Þáttr af Geirmundi Heljar-skinni
a. d. circa 850–900.

1. Geirmundr Heljar-skinn var sonr Hjörs konungs Hálfssonar, er Hálfs-rekkar eru við kenndir, Hjörleifssonar konungs; annarr son Hjörs konungs var Hámundr, er enn var kallaðr Heljar-skinn. Þeir vóru tvíburar. En þessi er frásögn til þess er þeir vóru Heljar-skinn kallaðir—At þat var í þann tíma er Hjörr konungr skyldi sækja konunga-stefnu, at dróttning var eigi heil; ok verðr hón léttari meðan konungr var ór landi, ok fæddi hón tvá sveina; þeir vóru báðir ákaflega miklir vöxtum, ok báðir furðulega ljótir ásýnis, en þó réð stærstum ófríðleikr þeirra á at sjá, at einginn maðr þóttisk sét hafa dökkra skinn en á þeim sveinum var. Dróttning felldi lítinn hug til sveinanna, ok sýndisk henni þeir óástúðlegir. Loðhöttr hét þræll sá er var fyrir stjórn annarra þræla. Þessi þræll var kvángaðr; ok ól kona hans son jafn-framt því sem dróttning varð léttari; ok þessi sveinn var svá undarlega fagr, er þræls-konan átti, at dróttning þóttisk ekki lýti sjá á sveininum, ok sýnisk henni nú þessi sveinn ástúðlegri enn sínir sveinar. Síðan ræðir dróttning til kaups um sveinana við ambáttina; en ambáttinni sýndisk svá sem dróttningu, at henni þótti sínn sonr tígulegri, en þorði þó eigi at synja at kaupa við dróttningu um sveinana. Ok tekr nú dróttning við ambáttar-syni, ok lætr gefa nafn, ok kalla sveininn Leif; ok segir dróttning þenna svein sínn son; en ambáttin tekr við þeim dróttningar-sonum. ok fæðask þeir upp í hilmi sem önnur þræla-börn, þar til at þeir vóru þré-vetrir. En Leifr leikr á lófum, ok hefir virðing, sem ván var at konungs-barn mundi hafa. En svá sem aldr færisk á sveinana alla jafnt, þá gugnar Leifr; en þeir Hámudr ok Geirmundr gangask því meirr við sem þeir eru ellri, ok bregzk því meirr hverr til síns ætternis.

2. Þess er við getið eitt sinn, at Bragi skáld sótti heimboð til Hjörs konungs, ok var hann með konungi nökkura hríð. Ok einhvern dag er þat sagt, at konungr fór á dýra-veiði með hirð sína; ok verðr mann-fátt heima í höllinni. Bragi skáld var heima ok sat í öndugi ok hafði reyr-sprota einn í hendi sér, ok leikr at, ok þulði í feld sínn. Dróttning lá í þverpalli innar í höllinni, ok var hulin klæðum, svá at eigi mátti vita hvárt hon var þar, nema þeir er áðr vissu nánari. Leifr sat í hásæti ok lék sér at gulli; en þeir Hámundr ok Geirmundr, bræðrnir, sátu í hálmi, ok hugðu at er Leifr lék sér at gullinu. Þeir sá ok ekki manna í höllinni. Þá mælti Geirmundr til bróðar síns—“Viltú at vit farim til Leifs, ok takim af hónum gullið; ok leikum okkr at nökkura hríð?”—“Búinn em ek þess,” segir Hámundr. Síðan hljópu sveinarnir innar at hásætinu ok tóku gullit af Leifi; en hann glúpnaði eptir. Þeir mæltu—“Heyr á,” sögðu þeir, “hvat konungs-son tekr til, ok æpir eptir einum gullbaugi; ok er þat satt at segja, at þat er ílla komit er þú ferr með.” Þrífa nú sveinarnir til Leifs, ok ráku hann ór hásætinu, ok hlæja at. Þá stendr Bragi skáld upp, ok gengr at þar dróttning lá í pallinum, ok styðr á hana reyrsprotanum, ok kvað vísu þessa—

Tveir ’ro inni, trúi’k báðum vel,
Hámundr ok Geirmundr Hjörvi bornir,
en Leifr þriði Loðhattar sonr;
fátt fríðir þann; fár mun in verri.

Dróttning stendr nú upp, ok gengr í brott með sveinana, ok skiptir nú aptr við ambáttina í annat sinn. Sýnisk dróttningu nú sem er, at þeir görðusk mannvænlegir sem glíkindi eru á, ok þeir áttu tilbrigði. En um kveldit, er konungr kom heim ok hafði sezk í hásæti sítt, þá gengr dróttning fyrir konunginn, ok leiðir sveinana með sér, ok segir konungi allt sem við nemr, ok hverju hón hafi keypt við ambáttina, ok biðr konung af sér reiði. Konungr leit á sveinana ok mælti,—“At vísu ætla ek at þessir sveinar sé mínnar ættar, en þó hefi ek eigi sét slík heljar-skinn fyrr, sem þessir sveinar eru.”—Ok af því vóru þeir síðan Heljar-skinn kallaðir. Ok þegar er þeir vóru frumvaxta, fóru þeir ór landi at herja, ok öfluðu brátt bæði fjár ok frægðar, ok stýrðu lengi miklum skipa-stóli, at því sem segir í sumum frásögum, ok nökkuð vísar til í enum efra hlut sögu Hróks ins svarta, er þeir bræðr vóru þar kallaðir inir mestu hermenn af sækonungum í þann tíma.

3. Ok þat var eitt sumar, er þeir héldu í vestr-víking, at þeir fengu svá miklu meira herfang en önnur sumur, at því er frá hefir sagt verit. Enn fyrr enn þeir kæmi heim, skiptu þeir herfangi sínu um sumarit. þá hlaut annarr þeirra tuttugu pund silfrs en tvau pund gullz. Ok á þessu sama sumri rufu þeir hernaðinn, ok leystu hvern sínna manna með góðum skot-penningum á brott. Þeir bræðr héldu samfloti tveim skipum í Noregs-konungs-ríki. Þá réð fyrir Noregi Haraldr konungr Hárfagri; ok ætluðu þeir bræðr at hafa þar frið-land, ok skildu þá samflot sítt ok félag. Ok er konungr frétti þat, þá líkur hónum eigi þarvist þeirra; ok þykkir eigi örvænt, at þeir muni þar eflask ætla til mótz við sik. Ok þat vilja sumir menn segja, at Geirmundr færi fyrir ofríki Haraldz konungs til Íslandz. En ek hefi þat heyrt, at í þann tíma, er þeir bræðr kómu ór vestr-víking, væri sem mest orð á, at engin þætti vera frægðar-för meiri en fara til Íslandz; ok af því inu sama vildi Geirmundr sigla út þegar um sumarit er þeir kómu við Noreg, því at þá væri hallað sumri; en Hámundr vildi þat eigi; ok fór Hámundr til mótz við Helga inn magra, ok fóru þeir báðir samt út til Íslandz.

4. En Geirmundr fór þá þegar út, ok kom skipi sínu í Breiðafjörð, ok var í Búðardal inn fyrsta vetr er hann var á Íslandi. En um várit nam hann land frá Búðardals-á ok til Fábeins-ár, ok setti þar bústað sínn er nú heitir á Geirmundarstöðum. Geirmundr bóndi var stórmenni mikit, ok hélt aldri færri menn en átta tigi vígra karla með sér á Geirmundarstöðum. Hann átti ok fjögur bú önnur; var eitt bú hans í Aðalvík í Ísafirði, annat í Kjarans-vík; þar var Kjaran þræll Geirmundar, ok hafði Kjaran tólf þræla undir sér. It þriðja bú átti Geirmundr í almenningum enum vestrum; þat varð-veitti Björn, þræll hans. Björn varð síðan sekr um sauða-töku, ok urðu almenningar sekðar-fé hans. It fjórða bú Geirmundar varð-veitti Atli, þræll hans, ok hafði hann ok tólf þræla undir sér sem Kjaran, ok þjónuðu þessi öll búin undir þat er hann sjálfr hélt kostnað af á Geirmundarstöðum.

5. Geirr hét maðr ríkr ok ágætr í Sogni; hann var blótmaðr mikill; var hann af því kallaðr Vé-geirr. Hann átti sjau börn eðr fleiri. Vébjörn hét son hans ok Végestr, Vémundr ok Vésteinn, Véleifr ok Véörn, en Védís dóttir. En er Végeirr andaðisk, þá tók Vébjörn forráð bæði fjár ok metorða. Hann hélt óvini Hákonar [jarls] Grjótgarðzsonar, ok fóru þau systkyn af því öll til Íslandz. Þau velkti lengi úti um sumarit í hafinu, ok tóku at lyktum Hlöðuvík of haustið fyrir vestan Horn. Þá gékk Vébjörn at blóti; en bræðr hans eggjuðu brottfarar, svá at hann gáði eigi blótzins; ok létu þau út ok brutu inn sama dag undir háfum hömrum í miklu íllviðri; ok kómusk þar upp, er nú heitir síðan Sygnakleif. Þá tók við þeim öllum skipverjum um vetrinn Atli, þræll Geirmundar Heljar-skinnz. Atli var ódæll ok hamramr mjök. En er Geirmundr vissi þessa órlausn þrælsins, þá frétti hann þrælinn,—“Hvat kom þér til þess, er þú tókzk svá mikit á hendr við Vébjörn ok förunauta hans?” Þrællinn svarar: “Þat kom mér til þess, at ek vilda þann veg sýna hversu mikit göfugmenni ok stórmenni sá maðr var er þann þræl átti er slík stórræði þorði á hendr at takask.” Geirmundr bað þrælinn hafa þökk fyrir sítt órræði, ok gaf hónum fyrir þessa sök frelsi ok búland.—Mörgum mönnum gaf Geirmundr stórar eignir, bæði í löndum ok lausum eyri. Hann gaf Hrólfi Kjarlakssyni bústað at Ballará. Hann var vinr Geirmundar, ok var mikill ættbogi af hónum; hans son var Íllugi inn rauði, ok Sölfi, faðir Þórðar, föður Magnúss, föður Sölva, föður Páls prestz.

6. Geirmundr bjó á Geirmundarstöðum til elli æfi sínnar. En sá var einn hvammr í landi Geirmundar, at hann kvazk vildu kjósa á brott ór landinu, ef hann mætti ráða; ok mest fyrir því, “At sá er einn staði í hvamminum, at ávalt er ek lít þangat, þá skræmir þat ljós fyrir augu mér er mér verðr eigi at skapi; ok þat ljós er ávalt yfir reyni-lundi þeim er þar er vaxinn einn samt undir brekkunni.” Ok þat fylgði, ef nökkuru sinni varð búfé hans staðt í hvamminum, þá lét hann ónýta nyt undan á þeim degi. Ok eitt sinn er frá því sagt, at búsmali hans hafði þar komit niðr um nótt eina. Ok er smalamaðr reis upp ok sá féit í hvamminum, varð hann ákaflega hræddr, ok hleypr sem hann má ok eltir féit ór hvamminum; ok rýfr ór reyni-runninum vönd einn ok keyrir féit með, ok rekr féit heim til Geirmundarstaða. En Geirmundr var út genginn ór hvílu sínni um morguninn, ok sér hvar smalamaðrinn eltir féit ofan ór hvamminum; ok verðr hónum ekki vel at skapi er féit hefir þar verit, ok snýr í móti smalamanninum, ok þekkir brátt, at hann hefir reyni-vöndinn í hendi ok keyrir féit með. Ok hér verðr hónum svá íllz-kallt við hvárt-tveggja samt, at hann hleypr at smalamanninum ok berr hann ákaflega mjök; ok bað hann aldregi göra þat optarr, at berja fé hans með þeim viði er í þeim hvammi er vaxinn, en þó einna sízt ór reyni-runninum. En Geirmundr mátti því auðvellega kenna viðinn at þar at eins var þá reyni-viðr vaxinn í hans landeign í þeim sama stað er nú stendr kirkja at Skarði, at því er vér höfum heyrt sannfróða menn frá segja. Geirmundr lét taka vöndinn ok brenna hann í eldi, en búfé sítt lét hann reka í haga ok ónýta nyt undan á þeim degi.

Ættar-tölur.

7. Dóttir Geirmundar var Ýr, móðir Þóroddz, föður Brodda, föður Hallberu er átti Börkr son Þormóðar Þjóstarssonar.—Steinólfr inn lági, son Hrólfs hersis af Ögðum, nam land milli Búðardals-ár ok Tjaldaness, ok bjó í Fagradal; hans dóttir var Helga, móðir Hyrnings Ólafβ., er átti Arndísi, dóttur Geirmundar Heljar-skinnz; þeirra dóttir var Friðgerðr, móðir Sneris Þóroddzsonar, föður Odda, föður Þorgils Oddasonar. Önnur dóttir Steinólfs ins lága ór Fagradal var Arndís, móðir Þórðar, föður Þorgerðar, móður Hrafns, föður Snartar, föður Védísar, móður Höllu, móður Yngvildar, er átti Snorri lögsögu-maðr, faðir Narfa, föður Skarð-Snorra.

Ingólfr [Arnar]son hann staðfestisk fyrstr á Íslandi landnáms-manna, svá at menn kunni ættir sínar til at telja. Ingólfr var faðir Þorsteins, föður Þorkels mána lögsögu-mannz; Þórhildr var dóttir Þorsteins Ingólfssonar, móðir Þorkels, föður Ketils, föður Hauks, föður Yngvildar, móður Snorra, föður Narfa, föður Skarð-Snorra.

Hrollaugr hét sonr Rögnvaldz jarls á Mæri. Frá hónum eru Síðu-menn komnir. Hans sonr var Özurr, faðir Þórdísar, móður Hallz á Síðu. Egill, sonr Hallz, var faðir Þorgerðar, móður Jóans biskups. Yngvildr Hallzdóttir var móðir Þóreyjar móður Sæmundar ins Fróða. Þorvarðr Hallzson var faðir Þórdísar, móður Jóreiðar, móður Hallz prestz í Haukadal, Teitzsonar. Þorsteinn Hallzson var faðir Magnúss, föður Einars, föður Magnúss biskups. Ljótr Hallzson var faðir Guðrúnar, móður Einars Arasonar, ok Steinunnar, móður Guðmundar ok Hallberu, móður Þorgils, föður Húnboga, föður Snorra, föður Narfa, föður Skarð-Snorra. Móðir Skarð-Snorra var Guðrún Þórðar dóttir, Oddleifssonar, Þórðarsonar kráku-nefs. Þessi vóru systkin Skarð-Snorra: Þórðr, er átti Jóreiði Hallzdóttur; þeirra dóttir var Helga, er Sturla átti Þórðarson Lögmaðr. Þorbjörn var laun-getinn ok Halldís. Yngvildi, systur Snorra, átti Gunnsteinn Hallzson; hon var móðir Vígfúss ok þeirra systkina. Guðríðr, systir Snorra, var móðir Guðmundar prestz Óláfssonar ok þeirra systkina. Hallgerði, systur Snorra, hana átti Þórðr undir Felli; hón var móðir Snorra ok Guðmundar ok Yngvildar, móður Pétrs í Skógarnesi, Snorra sonar.

Björn sonr Ketils Flatnefs var faðir Kjallaks, föður Þorgríms, föður Vermundar, föður Yngvildar, móður Þórðar, föður Yngvildar, móður Snorra Húnbogasonar.

Dálkr var bróðir Þorgils Hafliðasonar; hann var faðir Bersa, föður Dálks, föður Halldórs prestz í Saurbæ, föður Þorsteins, er átti Ingigerði Philippusdóttur, Sæmundarsonar.