
Hún svarar: «Þat stendr eigi svá af sér sem vant er. Með oss hefir verit fæð nokkur hér til, ok dyl ek eigi, at ek sé þess valdandi. Sé ek nú, Gautr frændi, at gæfan styðr þik, ok hefir þú nú fengit ágætt kvánfang, ok nú vil ek til leggja af mínum mun þat, sem vár hefir áðr í millum farit. Vil ek nú gefa þér hringinn góða, sómir hann vel konu þinni í bekkjargjöf, ok með vináttu mína. Heyrir þat okkarri frændsemi, at vit skiptumst góðu við.»
Gautr sagðist þess þakkir kunna, — «eða hvar hefir þú fengit menn þessa ina vænu?»
Hún sagði, at þeir váru synir Dumbs konungs ór Dumbshafi, — «ok munu slíkir menn varla finnast í Jötunheimum, ef hæversku þarf at reyna. Hefi ek ætlat þá til at þjóna í brullaupi þínu.»
Tekr hún nú hringinn ok fekk Gauti, en hann þakkaði henni, ok skal hún þjóna í brullaupinu, ok öllu skyldi svá haga sem þeir Fjalarr ok Frosti vildi vera láta, ok váru þeim fengnir lyklar at öllum féhirzlum.
Því næst koma boðsmenn, ok verðr þar fjölmenni mikit. Skipaði kerling fyrir, ok varð þat at standa, sem hún talaði. Skröggr lögmaðr var þar fremstr virðingarmanna.
Kerling sagði þeim systrum í hljóði, hverir þeir menn váru, er með henni fóru, — «megið þit vera glaðar.»
Urðu þær nú kátar, því at þær hugðu illt til ráðahagsins, en jötnunum þótti mikit batna, þegar þær váru kátar, ok þökkuðu frændkonu sinni sinn umgang. En er fólki var niðr skipat ok brúðgumarnir niðr settir, þá váru brúðirnar inn leiddar. Skorti þá eigi skjarkala ok gálaskap, er flögðin höfðu. Skröggr lögmaðr sat á annan bekk ok bændasveitin með honum, en Gautr ok Hildir á annan ok þeira menn. Arinnefja sat hjá brúðum ok hafði allan setning á þeira háttum ok margar aðrar stórskornar konur. Fjalarr ok Frosti skenktu brúðunum, ok skorti eigi áfengan drykk.
Líðr nú á kveldit, ok gerast menn drukknir. Þá stendr Arinnefja upp ok kallar til sín lögmanninn ok þá fóstbræðr ok segir, at þeir skulu bera inn bekkjargjafir. Var þá inn borit klæðit ok skyrtan, tafl þat it góða, er þeir bræðr höfðu átt, ok hringrinn inn góði, er kerling hafði átt, ok margar gersimar aðrar. Skröggr lögmaðr afhenti bekkjargjafirnar, en kerling tók við ok geymdi. Tók hún þá klæðit ok breiddi niðr á völlinn ok lét þar upp á góðgripina. Setti hún þar til Skinnnefju, dóttur sína, at bera þangat gull ok silfr, en hún gekk í hellinn ok biðr Frosta ganga með sér. Koma þau nú þar, sem þau skyldu liggja Gautr ok Brynhildr. Segir hún honum, at þar með hans sængarstokki skal hann finna sverð þat it góða, er Gautr átti, segir, at ekki vápn beit á hann annat, en Fjalarr ok Hildir munu fara í annan stað, ok segir, at þeir munu svá við mega búast sem þeir komi í mannraun mikla. Síðan ferr kerling inn í hellinn ok kallar, at brúðunum væri mál til sængr. Taka þeir Fjalarr ok Frosti í hendr brúðunum ok leiða þær út ok setja þær niðr á klæðit. Síðan less kerling upp klæðit, en fær dóttur sinni glerit ok biðr hana ganga til hellisdyra ok bera glerit yfir hvern mann, sem út gengr, en þær líða upp í lopt með klæðit ok allt þat, sem á var. Nú kemr mikill dansleikr í hellinn, er brúðgumana skal út leiða.
Þrjár váru dyrr á hellinum, ok var Skröggr lögmaðr fyrir einum með sína sveit, en Skinnnefja var fyrir þeim dyrum, sem almúginn skyldi út ganga. Brúðgumarnir váru leiddir um inar þriðju. Þar úti fyrir var sinn afhellir til hvárrar handar, ok skyldu þeir þar hvíla. Váru þeir vel tjaldaðir.
Nú er þeir skyldu út ganga, fór í sinn helli hvárr. Ganga þeir Egill ok Hildir í annan. Egill gekk fyrir. En er Hildir gekk inn, snerist Egill aptr í mót honum ok greip í hár honum ok reiddi upp saxit, er hann hafði við sik, ok ætlar at höggva á hálsinn, en Hildir kippir honum svá snart, at hann hrapar á hellisbergit, ok sprakk á honum ennit, ok var þat sár mikit ok blæddi mjök. Saxit kom á nef jötuns ok tók af nefit, ok var þat svá mikit stykki, at þat var nóg klyf. Komst Hildir nú út ok sagðist vera svikinn. Heyra þetta tröllin, þau sem í hellinum váru, ok hlaupa út, ok varð þeim eigi greiðfært um þær dyrr, sem Skröggr lögmaðr var fyrir, því at hann drap hvern, sem út vildi. En Skinnnefja var fyrir öðrum dyrunum með glerit ok setti hvern blindan, sem þat leit. Hvarfla þeir aptr ok fram ok fátu hvergi, ok var þá at heyra óp mikit ok gný.
Heyrir Gautr nú þat ok þykkist vita, hvat um er. En er hann kemr í sitt hús, sér hann, at brúðrin er eigi þar. Hleypr hann þá at sænginni ok vill taka sverð sitt, ok missti hann þess. Ásmundr reiðir upp sverðit ok hjó til Gauts ok gáði eigi, at hellirinn var lágr, ok kom sverðit í hellisbergit, ok beit þat bjargit, en blóðrefillinn kom á brún Gauts, reist niðr í augat ok niðr allt kinnbeinit ok viðbeinit ok reist niðr alla bringuna ok tók sundr rifin. Gautr komst út ok fekk einn stein stóran ok kastaði til Ásmundar, ok kom fyrir brjóst honum, svá at hann fell. Gautr vildi hlaupa at honum, en iðrin flæktust um fætr honum, ok fell hann dauðr niðr.
Ásmundr stóð upp ok leitar at Agli. Kom hann þar, sem þeir gengust at. Blóð rann í augu Agli af sári því, sem hann hafði fengit, ok varð hann þó sýnt orkuvana. Ásmundr greip undan Hildi báða fætrna, en Egill helt í höfuðit, ok brutu þeir hann ór hálsliðunum, ok urðu þat hans ævilok.
En síðan fara þeir þangat, sem Skröggr lögmaðr var. Hafði hann drepit níutigi trölla, en þau báðu griða, sem eptir váru, en þau, sem eptir váru ok þar vildu út ganga, sem Skinnnefja var fyrir, gengu fyrir hamra ok drápu sik. Váru þeir þar um nóttina, ok kom Arinnefja til þeira. Um morguninn tóku þeir fé ór hellinum ok ræntu öllu ok fóru síðan heim með kerlingu, ok váru þær systr þar fyrir, ok urðu þær fegnar þeim. Sátu þeir þar um vetrinn í góðu yfirlæti.
En um várit bjuggust þeir í burt at finna menn sína, en at skilnaði gáfu þeir Arinnefju ok Skröggi lögmanni Jötunheima, ok skildu þau með vináttu. Höfðu þeir í burtu þær gersimar allar, sem áðr váru greindar. Síðan fóru þeir móts við menn sína ok kómu til þeira í síðustu viku vetrar, ok urðu með þeim fagnafundir miklir, en þegar byr gaf, sigldu þeir í haf ok léttu eigi fyrr en þeir fundu Tryggva konung.
Tryggvi konungr fagnaði þeim vel ok dætrum sínum. Þeir færðu konungi margar gersimar ok sögðu honum allt it sannasta af ferðum sínum. Þakkaði konungr þeim margfaldliga sína ferð. Litlu síðar lét konungr stefna þing, ok á því þingi lýsti konungr fyrir mönnum þeim einkamálum, sem hann hafði lofat þeim, sem fyndi dætr hans, nema þeir vildu annat heldr, þá vill hann launa þeim í gulli ok silfri, en þeir svöruðu báðir senn, at þeir vildu þær eiga, ef þat væri þeira vili, en þær þóttust þeim lífgjöf launa eiga ok sögðu, at eigi mundu þær aðra menn kjósa, ef þeira væri kostr, ok urðu þær endalyktir, at Egill fekk Bekkhildi, en Ásmundr Brynhildi. Lét konungr nú búast við brullaupi, en Egill kveðst fyrst vilja finna föður sinn, ef hann lifði, ok vita, til hvers hann mátti ætla um ríki þat, sem hann þóttist eiga, en Ásmundr sagðist vilja fara austr í Tattaríá at bjóða Herrauði, fóstbróður sínum, í sitt brullaup. Var nú ákveðin brullaupsstefna ok nær þeir skulu aptr koma. Er eigi annars getit en þeim tækist þessi ferð vel.
En er Egill kom til Gautlands, fór hann á fund föður síns, ok brást hann ókunnigr við, því at hann hugði hann löngu dauðan. Sagði hann nú föður sínum allt, hvé farit hafði ok áðr hefir sagt verit, ok sýndi honum örit á hendi sinni, þar sem hún hafði verit af höggvin, ok svá sverð þat, sem dvergrinn hafði gert honum ok falrinn var á. Létu þeir Regin dverg gera nú á þat meðalkafla, ok var þat góðr gripr. Egill bauð nú föður sínum til brullaupsins, ok fóru þeir ok móðir Egils ok systir. En er þau kómu á fund Tryggva konungs, váru þeir Herrauðr ok Ásmundr þar komnir.
Konungr fagnar þeim nú öllum vel, ok var eigi langt at bíða, áðr þar reis upp sœmilig veizla. Mátti þar heyra margs konar hljóðfæri ok sjá margan hofmann. Var þar ok engi hlutr sparaðr af þeim beztum föngum, sem fást máttu í þeim löndum.
At þessari veizlu höfðu menn þat til skemmtunar, at þeir Egill ok Ásmundr sögðu frá ferðum sínum, ok til sannenda um sögu þeira segir svá, at þær váru þar báðar Skinnnefja ok Arinnefja ok sönnuðu sögu þeira, ok þekkti Ingibjörg drottning Arinnefju, ok sættust þær þá heilum sáttum. Stóð veizlan yfir fullan mánuð. En at liðinni veizlunni fór hverr til síns heimilis, ok váru mönnum valdar sœmiligar gjafir. Egill gaf Herrauði skyrtuna, þá sem Bekkhildr hafði gert, en Ásmundr gaf honum hringinn Kerlingarnaut ok sverð þat, sem Gautr hafði átt.
Tryggvi konungr var þá maðr gamall, ok bað hann Egil þar sitja. Kveðst hann ekki lengi mundu lifa þaðan af. Egill kveðst fyrst verða at fara heim til Gautlands, en koma aptr innan tólf mánaða. Lofaði konungr honum þat. Ásmundr bað Herrauð fara með sér til Hálogalands, ok veitti Herrauðr honum þat.
Arinnefja fór heim aptr í Jötunheima, ok gaf Ingibjörg drottning henni smjörtrog svá mikit sem hún gat lypt, ok sagði hún, at sá gripr mundi torgætr þykkja í Jötunheimum, en Ásmundr gaf henni tvö galtarflikki, ok váru þau svá þung, at þau vágu skippund. Þótti kerlingu þessir gripir betri en þótt þeir hefði gefit henni byrði sína af gulli. Skildu þau með vináttu.
Því næst fóru þeir Ásmundr ok Herrauðr á skip, ok höfðu þeir dreka þá ina góðu, sem þeir höfðu átt Vísinn ok Bolabjörn. Er eigi getit um þeira ferð, fyrr en þeir koma norðr á Hálogaland. Ok er landsmenn sá dreka þeira, þá sagðist Óttarr konungr vita, at þessir menn mundu langt at komnir. En þegar þeir váru landfastir, slógu þeir tjöldum.
Ásmundr gekk á fund föður síns við tólfta mann. Hann kvaddi konung virðuliga. Konungr þekkti hann eigi, en móðir hans þekkti hann, þegar hún sá hann, ok hvarf til hans. Óttarr spurði, hverr sá maðr væri, er hún léti svá líkliga við, en Ásmundr sagði til it sanna. Reis þar nú upp ágæt veizla, ok sátu þar mánuð í miklum fagnaði ok sögðu konungi frá ferðum sínum, ok þótti konungi þeim vel hafa til tekizt ok gæfusamliga.
Sagði Herrauðr þá Ásmundi, at hann vildi, at þeir sigldi austr til Gautlands at biðja Æsu, dóttur Hrings konungs. Ásmundi þótti þat vel stofnat. En þegar þeim gaf byr, sigldu þeir austr í Gautland, ok fagnar Egill þeim vel ok þeir Hringr konungr. Hafði Herrauðr þá uppi orð sín ok bað Æsu, ok var þeim málum vel svarat, ok var hún honum gift með sœmiligri heimanfylgju. Var þegar drukkit brullaup þeira, ok fór þat vel fram.
En at þeiri veizlu liðinni, þá sigldu þeir Egill ok Herrauðr í Austrveg, en Ásmundr skyldi hafa vald yfir Gautlandi, þegar Hrings konungs missti við. En þá þeir kómu í Tattaríá, þá var Tryggvi konungr andaðr, ok var Egill þar til konungs tekinn, ok bjuggu þau Bekkhildr þar síðan, en Herrauðr settist at ríki sínu síðan, ok kómu þeir ekki norðr hingat síðan.
Ásmundr fór heim til Hálogalands, ok stýrði hann þar lengi. Ármóðr hét sonr hans. Hann átti Eðnýju, dóttur Hákonar konungs Hámundarsonar ór Danmörk, ok er þaðan mikil ætt komin. Þenna Ármóð drap Starkaðr inn gamli í laugu, ok var þat it síðasta óskapaverk hans.
Brynhildr lifði ekki lengi, ok giftist Ásmundr síðan ok fekk dóttur Soddáns konungs af Serklandi ok átti at sækja brullaup sitt á einu skipi, því at þeir vildu svíkja hann, ok lét Ásmundr þá gera skip þat, er Gnoð hét, ok hefir þat skip stærst gert verit, svá at menn viti, fyrir norðan Grikklandshaf. Af því skipi tók Ásmundr nafn ok var kallaðr Gnoðar-Ásmundr, ok þykkir hann hafa verit mestr af fornkonungum þeim, sem ekki stýrðu þjóðlöndum. Hann tapaðist við Hlésey ok með honum meir en þrjár þúsundir manna, ok segja menn, at Óðinn legði hann með geiri í gegnum, þá hann hljóp fyrir borð, en Gnoð sökk til grunna með öllum farmi sínum, ok hefir síðan engi hlutr fundizt af henni ok engu því, sem þar var á.
Ok lúkum vér þar þessi sögu.