Þat er upphaf á sögu þessi, at Haraldr enn hárfagri réð fyrir Noregi. Hann var fyrstr einvaldskonungr um allan Noreg, ok urðu margir landflótta fyrir honum til ýmissa landa, ok váru þat meir stórmenni, fyrir því at þeir vildu ekki yfirgang hans þola, enn höfðu eigi styrk til mótstöðu við hann. Um hans daga fanst Ísland ok bygðist. Réðust þá út hingat börn Ketils flatnefs — Björn enn austræni, er Kjalleklingar eru frá komnir, ok Helgi bjóla, er bjó á Kjalarnesi, ok Þórunn hyrna, er Helgi enn magri átti, í Eyjafirði. Eru frá þeim Eyfirðingar komnir. Auðr, dóttir Ketils, kom síðast út hingat, ok eru af hennar ætt komnir Orkneyjajarlar ok Götuskeggjar í Færeyjum ok Breiðfirðingar hér á landi. Þórólfr mostrarskegg réðst út hingat, ok nam hann öll Þórsnesslönd; eru frá honum komnir Snorrungar. Úlfr enn skjálgi réðst út hingat, ok nam hann Reykjanes í Breiðafirði; eru frá honum komnir Reyknesingar. Þórðr víkingr kom út hingat; kom hann í Dýrafjörð ok nam þar land alt enum nyrðra megin. Hrollaugr, son Rögnvalds jarls af Mæri — bróðir torf-Einars jarls ok Þóris þegjanda ok göngu-Hrólfs, — hann fór út hingat, ok nam land austr á Síðu, ok eru frá honum komnir Síðumenn.
2. Í þenna tíma var hersir einn ríkr í Noregi, sá er Þorkell hét, ok var kallaðr gullhjálmr, á Sunnhörðalandi, í Súrnadal. Hann var kvángaðr maðr. Átti hann þrjá sonu við konu sinni. Ari hét hinn elzti, annarr Gísli, þriði Þorbjörn. Þeir váru allir efnilegir menn. Ísi er maðr nefndr, er réð fyrir Fjarðafylki. Dóttir hans hét Ingibjörg; hon var kvenna vænst. Hennar bað Ari Þorkelsson, ok var hon honum gift. Hann tók fjárhlut mikinn með henni. Henni fylgdi sá maðr heiman, er Kolr hét; hann var mikill at kyni; hann hafði hertekinn verit ok var kallaðr þræll; hann fór með Ingibjörgu í Súrnadal. Þorkell lætr bú eitt auðigt koma í hendr Ara syni sínum þar í dalnum; tekr hann þar til forráða ok þykkir vera enn efnilegsti maðr. Sá maðr er nefndr til sögunnar, er Björn hét. Hann var kallaðr Björn enn blakki. Hann var berserkr ok hólmgöngumaðr mikill. Þeir váru tólf saman. Björn var fjölkunnigr ok bitu hann eigi járn. Hann var óþokkasæll við alþýðu. Settist hann í bú manna, þar er honum sýndist, enn lagði í rekkjur hjá sér konur þeira ok dætr ok hafði við hönd sér slíka stund er honum sýndist. Kvíddu allir við kvámu hans, enn fögnuðu er hann fór í brott. Þess er við getit, at Björn spyrr þetta, at Ari hefir fríða konu heim flutta ok tekit við auð fjár. Þykkir honum þangat vænlegt at ráðast. Snýr hann þangat með sveit sína ok kemr þar að kveldi eins dags; ok er þeir hittast, Ari ok Björn, þá segir hann, at hann ætlar sér forræði fyrir búi því, ok vill, at Ingibjörg kona hans samrekki með honum slíka stund er honum sýnist; bað Ara gera hvárt er honum þykkir betra, at fara á brott eða vera þar. Ari kveðst ekki mundu brott fara ok eigi ætla honum þar nökkur forræði. «Þá er vel», segir Björn, «ok er sá kostr annarr, at ek vil skora þér á hólm, at þú berist við mik, ef þú treystist, á þriggja nátta fresti, ok skal þá reyna, hvárr okkarr skal eiga Ingibjörgu; skal sá ok fé taka eftir annan, er sigr hefir á hólminum. Mun ek mik ekki með fé leysa af hólminum, enda tek ek eigi fé fyrir aðra». Ari kveðst þat gjarna vilja, at þeir berðist. Fóru berserkir við þat á brott, ok búast nú til hólmstefnunnar, ok ganga þeir nú á hólm, ok lýkr svá þeira viðrskifti, at Ari fellr, enn berserkrinn varð ekki sárr, því at hann beit ekki járn. Nú þykkist Björn hafa vegit til landa ok laussa aura ok kvánfangs. Lýsir hann þá yfir því, at hann ætlar þangat at kveldi, til þess bæjar, er Ari hafði átt. Gísli svarar, bróðir Ara, ok kvað brátt eftir verða um þá frændr, — «ef sjá óhæfa skal fram fara, at sjá ófagnaðr skuli ofgöngum ganga yfir oss. Nú skal þat aldri verða. Vil ek skora á þik til hólmgöngu þegar á morgin. Vil ek miklu heldr falla á hólmi, enn þola óhæfu þessa». «Þat er vel», segir Björn; «munu þér svá fara gervallir frændr, ef þér vilit til þess hætta at berjast við mik». Skilja nú eftir þetta, ok ferr Gísli heim til bús þess, er Ari hefir átt. Eru nú sögð tíðendi þessi af hólminum, lát Ara, ok þykkir þat mikill híbýlabrestr vorðinn. Gísli gengr til fundar við Ingibjörgu, ok segir henni fall Ara, ok þat með, at hann hafi skorat Birni á hólm ok þeir skulu berjast um daginn eftir. «Sú er óvænleg ætlan», sagði Ingibjörg, «ok uggi ek, at þér takist ekki vel, nema þú njótir annarra við». «Þess vil ek þá biðja þik, ok svá aðra, þá er glíklegstir væri, at þá hluti mætti til leggja, at þá væri sigrinn vænlegri enn áðr». «Einn maðr er sá», segir hon, «er mér þykkir glíklegstr til at leggja kunni til þessa máls, svá at þér mætti at gagni koma». «Hverr er þat?» segir Gísli. «Kolr fóstri minn er þat», segir hon; «því at þat hygg ek, at hann eigi sverð þat, er betra skal vera, enn flest önnur, þótt hann láti óvirðulega yfir, ok kallar hann þat brytskálm sína». Nú var sent eftir Kol, ok kemr hann á þeira fund, Gísla ok Ingibjargar. Gísli mælti: «Áttu sverð nökkut gott?» Kolr svarar: «Lítil gersemi er sverð mitt; enn þó er þat mart í karlshúsi, at eigi er í konungsgarði». Gísli mælti: «Viltu ekki ljá mér sverðit til hólmgöngunnar við Björn?» Kolr mælti: «Þá mun þér fara sem öðrum um þá gripi, er gersimar eru undir, ok nennið þá eigi at láta af höndum. Enn ek mun nú segja þér, at sverðit mun bíta þat sem því er til höggvit, hvárt sem er járn eða annat; má þat ok ekki deyfa, því at þat er dvergasmíði; ok heitir sverðit Grásíða. Enn svá máttu ætla, at mér mun illa hugnast, ef ek nái eigi þá sverðinu, er vil við taka». «Ómaklegt er annat», segir Gísli, «enn þú náir sverðinu, þá er ek hefir haft í nauðsyn mína». Tekr Gísli nú við sverðinu, ok líðr af nóttin. Enn áðr þeir færi heiman til hólmgöngu, spurði Þorbjörn Gísla bróður sinn: «Hvárr okkarr, bróðir, skal nú berjast við berserkinn í dag, eða hvárr skal höggva kálfinn?» Gísli svarar: «Þat ræð ek, at þú höggvir kálfinn; enn vit Björn munum reyna með okkr». Eigi kaus hann et inndælla. Fóru þeir nú til hólmsins. Ganga þeir nú á hólm Gísli og Björn. Þá sagði Gísli, at Björn skyldi höggva fyrri. «Þat hafa mér öngvir fyrr boðit», segir Björn; «enda hefir mér engi fyrr boðit hólmgöngu enn þú». Nú höggr Björn til Gísla; enn hann kemr skildi fyrir sik: ok höggr hann af skildinum alt þat er tók, fyrir utan mundriðann. Gísli höggr aftr til Bjarnar, ok kemr á skjaldarsporðinn, ok tekr þar af, ok undan honum fótinn fyrir ofan kné. Gísli höggr í annat sinn af honum höfuðit. Er þá snúit at þeim förunautum Bjarnar; eru sumir drepnir, enn sumir komast á skóg undan. Þá fór Gísli heim eftir þat, og fekk af þessu orðstír góðan; tekr hann síðan bú þar at erfðum eftir Ara bróður sinn, er hann hafði átt; hann fekk og Ingibjargar — líða nú stundir fram — ok seldi ekki sverðit af hendi, enda hefir Kolr eigi til kallat.
3. Einn dag hittast þeir úti tveir saman; hafði Gísli þá í hendi sverðit Grásíðu, enn Kolr öxi. Spurði Kolr, hvé honum hefði sverðit gefizt. Gísli lét vel yfir. «Þá vil ek nú við taka», segir Kolr, «ef þú þykkist haft hafa í þína þörf nú at sinni». «Viltu selja?» segir Gísli. «Ekki», segir Kolr. «Ek mun gefa þér frelsi ok kaupeyri, svá at þú megir fara með öðrum mönnum þangað sem þú vill». «Ekki vil ek selja», segir Kolr. «Þá mun ek gefa þér frelsi ok ljá þér eða gefa þér jörð, ok þar með fá þér ganganda fé, svá sem þú þarft að hafa». «Ekki vil ek at heldr selja», segir Kolr. «Já», segir Gísli, «of fastr ertu af. Mettu nú svá dýrt», segir hann, «sem þú hefir í hug, við lausafé, ok mun ek ekki smátt á sjá, ef þú vilt nökkurn á gera. Þar með fæ ek þér frelsi ok kvánfang sæmilegt. ef þér leikr nökkut í skapi». «Ekki er um at tala» segir hann; «ek mun ekki selja, hvat er þú býðr við. Enn nú ferr þetta eftir því sem mik grunaði í fyrstu, at ekki væri víst, hvárt þú vildir þegar lanst láta, ef þú vissir hver gersimi í væri». «Ek mun ok segja þér», segir Gísli, «hversu fara mun, at hvárrgi mun hafa vel; því at ek nenni sverðit ekki laust at láta, ok ekki kemr þat öðrum manni í hönd, enn mér, ef ek má ráða». Kolr reiðir þá upp öxina, enn Gísli brá Grásíðu, ok hjó hvárr til annars: hjó Kolr í höfuð Gísla, svá at í heila stóð — enn sverðit kom í höfuð Kols, ok beit ekki; enn þó var svá fast til höggvit, at haussinn rifnaði, enn sverðit brast sundr. Þá mælti Kolr: «Nú hefði betr farit, ef at ek hefða tekit við sverði mínu fyrr, sem ek beidda; ok mun þó endir einn leystr vera um þá ógiftn, er yðr frændum mun þar af standa». Nú lætr þar hvárrtveggi líf sitt.
4. Enn eftir þat fýsir Ingibjörgu ór Súrnadal, ok ferr hon heim til föður síns með fé sitt. Þorbjörn aflar sér kvánfangs, og ferr hann austr um Kjöl til Freyseyjar, og bað konu þeirar, er Ísgerðr hét, og fekk hennar. Fór hann eftir þat heim í Súrnadal, ok tekr þar til ráða með föður sínum. Þorkell gullhjálmr lifir skamma stund þaðan frá — tekr hann sótt ok andast; enn Þorbjörn tekr fjárhlut allan eftir föður sinn. Hann var síðan kallaðr Þorbjörn súrr. Þau Þorbjörn ok Ísgerðr áttu börn, þau er nefna verðr. Þorkell hét son þeira, enn elzti; annarr Gísli; Ari hét enn þriði, ok fór hann þegar austr til Freyseyjar til fóstrs, ok er hann lítt við sögu þessa. Þórdís hét dóttir þeira. Þorkell var maðr mikill og fríðr sýnum, rammr at afli ok skrautmenni et mesta. Gísli var maðr svartr, ok sem þeir menn, er stúrir váru vexti; ógerla vissu menn afl hans; hann var hagr maðr ok iðjumaðr mikill, hógværr í skapi. Þórdís systir þeira var fríð kona sýnum, skörungr mikill ok heldr harðfeng í skapi ok svarkr enn mesti.
5. Þeir menn eru nefndir þar í Súrnadal, er annarr hét Bárðr, enn annarr Kolbeinn: þeir váru báðir á ungum aldri ok vel fjáreigandi; ekki var þó skylt með þeim; þeir höfðu ok litlu mist feðra sinna í Englandsferð. Sá bær, er Bárðr bjó á, hét á Hellu; enn á Granaskeiði þar er Kolbeinn bjó. Þeir váru mjök jafnkomnir at aldri við sonu Þorbjarnar súrs, ok váru þar hvárirtveggju enir beztu gleðimenn. — Nú í þenna tíma hefir hófðingjaskifti orðit, meir enn eitt, í Noregi — fyrir því at Eiríkr blóðöx, Haraldsson, tók konungdóm af föður sínum lifanda; enn er Haralds misti við, þá kom Hákon vestan af Englandi, ok fór þegar norðr til Þrándheims, ok hittir fyrst Sigurð Hlaðajarl, ok tjár fyrir honum, hvert ríki Hákon hinn gamli hafði haft í Þrándheimi, faðir hans — «þætti mér ok þat kaup vel fara, at þú heldir mik til konungs, enn ek ynna þér slíkrar sæmdar, sem faðir yðvarr hefir átt — værir þú frjáls, enn ekki ánauðigr, sem nú eru allir í landi þessu». Þat höfðu álög verit Haralds ens hárfagra, at hann eignaðist jarðir allar í Noregi, bygðar ok óbygðar, ok jafnvel sjóinn ok vötnin; skyldu allir hans jarðbyggjendr vera. Nú hugsar jarl þetta með sér, ok virðist honum vel tal Hákonar, ok binda þeir nú fasta vináttu með sér. Jarl stefnir þá þriggja fylkna þing. Nú er þingit er sett, stendr Hákon upp ok mælti svá: «Þat er öllum mönnum kunnigt, þeim sem hér eru komnir, at Haraldr enn hárfagri lagði Noreg allan undir sik, alt norðan frá Finnmörk ok austr til Elfar; var hann einvaldskonungr yfir öllum mönnum; átti hann ok fjölda sona, sem yðr er kunnigt, og váru flestir vel mannaðir; enn hann unni þeim misjafnt; sendi hann suma brott í önnur lönd; enn suma hafði hann innan hirðar við sér, ok var þat Eiríkr blóðöx, er hann hugði at vera skyldi fyrir öllum sonum hans; ok hlýddu því allir, sem hann vildi vera láta, meðan hann lifði; enn nú hefir Eiríkr frændi mjök marga þá hluti látit vinna, er mikil óhæfa fylgir. Nú vil ek þess biðja yðr alla Þrændr, at þér hyggið at því at styrkja ok styðja þann til landstjórnar, er hagfeldari væri landsbygðinni, ok meir léti frændr sína hefjast af sér, ok alþýðu, enn hinn, er niðra vill landsbygðinni. Vil ek ok því lýsa, at ek vil öllum mönnum uppgefa óðul sín öll, þeim er til mín vilja snúast ok kalla mik konung». Margir menn mæltu sín í milli: «Nú bregðr kynlega við. Hér er kominn Haraldr enn hárfagri, ok er nú orðinn ungr í annat sinn; enn þá var hann gamall, er vér sám hann síðast. Eða hví mun gegna? eða mun hann eiga son nökkurn svá glíkan sér, at eigi megi kenna hvárn frá öðrum — utan þat, at annarr er ungr enn annarr gamall, ok sá maðr gaf oss aftr föðurarf várn ok óðul með góðvilja, enn faðir hans tók af oss með ofríki?» Nú mælti þat allr múgr at þeir kváðust til konungs vilja yfir sér þann er glíkastr væri Haraldi ok mestan góðvilja sýndi alþýðu, enn kváðust aldri vilja Eirík yfir sér — þann mann, er um útgarða færði frændr sína alla — eða Gunnhildi ok sonu hennar. Lýkr svá þinginu, at Hákon var til konungs tekinn. Enn er þetta spurðist í annat fylki ok et þriðja, hver réttarbót Þrændum var gefin, þá sendu menn orð til Hákonar konungs ok bjóðast allir til þjónustu við hann. Enn er hann var konungr orðinn í Noregi, þá var þat samtíða, er Þorbjörn súrr ok synir hans réðu fyrir í Súrnadal.
6. Nú er þat fyrst at segja. at Kolbeinn, er fyrr var nefndr, gerir sér títt um kvámur til Þorbjarnar súrs ok þykkir þat mest gaman at tala við Þórdísi. Ok eigi líðr svá lengi fram, áðr aðrir leggja þeim þetta til orðs. Ok svá er þetta í orðróm fært, at Þorbjörn faðir hennar verðr varr við, ok þykkir sem vera muni dagsatt. Talar hann þá við sonu sína, at honum þykkir þeira vera at ráða bætr á slíku. Gísli kvað hægt at ráða bætr á því, er engi mein váru á — «ok kveðr þú ekki þat, er þér þykkir fjandskapr í, ef vér mælum?» «Ek sé», kvað Þorbjörn, «at miklu er þetta meir á loft komit, enn nú stoði at drepa því niðr. Nú þykki mér hitt miklu sannara, at þit bræðr munuð vera óhlutvandir; enda mun lítil karlmenska með yðr». Gísli mælti: «Ger þú þér ekki angr at, faðir, um kvámur hans; enn ek mun ræða við hann, at hann láti af kvámum hingat». «Til slíks ertu glíklegastr». segir Þorbjörn, «at fara með bónorði til hans, at hann láti af kvámum hingat, ok leggja þökk ok aufúsu á, ok láta allvesællega — enn hafast ekki at, þótt ekki sé látit at orðum þínum». Nú gengr Gísli frá í brott, ok hætta þeir feðgar tali þessu. Ok næst, er Kolbeinn kom þangat, þá leiðir Gísli hann á götu um kveldit, er hann fór í brott, ok ræðir við hann, at eigi vill hann kvámur hans lengr þangat — «því at faðir minn gerir sér angrátt um ferðir þínar; því at þat er mál manna, at þú glepir Þórdísi systur mína; enn föður mínum er þat ekki at skapi. Mun ek þat til vinna, ef þú vill fyrir mín orð gera. at ek vil færa þér heim leika ok gleði». Kolbeinn mælti: «Hvat mun slíkt at ræða, er þú veizt at öngu gegnir? Veit ek ekki, hvárt mér er þunglegra, angrlyndi föður þíns eða eftirlæti við hann»? Gísli svarar: «Ekki er þannig á at taka. Mun hér ok svá fara sem þar segir, at ‘ek mun þat mest virða í þrautina, sem vili föður míns er’. Nú þætti mér miklu skifta, at þú gerðir þetta fyrir mín orð; ok áttu þá slíkt at mér í annat sinn; enn ek uggi, at oss líki verr, ef þú vilt þverlyndi við hafa». Kolbeinn svarar fá um, ok skiljast þeir við þat. Ferr Gísli heim ok líðr nú svá um hríð, ok er nökkuru lengra milli um kvámur Kolbeins. enn verit hafði. Honum þykkir nú enn dauflegt heima, ok ferr hann til Þorbjarnar. Ok einn dag er hann var þar kominn, sat Gísli í stofu ok smíðaði, ok váru þeir þar allir feðgar. Þorkell var hinn kátasti við Kolbein, ok sátu þau þrjú á þverpalli, Þórdís ok Þorkell ok Kolbeinn. Enn er á leið daginn ok kvelda tók, þá standa þau upp ok ganga fram. Þeir váru eftir í stofunni feðgar, Þorbjörn ok Gísli. Þá tekr Þorbjörn til orða: «Ekki hefir þér í hald komit bónríki þitt. Er þat bæði, at meyleg hefir orðit tiltekjan þín, enda ætla ek tvísýni á, með hváru yðr skal heldr telja, bræðr, sonum eða dætrum. Nú er þat mikit at vita á gamals aldri, at eiga þá sonu, er ekki þykkir meiri karlmenska yfir, enn þar sé konur aðrar, ok eruð þér ólíkir þeim bræðum mínum, Gísla ok Ara». Gísli svarar: «Ekki þarftu af slíku at taka; því at vant er at vita, hverja raun hverr gefr». Ok nennir Gísli nú eigi lengr at heyra á hrakyrði hans ok gengr fram. Þeir ganga þá ór dyrunum út, Þorkell ok Kolbeinn; enn Þórdís snýr þá til stofu. Gísli gengr út eftir þeim, ok gengu þeir nú allir samt. Enn vekr Gísli til við Kolbein, at hann léti af kvámum. Hann kvaðst ætla, at ekki mundi af því verða. Gísli mælti: «Þá viltu lítils virða orð mín; ok munum vér þá verr leggja félagsskapinn, enn ek hefði ætlat». «Ekki þykkjumst ek því valda», segir Kolbeinn. Gísli mælti: «Annathvárt mun þó vera, at þú munt nökkurs verða at virða orð mín, eða ella vil ek sundr segja allri vináttu þeiri er með oss hefir verit». «Þú verðr því at ráða», segir Kolbeinn, «enn ekki nenni ek at láta af kvámum mínum at heldr». Gísli brá sverði ok hjó til hans, ok vanst Kolbeini þat at fullu. Þorkell lét sér mjök misboðit um verkit; enn Gísli gengr heim í stofu. Þorbjörn spyrr, hversu gengit hafi þá bónríkit. «Þat vil ek kalla», segir Gísli, «at vel hafi gengit, fyrir því at þat mæltumst vér nú við, er vér skildum, at Kolbeinn mundi af láta af kvámum, svá at þér yrði angr at því». «Þat mun því at eins», segir Þorbjörn, «ef hann er dauðr». «Láttu þér þykkja at betr», segir Gísli, «at þinn vili sé gerr um þetta mál». «Þá njóttu heill handa», segir Þorbjörn, «ok kann þá vera, at ek eigi ekki dætr einar barna.»
7. Nú er at segja frá Þorkeli, at hann unir eigi heima, ok ætlar hann at ráðast austr til Freyseyjar. Ok er hann kemr austr at Kilinum, til konungsbónda, er Sigurðr hét — hann var ekki auðigr maðr, góðviljamikill við alþýðu; — hann tók vel við Þorkeli, ok spurði, hví gegndi um ferðir hans. Þorkell segir, at hann ætlar á Kjöl. «Þar er sú för», segir Sigurðr, «er ek vildi at þú legðir eigi hug á, fyrir því at sú veitir nú mörgum þungt» «Hvat berr mest til þess?» segir Þorkell. «Ek veit þat eigi glögt». segir Sigurðr; «enn hitt veit ek þér með sönnu at segja, at allir þeir er færi fara saman, enn tólf menn, þá hafa öngvir aftr komit; enn þeir menn, er með fjölmenni hafa farit, þá hafa við öngva torfæru orðit varir». «Þá þykki mér óvíst, hvat slíku veldr», segir Þorkell; «ok kann ek ekki at hnekkja för minni fyrir þat. Hitt vil ek — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — —
8. — — taka þeir Gísli nú stórviðu ok færa í skipin, ok meiðist hvat sem fyrir verðr. Vilja þeir þá frá leggja víkingarnir; enn þeir máttu eigi á þeim skipunum, er við váru fest; hlaupa þeir þá af þeim skipum ok í önnur, enn sumir hlupu á kaf; ok váru þau nú hroðin, er við váru fest; enn aðrir urðu því fegnir, er frá heldu. Ok eftir þat flýðu víkingar, er eftir váru. Enn þeir Gísli tóku þar mikit fé ok hlóðu skipin; halda nú til lands eftir þat ok heim í Súrnadal. Eru þeir nú heima um hríð, ok þykkja þeir enn mikit hafa vaxit í þessarri ferð.
9. Þennan vetr enn sama gera þeir ferð sína bræðr norðan af Flúðunesi, Einarr ok Sigurðr, með nær fjóra tigu manna, ok fara til þess er þeir koma í Súrnadal um nótt. Þeir koma fyrst á Hellu til Bárðar ok tóku hús á honum; váru honum tveir kostir gervir — at hann mundi tekinn af lífi, eða hann skyldi ráðast í ferð með þeim, við þá karla, sem þar væri til. Bárðr kvað sér vandalaust við Þorbjörn ok sonu hans — «virði ek meira», segir hann, «lífit; enn fyrir þessu þykkir mér alls ekki». Ræðst hann síðan til ferðar við þeim með tíu menn. Váru þeir þá saman fim tigir manna. Þeir koma á óvart til Stokka til Þorbjarnar; skipaði hann liði sínu fyrir skála, enn sumum fyrir stokkabúrit. Gísli hafði smíðat nökkurum vetrum áðr stokkabúrit, ok gert á þann hátt, at einnhvern stokkinn í öllum veggjunum hafði hann í sundr tekit, ok var miðkaflinn lauss, ok váru þeir utan í festir, enn járnlykkjur innan slegnar, ok þar járnslár fyrir, ok þótti utan at sjá sem heilt væri. Veðri var þannig farit, at veðr var þykt ok vindr hvass, ok stóð vindrinn framan á stokkabúrit. Þeir draga viðu bæði at skálanum ok stokkabúrinu ok slá eldi í. Enn er þeir verða þess varir í stokkabúrinu, lúka þeir upp hurðina; enn sýruker var inni í búrinu eða stokkaker; þeir taka sýruna ok bera í eldinn ok slökkva. Nú taka þeir ok gera bálit mikit í annat sinn, hvárntveggja veg frá dyrunum, ok tekr brátt at festast eldrinn í viðinum. Þeir feðgar váru allir í stokkabúrinu, ok svá þær mæðgur, Ísgerðr ok Þórdís. Gísli ræðst þá frá dyrunum ok til gaflhlaðsins, ok kippr þar ór slánni ok hrindr út stokkinum; gengr síðan þar út ok hverr þeira at öðrum; váru þar öngvir menn fyrir; því at allir gættu dyranna, at þar skyldi öngvir út komast; enn þessa varði þá eigi. Þau fylgdu reyknum frá bænum á brott, ok til skógar. Enn er þau koma í skóginn, sjá þau heim, at skálinn logar ok bærinn. Þá kvað Gísli:
Hár leikr eldr of órum
— ør bál mikit — skála;
gaukr mun Gauts af slíku
gladdr, enn vargar saddir.
Reyndak fyrr á fjándum,
faðir minn, af þrant þinni
— stofnask styrjar efni —
stinn járn um sök minni.
10. Nú eru þau í mörkinni; enn bærinn brennr at köldum kolum. Ganga þeir bræðr ekki fyrr frá, enn þeir þykkjast Þorbjörn hafa inni brent ok sonu hans ok alt lið þeira. Þar váru sex tigir manna, er inni höfðu brunnit í skálanum. Segja þeir bræðr þetta, hvar sem þeir koma — lát þeira feðga. Enn þeir Gísli gerðu ekki vart við sik, fyrr enn hinir eru í brottu. Þeir afla sér nú liðs á laun, ok síðan fara þeir um nótt til Bárðar, leggja eld í bæinn ok brenna upp alt saman ok mennina þá sem inni váru; fara heim eftir þat ok efna til bæjargerðar. Gísli hverfr í brott, ok veit engi maðr, hvat af honum er orðit. Enn er várar, kemr hann heim. Er þá snúit at þegar, ok selja þeir jarðir sínar á laun, enn fjárhlutrinn er færðr í brott. Þat var reyndar ætlan þeira bræðra, at ráðast brott ór Noregi; ok hafði Gísli því í brott horfit, at hann annaðist um skipsmíð þeira; ok ferr þetta svá af hljóði alt saman, at ráðabreytni sjá spyrst ekki fyrr, enn þeir væri til skips komnir þrír tigir karla, ok konur at auk. Halda þeir nú síðan skipinu til hafs, ok leggja þar til hafnar einnar, undir eyjar nökkurar, ok ætla þaðan at bíða byrjar. Einn góðan veðrdag stíga þeir bræðr á bátana; enn tíu váru með kaupskipinu, ok sínir tíu stigu á hvárn bátinn; var Þorbjörn eftir á skipi. Þeir Gísli róa norðr fyrir land ok stefna til Flúðuness; segir Gísli, at hann vill finna þá bræðr, áðr hann færi brott ór Noregi. Ok er þeir kómu þar, þá frétta þeir, at þeir váru heiman farnir at landskyldum Hákonar konungs. Þeir Gísli snúa þá á leið fyrir þá, þar sem þeir áttu at fara, ok sitja fyrir þeim; enn þeir bræðr váru fimtán saman; hittast nú, ok varð þar harðr bardagi. Falla þeir Einarr ok Sigurðr þar ok allir förunautar þeira, ok varð Gísli fim manna bani, enn Þorkell þriggja. Gísli kveðst eiga erindi heim til bæjarins. Gísli gengr nú heim til bæjarins ok inn í skálann, ok sér, hvar Skeggi liggr — snýr at honum ok höggr af honum höfuðit. Þeir ræna þar öllu, ok fara at öllu sem hermannlegast, ok taka lausafé þat alt, er þeir komast með; róa nú til skips síns; ganga síðan upp á eyna ok efla þar heit mikit ok heita til byrjar sér, ok kemr byrr á. Láta þeir í haf ok ætla til Íslands. Þeir hafa útivist langa ok harða; sigla þeir fyrir norðan landit ok svá vestr fyrir Strandir ok síðan vestr fyrir Fjörðu; kvámu þeir skipi sínu í Dýrafjörð, í Haukadalsós; bera þar af skipinu ok setja tjöld sín; ok spyrst brátt skipskváman. Maðr hét Þorkell, er bjó í Alviðru; hann var auðigr maðr ok ættstórr. Í Keldudal bjó sá maðr, er Þorkell hét, ok var Eiríksson. Þá var bygt víðast á Vestfjörðum. Þorkell Eiríksson seldi þeim Þorbirni land í Haukadal. — Bygt var áðr fyrir innan ána, ok er sá maðr Þorgrímr nefndr, er þar bjó, ok kallaðr nef. Upp í dalinn langt bjó sá maðr, er Þorkell hét, ok kallaðr annmarki; hann var kvángaðr, ok hét Þórhalla kona hans; hon var systir Þorgríms nefs. Þorkell annmarki fylgdi at nafni sínu; enn Þórhalla bætti þó hvergi um fyrir honum. Þau áttu son, er Þorsteinn hét; hann var mikill ok sterkr. Í Meðaldal inn frá Haukadal bjó sá maðr, er Önundr hét; hann var vel fjáreigandi ok skilríkr maðr. — Þeir feðgar húsa nú bæ sinn, Þorbjörn ok Gísli ok Þorkell.
11. Maðr er nefndr Bjartmarr. Hann kom út til Íslands í Arnarfirði, ok bygði bæ þann, er í Eyju hét; þat er í Arnarfjarðarbotni. Bjartmarr var kvángaðr maðr. Helgi ok Sigurðr hétu synir hans. Gunnhildr hét dóttir þeira Bjartmars; hon var fríð kona sýnum. Um sumarit eftir kom skip af hafi. Sá maðr er nefndr Vésteinn, er skipit átti; hann vistaðist um vetrinn með Bjartmari; hann gekk at eiga Gunnhildi dóttur hans. Vésteinn var allra manna vápnfimastr. Þau Gunnhildr ok Vésteinn áttu tvau börn; son þeira hét Vésteinn, enn Auðr dóttir. Vésteinn Vésteinsson gerðist fardrengr góðr, ok átti hann þó bú í Önundarfirði, undir Hesti. Kona hans hét Hildr. Bergr hét son hans ok Helgi. Þá er þetta var tíðenda, andaðist Þorbjörn súrr ok Ísgerðr kona hans. Þeir Þorkell ok Gísli tóku þá við búi eftir þau. Þorbjörn ok Ísgerðr váru í haug lögð í Haukadal. Litlu síðar biðr Þorkell sér konu. Þorbjörn hét maðr ok var kallaðr selagnúpr; hann bjó í Tálknafirði, at Kvigyndisfelli. Þórdís hét kona hans, enn Ásgerðr dóttir þeira. Þeirar konu bað Þorkell Súrsson ok fekk hennar. Gísli bróðir hans bað Auðar, systur Vésteins, ok fekk hana. Þeir búa nú báðir samt í Haukadal ok skiftu ekki fé með sér at heldr, þótt þeir væri kvángaðir. Eitt vár er þat sagt, at Þorkell í Alviðru átti för suðr til Þórsnessþings, ok fylgdu þeir honum Súrssynir. Gísli ok Þorkell. Í Þórsnesi bjó þá Þorsteinn þorskabítr, sonr Þórólfs mostrarskeggja. Þorgrímr hét son Þorsteins, enn annarr Börkr digri. Þórdís hét dóttir hans. Kona Þorsteins er nefnd Þóra, dóttir Óláfs feilans, sonar Þórðar gellis. Þorkell lauk málum sínum á þinginu. Þorsteinn þorskabítr bauð Þorkeli heim ok þeim Súrssonum, ok gaf þeim góðar gjafir; ok áðr þeir skildu, bjóða þeir heim sonum Þorsteins vestr þangat annat vár til þings þeira Dýrfirðinga. Líða nú þau misseri ok er alt tíðendalaust. Kemr nú annat vár, ok fara þeir heiman Þorsteinssynir, Þorgrímr ok Börkr, ok eru sextán gaman. Koma þeir nú vestr til Valseyrarþings ok hittast þeir þar ok Súrssynir, ok bjóða þeir heim með sér sonum Þorsteins af þinginu; enn áðr höfðu þeir verit at heimboði Þorkels í Alviðru. Fara þeir nú heim með Súrssonum ok þiggja veizlu. Þorgrími lízt væn Þórdís systir þeira bræðra, ok hefr upp orð sín ok biðr hennar; ok því næst var hon föstnuð Þorgrími, ok var þegar at boði setit, ok fylgdi henni heiman Sæból, er þeir bræðr höfðu áðr búit á. Enn þeir Gísli ok Þorkell fara á Hól ok búast þar fyrir. Enn Þorgrímr réðst þá vestr þangat, ok býr hann á Sæbóli. Enn Börkr, bróðir hans, réð fyrir í Þórsnesi, þá er Þorsteinn var andaðr, faðir þeira; váru með honum systursynir hans, saka-Steinn ok Þóroddr.
13. Nú búa þeir í nágrenni mágar í Haukadal, ok er með þeim gott vinfengi. Þeir Þorkell ok Gísli húsa vel bæ sinn á Hóli, svá at þar er brátt ekki minni bær, enn á Sæbóli; þar liggja saman garðar, ok er vinfengi þeira gott at svá búnu. Þorgrímr hafði goðorð, ok er þeim bræðrum at honum afli mikill. Nú fara þeir um várit til várþings, ellifu manna, ok váru allir í litklæðum. Þar var Vésteinn, mágr Gísla, ok allir þeir Súrdælir. Gestr Oddleifsson var ok þar kominn til þings, ok var hann í búð með Þorkeli auðga ór Alviðru. Þeir sitja við drykkju Haukdælir; enn aðrir eru at dómum, því at sóknarþing var. Þá kemr inn í búð þeira Haukdæla gassi mikill, er Arnórr hét, ok mælti: «Allmikit er um yðr Haukdæli, er þér gáið einkis, nema drekka, enn þér gangið eigi til dóma, er þingmenn yðrir eigu málum at skifta, ok þykkir svá öllum, þó at ek kveða upp». Þá mælti Gísli: «Göngum til dóma sem snarast; kann vera, at þetta tali fleiri». Þeir ganga nú til dóma ok spyrr Þorgrímr, ef nökkurir væri þeir þar, er þyrfti þeira liðveizlu, — «ok skal ekki eftir liggja þat er vér megum at veita várum mönnum; ok skulu þeir hvergi bera skerðan hlut, meðan vér erum uppi». Þá mælti Þorkell auðgi: «Lítils eru mál þessi verð, er vér eigum við at skiftast; enn vér munum yðr til segja, þegar vér þurfum yðra liðveizlu». Nú finnast mönnum orð um lið þeira, hvé skrautlegt var, ok um skörungskap hans. Ok er menn koma heim til búða, þá mælti Þorkell við Gest enn spaka: «Hve lengi ætlar þú at kapp þeira Haukdæla eða yfirgangr muni vera í svá mikill?» Gestr mælti: «Eigi munu þeir allir samþykkir hit þriðja vár heðan, er þar eru nú». Enn Arnórr var hjá þessu ok hljóp þegar í búð þeira Haukdæla ok hermir þessi orð, er þeir Gestr höfðu við talazt. Gísli svarar «Hér mun hann mælt mál (talat) hafa, ok vörumst vér, at eigi verði svá þetta; því at Gestr er sannspár um marga hluti; ok sé ek ráð til þessa, at vér megum vel gera við þessu». «Hvert er þat?» segir Þorgrímr. «Vér skulum binda þetta meirum fastmælum enn áðr — vér skulum sverjast í fóstbræðralag». Þeim sýndist þetta ráðlegt, ok ganga síðan út ór búðinni á eyraroddann, ok ristu þar upp jarðarmen, svá at báðir endar váru fastir í jörðunni, ok settu þar undir málaspjót, þat er maðr mátti taka hendi til fals. Þar skyldu þeir nú undir ganga, Þorgrímr, Gísli, Þorkell (ok) Vésteinn. Ok nú vökva þeir sér blóð ok láta renna saman dreyra sinn í moldu þeiri, er upp var skorit jarðarmenit í miðju, ok hræra alt saman; enn síðan fellu þeir allir á kné, ok sverja at hverr skal annars hefna, sem hverr bróðir annars væri, ok nefndu öll goð í vitni. Ok nú er þeir takast í hendr allir, þá mælti Þorgrímr: «Ærinn vanda hefi ek, þótt ek gera þetta við Þorkel ok Gísla mága mína; enn við Véstein skyldir mik ekki til at binda svá mikinn vanda» — ok hnykkir at sér hendinni. «Svá munu þá fleiri gera», segir Gísli, ok hnykkir sinni hendi, «skal ek við engan þann binda vanda, er ekki vill við Véstein mág minn». Þykkir mönnum nú mikils um vert spámæli Gests. Þá mælti Gísli við Þorkel: «Nú fór sem mik varði, ok mun þeim nú þetta til nökkurs koma um þetta». Nú fara menn heim af þinginu, ok er alt kyrt ok tíðendalaust. Þá kemr skip af hafi þat sumar í Dýrafjörð, ok áttu bræðr tveir norrænir; hét annarr Þórir, enn annarr Þórarinn, ok váru víkverskir menn. Þess er við getit, at Þorgrímr ríðr til skips ok kaupir at stýrimönnum fjögur hundruð viðar, ok gefr sumt verðit þegar í hönd, enn sumt á frest. Setja þeir nú upp skip sitt austmennirnir í Sanda-ós, ok taka sér vist. Oddr er maðr nefndr ok var Örlygsson; hann bjó á Eyri í Skutilsfirði; hann tók við stýrimönnum báðum til vistar. Nú sendir Þorgrímr Þórodd son sinn at færa innan viðinn, ok bað hann telja ok vita við hverju hann tæki. Hann kemr nú inn til skipsins, ok þykkir honum nökkut annan veg um kaupit, enn Þorgrímr hafði honum sagt; vilja nú austmennirnir ekki þat halda, er þeir höfðu við keypzt í fyrstu; ok mælti Þóroddr illa til austmannanna. Enn þeir stóðust þat ekki, ok vinna á honum ok vega hann þar. Austmennirnir fara frá skipinu eftir þetta, ok fá sér hesta ok ætla til vistar sinnar við Skutilsfjörð. Þeir fara dag þann allan ok um náttina, þar til er þeir koma í dal þann er gengr af Skutilsfirði, ok hafa þar dagverð sinn, ok fara síðan leið sína. Þorgrímr spyrr nú tíðendi þessi, at sonr hans er veginn, enn ógreitt um viðuna; býst hann nú heiman ok lætr flytja sik yfir fjörðinn; hann ferr nú eftir austmönnum einn saman, ok kemr at þar sem þeir lágu ok sváfu á áfanga. Hann vekr Þórarin ok stingr á honum spjótskafti sínu; hann hleypr upp ok vill taka sverð sitt, því at hann kennir Þorgrím; enn Þorgrímr leggr þá spjótinu í gegnum hann. Nú vaknar Þórir ok vill hefna hans; enn Þorgrímr leggr hann ok spjóti til bana. Ok heitir þar Dögurðardalr, er þeir átu dagverð, enn þar Austmannafall er þeir létust. Nú ferr Þorgrímr heim, ok verðr hann af verki þessu frægr; sitr í búi sínu um vetrinn. Enn um várit búa þeir mágar skip þat, er austmenn höfðu átt, til utanferðar, Þorgrímr ok Þorkell, ok kasta á sinni eigu, ok ætla utan at fara. Austmenn þessir höfðu verit óeirðarmenn miklir í Noregi ok áttu þar óvært. Eftir þetta láta þeir í haf; ok þetta sumar et sama ferr Gísli utan ok Vésteinn mágr hans í Skeljavík í Steingrímsfirði; ok láta hvárirtveggju í haf. Enn Önundr ór Meðaldal réð fyrir búi þeira bræðra, Gísla ok Þorkels; enn saka-Steinn fyrir búi þeira Þorgríms, með Þórdísi konu hans, á Sæbóli. Hann var náfrændi Þorgríms.
13. Í þenna tíma réð fyrir Noregi Haraldr gráfeldr. Þorgrímr ok Þorkell kvámu at norðr í Þrándheimi ok hittu þar konunginn, gengu fyrir hann ok kvöddu hann; enn hann tók þeim vel. Gerðust þeir honum handgengnir. Varð þeim gott til fjár ok virðingar. Þeir Gísli váru úti meir enn hundrað dægra, ok sigldu um vetrnáttaskeið at Hörðalandi í miklu fjúki ok ofviðri á náttarþeli, ok brutu þeir skipit í spán, enn heldu fé sínu ok mönnum. Maðr hét skegg-Bjálfi; hann átti skip í förum ok ætlaði til Danmerkr. Þeir Gísli föluðu hálft skip at honum. Enn hann kvaðst spurt hafa, at þeir váru góðir drengir, ok gaf hann þeim skipit hálft, ok launa þeir þegar meir enn fullu í fjárhlutum. Þeir heldu nú suðr til Danmerkr, ok í þann kaupstað, er í Vébjörgum heitir. Þar váru þeir um vetrinn, með þeim manni, er Sigrhaddr hét; váru þeir þar þrír saman félagar, Gísli ok Vésteinn ok Bjálfi, ok var vingott með þeim ok mikit gjafavíxl. Í þenna tíma var kristni komin í Danmörk, ok létu þeir Gísli félagar prímsignast; því at þat var í þann tíma mikill siðvani þeira manna, er í kaupferðum váru, ok váru þeir þá í öllu samneyti með kristnum mönnum. Um várit snimma bjó Bjálfi skip sitt til Íslands. Sigurðr hét maðr norrænn; hann var félagi Vésteins ok var þá vestr í Englandi; hann sendi þá orð Vésteini, ok kvaðst vilja skilja félag við hann ok þottist ekki þurfa fjár hans lengr. Nú biðr Vésteinn Gísla leyfis at fara at hitta hann; — «því at ek á þar fjár at vitja». «Því skaltu þá heita mér», segir Gísli, «at þú farir aldri síðan af landi, ef þú kemr nú aftr heill, nema ek leyfa þér». Ok þessu játar hann. Gísli ríss upp snimma um morgininn ok gengr til smiðju; hann var manna hagastr ok gervastr at sér um alla hluti; Gísli smíðar silfrpenning, er stóð eyri; hann hnitar saman penninginn, ok váru í tuttugu naddar; hann var í tveim hlutum, ok váru tíu naddar í hvárum hlut, ok þótti sem heill væri, þá er saman var lagðr, ok mátti þó taka sundr í tvá hluti. Gísli tekr nú í sundr penninginn ok selr annan hlutinn í hendr Vésteini, enn hann sjálfr hefir annan; biðr þá þetta hafa til jartegna, ef nökkut gerist þat í, er þeim þykkir máli skifta, — «ok skulum vit þá at eins sendast í milli», segir Gísli, «ef líf annarshvárs liggr við; ok segir mér svá hugr um, at vit munum þess við þurfa, at sendast í milli, þótt vit finnumst ekki sjálfir». Eftir þetta skiljast þeir, ok ferr Vésteinn til Englands, enn þeir Gísli ok Bjálfi til Noregs. Enn um sumarit fóru þeir til Íslands, ok hafði orðit gott til fjár ok virðinga, ok skildu þeir vel sitt félag; kaupir Bjálfi nú hálft skipit at Gísla. Ferr Gísli vestr til bús síns, í Dýrafjörð, við tólfta mann. Þetta sama vár bjoggu þeir skip sitt Þorkell ok Þorgrímr ok kómu út þat sumar í Dýrafjörð, ok sigldu þann sama dag í Haukadalsós sem Gísli hafði áðr inn siglt á byrðingi sínum. Hittust þeir bræðr Þorkell ok Gísli, ok verðr þar fagnafundr mikill. Fara nú hvárirtveggju heim til sinna eigna.
14. Þorkell Súrsson var skartsmaðr mikill ok ofláti ok vann ekki fyrir búi þeira bræðra, enn Gísli vann nótt með degi. Þat var einn góðan þerridag, at Gísli lætr vinna alla menn heyverk, nema Þorkel bróður sinn — hann var einn karla heima, ok hafði hann lagzt niðr í eldaskála eftir dagverð ok sofnat. Eldhúsit var tírætt at lengd, enn fim faðma breitt; utan ok sunnan undir eldhúsinu stóð dyngja þeira Auðar ok Ásgerðar, ok sátu þær þar ok saumuðu. Þorkell gengr þá þangat ok legst niðr úti hjá dyngjunni. Ásgerðr tók til orða: «Veittu mér, Auðr», segir hon, «ok sníð skyrtu Þorkeli bónda mínum». Auðr mælti: «Þat kann ek ekki betr enn þú; ok mundir þú mik eigi þess biðja, ef þú skyldir gera Vésteini bróður mínum». «Eitt er þat sér», segir Ásgerðr, «er tekr til Vésteins; ok svá mun mér þykkja nökkura stund, ok meira ann ek honum enn Þorkeli bónda mínum, þótt vit megim aldri njótast». Auðr mælti: «Löngu vissa ek þat, hvat Þorkeli var um þat ok hvé þat fór, ok ræðum vit ekki lengr um». «Þat þykki mér engi brigzl», segir Ásgerðr, «þótt mér þykki Vésteinn góðr; enn heyrða ek hitt sagt, at mjök oft fundust þit Þorgrímr, áðr þú varst gefin heiman». Auðr mælti: «Þar fylgdu engir mannlestir, ok tók ek engan mann undir Gísla, svá at þar fylgdi ósæmd; ok hættum þessu tali», segir Auðr. Ok svá gera þær. Þorkell hefir nú heyrt hvert orð þat er þær hafa mælt, ok tekr hann til orða: «Heyr undr mikil, heyr örlygi! heyr mál mikit — manns bana, eins eða fleiri!» ok gengr brott eftir þat. Auðr tekr til orða: «Oft hlyzt ilt af hjali kvenna, ok má þó vera hér hljótist í meira lagi ilt af, ok leitum okkr nú ráðs». Ásgerðr mælti: «Hugsat hefi ek mér ráð, sem duga mun». «Hvert er þat?» segir Auðr. «Ek mun leggja hendr um háls Þorkeli bónda mínum, þá er vit komum í rekkju í kveld, ok láta sem blíðast; ok mun honum gangast hugr við þat, svá at hann mun fyrirgefa mér. Mun ek ok segja honum, at þetta er sú lygi, at ekki gegnir, þó at vit hafim þetta fleipat. Enn ef hann vill nökkut á þessu halda, þá seg mér annat ráð. Eða hvert ráð muntu taka?» segir Ásgerðr. Auðr mælti: «Skjótt mun ek þér þat segja. Ek mun segja Gísla bónda mínum alt þat sem ek á vant um at ráða, hvárt sem þat er gott eða ilt; kann hann þá ráð fyrir því; þat mun mér bezt gegna». Um kveldit kom Gísli heim af verknaði. Þat var vandi Þorkels, at hann þakkaði Gísla bróður sínum verkit; enn nú gerði hann ekki þat, ok ekki orð mælti hann við Gísla. Þá gekk Gísli til Þorkels ok mælti: «Er þér þungt, bróðir, er þú ert svá hljóðr?» «Engar eru sóttir á mér», segir Þorkell; «enn þó er þetta sótt verra». Gísli spyrr: «Hefi ek nökkut þess gert, bróðir, at þér mislíki?» «Sá er engi hlutr», segir Þorkell. «Vel þykki mér þá þegar», segir Gísli; «því at þat vilda ek sízt, at okkr skildi á. Enn þó vil ek gjarna vita, hvat er veldr ógleði þinni». Þorkell svarar: «Þess muntu víss verða, þó at síðar sé». Gengr Gísli nú á brott, ok fara menn í rekkjur um kveldit. Þorkell fór fyrstr í rekkju. Enn er Ásgerðr kom til rekkjunnar, þá tók Þorkell til orða: «Ekki ætla ek þér hér at rekkja í nótt», segir hann. «Hvat er annat sæmilegra», segir hon, «enn ek rekki hjá bónda mínum? Eða hví hefir svá skjótt skipazt hugr þinn? eða hvat er til saka orðit?» segir hon. «Veiztu sökina», segir Þorkell; «enda veit ek ok». «Hvat þarf slíkt at tala?» segir hon, «ok trú þú ekki á heimskutal várt kvenna; því at jafnan rausum vér þat», segir hon, «þá er vér erum einar, er lítill sannleikr fylgir; er ok þetta svá», segir hon. Ásgerðr leggr nú upp báðar hendr um háls honum ok lætr hit blíðasta ok biðr hann ekki trúa slíku. Þorkell biðr hana á brott fara. Ásgerðr mælti: «Þá skal ekki lengi þrá til þess, er þó skal ekki tjá. Enn kosti geri ek þér tvá — at þú lát sem þetta sé ómælt, er vit höfum geipat, ok legg engan trúnað á þat, sem ekki er satt; hinn er annarr, at ek nefni mér vátta nú þegar ok segi skilit við þik. Tek ek þá upp þat er mér sýnist: má ok vera», segir hon, «at þá gefi þér til at segja um sannan fjandskap, enn ek mun föður minn láta heimta út mund minn ok heimanfylgju». Þorkell þagnar, ok mælti er stund leið: «Þat ræð ek, at þú smjúgir undir þar hjá stokkinum í nótt». Nú ferr hon í rekkju, ok semja þau mál sín sem ekki sé í orðit. Auðr kemr í rekkju hjá Gísla bónda sínum, ok segir honum ræðu þeira Ásgerðar, alla saman, sem farit hafði, ok biðr af sér reiði hans, ok biðr hann nú gefa til góð ráð, ef hann sæi nökkut til; — «því at ek veit víst, at Þorkell vill feigan Véstein bróður minn, ef hann má ráða». Gísli mælti: «Eigi sé ek hér ráð til þau er góð sé; enn ek mun ekki þik um þetta ávíta, fyrir því, at mæla verðr nökkurr skapamál».
15. Nú líða þau misseri af hendi ok kemr at fardögum. Þorkell segir Gísla bróður sínum, at hann vill fé öllu með þeim skifta, ok vill fara til búlags með Þorgrími mági sínum. Gísli mælti: «Saman er bræðra eign bezt at sjá, bróðir; ok sé ek til aufúsu-orð at vit skiftim eigi». Þorkell svarar: «Fyrir löngu sá ek þat, at vit erum ójafnt af því haldnir, er þú vinnr nótt með degi fyrir búi okkru, enn ek kem til einkis». Gísli mælti: «Vel uni ek við þat, ok vil ek gjarna at kyrt sé». Enn engu kemr öðru við Þorkel, enn þeir skifti. — «skaltu hafa bólstað ór skifti ok föðurleifð okkra», segir Þorkell, «fyrir því er ek beiði skiftis; enn ek skal hafa lausafé». «Reynt höfum vit hvárttveggja, frændi», segir Gísli, «at verit hefir fátt með okkr, ok hitt, at mart hefir verit; ok hefir þá hvárumtveggja okkrum betr tekizt, er okkat samþykki var meira; ok breytum eigi um þetta, bróðir», segir Gísli, «er vel ferr með okkr». «Eigi þarf um at ræða», segir Þorkell; «skifta skal fénu». «Þá ger þú. hvárt er þú vill», segir Gísli, «at þú skift eða kjós; því at ek hirði eigi, hvárt ek geri». «Þá vil ek at þú skiftir», segir Þorkell. Nú skiftir Gísli fénu; enn Þorkell kýss meira lausafé til sín, enn Gísli hlaut land. Ómegð var á fénu; þat váru börn tvau; hét sveinninn Geirmundr, enn mærin hét Guðríðr; þessi váru börn Ingjalds frænda þeira; Guðríðr fór með Gísla, enn Geirmundr með Þorkeli. Síðan fór Þorkell til Þorgríms mágs síns ok býr við hann; enn Gísli býr eftir á Hólinum, ok saknar einkis í, at nú sé þar verra bú enn áðr. Líðr nú á sumarit ok kemr at vetrnóttum. Gísli býr veizlu ok býðr þangat vinum sínum; vill hann hafa vinaboð ok fagna svá vinum sínum ok vetri; hann lét af blótum öllum, síðan hann var í Vébjörgum með Sigrhaddi. Þorkötlum báðum bauð hann þangat ok þeim vinum sínum, Bjartmarssonum. Ok þann dag er boðsmanna var ván, býr Gísli hús sín. Þá tók Auðr húsfreyja til orða: «Nú þykki mér eins hlutar á vant». «Hverr er sá?» segir Gísli. Auðr svarar: «Þess eins, at Vésteinn bróðir minn er ekki hér». «Þat er okkr eigi einn veg gefit», segir Gísli; «ek munda gefa til mikit fé, at hann væri eigi hér, sem nú væntir ek».
16. Maðr er nefndr Þorgrímr nef; hann bjó á Nefstöðum fyrir innan ána; hann var fullr upp galdra ok gerninga; hann var ok seiðskratti. Þessum manni buðu þeir Þorgrímr ok Þorkell til sín, ok hafa þeir ekki minna boð enn Gísli. Þorgrímr freysgoði var maðr vel hagr á járn. Fara þeir nú þrír saman, Þorgrímar tveir ok Þorkell; þá tekr Þorkell brotin af Grásíðu; því at hann hafði þau hlotit ór skifti þeira bræðra; Þorgrímr gerði þar ór spjót, ok var spjótit algert at kveldi ok í hefti fært; var spjótit mikit; var skeftit langt at spjótinu. Ok er þetta var tíðenda, þá kemr Önundr ór Meðaldal ok til Gísla, ok bregðr honum á eintal einum saman, ok segir honum, at Vésteinn mágr hans er út kominn ok heim undir Hest til bús síns, ok þat með, at hans er þangat ván um kveldit. Gísli kvaddi þá húskarla sína tvá, Hallvarð ok Hávarð, ok biðr þá fara sendiför sína norðr í Önundarfjörð, — «og hitta Véstein mág minn; mér er sagt, at hann sé heim kominn; ok skulu þit honum bera kveðju mína, ok þat með, at hann siti heima kyrr, þar til er ek kem at sækja hann heim, ok ek vil ekki at hann komi til boðs þessa». Gísli selr þeim í hendr skauta, ok þar í silfrpenning hálfan til jartegna, ef hann tryði ekki ellegar sögu þeira. Nú fara þeir húskarlarnir, ok hafa skip ór Haukadal, ok róa til Lækjaróss, ganga þar á land ok hitta bónda þann er Bersi hét; enn bær sá heitir á Bersastöðum, er hann bjó; honum sendi Gísli orð til þess, at ljá þeim hesta tvá, er hann átti, er hétu Bandvettir; þeir váru hestar skjótastir í fjörðunum; hann léði hestana ok stigu þeir á bak ok riðu þar til er þeir kómu á Mosvöllu; ríða síðan inn í fjörðinn. Í þenna tíma var Vésteinn heiman farinn, ok var kominn undir melinn á Mosvöllum ok svá til Holts; enn húskarlar riðu it efra, ok farast þeir svá hjá. Þorvarðr hét bóndi, er bjó í Holti: húskarlar hans deildu um verk ok hjoggust með ljám ok særðust mjök; þá kom Vésteinn til ok sætti þá, svá at hvárumtveggja líkaði vel; síðan ríðr hann út til Dýrafjarðar ok austmenn tveir með honum. Enn húskarlar koma undir Hest, ok frétta þar til ferða Vésteins, at hann er heiman farinn; snúa þeir nú aftr sem þeir mega skjótast; ok er þeir koma á Mosvöllu, sjá þeir manna-reið eftir miðjum dalnum, ok var þá leiti milli þeira; ríða þeir nú upp eftir dalnum; ok er þeir koma á Arnkelsbrekku, sprungu báðir hestarnir; enn húskarlar renna þá af fram ok kalla. Þat heyra þeir Vésteinn; váru þeir þá komnir á Gemludalsheiði; nú bíða þeir Vésteinn þar til er hinir koma eftir. Enn er þeir hittast, bera húskarlar upp erendi sín ok sýna honum nú jartegnir. Hann tekr þá annan peningshlutinn ór pússi sínum ok leggr saman hlutina ok roðnar á at sjá: «Satt eitt segi þit», kvað hann, ok munda ek aftr hafa horfit, ef þit hefðið mik fyrr fundit; enn nú falla vötn öll til Dýrafjarðar, ok. mun ek nú þangat ríða; því at ek em fúss at hitta mág minn ok systur; hefir mjök langt orðit funda í milli; enn austmenn skulu aftr hverfa. Þit skuluð hafa leið ena skemstu, er þit eruð í göngu, ok segið Gísla ok systur minni þángatkvámu mína; ætla ek þar at koma at heilum mér». Nú fara þeir yfir fjörð ok koma á Hól ok segja Gísla alt sem farit hafði um ferð þeira ok at Vésteins er þangat ván. Gísli mælti: «Svá verðr þá at vera». Vésteinn ríðr nú et iðra um Dýrafjörð; enn húskarlar höfðu skip sem fyrr var sagt, ok urðu þeir miklu skjótari. Vésteinn kemr til Luku frændkonu sinnar í Lambadal; þat er innarla í firðinum; hon lét flytja hann yfir fjörð, ok mælti hon við hann: «Vertu varr um þik, frændi, þurfa muntu þess». Hann kvað vel mundu til duga. Síðan var hann fluttr til Þingeyrar; þar bjó sá maðr er Þórhallr hét; Vésteinn gekk þar til húss, ok lér hann honum hest. Vésteinn hafði alt söðulreiði sitt ok reið við hrynjandi; hann hafði ok sitt söðulklæði. Þórhallr fylgir honum til Sandaóss ok býðr at fylgja honum alt til Gísla. Vésteinn kvað þess eigi þurfa. Þórhallr mælti: «Mart hefir síðan skipazt í Haukadal, er þú vart þar næst, ok vertu varr um þik». Skiljast þeir nú við þetta.
17. Vésteinn ríðr nú þar til er hann kemr í Haukadal, ok er á heiðviðri mikit ok tunglskin. Enn þat var tíðenda á Sæbóli um kveldit at Þorgríms, þá er hann ríðr þar um tún, at þau bundu inn naut, Geirmundr, frændsveinn Gísla ok Þorkels, er fyrr var getit, ok með honum kona sú er Rannveig hét; básar hon nautum, enn hann rekr at henni; ok er þau eru at þessu verki, ríðr Vésteinn þar um tún, ok hittir Geirmundr hann. Geirmundr mælti: «Kom þú eigi hér á Sæból; far til Gísla ok ver varr um þik». Rannveig gekk í þessu út ór fjósinu ok hyggr at manninum, ok þykkist kenna, því at hon hafði jafnan sét Véstein. Ok er þau höfðu nautin inn bundit, þá þrættu þau um þetta, hverr maðrinn hefir verit, ok ganga við þat heim. Þeir Þorgrímr ok Þorkell sitja við eld, er þau koma inn, ok spyrr Þorgrímr, ef þau hefði nökkut manna hitt, ok um hvat þau þrætti. Rannveig mælti: «Ek þóttumst kenna. at Vésteinn reið hér um tún, ok var í blári kápu ok hafði spjót mikit í hendi ok rekit við hrynjandi». Þorgrímr mælti: «Hvat segir Geirmundr til?» «Ógerla sá ek», segir hann; «enn þat hugða ek, at væri húskarl Önundar ór Meðaldal, ok væri í kápu Gísla, enn riði hesti Önundar bónda ok hefði í hendi fiskastöng ok örriðanet á stöngunum». «Nú mun ljúga annat tveggja», segir Þorgrímr; «far nú á Hól, Rannveig, ok vit, hvat þar er komit manna». Hon fór nú ok kom til dura. Þá var Gísli í durum úti, ok heilsaði henni ok bauð henni þar at vera; enn hon kvaðst heim skyldu. «Hvat er at erindum?» segir hann. «Ek vildi hitta Guðríði mey», segir hon. Gísli kallar á hana; ok varð ekki at erendum. er hon kom út. Rannveig mælti þá við Gísla: «Hvar er Auðr húsfreyja?» «Hér er hon», segir Gísli, «inn í dyrunum. Hittu Rannveigu, Auðr» segir hann. Auðr gekk út ok hittir Rannveigu, ok spyrr, hvat hon vill. Enn hon kveðr vera smá erendi, ok komst ekki upp. Gísli bað hana gera annathvárt — vera þar eða fara heim ella; «því at nú er svá komit kveld, at þú þarft ekki at fara síðar ein saman, þótt leið sé skömm». Hon fór nú heim ok var hálfu heimskari enn áðr; kunni hon engi tíðendi at segja né mannakvámur. Um morgininn eftir lét Vésteinn bera at sér töskur. er varningr hans var í, ok hann hafði þeim Hallvarði fengit í hendr með at fara. Vésteinn tók þar ór refil sextogan ok höfuðdúk tvítogan ok ofit í glit af gulli í þrim stöðum; hann tók ok þar ór upp munnlaugar tvær, fáðar af gulli: þessa gripi bar hann fram ok gaf systur sinni höfuðdúkinn; enn þeim Gísla ok Þorkeli munnlaugarnar ok refillinn, ef Þorkell vildi þiggja. Síðan gengr Gísli ofan á Sæból, ok Þorkatlar tveir með honum, að hitta Þorkel bróður sinn; segir Gísli nú, at Vésteinn er þar kominn til hans ok sýnir hann Þorkeli gripina, ok segir, at þeim eru gefnir báðum gripirnir, ok bað hann við taka. Þorkell segir: «Þess ertu verðr, at þú hafir einn alla, ok vil ek eigi þiggja; eru ok ekki launin sýnni enn svá af minni hendi». Ferr Gísli nú heim, ok vill Þorkell ekki þiggja gripina.
18. Þat verðr til frásagnar at boðinu á Hóli, at Gísli lætr illa í svefni tvær nætr í samt; hann vill eigi segja, hvat hann dreymdi; ok síðan fara menn et þriðja kveld í rekkjur. Enn er menn höfðu sofit svefn, kemr bylr á hurð, ok svá mikill, at þegar tekr af skálanum þakit öðrum megin, ok hverr at öðrum þar til er alt er þakit af húsinu; vatnfall fylgdi hér svá mikit ór lofti, at þat var ekki með minnum fádæmum. Gísli sprettr upp ok heitr á menn sína ok biðr þá duga sem bezt. Þræll sá var með Gísla, er hét Þórðr enn huglausi; hann var mikill maðr vexti, nær því sem Gísli. Gísli ferr nú ok fólkit til heyja sinna ok vill duga þeim at. Vésteinn býðst at fara með þeim; enn Gísli vill þat eigi. Þrællinn, Þórðr, liggr ok inni; því at hann þorði ekki út at ganga í fárviðri slíku sem var. Ok nú er mest drjúpa húsin, þá snúa þau rekkjum sínum Vésteinn ok Auðr ok horfa þá um endilangt setit; enn allir menn varu þá farnir úr eldaskálanum: nema þau Vésteinn, Auðr ok Þórðr þræll. Ok litlu fyrir lýsing er gengit inn í eldaskálann ok þar gagnvert er Vésteinn hvílir; ok er hann þá vaknaðr; ok er þegar lagt á honum spjóti fyrir bringspöluna og þegar í gegnum hann. Vésteinn mælti þetta víð, er hann fékk lagit: «Við hneit þarna», segir hann, ok spratt upp við, er hann fekk lagit; fell hann þegar fram á gólfit, ok var þegar dauðr, sem glíklegt var. Þar næst gekk maðrinn út; enn Auðr vaknar við þetta, ok sér hvers efni í eru. Nú kemr at Þórðr enn huglausi, ok mælti hon við hann, at hann skyldi taka vápnit ór undinni; enn þat var þá mælt, at þeim manni væri skylt at hefna þess er veginn var, er vápnit tæki brott ór undinni; ok váru þat þá köllut launvíg, enn eigi morð, ef þannig var gert; enn Þórðr var svá likblauðr, at hann þorði hvergi nær at koma, þegar hann vissi. hversu háttat er. Þá kom Gísli inn, ok mælti við þrælinn, at hann láti vera kyrt; gekk Gísli þá til ok tók í brott spjótit ok kastaði í örk eina alblóðgu ok lét öngvan mann gjá; hann settist síðan niðr á stokk, ok lét búa um líkit sem þá var siðr til, ok þykkir Gísla allmikill skaði at honum ok svá fleirum öðrum. Þá sendi Gísli Guðríði fóstru sína til Þorgríms á Sæból, ok kveðst henni bezt til trúa, ok skyldi hon vita hvat menn hefðist þar at, — «ok seg mér sem glögglegast frá háttum manna ok athæfi». Eftir þat fer hon á Sæból. Þeir váru þá upp risnir, er hon kom þar, ok sitja þeir með vápnum sínum. Þar váru Þorgrímar tveir ok Þorkell. Þeir sfjyrja hana tíðenda; enn hon segir víg Vésteins eða morð. «Tíðendi mundu oss þat þótt hafa», segir Þorkell. Þorgrímr mælti: «Til þess erum vér skyldir at gera virðulega útför Vésteins ok koma til at heygja hann. Vér munum þar koma í dag». Eftir þat ferr hon heim, ok segir, at Þorgrímr goði sat við hjálm ok sverð ok öllum herbúnaði, er hon kom inn; enn Þorgrímr nef hafði bolexi í hendi; Þorkell hafði sverð í hendi ok brugðit til miðs; ok allir menn váru þar á fótum, er hon kom. Eftir þetta býst Gísli at heygja Véstein niág sinn með alt heimalið sitt, ok ætlar at heygja hann í saudmel þeim, er inn horfir at seftjörninni fyrir neðan Sæból; ok er þeir váru á leið komnir með líkit, fara þeir Þorgrímr við marga menn til fundar við þá. Ok er þeir hafa gert hauginn. gengr Þorgrímr goði at Gísla ok mælti: «Þat er nú siðr, mágr», segir hann, «at binda helskó at fótum mönnum, áðr í haug eru lagðir» — því at þat var þá mælt, at madr skyldi til Heljar fara, þá er hann væri dauðr; er þat því mælt, at maðr þykki til Heljar búast, sá er sik klæðir mjök, þá er hann gengr út, eða klæðir sik lengi —; «nú mun ek þetta gera viðVéstein», segir Þorgrímr, «at binda helskóna á fætr honum». Enn er hann hafði því verki lokit, þá mælti Þorgrímr: «Ekki kann ek helskó at binda, ef þessir losna». Nú setjast þeir niðr á grundina, ok talast við fyrir utan hauginn, er þeir höfðu lokit verkinu. Gísli fréttir eftir, ef nökkurr þættist vita, hverr þetta verk hefði unnit; ok láta allir óglíklega við því, at þar viti nökkut til, hverr þenna glæp hefir gert. Þá mælti Þorkell við Gísla bróður sinn: «Hversu berst Auðr af um bróðurdauðann? Hvárt grætr hon nökkut?» — Auðr hafði ekki farit með líkinu. — Gísli svarar: «Vita muntu þykkjast þat — hon berst af vel, enn þykkir þó mikit. Draum dreymdi mik í nótt», segir Gísli, «ok svá ena fyrri nótt; enn eigi vil ek á kveða, hverr verkit hefir unnit; enn á sama hæfi ek um draumana». «Hvat dreymdi þik?» segir Þorkell. «Þat dreymdi mik», ségir Gísli, «ena fyrri nótt, at af bæ einum hröktist höggormr ok hjoggi Véstein til bana. Enn í nótt dreymdi mik, at vargr rynni af enum sama bæ og beit Véstein til bana. Enn því sagði ek hvárigan drauminn fyrr enn nú, at ek vilda gjarna, at hváragi réði». Þá kvað Gísli vísu:
Betr hugðak þá brigðir (sbr. bls. 28.; v. 3.).
Enn spyrr Þorkell, hversu Auðr bærist af um bróðurdauðann — «hvárt grætr hon?» «Títt spyrr þú ens sama, bróðir», segir Gísli, «ok er þér mikit um at vita þat». Hann kvað þá vísu:
Hylr á laun und líni (sbr. bls. 28.; v. 4.).
Ok enn kvað hann:
Hrynja lætr af hvítum (sbr. bls. 29.; v. 5.).
Ganga þeir nú heim eftir þetta. Þá mælti Þorkell, áðr þeir skildu: «Tíðendi hafa hér gerzt mikil, ok munu þér vera, Gísli frændi, ok verðr þó hverr með sik sem lengst at fara; nú vilda ek, at þú létir þetta eigi svá mjök á þik bíta, ok tækim vér upp leika, sem vér erum vanir». «Þetta er vel mælt», segir Gísli, «ok vil ek þetta gjarna, ok þó með þeim hætti, ef nökkut berr þat síðan til á þinni ævi, er þér þykkir eigi minna, enn mér þetta, vil ek, at þú gerir þat þannig, at þú látir þat ekki á þik bíta». Ok því heitr Þorkell Gísla bróður sínum. Síðan fara þeir heim hvárirtveggju, ok er drukkit erfi eftir Véstein; enn síðan ferr hverr til síns heimilis, ok er nú alt kyrt ok tíðendalaust. Svá er sagt, at illviðri því enu mikla hefir valdit Þorgrímr nef, með göldrum sínum ok gerningum, ok framit til seið, at nökkurn veg yrði þess, at þat færi gæfist á Vésteini, at Gísli væri ekki við startdr; því at þeir treystust eigi á hann að ráða, ef Gísli væri hjá. Enn Þorgrímr freysgoði fór síðan til verksins, ok vá Véstein, eftir því sem áðr var sagt.
19. Eftir þetta tókust upp leikar ok gleði með þeim mágum, svá sem ekki hefði í gerzt; ok er þeim mágum skipat at leikast í móti, Þorgrími ok Gísla; ok urðu menn ekki á sáttir, hvárr sterkari var; enn þat ætla flestir, at Gísli sé aflameiri. Þeir leika á seftjörninni knattleikinn, ok ferr mart manna til leiksins; því at þat þótti þá mikit gaman. Ok einn dag, er flest manna kom þar, þá ræddi Gísli, at menn skyldi skifta jafnlega til leiksins. «Þat viljum vér víst, at svá sé», segir Þorkell; «ok þat með, at þú sparir nú ekki af við Þorgrím; því at þat leikr orð á at þú sparir jafnan af; enn ek ann þér vel, at þú fáir af sæmd ok virðing, ef þú ert sterkari». «Ekki höfum vit þat reynt», segir Gísli; «enn vera má, at þar komi, at vit reynim». Þeir leika nú um daginn, ok hefir Þorgrímr víst eigi við, ok fellr hann drjúgum; berr Gísli ok út knöttinn. Þá hleypr Þorgrímr at honum, ok lætr hann ekki þvi ná. Gísli fellir hann þá við svellinu, svá at af honum gengu knúarnir, enn blóð stökk ór nösunum; ok stóð hann seint upp, ok varð honum stórum ilt við fallit. Þorgrímr leit þá til haugsins Vésteins, ok mælti þetta við:
Geirr í gumna sárum
gnast; kann-atk þat lasta.
Gísli tók þá upp knöttinn á skeiðinu, ok hleypr at Þorgrími ok rekr knöttinn milli berða honum, svá at hann fell við ok kastaði fótunum fram yfir höfuðit. Gísli mælti þetta við:
Bollr á byrðar stalli
brast; kann-atk þat laeti.
Þá hleypr Þorkell at ok mælti: «Nú reyndi, hverr sterkastr var ok mestr atgervimaðr, ok hættum nú leikunum». Ok svá var gert. Takast nú af leikarnir, ok líðr nú af vetrinn, ok svá líðr sumarit alt til hausts.
20. Þetta haust it sama vill Þorgrímr hafa inni vinaboð at vetrnóttum ok fagna vetri ok blóta Frey. Þangat bauð hann Berki bróður sínum ok Eyjólfi syni Þórðar gellis — hann bjó þá í Otradal — ok mörgum öðrum stórum höfðingjum. Gísli hafði ok veizlu búit, ok bauð hann þangat mágum sínum í Arnarfirði, ok Þorkeli hvárum tveggja, hinum auðga, ór Alviðru, ok Eiríkssyni, ór Keldudal; ok akorti þar eigi sex tigu manna. Drykkja skyldi vera at hvárutveggja boðinu, ok var stráð gólfit á Sæbóli með sefinu af tjörninni, er unnin hafði verit um sumarit. Þorgrímr tók til orða, er þeir skyldu búa húsin: «Þar í milli þótti mér vera, Þorkell», segir hann, «hvárt þú þægir gripina, er Vésteinn gaf ykkr bræðrum báðum, eða hitt at þú hefðir aldri». «Alt kann sá er hóf kann», segir Þorkell; «ok kemr hér nú at því; af því at eigi mun ek fá menn til þess at senda eftir gripunum». «Ek skal þat gera þá», segir Þorgrímr, «ok far þú, Geirmundr, ok sæk gripina». «Vinna mun ek annat», segir hann, «enn láta vera þat kyrt». Þorgrímr hleypr at honum ok gefr honum kinnhest. «Far þú nú, ef þér er nú værra». «Nú skal fara», segir Geirmundr, «þótt nú sé verra. Enn vittu þat, at ek skal fá þér fylju, þar er þú fekt mér nú hestinn». Geirmundr ferr nú á Hól, ok eru þau Gísli búin at festa upp refilinn. Hann segir Gísla alt sem farit hafði með þeim Þorgrími. Þá spyrr Gísli Auði: «Hvárt viltu ljá þeim gripina?» Auðr svarar: «Ekki spyrr þú þessa af því, at þú vitir eigi áðr, at hvárki vilda ek gera þeim þetta til gagns né annat». Gísli spyrr Geirmund: «Hvárt vildi Þorkell bróðir minn at léð væri gripanna?» «Þat ætla ek», segir Geirmundr, «at hann vildi, at þú léðir». «Þat skal þá eitt ærit til», segir Gísli, ok tekr þegar gripina ok selr honum. Gísli gengr á leið við honum, er hann ferr heim, ok segir honum svá, at hann þykkisrhafa góða gert hans för — «ok vilda ek nú, at þú gerðir minn vilja; ok kemr hér at því sem mælt er, at ‘æ sér gjöf til gjalda’. Nú vil ek, at þú látir lokur frá hurðum í kveld». Geirmundr mælti: «Mun þá við engu hætt Þorkeli frænda mínum?» «Við engu skal honum hætt vera», segir Gísli. «Þá skaltu til ætla», segir Geirmundr, «atþetta skal til leiðar komast». Enn er Geirmundr kemr heim, kastar hann á gólfit gripunum. Þorkell mælti: «Ólíkr er Gísli bróðir minn öðrum mönnum at þolinmæði sinni; því at þessu mundu engir nenna, at ljá nú gripina, þannig sem hann er áðr beiddr; ok hefir hann miklu betr enn vér, því at þessa þurftum vér nú mest, at gripirnir kvæmi». Láta þeir nú upp koma refilinn um kveldit, ok búast allvel um. Um kveldit var á útsynningsveðr ok snæfall mikit; ok er náttar, fellr í logni ok drífr í stigu alla. Börkr ok Eyjólfr kómu um kveldit með sextigu manna; ok er þar á búi hundrat manna enn at Gísla er hálft hundrat manna. Um kveldit tóku menn til drykkju á Hóli, ok fóru menn í rekkjur eftir þat. Ok er þau hjón kvámu í hvílu sína, tekr Gísli til orða: «Þat er satt, at ek hefir ekki gefit hesti Þorkels ens auðga; ok gakk þú með mér, ok lát loku fyrir hurðina, ok vak, rieðan ek er brottu, ok lát frá lokuna, er ek kem aftr». Hann tekr upp spjótit ór örkinni; því at þat hafði þar legit, síðan hann tók ór sárinu Vésteins. Gísli var í blári kápu ok skyrtu ok línbrókum ok skúa á fótum. Hann gengr út, ok til lækjar þess, er fellr hjá húsum; hann veðr eftir læknum til götu þeirar, er lá til hins neðra bæjarins, ok ferr hann svá til húss. Gísli hafði smíðat bæ Þorgríms. Hann gengr til fjóss, ok þar inn, ok er mart nauta inni; hann bindr saman alla hala á nautunum; enn þrír tigir stóðu hvárum megin; hann lýkr aftr nú fjósinu, ok býr svá um, at eigi má innan upp lúka. Síðan gengr hann til bæjarins ok at útidyrum, ok er ekki loka fyrir hurðu; hann gengr inn, ok byrgir aftr hurðina ok síðan í skálann. Hann hyggr at hvert menn sofi, ok verðr hann þess varr, at flestir menn sofa; síðan vindr hann saman sefit ok kastar í ljósit þat er næst honum var ok slökkvir þat; enn þrjú brunnu ljós í skálanum. Hann stendr þá kyrr ok hyggr at, hvárt menn bregða nökkut við, ok finnr hann þat ekki. Þá tekr hann upp visk aðra, ok kastar til þess ljóss, er þar var næst, ok slökkvir þat. Þá sér hann, at ungs manns hörjd kom á et insta ljósit ok slökkvir þat; ok var þat Geirmundr frændi hais. Gísli gengr nú innar eftir skálanum, ok til lokrekkju þeirar, er þau Þorgrímr ok Þórdís hvíldu í, systir hans; ok var lokrekkjuhurðin hnigin aftr. Síðan gengr Gísli upp í lokrekkjuna ok þreifast fyrir; hann tekr á brjósti hennar, ok hvílir hon nær stokki. Þórdís mælti: «Hví var hönd þín svá köld, Þorgrímr?» — ok hugði hon, at hann hefði lagt yfir hana. Gísli vermir þá hönd sína í serk sér, ok stendr þar meðan í hvílugólfinu; ok nú þreifar hann upp á háls Þorgrími, ok vekr hann. Gísli tók þá annari hendi af honum klæðin, enn annari hendi leggr hann spjótinu í gegnum hann ok í beðinn niðr; ok þá kallar Þórdís: «Vaki menn í skálanum; veginn er Þorgrímr bóndi minn». Gísli snyr þá í brott skyndilega; ferr hann til fjóssins ok gengr þar út sem hann hafði ætlat sér, ok lýkr síðan aftr rammlega, svá at þar mátti eigi út komast, Ferr hann nú aftr hina sömu leið sem hann fór þangat; ok má ekki sjá spor hans. Auðr hefir ok tekit loku frá hurðinni, er hann kemr heim; gengr hann inn auðveldlega ok legst niðr ok lætr sem ekki sé í orðit. Enn menn váru mjök ölóðir á Sæbóli ok vissu ógerla, hvat at skyldi gera; kemr þetta mjök á menn óvart, ok tóku menn af því eigi svá skjótt þat ráð, er hlýddi. Þá mælti Eyjólfr ór Otradal: «Hér eru orðin mikil tíðendi ok fólk þat vitlaust, er hér er inni. Nú sýnist mér þat ráð, at kveykja ljós, enn nökkurir hlaupi til dyranna, at ekki megí þar út komast». Nú var svá gert, ok þykkir mönnum undarlegt, er ekki verðr vart við manninn; ok þótti mönnum nú sem nökkurr mundi þar inni vera, er verkit hefir unnit. Líðr nú svá þar til er dagr kemr. Síðan var tekit lík Þorgríms ok kipt í brott spjótinu, ok gerði þat Börkr bróðir hans. Er nú Þorgrímr til graftar búinn ok fara þar með sex tigir manna, enn aðrir sex tigir fara á Hól til Gísla. Þá kemr Þórðr enn huglausi inngangandi, ok segir, at herr manna ferr at bænum. «Þat er vel», segir Gísli, ok kvað þá vísu þessa:
Fellr ek eigi fullum (sbr. bls. 35.; v. 7.).
Nú koma þeir á Hól, Þorkell ok Eyjólfr enn grái. Þeir gengu þegar inn, ok at lokrekkju þeiri, er Gísli hvíldi ok kona hans með honum. Þorkell bróðir Gísla gekk fyrir, ok upp í lokrekkjugólflt, ok sér hvar skúar Gísla liggja ok eru síldir allir; hann skarar þá upp undir rekkjustokkinn með döggskónum, svá at ekki mátti sjá þá. Gísli fagnar þeim vel ok spyrr tíðenda. Enn þeir kváðust segja bæði mikil ok ill, víg Þorgríms freysgoða, ok hversu atburðir höfðu þar orðit. Þeir spyrja, hvat nú skal til ráða taka, eða hverju hann ætlar at gegna muni. Gísli mælti: «Skamt verðr hér nú illra verka í milli ok stórra. Enn til þess viljum vér bjóðast, at heygja Þorgrím; ok eigi þér þat at oss; er þat skylt at vér gerum þat með sæmd». Ok þat þiggja þeir Eyjólfr. Fara þeir nú heim til Sæbóls. Enn eftir þat búast þeir til haugsgerðar með líkit; leggja þeir Þorgrím í haug ok í skip; verpa þeir nú hauginn at fornum sið. Nú gengr Gísli inn til óssins ok tekr upp stein mikinn, nær sem bjarg væri; hann gengr at skutstafninum, ok setr þar niðr steininn, svá at nær þótti skipit hrökkva fyrir, ok braka þótti í hverju tré Gísli tók í stafninn við, ok mælti: «Ekki kann ek skip at festa, ef þetta tekr upp». Ok var þat nökkurra manna mál, at hann þótti mjök mynda eftir því sem Þorgrímr hafði áðr fyrir gert, þá er hann ræddi um helskúana. Bjuggust þeir nú í brott þaðan frá haugnum. Gísli mælti þá við Þorkel bróður sinn: «Þat þykkjumst ek at þér eiga, bróðir», segir hann, «at nú sé frændsemi okkur ok vingan sem þá er bezt hefir verit, ok takim vér upp leika eða aðra gleði, eftir því sera öðrum mönnum er títt». Þorkell tók því vel; ok fara nú heim hvárirtveggju. Gísli gaf góðar gjafir Þorkeli hvárum tveggja ok svá mágum sínum; er nú slitit boðinu, ok hefir Gísli eigi allmannfátt. Nú er erfi drukkit eftir Þorgrím á Sæbóli, ok gefr Börkr mörgum manni góðar gjafir. Hann kaupir ok við Þorgrím nef, at hann magni seið, svá at þeim manni verði ekki at björg, er Þorgrím hefir vegit, ok hann megi hvergi ró eiga á landi; Börkr keypti at honum fyrir uxa níu vetra gamlan. Ok síðan gerði Þorgrímr sér seiðhjall, at þeim sið, er þar var títt, ok lagði hann á þat alla stund ok kraft. Skilja þeir nú (at) boðinu, ok fara heim eftir þat, hverr til síns heimilis.
21. Þat gerðist til tíðenda, at snæ festi ekki utan sunnan á haugnum ok ekki fraus þar, ok gátu menn þess til, at hann mundi vera svá þekkr Frey, atFreyr mundi eigi vilja at frysi milli þeira. Svá fór nú fram um hríð, ok áttu þeir leika saman. Nú gengr Börkr í bú á Sæbóli, ok gengr at eiga Þórdísi bróðurkonu sína; skyldi þá hverr taka þann arf sem annan eftir frændr sína. Ean hon var þá ekki heil kona, ok átti Þorgrímr barn þat með henni, er hon gekk með; ok er at þeiri stundu kom, er hon skyldi léttari verða, ól hann sveinbarn; ok var sveinn sá vatni ausinn, og nefndr Þorgrímr eftir föður sínum; enn er hann vóx upp, þá þótti hann vera þungr í skapi ok óeirinn við alt, ok var þá snúit nafni hans ok kallaðr Snerrir, enn því næst var hann kallaðr Snorri. Börkr bjó þar þau misseri. Kona er nefnd Auðbjörg, er bjó í ofanverðum Haukadal, á Annmarkastöðum; hon var systir Þorgríms nefs; hon hafði átt sér bónda, er Þorkell hét, ok var kallaðr annmarki, er fyrr var nefndr í sögunni. Sonr þeira hét Þorsteinn: hann var þá emastr maðr annarr enn Gísli. Þeim var jafnan skipat í leik Þorsteini ok Gísla, enn þeim sér Þorkeli ok Berki. Einn góðan veðrdag var fjölmenni mikit at leikum; lékust þeir þá við Börkr ok Þorsteinn, ok hafði Börkr ekki við; þá reiddist Börkr ok braut í sundr knatttréit Þorsteins; enn Þorsteinn feldi hann ok rak hann niðr við svellinu. Enn er Gísli sá þat þá mælti hann, at hann skyldi leika sem hann hefði föng á — «ok mun ek skifta trjám við þik» — ok svá gerðu þeir. Nú sezt Gísli niðr ok gerir at trénu, því er Þorsteinn hafði átt, ok horfir á hauginn Þorgríms, ok var snær á landi annarsstaðar, enn í útsuðr á hauginum — þar var snjólaust ok þítt sem á sumardag; enn konurnar sátu meir upp í brekkuna; var þar Þórdís ok margar aðrar, er gaman þótti at horfa á leikinn. Þá kvað Gísli vísu:
Teina sék í túni (sbr. bls. 38.: v. 8.).
Þórdís systir hans heyrði vísuna ok nam þegar. Hon gengr nú heim ok hefir ráðna vísuna í hug sér. Þorgeirr hét maðr, ok var kallaðr orri; hann bjó á Orrastöðum. Bergr hét maðr, ok var kallaðr gkammfótr; hann bjó á Skammfótarmýri fyrir vestan ána. Nú tala þessir menn með sér um leikinn, ok þykkir sinn veg hvárum þeira, ok deila þeir loks ór þrætunni; er Bergr með Berki, enn Þorgeirr með Þorsteini; ok eigi Lýkr þar fyrr, enn Bergr hleypr upp ok tystr Þorstein öxarhainarshögg ok kveðr hann vera ekki at manni — segir, at hann mun at síðr leika til móts við Börk, at hann kveðr hann ekki skulu þora í móti at gera, þótt hann slái hann. Eun Þorgeir stendr þá milli þeira, ok er hann til samnings; ok nú fær Þorsteinn ekki hefnt sín, ok skiljast þeir nú at því. Ferr hann nú til móður sinnar Auðbjargar, ok bindr hon um; því at höggit hafði komit í höfuðit, ok hafði sprungit fyrir. Auðbjörg sofnar eigi skjótt um kveldít, ok gengr hon ýmist út eða inn, ok er henni þungt í skapi. Þá var á kalt veðr ok logn ok heiðbjart. Hon gengr þá nökkurum sinnum annsælis um húsin; ok eftir þat skipast veðrit ok gerir á fjúk ok krapadrífu. Þat verðr tíðeuda á þeiri nótt, at hlíðin brestr yfir bænum á Skammfótarmýri, ok hleypr skriða ór fjalli yfir bæinn Bergs, ok fá þar tólf menn bana, ok sér enn gerla merki jarðfallsins. Eftir þat ferr Þorsteinn, ok segir Gísla, hvat títt er; kveðr þessu valda móður sína. Gísli skýtr yfir hann skjóli, ok lætr hann fara suðr til Borgarfjarðar ok kom honum þar utan. Enn Börkr fór upp á Annmarkastaði, ok tekr Auðbjörgu höndum, ok fór með hana á Saltnes, ok var hon þar börð grjóti í hel; því at allir menn höfðu þat fyrir satt, at hon hefði valdit þessum tíðendum. Ok eftir þetta ferr Gísli heim fám nóttum síðar, ok ferr á Nefsstaði, ok tekr Þorgrím nef höndum, og færir hann á þat sama nes; ok er dreginn kálfsbelgr á höfuð honum, ok er hann barðr grjóti í hel, ok jarðaðr þar hjá systur sinni, á hólunum milli Haukadals ok Meðaldals. Nú líðr af vetrinn, ok ferr Börkr um várit suðr á Þórsnes, ok ætlar hann þangat at ráðast ok þykkist enga virðingarför farit hafa vestr þangat — mist þar þvílíks bróður síns sem Þorgrímr var, enn fengit enga leiðréttu. Börkr býr nú ferð sína suðr, ok ætlar nú at skipa til bús síns þar ok fá þar til þess er þurfti at hafa. enn ætlaði þá at gera aðra ferð eftir fé sínu ok konu. Þorkell Súrsson réðst ok í för með honum, mágr hans, ok ætlar hann at ráðast suðr þangat. Þat er mælt, at Þórdís Súrsdóttir leiddi þá á götu. Þá mælti Börkr: «Nú vil ek, Þórdís, at þú segir mér þat er ek hefi þik stundum eftir spurt». «Hvat er þat?» segir hon. «Hví þú vart svá óglöð et fyrra haust, er vér lukum leikunum; ok því hefir þú mér heitit, at segja mér, áðr ek réðumst suðr í Þórsnes». Ok nú eru þau komin mjók inn at haugnum Þorgríms, er þau talast þetta við ok nú stingr hon fótum við, ok kveðst ekki ganga mundu lengra, ok segir honum nú þetta er hann spyrr at, ok hversu Gísli hafði kveðit vísuna, er hann gerði at knatttrénu of haustit, ok hann leit til haugsins við, er hann kvað vísuna. Síðan kveðr hon vísima fyrir Berki — «ok ætla ek», segir hon, «at eigi þurfir þú annan veg eftir leita, enn hér, um víg Þorgríms, þar sem Gísli játti sjálfr í vísunni, ok munu rétt búin mál á hendr honum». Börkr varð við þetta óðr — «ok vil ek nú», segir hann, «aftr snúa ok drepa Gísla, ok er nú ráð at dvelja eigi við». Þórdís segir, at hon mun eigi við þat samþykkjast — «ok veit ek enn eigi hvárt þetta er satt feða ekki», segir Þórdís; «ok ‘eru jafnan köld kvenna ráð’. Enn þótt svá illa sé sem nú er rætt, þá er þat ráð, Börkr, at fara landslögum fram um þetta mál ok gera mann sekjan; því at þú hefir málaefni svá brýn, at bíta mun Gísla sökin, þótt honum væri nökkur várkunn á; munum vér þá ok leiða hjá oss þetta mál, sem vérmegum, ef þannig er at farit; enn þér er betra at spilla eigi málaefnum þínum ok rasa svá fyrir ráð fram». Ok getr hon þetta niðr barit. Ok ríða þeir eftir þat Sanda-leið, þar til er þeir koma yfir Sanda-ós; þar stíga þeir af hestum sínum ok æja þar. Þá segir Þorkell, at hann vill hitta Önund mág sinn, ok kveðst mundu ríða fyrir hart. Ok er felr sýn, þá ríðr hann þegar út á Hól ok segir. hvat títt er. at Þórdís hefir nú sagt, at hann hefir vegit Þorgrím — «ok er nú upp komit málit fyrir alþýðu». Gísli þagnar, ok kvað síðan vísu:
Gatat sál fastrar systir (sbr. bls. 41; v. 9).
«ok varði mik þó eigi þess», segir hann, «at hon mundi þat gera. Enn hvat skal ek þar eiga sem þú ert, frændi», segir hann, «slíkt sem ek hefir nú gert?» «Þat», segir Þorkell, «at vara þik við, efek verð þess varr, at menn vilji sitja um líf þitt; enn þjargir veiti ek þér engar aðrar, svá at þar fyrir megi mér sakir gefa. Þykki mér þú ok mikit hafa við mik afgert — drepit bæði mág minn ok félaga ok virktavin». «Já», segir Gísli, «var ekki þess ván fyrir slíkan mann sem Vésteinn var, at nökkur mannhefnd mundi fyrir koma? Ok eigi munda ek þér svá svara. sem nú gerir þú við mik; ok ekki heldr skylda ek svá gera». Síðan skiljast þeir bræðr, ok ferr Þorkell til fundar við þá Börk. Ríða þeir nú vestr yfir heiði. Léttir Börkr eigi fyrr, enn hann kemr suðr í Þórsnes, ok skipar þar til bús síns. Þorkell Súrsson kaupir sér land á Barðaströnd, þat er í Hvammi heitir. Enn er líðr at stefnudögum, þá ferr Börkr við fjóra tigu manna vestr í fjörðu, ok ætlar at stefna Gísla til Þórsnessþings, ok var þar Þorkell í ferð með honum, mágr hans, Súrsson, ok þeir systursynir Barkar, Þóroddr ok saka-Steinn, synir Þórdísar, Þorsteinsdóttur þorskabíts. Þorgrímr hét ok austmaðr, er í förum var. Fara þeir nú þar tíl er þeir koma til Sanda-óss. Þá segir Þorkell, at hann á fé at heimta á þeim bæ, er á Hólum heitir, fram fyrir á leiðina — «ok vil ek ríða fyrir». Ok svá gerir hann. Enn er hann kemr á bæinn, biðr hann húsfreyju skifta hestum við sik — «enn lát þenna sama standa fyrir durum úti, minn hest, með öllum söðulreiða sínum; ok er þeir koma hér förunautar mínir, þá seg þeim, at ek sé inni ok telja silfr». Hon gerði eftir því sem Þorkell beiddi, fær honum annan hest; ok ríðr hann skyndilega út á Hól, ok finnr Gísla, segir honum enn, hvat nú er um at vera. Gísli spyrr Þorkel enn, hvat hann skal nú ráðs taka, eða hverja ásjá hann vill honum veita. Enn Þorkell svarar sem fyrr, at hann vill ekki annat veita honum, enn vara hann við, ef honum er við nökkuru hætt. Þorkell ríðr nú á brott, ok snýr svá leið sinni, at hann kemr á bak þeim Berki, ok hefir hann þá tekit hest sinn; hann tálmar fyrir þeim slíkt er hann má ok seinkar förinni. Enn er þeir bræðr hafa skilizt, Þorkell ok Gísli, þá tekr Gísli eyki tvá, ok ekr fé sitt til skógar, svá sem hann má við komast ok Þórðr enn huglausi með honum. Þá mælti Gísli við Þórð: «Oft hefir þú mér vel gefizt ok verit mér jafnan hlýðinn ok gert minn vilja, ok á ek þér þat vel at launa». Þat var jafnan búningr Gísla, at hann var í blári kápu, ok var hann oft vel búinn. Ok nú segir Gísli Þórði: «Ek vil nú gefa þér kápuna, ok far þú í, ok sit síðan í sleðanum; enn ek mun leiða eykinn ok vera í kufli þínum». Þeir gera nú svá, ok þakkar Þórðr honum vel gjöfina. Ok enn mælti Gísli: «Þat skaltu varast, þótt svá sé, at menn fari eftir okkr, at svara aldri, þótt á þik sé kallat. Enn ef svá illa verðr, at nökkurir vili þér mein gera, sdú undan til skógar, ok látum hann gæta okkar». Þeir skifta nú klæðunnm. Þórðr var nökkut glíkr Gísla í ferðinni ok mikill maðrinn vexti. Nú sjá þeir Börkr för þeira Gísla, er þeir fara til skógarins, ok hleypa eftir þeini þegar slíkt er þeir mega. Ok er Þórðr sér þat, þá hleypr hann ór sleðanum þegar sem hvatast ok til skógarins. Þeir þykkjast þar kenna Gísla, ok leggja þegar eftir honum, ok kalla á hann, enn hann þegir við. Þá skýtr Þorgrímr austmaðr til hans, ok kemr skotit milli herða honum, þrælinum, ok fellr þegar við, ok þarf ekki fleira. Þá mælti Börkr: «Skjót þú allra manna heilastr». Þeir bræðrnir mæltu sín í milli. Þóroddr ok saka-Steinn: «Viljum vér leggja eftir þrælnum, ok vita ef nökkur veiðr sé í honum». Þeir snúa nú eftir honum. Enn er þeir Börkr koma til blákápumannsins, draga þeir af honum kápuna, ok kenna, hverr er; þykkir þeim nú eigi svá mikit happ í verkinu sem þeir hugðu til; kenna þeir nú Þórð enn huglausa. Þat er nú sagt. at þeir koma at skóginum, bræðr; sjá þeir þá Gísla ok kenna hann. Þá skaut annarr þeira spjóti til hans; enn hann hendir á lofti ok sendir aftr, ok kemr á Þórodd miðjan ok flýgr þegar í gegnum hann. Þá snýr Steinn aftr í móti þeim félögum sínum, segir þeim þessi tíðendi. Þeir fara síðan allir til skógarins. Ok nú sér austmaðrinn. at limarnar hrærast í einum stað; hann skýtr þangat til spjóti, ok kemr í kálfa Gísla. Hann sendir aftr spjótit, ok leitar svá staðar, at kemr á austmanninn miðjan, ok fær hann af því bana Nú leita þeir Börkr um skóginn, ok finna hann ekki; hverfa síðan aftr til bæjarins Gísla, ok búa mál til á hendr honum; því at nú váru brýn málaefni, ok þurfti nú eigi getsakir at sækja. Öngum hlut ræntu þeir þar. Ferr Börkr nú heim við þetta, ok unir illa við sína ferð.
22. Gísli ferr nú upp á fjallit er stendr hjá bæ hans, ok bindr þar sár sitt. Hann er þar meðan þeir Börkr eru heima á bænum, ok sér hann þaðan öll tíðendi. Síðan snýr hann heim til bæjarins er þeir fara brott; býr síðan ferð sína í brott af Hóli með alt sitt. Hann selr landit Þorkeli Eiríkssyni ór Keldudal, ok tók fyrir lausafé þat er honum var mjök innan handar. Hann fær sér skip ok ítytr fé sitt ok búferli brott þaðan. Kona hans ferr með honum. Þá fara þau út eftir Dýrafirði, ok svá vestr fyrir Sléttanes, ok síðan inn til Arnarfjarðar: bar hann vestr at Laugabólshlíð, ok gekk þar á land, ok hittir smalamann. Hann spyrr. hverr hann væri. Enn hann segir slíkt til sem honum sýndist. Gísli fær sér hall einn, ok kastaði út í skerit, er lá fyrir laudi, ok reri til sjálfr at forvitnast um ok fundu þeir hallinn, seni niðr hafði komit. Gísli bað þar bóndason eftir gera, þá er hann kvæmi heim — «ok mun hann þá vita þykkjast, hverr maðrinn verit hefir» — því at þetta var einkis manns kast annars, því at hann var betr búinn at íþróttum, enn flestir menn aðrir. Gísli stígr nú á skip, ok rær út fyrir Langanes, ok inn á fjörð þann, er Geirþjófsfjörðr heitir; hann gengr af Arnarfirði; býst hann þar um. Síðan sendir Gísli orð mágum sínum, Helga ok Sigurði ok Vestgeiri, at þeir fari til Þórsnessþings, ok byði sættir. svá at hann yrði ekki sekr. Þeir váru þá ungir at aldri. Fóru þeir nú til þingsins, Bjartmarssynir, ok kvámu engu til leiðar um sættina; því at Börkr enn digri var svá óðr, at ekki mátti um þat leita við hann. Ok nú kemr þeim alt í skap, er Gísli var sekr gerr mágr þeira. Fara þeir síðan vestr aftr ok hitta Þorkel auðga ór Alviðru, ok segja honum hvat títt er; biðja hann hitta Gísla, enn kváðust eigi þora at segja honum sekt sína. Ok verða engi tíðendi á þinginu önnur enn sekt Gísla. Eftir þétta ferr Þorkell ok segir Gísla sekt sína. Þá kvað Gísli vísu þessa:
Mundut þau á Þórsnesi (sbr. bls. 46.; v. 10–12).
Þorkell hvárrtveggi segir svá, at þeir muni skjóli yfir hann skjóta, með þeim hætti, at þeir láti eigi fyrir þat eignir sínar. Gísli var nú þrjá vetr ena næstu ýmist, at hann var í Geirþjófsfirði, eðameð Þorkeli enum auðga, ok var með honum á laun. Aðra þrjá vetr fór hann um alt land ok hittir höfðingja ok biðr þá liðs; enn nökkut bægði allsstaðar, svá at hvergi hreif við. Enn þó var hann lengstum þá stund með Þorkeli Eiríkssyni, ok líðr nú svá aðra þrjá vetr, ok hefir hann nú verit sex vetr í sektinni. Enn svá beit á með miklu fári ok fjándskap seiðrinn Þorgríms nefs, at engir vildu duga honum til fulls. Ok eftir þat var hann í Geirþjófsfirði, stundum á bæ þeim, er Auðr réð fyrir, enn stundum var hann í fylsni því, er hann hafði gert sér; þat var fyrir norðan ána; enn annat fylsni átti hann fyrir sunnan ána við kleifarnar; ok var hann þar ýmist. Ok er Börkr spyrr þetta, þá býr hann heiman för sína ok hittir Eyjólf enn grá, er þá bjó í Otradal í Arnarfirði; ok skorar Börkr á hann at hann drepi Gísla í sektinni, ok leiti eftir honum hvar sem hann er niðr kominn; kveðst mundu gefa honum til þessa þrjú hundruð silfrs þess er allgott er, at hann legði á alla stund at koma þessu fram. Þeir kaupa nú þessu, ok ferr hann heim eftir þat; enn Eyjólfr tók við fénu. Sá maðr var með Eyjólfi, er Helgi hét, ok var kallaðr njósnar-Helgi. Eуjólfr sendi hann inn í Geirþjófsfjörð, at vita, hvárt Gísli væri heima eða ekki. Helgi hverfr aftr, ok segir Eyjólfi, at Gísli mun heima vera. Eyjólfr ferr nú við enn áttunda mann, ok hittir ekki Gísla, og ferr hann heim við svá búit. Gísli var vitr maðr, ok draumamaðr mikill ok allra manna berdreymastr. Frá því er glögt sagt, at hann hafi manna lengst gengit í sekt sinni, annarr enn Grettir Ásmundarson; átján vetr segja fiestir menn, at Gísli hafi verit í sekt sinni. Þat er sagt eitt haust, at Gísli lætr illa í svefni, ok var hann þá heima á bænum Auðar, ok spyrr hon, er hann vaknaði, hvat hann dreymdi. Enn hann svarar: «Ek á draumkonur tvær, ok er mér önnur vel viljuð ok ræðr jafnan heilt, enn önnur segir mér jafnan þat er mér þykkir illa ok spár mér ilt; ok nú dreymdi mik sú enn verri konan. Ek þóttumst ganga at skála miklum, ok váru þar inni margir mínir vinir í skálanum, ok frændr; þeir drukku við elda; enn sjau váru eldarnir ok váru sumir mjök brunnir, enn sumir sem glaðastir. Þá kom en betri draumkonan þar, ok mælti: „Nú skal gera vinveitt við þik, Gísli, segir hon; mun ek nú segja þér fyrir, hvé marga vetr þú átt ólifat; eldar þessir merkja aldr þinn; enn þat ræðr ek þér“, segir hon, „at meðan lifir, skalt fyrirláta fornan sið ok öll blót önnur; öngva skaltu galdra nema, né fyrnsku, ok vertu vel við haltan og blindan ok þér minni menn; ok vætti ek“, segir hon, „ef þú ferr svá með, at þér dugi vel; enn svá marga átt þú vetr ólifat, sem eldarnir váru óbrunnir“. Og síðan vaknaða ek». Þá kvað hann vísur þessar:
Fold komk inn þars eldar (sbr. bls. 49–50.; v. 13–16.).
23. Nú heldr Börkr á málinu við Eyjólf, er þeir hittast; þykkir honum ekki eftirleitin hans verða sem hann hafði heitit honum, ok eigi mikit koma fyrir fé þat, er hann hafði fengit houum, enn þykkist þat vita, át Gísli var vestr þar í fjörðunum; biðr hann eftir leita, ella kveðst mundu eftir leita sjálfr — «ok er báðum okkr þetta mikil skömm, at fá eigi drepit Gísla, slíkir garpar ok höfðingjar sem vit erum ok þykkjumst vera». Eyjólfr heitr enn at leita eftirGísla; ok skiljast þeir at því. Nú ferr njósnar-Helgi í annat sinn, ok hefir með sér vist. Hann er í brott viku, ok sitr um síð ok snimma, ef hann yrði varr við Gísla. Nú sér hann einnhvern dag, hvar Gísli gengr frá leyni sínu nyrðra, ok kennir hann; ferr nú í brott við svá búit, ok segir Eyjólfi, hvat títt er. Hann býr nú ferð sína við tíunda mann. Ferr hann í Geirþjófsfjörð ok hittir á bæ Gísla ok er Gísli eigi þar. Þeir leita hans um skógu alla í nánd, ok flnna þeir hann ekki. Þá fara þeir heim til bæjarins; ok segir Eyjólfr Auði, at hann mun gefa henni fé mikit til, ef hon vill segja til Gísla; enn þat tjár ekki; ok þá ógnar hann henni ok ætlar að skelfa hana með harðendum, ok hefir ekki at sök. Ferr Eyjólfr heim við svá búit ok unir illa við sína ferð. Er nú kyrt alt um haustit. Gísli þykkist nú vita, at ekki má duga svá búit, ok ætlar nú, at hann muni tekinn verða, ef hann heldr þar við. Ferr Gísli nú heiman, ok ríðr til Barðastrandar, at hitta Þorkel bróður sinn í Hvammi. Gísli drepr þar á dyrr á svefnhúsi því er Þorkell sefr í. Þorkell heilsar honum, ok spyrr, hvat hann vill. Gísli kveðst nú vilja vita, ef hann vill nökkut á hans mál líta, ok kveðr nú mjök at sér þröngt — «hefir ek þik, bróðir, lengi til sparat, ok vænti ek nú af þér góðrar liðveizlu». Enn Þorkell svarar hinu sama, ok kveðst ekki munu veita honum björg, svá hann hefði fé sitt í hættu eða sjálfan sik, svá at honum mætti sakir á því gefa — «enn fá mun ek þér fararskjóta ok silfr nökkut, ef þú þykkist þurfa, ok aðra hluti, svá sem ek hefir fyrr sagt þér». «Sé ek nú», kvað Gísli, «at þú vill mér ekki lið veita, bróðir, svá at þú hafir nökkut þitt í hættu. Fá mér nú þrjú hundruð vaðmála, ok ætla ek heðan frá sjaldan at krefja þik tillags». Þorkell fær honum nú hundrað vaðmála ok silfr með; ok skiljast þeir eftir þetta, ok kvað Gísli ekki mundu sér verða svá til hans. Síðan ferr Gísli út í Haga til Þórunnar móður Gests hins spaka, ok kemr hann þar áðr enn dagat er; drepr hann þar á dyrr, ok gengr húsfreyja út. Hon átti oft vanda til þess at taka við skógarmönnum; átti hon sér jarðhús, ok var annarr munni við ána, er fellr nær bænum, enn annarr var í eldhúsi hennar; ok sér þess enn merki. Þór unn fagnar honum vel; enn Gísli skorar á hana til viðtöku. Hon kveðst víst mundu hlífa honum nökkura stund, ef hon mætti; enn kvað þat þó kvenvélar einar mundu verða. Enn hann kveðst á þat hætta mundu ok gjarna þiggja vilja; kvað körlum eigi svá vel til sín verða, at örvænt væri, at konum tækist betr. Gísli var þar þann vetr, ok var aldri svá vel haldinn sem þá. Enn er váraði, fór hann vestr í Geirþjófsfjörð; má hann þá ekki lengr vera frá konu sinni; svá untust þau mikit. Hann var þar þá á laun um sumarit, ok til þess haustaði. Ok nú kemr brátt at hit sama, þá er nótt lengir, at hann dreymir jafnan, at komi en verri draumkonan at honum. Þat var nú eitt sinn, at Auðr spyrr, hvat hann dreymir — «eru nú», segir hon, «svefnfarar þínar illar». Þá kvað Gísli vísu:
Villa oss ef elli (sbr. bls. 53; v. 17).
Ok nú segir hann henni, at konan sú en verri kom jafnan at honum ok vill ríða á hann blóði ok rjóða ok þvá honum í því, ok lætr hon illilega við honum. Þá kvað hann enn vísu:
Eigi verðr enn orða (sbr. bls. 53; v. 18).
Ok enn kvað hann:
Sagt hef ek frá órum (sbr. bls. 53; v. 19).
Ok nú er kyrt um hríð.
24. Þetta haust ferr Gísli enn í Vaðil, til Þórunnar, ok var þar vetr annan með henni. Enn eftir um sumarit fór hann í Geirþjófsfjörð ok var þar um sumarit til hausts. Ok nú fór hann enn til fundar við Þorkel bróður ginn, ok kemr hann þar í lýsing. Gísli drepr þar á dyrr; ok vill Þorkell ekki út ganga, því at hann þykkist vita, hverr kominn var. Þá tekr Gísli kefli, ok rístr á rúnar, ok kastar inn um glugg einn, er á var húsinu. Nú sér Þorkell þetta ok lítr á keflit. Hann gengr út ok heilsar Gísla ok spyrr hann tíðenda. Enn Gísli kveðst ekki kunna at segja — «er ek nú kominn á þinn fund, ok ætla ek at þetta skuli vera et síðasta sinn; ok lát þér nú verða at sem bezt, bróðir, ok veit mér lið nökkut; því at ek mun nú eigi krefja þik oftar». Þorkell svarar enn enu sama, at hann kveðst eigi mundu hafa fé sitt í hættu eða sjálfan sik, ok býðr houum hross eða skip, ef hann vill leita á brott nökkut; ok þat þiggr hann, ok biðr hann draga fram skipit með sér. Þorkell gerir svá, ok fær honum sexæring einn, ok þar með sex vættir matar ok hundrað vaðmála. Enn er Gísli er á skip kominn, þá stendr Þorkell á landi uppi. Gísli mælti þá: «Nú þykkist þú standa öllum fótum í jötu, bróðir, ok vera vin margra höfðingja, ok uggir þú nú ekki at þér; enn ek er maðr sekr, ok á ek hvergi vánir skjóls né trausts; enn þat kann ek þó þér at segja, at þú munt fyrri drepinn enn ek; eða ella er ekki mark at um mína forspá; ok vænti ek þó, at þat muni ekki af mér til hljótast. Munum vér nú skiljast at sinni, ok ekki með svá mikilli blíðu sem vera ætti; ok aldrigi mundi ek svá til þín gera, ef þú þyrftir mín jafnmjók, ok eitt skyldi þá ganga yfir okkr báða». «Ekki hirði ek um spár þínar», segir Þorkell, «eða þótt þú hælir drengskap þínum» — ok skiljast nú við svá búit.
25. Gísli rær nú suðr til Hergilseyjar; hon liggr á Breiðafirði; ok er hann átti skamt til eyjarinnar, þá tekr hann þiljur ok árar frá skipinu ok þóftur, ok síðan hvolfir hann skipinu, ok lætr hann reka skipit inn at nesjum. Ok er skipit fanst, ætluðu menn at Gísli mundi druknaðr vera, ok mundi hann tekit hafa skipit frá Þorkeli bróður sínum. Gísli gengr nú til Hergilseyjar. Ingjaldr hét maðr sá er þar bjó; Þorgerðr hét kona hans; Ingjaldr var systrungr Gísla at frændsemi, ok kom út til Íslands með honum. Enn er þeir fundust, býðr Ingjaldr Gísla þar at vera með honum, ok þá björg aðra, er hann má veita honum. Enn Gísli þiggr þat, ok er hann þar um hríð. Svartr hét þræll Ingjalds, er þar var með honum; enn Bóthildr hét þý hans eða ambátt. Helgi hét son Ingjalds; hann var afglapi, sem mestr mátti vera, ok fífl; hann var mikill vexti sem troll. Gísli var þar þann vetr. Hann smíðaði verkfæri ok marga hluti aðra; þat var alt betr gert, enn þat er flestir menn smíðuðu aðrir, ok haglegra. Nú undrast menn þetta mjök, þeir er þar kómu ok sá smíðarnar; því at menn vissu at Ingjaldr var lítt hagr — enn þetta var svá smíðat alt, at langt bar af öðru smíði. Gísli er þar þrjá vetr í samt; enn hann er í brott um sumrum, ok er þá í Geirþjófsfirði; verðr honum þetta at bezta trausti, er Ingjaldr er; ok eru nú liðnir þrír vétr frá því er hann hafði dreyint, at því sem draumkonan vísaði honum, at hann mundi ólifat eiga. Nú þykkir mönnum grunsamlegt um þetta, ok ráða menn nú, at Gísli muni vera með Ingjaldi, enn hafa ekki druknat sem ætlat var; Ingjaldr á nú ok þrjú skip ný, ok öll vel ger. Nú grunar Eyjólfr þetta, ok sendir nú njósnar-Helga, at hann verði þessa varr. Ferr hann síðan at vanda sínum, ok kemr síðan í Hergilseyjar. Gísli á sér jarðhús, ok er hann þar jafnan, þá er menn koma þar. Ok er Helgi hefir verit þar um nóttina, lætr hann sem hann sé sjúkr, ok þykkist hann hvergi færr. Ingjaldr var á flski um daginn, ok þræll hans með honum, ok Eóthildr ambátt. Ok um daginn, er á leið, gengr Þorgerðr húsfreyja til jarðhúss Gísla ok gaf honum mat sinn; enn þili eitt var á millum svefnhússins, er Helgi svaf í, ok búrsins; ok er Helga grunar þetta, hvert húsfreyja mun gengin, klífr hann á þilit upp, ok sér, at einum manni er matr búinn; ok í því bili gengr hon fram ór búrinu; hann kippist þá við fast, ok dettr af þilinu ofan. Hon mælti þá: «Hví háttar þú þér svá, at þú klífr í ræfr upp sem þjófar, ok ert eigi kyrr?» «Ek er svá verkóði», segir hann, «at ek má ekki kyrr vera; ok fylgdu mér til rúms míns». Hon gerir svá; enn síðan gengr hon með matinn, ok færir Gísla. Helgi ríss þá upp, ok gengr þegar á spor henni, ok sér nú gerla, hvat títt var; legst hann niðr eftir þat, ok er þar þann dag. Ingjaldr kemr heim um kveldit, ok spyrr, ef Helga batni nökkut. Hann kveðr heldr áleiðis. Er hann þar um nóttina. Enn um morgininn beiðir hann fars ór eyjunum; kveðst hann eiga erindi suðr um fjörð; ok er hann fluttr suðr til Flateyjar. Léttir hann eigi fyrr enn hann kemr suðr til Þórsness, ok segir Berki, at hann er orðinn varr við Gísla, at Ingjaldr heldr hann í Hergilsey. Síðan býst Börkr heiman, ok fimtán karlar með honum ok fara á teinæringi ok sigla sunnan um Breiðafjörð. Ingjaldr er enn róinn á fiski, ok Gísli með honum; enn þrællinn ok ambáttin eru á öðru skipi. Þau sitja hjá eyjum þeim er Stykkiseyjar heita. Nú sér Ingjaldr seglit ok skipit, er sunnan siglir, ok mælti: «Þar sé ek þá sýn, er mér er lítt at skapi». «Hvat er þat?» segir Gísli. «Skip siglir sunnan frá Flatejju, ok er seglit stafat rauðu, ok er meiri ván, at þar sé Börkr enn digri». «Hvat er þá til ráðs?» segir Gísli, «ok vil ek nú vita, hvárt þú ert svá vitr sem þú ert drengr góðr». «Skjótt er nú til ráðs atf taka», segir Ingjaldr; «enn þó er ek ekki vitr maðr. Róum vit heim at eyjunum, ok förum upp á Vaðsteinaberg ok verjumst þaðan, meðan auðit verðr». «Drengilega er þetta mælt», segir Gísli; «enn ekki vil ek leggja þik svá mjök í hættu, ok mun ek annat ráð upp taka. Ró þú nú heim at eyjunni, ok þrællinn með þér, ok gangið upp á bergit ok sýnið ykkr; ok munu þeir ætla, at ek muni annarr maðrinn, er þeir sigla sunnan í sundit. Enn ek mun skifta klæðum við Svart, sem ek gerða eitt sinn fyrr; enn ek mun ganga á selabátinn með Bóthildi. Þurfi þit þá ekki at hirða um okkr». Ok svá gera þeir. «Hvat skulum vit nú at hafast?» segir hon, «er vit skiljumst við Ingjald?» Þá kvað Gísli vísu:
Ráðs leitar nú rítar (sbr. bls. 58; v. 20).
«Nú skulum vit», segir Gísli, «róa et beinasta suðr í móti þeim Berki, ok láta sem ekki sé at vandræðum; ok er vér Börkr finnumst, þá seg þú, at fíflit sé á skipinu við þér; því at þess vita allir ván; mun ek sitja í stafni ok herma eftir því, ok mun ek allglíkt fá látit því; mun ek vefja mik í vaðnum, ok vera stundum nær utanborðs, ok láta sem ek má ærlegast. Enn ef í sundr berr með oss, ok gefi þeir engan gaum at, ok ráði ekki í þetta þá skulum vit róa bæði slíkt er vit megum, þegar er sýn felr milli vár». Svá gerir hon, at hún rær suðr í móti þeira, ok þar allnær skipinu. Ok er þau Börkr finnast, kallar hann á hana, ok kendi hver hon var, ok spurði, ef Gísli væri í eyjunni. Hon lézt þat eigi vita; «enn hitt veit ek», segir hon, «at verit hefir þar sá maðr um hrið, er mikit berr af ijðrum mönnum at sjá». «Mun hann þar enn vera?» segir Börkr. «Þar var hann áðr ek fór heiman», segir hon. «Þá berr vel til», segir Börkr — «enn hvárt er Ingjaldr heima at húsi?» Hon segir at hann reri fyrir skömmu heim, ok þræll hans með honum, at því er ek hugða». «Þat mun ekki svá verit hafa», segir Börkr, «ok mun þar Gísli verit hafa». «Þar mun ek», segir hon, «ekki mikit af taka; enn á þetta leit ek, at þrællinn var með þeim þar». «Vel ferr þér», segir Börkr: «enn þetta munum vér fyrir satt hafa, at Gísli hefir þar verit». Róa þeir Börkr eftir þeim hvatlegi — «því at ‘bíta mætti nú beinfiskr, ef at borði yrði dreginn’». Ok er þeir reru heim til eyjarinnar, mun Ingjaldr ok Gísli hafa sét skipit, er vér sigldum sunnan, ok brugðit þegar við, er hann sá oss ok herðum nú eftir honum; því at honum skal nú fyrir alt eitt koma». Þeir segja: «Gaman þykkir oss at sjá á fíflit, hversu þat lætr marga vega» — ok sögðu, at hon væri aumlega stödd, er hon skyldi ein fylgja því. «Svá þykki mér», segir hon; «enn hitt eitt finn ek á, at yðr þykkir hlægiligt, sem várkunn er, ok harmit mik lítt». Nú skiljast þau eftir þat, ok koma þeir til eyjarinnar, ok ganga á land at Vaðsteinabergi; enn þeir Ingjaldr ok þrællinn eru á berginu uppi. Þá tekr Börkr til orða: «Hitt er nú ráð, Ingjaldr, at selja Gísla fram eða segja til hans ella; ok ertu mikill mannhundr, er þú leynir honum hér, bróðurbana mínum, þar sem þú ert landseti minn, ok ertu ills verðr fyrir slíkt». Ingjaldr segir: «Ek hefi vánd klæði, ok þykki mér ekki mikit fyrir, þótt ek slíta þeim ekki; ok heldr skal ek láta líf mitt, enn gera ekki Gísla alt gagn þat er ek má, eða firra hann vandræðum». Ok þat hafa menn mælt, at Ingjaldr hafi allra manna mest lið veitt Gísla í sektinni ok honum at mestu gagni orðit. Þat hafa menn ok sagt, at þá er Þorgrímr nef efldi seiðinn, at hann skildi svá fyrir at honum skyldi ekki at björg verða þat er menn veitti honum á Íslandi: enn þetta kom hommi ekki í hug, at skilja úteyjar undir; endist því þetta hóti helzt, þótt ekki væri með fullu. Börkr þóttist ekki mega veita atgöngu Ingjaldi landseta sínum, ok kvaðst ekki nenna at láta drepa hann. Ganga þeir nú til húss, ok leita Gísla, ok finna hann ekki. Fara þeir nú umhverfum eyna, ok koma nú at í einum stað, þar sem fíflit var ok bítr gras, ok var bundinn steinn við hálsinn, í geil einni; ok nú tekr Börkr til orða: «Bæði er nú», segir hann, «at mikit er sagt frá Ingjalds fífli; enda deilist þat nú heldr í fleiri staði af, enn mér þætti glíkendi á vera. Ok er nú ekki hér á at horfa — hefir oss orðit svá mikil vanhyggja, at stórum berr; ok ekki veit ek, nær vér getum þessu áleiðis snúit; mnn Gísli þar hafa róit í mót oss í dag, er vér ætluðum fíflit, ok ambáttin með honum. Skyndum nú eftir þeim, ok látum hann nú eigi undan setja, ok bætum þessa óför sem fyrst». Róa þeir nú eftir þeim Gísla sem þeir mega, ok sjá brátt, at þau eru langt komin inn á sundin, ok hafa vel réttstreymt. Ok er þau eru mjök komin inn at landi, þá er Börkr ok hans menn kominn í skotfæri við þau. Þá tekr Gísli til orðs: «Nú munum vit hér skilja; enn hér eru tvau fingrgull, er þú skalt selja í hendr Ingjaldi ok konu hans; þú skalt ok bera þeim kveðju mína, ok þat með, at ek vil, at Ingjaldr gefi þér frelsi, ok svá Svarti, ok ber þetta til jartegna; seg honum svá, at mér þykkir þetta allmiklu máli skifta; því at þú hefir mér líf gefit, ok vilda ek, at þú nytir þess». Ok nú skiljast þau. Gísli hleypr nú á land; ok var þat eyland, er þá var hann á kominn, ok er þó skamti þaðan til meginlands; þetta er fyrir Hjarðarnesi. Gísli hleypr yfir eyna ok í hamraklif eitt á eynni. Enn Bóthildr rær í brott alsveitug út af mæði ok út í sundit hjá þeim; ok gefa þeir Börkr engan gaum at henni, er þeir sjá hana eina á skipinu. Þeir Börkr róa nú at eynni, ok verðr saka-Steinn skjótastr á land, ok rennr hann þegar yfir eyna at leita Gísla; ok er hann kemr í hamraskarðit, þá stendr þar Gísli fyrir honum með brugðit sverðit, ok keyrir þegar í höfuð honum, ok klýfr hann í herðar niðr, ok fellr hann þegar dauðr á jörð. Þeir Börkr hlaupa nú á eyna ok sjá þessi tíðendi. Gísli legst þá á sund ok ætlar til meginlands. Börkr fleygir þá spjóti eftir honum, ok kemr í kálfann, ok var þat mikit sár. Gísli kippir spjótinu, enn hann týnir sverðinu, er hann var áðr móðr mjök, ok fekk ekki á haldit. Gísli komst á land í húminu, því at þá tók at myrkva af nótt, ok hleypr hann í skóginn; enn þar var víða vaxit skógi. Nú róa þeir til lands, ok leita Gísla, ok kvía hann í skóginum; því at skógrinn var óvíðr, enn Gísli mjök móðr, svá at nær mátti hann ekki ganga. Hann verðr nú varr við menn á alla vega frá sér, ok veit hann nú, at þeir sitja um skóginn. Gísli leitar sér nú ráðs, ok sér, at honum mun þetta ekki endast, því at skógrinn var óvíðr, ok muni þeir þegar fá fundit hann, er ljóst er, ok vildi hann ekki þess bíða, ef svá mætti verða. Hann ferr nú ofan til sjávarins sem hljóðast, svá at þeir verða ekki við þat varir. Ferr hann svá inn til Haugs með flæðibökkum í myrkrinu. Hann hittir þar bónda at máli. Refr hét bóndi sá, er þar bjó; hann var sonr Þorsteins vanstafs. Svá er frá honum sagt, at hann væri manna slægstr. Hann heilsar Gísla vel, ok spyrr hann tíðenda. Bnn hann sagði af skynding: alt sem farit hafði með þeim Berki. Refr átti sér konu, er Álfdís hét — væn yfirlits ok gal in í skapi, ok var hon enn mesti kvenskratti ok var með þeim hjónum et mesta jafnræði, Ok er Gísli hefir sagt honum tíðendin. þá skor ar hann á Ref til fulltingis ok liðveizlu — «munu þeir brátt verða vísir, at ek er brott ór skóginum ok munu þeir hér skjótt koma. Er nú brátt til ráðs at taka, ef þú vill mér nökkura ásjá veita». Refr mælti: «Ek mun gera þér þann kost, at ek ráða einn fyrir hvé með skal fara ok hlutist þú ekki til; hitt er ellegar, at þú sjáir sjálfr fyrir þér, ok mun ek eiga at engan hlut». «Þetta skal nú þiggja», segir Gísli, «sem þú býðr». «Gakk þú inni þá», segir Refr. Ok svá gerir Gísli. Þá mælti Refr við Álfdísi: «Nú mun ek skifta mönnum við þik í rekkjuna». Refr tekr þá upp klæðin öll ór rekkjunni, ok mælti, at Gísli skyldi þar niðr leggjast á hálminn. Hann gerir svá. Síðan leggr Refr á hann ofan aftr klæðin, ok þar legst Álfdís ofan á klæðin, ok ferr þar í rekkju sína. Refr mælti: «Verið þar nú í rekkjunni, hvat sem í gerist, ok vertu nú viðskiftis sem þá er þú hefir verst verit, ok spara nú ekki af, í orðalagi, þat er ilt er; enn ek mun ganga til máls við þá, er þeir koma, ok mæla þat er mér sýnist». Ok eftir þat gengr hann út ok sér margra manna för, ok eru þar förunautar Barkar átta saman, enn hann var eftir at Forsá. Nú spyrr Refr þá tíðenda, er þeir koma á bæinn; enn þeir kunnu honum þau at segja, sem hann hafði áðr spurt. Þeir frétta, ef hann yrði nökkut varr við Gísla. Enn hann kveðr bæði vera, at hann kveðst ekki vilja Gísla við hjálpa, enda kveðr hann Gísla ekki þar komit hafa — «ok er þat víst, at ek vildi Berki heldr liðsinnaðr enn mótsnúinn, í því er ek má; því at mér þykkir engi vera betr at sér um um alla hluti, enn hann, ok vilda ek gjarna vera vinr hans; enn ekki munu þér trúa sögu minni, nema þér ransakið bæinn; ok vil ek þat fúslega; ok gangið inn ok leitið sem þér vilit». Enn er Álfdís verðr þessa vör, þá geyr hon á þá, ok mælti hvatvetna ilt, er henni kemr í hug, ok skortir þar eigi ilt orðalag. Enn Refr er alt með þeim, ok kveðr hana eigi vera meðalfifl, at hon gerir ekki mannamun at slíku — «ok ertu ekki meðalfól». Hon mælir við hann slíkt eða verra, enn við þá. Ok er þeir hafa ransakat bæinn sem þeir vilja, þá fara þeir út, ok tortryggja Ref alls ekki, ok biðja hann vel lifa. Fara þeir nú í brott, ok hitta Börk, ok una illa við sína ferð; hafa fengit manöskaða mikinn með svívirðing mikilli, at því er þeir kalla. Ferr Börkr nú heim við svá búit. Enn njósnar Helgi ferr í fjörðu vestr til fundar við Eyjólf ok segir honum, hvat títt er. Gísli var með Ref hálfan mánuð, ok eftir þat ferr hann í brott, ok skiljast þeir góðir vinir. Gísli gefr honum knif ok belti, ok váru þat góðir gripir; ok ekki bafði Gísli þá laust til meira. Eftir þat fór hann vestr í Geirþjófsfjörð til konu sinnar. Þótti nú enn mikit hafa aukizt hans frægð, ok gekk af honum mikil frétt, ok meir enn áðr. Var þat mál manna, at ekki hafi verit meiri atgervismaðr enn Gísli. Enn þó var hann ekki gæfumaðr, sem raun bar vitni.
26. Nú er frá því at segja, at Börkr ferr sunnan til Þorskafjarðarþings við miklu fjölmenni ok ætlar at hitta vini sína. Gestr Oddleifsson fór vestan af Barðaströnd, ok Þorkell Súrsson, á sínu skipi hvárr þeira. Ok er Gestr er albúinn, koma til hans sveinar tveir, mjök fátæklegir; þeir váru illa klæddir ok höfðu stafi í hendi; þeir báðu Gest fars ok töluðu við hann hljótt nökkura hríð. Hann tók við þeim, ok veitti þeim farit, ok flytr hann þá á Hallsteinsnes. Gengu þeir þar á land fyrir innan bæinn á Hallsteinsnesi, þar sem heitir Nesgranatré; þar blótaði Hallsteinn syni sínum til þess, at þar ræki tré sextug, ok eru þar enn þær öndvegissúlur, er hann lét ór trénu gera. Sveinarnir ganga nú upp í Teigsskóg; fara eftir skóginum þar til er þeir koma til Þorskafjarðarþings. Maðr hét Hallbjörn húfa; hann var göngumaðr, ok hafði með sér tíu göngumenn aðra, eða fleiri; hann var vanr at tjalda sér búð á þinginu, ok enn gerir hann svá; hann hefir nú með sér mikla göngumannasveit. Þangat fara sveinarnir til hans, ok biðja hann búðarrúms þar; enn Hallbjörn var góðr viðtakna, ok kveðst enn hverjum manni veitt hafa búðarrúm hér til, er hann hafði beðit; kveðst hann ok ekki mundu spara við þá — «hefir ek ok hér verit mörg vár á þinginu, ok kenni ek alla höfðingja, þá er goðorð hafa». Sveinarnir kváðust gjarna vilja hans ásjá hafa ok af honum fræðast. Hallbjörn kveðst ætla til strandar niðr, er skipin sigla at landi, ok lézt hann mundu segja þeim grein á skipunum. Þeir biðja hann þökk fyrir þat hafa, ok kveðst þat þykkja mikit gaman. Fara nú til strandar, er skipin sigla at landi. Þá tekr énn eldri sveinninn til orða: «Hverr á þat skip, er þar siglir næst hingat?» Hallbjörn segir: «Börkr enn digri». Sveinninn spyrr: «Hverr siglir þar næst?» Hallbjörn segir: «Þar er Gestr enn spaki ór Haga á Barðaströnd». Sveinninn spyrr: «Enn hverir leggja skip sitt út við fjarðarhornit?» Hallbjörn svarar: «Þar er Þorkell Súrsson». Ok nú sjá þeir, at hann gengr á land ok sezt niðr á einn stein; enn þeir förunautar hans fluttu föng þeira af skipi, svá at ekki felli sjár undir. Börkr lét tjalda búð þeira, því at þeir höfðu báðir mágar eina búð, ok var jafnan með þeim allvingott. Þorkell hafði hatt girzkan á höfði, ok grán feld yfir sér ok gulldálk um öxl, enn sverð í hendi. Síðan gengu þeir sveinarnir ok Hallbjörn húfa með sveit sína þangat til er Þorkell sat. Þá tók hinn eldri sveinn til orða: «Hverr er þessi enn göfuglegi maðr, er hér sitr? ok hefi ek ekki sét vænna mann né tígulegra». «Vel mælist þér sveinn», segir Þorkell, «enn Þorkell heiti ek». Sveinninn mælti: «Muntu lofa mér at sjá sverð þat, er þú heldr á, svá mikil gersemi sem þat er?» Þorkell segir: «Þó lætr þú nýráðlega; enn víst skal ek þetta lofa þér, ef þér er allmikil forvitni á». Ok nú tekr hann við sverðinu ok sprettir friðböndum; hann bregðr þá sverðinu Þorkell mælti: «Þat lofaða ek þér ekki at bregða því». «Þar beidda ek þik ok engis leyfis at», segir sveinninn. Hann reiðir þá skjótt upp sverðit, ok höggr höfuðit af Þorkeli. Enn er þessi tíðendi váru orðin, þá hljóp hann Hallbjörn brott, slíkt er hann mátti, ok vill ekki sín láta vera getit, ok svá aðrir göngumennirnir. Enn sveinninn kastar niðr sverðinu blóðugu ok tók staf sinn, ok hlaupa sveinarnir þá með öðrum göngumönnum; ok verða þeir nú nálega að gjalti göngumennirnir fyrir hræðslusakir; hlaupa upp hjá búðinni Barkar, er þeir váru at tjalda. Enn þeir er sjá fall Þorkels, styrma yfir honum dauðum, ok þykkjast ekki vita, hverr verkit hefir unnit. Börkr mælti: «Hvat sætir þys þeim ok hlaupum, sem eru hjá búðinni hans Þorkels?» — ok í því hleypr hann Hallbjörn húfa upp hjá þeim ok fimtán göngumenn við honum; þá svarar enn yngri sveinninn — sá hét Helgi, enn hinn hét Bergr, er vígit hafði unnit: — «Ekki veit ek», segir hann, «um hvat þeir þinga; enn hitt veit ek, um hvat þeir þræta». «Hvat þá?» segir Börkr. Sveinninn svarar: «Hvárt Vésteinn muni eftir hafa átt dætur einar, eða nökkurn son muni hann átt hafa». Hallbjörn húfa hleypr til búðar sinnar. Enn sveinarnir hlaupa í skóginn, er nær var búðunum, ok verða ekki fundnir. Enn menn hlaupa til göngumannanna ok frétta eftir, hvé gegni. Enn þeir segja, at sveinar tveir hafi komit í ílokkinn þeira, ok segja, at þetta kemr mjök at þeim óvörum, ok kváðust eigi deili á þeim vita. Þeir segja, hvern veg sveinunum var háttat ok hversu þeir váru at yfirlitum ok svá viðrtal þeira. Nú þykkist Börkr vita af orðum þeim er Helgi mælti, at synir Vésteins munu þar verit hafa. Þeir Börkr ganga nú til búðar Gests, ok ráðast um við hann, hversu með skal fara; vill Börkr nú búa mál til á hendr sveinunum — «er mér», segir hann, «skylt at mæla eftir Þorkel mág minn; enn ekki þykkir oss því ólíkt hlut til rekja, at synir Vésteins mundi verkit unnit hafa; ok ekki vitum vér annarra manna ván, þeira er sakir ætti við Þorkel; enn þó hafa þeir nú undan komizt at sinni; em ek þess fúsastr at gera þá hér seka á þinginu. Eáð oss nú ráð, Gestr», segir Börkr, «hversu eftir skal mæla». Gestr mælti: «Ekki þykkir mér hóglegt hönd á at hafa; ok kunna munda ek mér þat, ef ek hefða vígit vegit, at nefnast annan veg enn ek héta, ok mundi þá ónýt sökin ok málit, er mér væri á hendr búit. Nú þætti mér ok vera mega, at svo hefði sá hugsat, er verkit hefir unnit» — ok letr Gestr mjök at fram sé haft málit. Ok þat hafa sumir menn fyrir satt haft, at Gestr hafi heldr í ráðum verit með sveinunum; því at hann var skyldr Vésteini. Nú hættu þeir Börkr þessu tali; ok var málit eigi fram haft; ok heygja þeir Þorkel þar á þinginu; fara nú heim þegar menn váru til þess búnir, ok verðr þar eigi fleira til tíðenda. Unir Börkr enn illa við ferð sína, sem hann átti vanda til; ferr hann nú heim suðr ok hefir mikla svívirðing af þessu máli. Nú fara sveinarnir þar til er þeir koma í Geirþjófsfjörð, ok liggja áðr úti níu dægr matlausir. Þar var þá fyrir Gísli hjá konu sinni. Þeir koma þar um nátt ok drepa á dyrr, ok gengr Auðr til dyra ok heilsar þeim vel ok spyrr þá tíðenda. — Var hon því oft vön, at hon gekk út, enn Gísli lá í rekkju sinni, er honum var sökótt, ok mátti ógerla vita, hvaðan eða hverir kómu; ok var jarðhús undir rekkjunni; beindi hon þá raust, ef hann þurfti at varast. — Sveinarnir segja henni hvat um var at véla, ok alt eftir því sem var um farar sínar, ok kváðust úti hafa verit níu dægr matlausir. Auðr mælti: «Ek mun senda ykkr yfir hálsinn. til Mosdals, til sona Bjartmars með jartegnum» — þeir váru móðurbræðr hennar — «ok skal ek fá ykkr vistir ok fararskjóta, ok skjóta jafnan skjóli yfir ykkr, sliku er ek má; enn ekki mun ek biðja Gísla ykkr bjargar heðan af». Nú fara þeir á brott, ok gengu í skóginn, ok leynast þar, svá at þeir mega ekki finnast; neyta nú matar, er þeir hafa lengi áðr mist; síðan leggjast þeir niðr, ok sofna brátt, er þeir váru áðr móðir, ok þreyttir af göngu. Nú er at segja frá Auði, at hon gengr inn ok hittir Gísla, ok segir svá: «Nú skiftir miklu, hverju þú vill til þín snúa, ok ger nú minn sóma meira enn ek er verð». «Veit ek», segir Gísli, «at þú munt segja mér víg Þorkels bróður míns». «Svá er sem þú getr til», segir hon, «ok hafa þeir Vésteinssynir vegit hann, bræðrsynir mínir; ok var þat ekki um sakleysi, þótt þeir vildi hefna föður síns, er þeir Þorgrímr váru; ok þótt Þorgrímr bæri vápn á hann, þá bJauzt þat mest af Þorkeli bróður þínum. Eru þeir hér komnir; ok vilda ek, at þér birgist at allir samt; ok þykkjast þeir nú, sem er, ekki traust eiga annat». Gísli segir: «Ekki kann ek þat standast, at vera ásamt við bróðurbana mína». Hann hleypr upp ok vill bregða sverðinu. Hann kvað þá vísu:
Hverr of veit nema hvattan (sbr. bls. 70.; v. 21.).
Auðr svarar, at hann þyrfti eigi at vera svá reiðr — «því at þeir eru allir í brottu; ok hafða ek vit til þess, at láta þá ekki koma í augsýn þér ok hætta þeim svá». «Þannig er ok allra bezt», segir Gísli. Ok er nú kyrt nökkura hríð, ok eru nú eftir tveir vetr þess er draumkonan kvað hann lifa.
27. Ok nú er Gísli í Geirþjófsfirði. Ok er á líðr sumarit ok haustar, kómu aftr draumar hans ok þungar svefnfarar; kemr nú at honum draumkonan sú en verri; enn þó hin stundum. Nú dreymir hann um nátt eina, at hann sú en betri kæmi at honum, ok sýnist honum sem hon riði hesti grám, ok býðr honum með sér at vera ok fara til innis síns, ok þat þóttist hann gera, ok kemr hon at húsi einu með hann ok leiðir hann inn í húsit, ok þótti honum þar vera vel um búit. Hon bað hann þar vera ok una sér vel — «ok skaltu hingat fara, þá er þú ert andaðr, ok njóta hér fjár með mér». Ok nú vaknar hann, ok kvað vísu:
Heim bauð með sér Sveiða (sbr. bls. 71.; v. 22.).
Ok enn kvað hann:
Dýr lét drápu stjóra (sbr. bls. 71.; v. 23–24.).
Þat var nú enn næst at segja, at Eyjólfr enn grái sendir njósnar-Helga í Geirþjófsfjörð. Annarr maðr var ok sendr með honum; sá hét Hávarðr; hann var nýkominn út áðr um sumarit; hann var frændi Gests Oddleifssonar. Þessir menn váru sendir í Geirþjófsfjörð, at höggva efnitré í skógum þeim er þar eru, ok at leita bygða Gísla, ef þeir fyndi fylsni hans. Ok enn síðasta aftan sjá þeir, er þeir höfðu verit þrjár nætr í skóginum at leita Gísla, eld brenna upp í klettunum í skóginum fyrir sunnan ána, ok var þat um dagsetrs skeið, ok var á niðamyrkr. Nú spyrr Hávarðr Helga ráðs, hversu með skal fara, svá at þeir feti til þar er eldrinn brann. «Sá einn er til», segir Helgi, «at hlaða hér vörðu, sem vit stöndum á hólinum, ok miða svá við þar er eldrinn brennr; ok mun þá finnast fylsnit, er ljóss er dagr». Nú gera þeir svá. Enn er þeir höfðu þessu verki lokit, kveðst Hávarðr verða at sofa — «ok má ek ekki annat» — ok svá gerir hann. Enn Helgi hlóð vörðuna ok gerir furðulega háva. Enn er á leið náttina, þá vaknar Hávarðr, ok mælti, at Helgi skyldi sofa — «enn ek vil vaka» segir hann. Ok er Helgi hafði soflt um hríð, þá berr Hávarðr í brott vörðuna, ok sér hvern stein. Eftir þat tekr hann einn mikinn stein ok keyrir niðr á helluna, ok kom nærr við hnakka honum, svá at bifast við jórðin. Helgi sprettr upp við, ok spyrr, hví sæti, ok verðr ákafa hræddr. Hávarðr segir: «Þat hygg ek, at maðr sé í skóginum í nánd okkr: því at margar hafa slíkar sendingar farit í nátt». Helgi segir: «Gísli mun hér kominn ok orðinn varr við okkr, ok mun eigi hæfa at bíða hér, ok munum vit lemjast allir. ef á okkr kemr slíkt grjót». Rennr Helgi nú slíkt er hann má, ok biðr Hávarð fara harðara; enn Hávarðr kveðst vera ófrár, ok biðr hann eigi hlaupa frá sér. Helgi rennr nú til skips þeira, sem hann má hvatast. Fara þeir nú heim í Otradal ok segja Eyjólfi frá ferð sinni. Enn hann kveðr Helga enn ekki allillahafarekitnjósnina, sem vani hans var til, ok kveðst nú víst vita, hvar Gísli var niðr kominn. Síðan ferr Eyjólfr við tólfta mann, ok er Hávarðr þaríferð ok njósnar-Helgi. Þeir fara á skipi yfir fjörð, ok koma í Geirþjófsfjörð, ok leita um daginn víða um skógana ok svá vörðunnar, er þeir Helgi kváðust hlaðit hafa, ok finna eigi, sem glíklegt var; ok ekki finna þeir heldr fylsnit. Þá spyrr Eyjólfr Hávarð, hvar þeir hafi hlaðit vörðuna. Enn hann kveðst eigi sjálfr hlaðit hafa — «ok svaf ek, meðan Helgi hlóð vörðuna. Enn vera þykkir mér þat mega, ef Gísli hefir orðit varr við okkr. at hann hafi brotit í sundr vörðuna. þá er vér várum farnir». Nú þykkir Eyjólfi þetta et glíklegsta; leita þeir þó lengi ok finna eigi. Þá mælti Eyjólfr: «Afauðit verðr oss um þetta mál, ok munum vér enn aftr fara at sinni». Ok svá gera þeir. Snúa þeir nú heim til bæjarins Auðar, ok kveðst Eyjólfr vilja finna hana. Þeir ganga til dyra, ok inn í bæinn; sezt Eyjólfr á tal við Auði, ok mælti svá: «Ek vil eiga kaup við þik, at þú segir mér til Gísla; enn ek mun gefa þér til þess þrjú hundruð silfrs, þess er ek hefir áðr tekit til höfuðs honum; ok skaltu ekki vera við aftöku hans; því at várkunn er, at þat sé þér skapraun; mun ek ok fá þér ráðahag ekki verra enn þenna; því at þér mun verða lítit yndi at Gísla heðan af». «Þat þykkir mér ekki víst», segir Auðr, «hvárt vit verðum á þat sátt; kann vera, at mér þykki vandgoldinn maðr fyrir Gísla bónda minn; enn satt er þat mælt, at fé er eftir feigan bezt, ok lát mik sjá, hvat mér er boðit, hvárt svá er silfrit gott sem þú segir». «Já», segir Eyjólfr; «sýnast skal þat». Steypir hann nú silfrinu í skikkjuskaut hennar, ok tjár fyrir henni. Enn Guðríðr, fóstra Gísla, tók at gráta, er hon varð þess vör, ok hleypr hon út í skóg til fundar við Gísla, ok segir honum, hvar komit er — «nú er fóstra mín ær orðin, ok ætlar hon at segja til þín ok svíkja þik». Gísli mælti: «Láttu gott í skapi þínu; annat mun mér verða at fjörlesti, enn Auðr sé ráðbani minn». Ok nú kvað hann vísu:
Segja menn at manni (sbr. bls. 75.; v. 25.).
Ok nú ferr mærin heim, ok kemr innfarandi, ok segir ekki erendi sín Auði, hvert hon hefir farit. Ok nú hefir Auðr talit féit, ok segir, at í öngan stað er verra, enn hann hefir sagt — «nú mun þér þykkja ek eiga at ráða fyrir fénu», segir hon, «slíkt er ek vil af gera». «Já», segir hann; «at vísu er þat». Hon lét þá féit í gyrðilinn, ok rekr síðan á nasar honum. svá at þegar lá blóð á jörðu — «hafðu þetta nú», segir hon, «fyrst fyrir ótrygðir þínar; eða var þér nökkut þess vánir, at ek munda selja bónda minn undir öxi, í hendr vanmenni þínu; hafnúþessa», segir hon, «skömm ok svívirðing, enn eigi þat er þú vildir». Þá mælti Eyjólfr: «Hafið nú hendr á hundinum, ok drepið, þótt blauðr sé». Þá mælti Hávarðr: «Þó er förin vár fullill orðin, þótt eigi gerim vér þetta níðingsverk; ok höfum vér áðr ærna skömm fengit; enn þetta er svá langt um fram; því þetta mun engi dugandi maðr hafa gera látit; ok standi þeir upp, er mér vilja lið veita, ok látum þessu eigi ná; mart er satt et fornkveðna, at ‘án er ilt gengi, nema heiman hafi farit’». Ok eftir þetta ferr Eyjólfr heim með sneypu mikla ok svívirðing. Ok áðr enn Hávarðr gekk út, þá mælti Auðr: «Ekki mun þat maklegt, Hávarðr, at þú fáir eigi skuld þína, er vit Gísli eigum þér at gjalda fyrir varning á hausti, er vit keyptum af þér; er hér fingrgull, er ek vil at þú hafir; því at ek hefir ekki vöru til at gjalda þér». «Ekki er þat meiri skuld, enn svá», segir Hávarðr, «at ekki munda ek heimta, nema þú vildir gjalda». Enn hon gaf raunar fingrgullit fyrir liðveizlu hans, ok þiggr hann fingrgullit. Ok fara þeir nú heim síðan. Ok litlu síðar fær Hávarðr sér hesta ok ferr í brott ór Otradal með alt sitt ok suðr til Barðastrandar til Gests hins spaka ok vill ekki lengr vera með Eyjólfi enum grá. Líkar Eyjólfi nú stórilla þetta alt saman. Gísli er nú varr um sik, ok er hann lengstum í fylsnum sínum. Líðr nú svá vetrinn þar til kemr sumar, ok nú ætlar hann ekki að hefjast á brott þaðan; því at honum þykkir nú vera drifit í öll skjól; ætlar nú, at hann skuli aunathvárt þar bíða bót eða bana; ok eru nú liðnir allir draumvetrnir. Ok nú dreymir Gísla oftlega um sumarit, svá at ekki hefr af. Hann lætr nú illa í svefni nátt eina; ok er hann vaknar, spyrr Auðr, hvat hann hefir dreymt. Hann segir at kom konan sú en verri at honum ok mælti svá: «Ek skal bregða því öllu, er en betri dramkonan mælti við þik, ok skal ek þess vera ráðandi, at þér verði ekki at björg né at gagni þat er hon mælti við þik». Þá kvað hann vísu:
Skulu þit ei, kvað skorða (sbr. bls. 77.; v. 26.).
«Ok þat dreymdi mik enn», segir Gísli, «at kona kom at mér ok batt dreyruga húfu á höfuð mér, ok hon þó áðr höfuð mitt í blóði ok jós á mik allan blóði». Ok nú kvað hann vísu:
Þvá hugðak mér Þrúði (sbr. bls. 77.; v. 27.).
Ok enn kvað hann:
Hugðak geymi-Göndul (sbr. bls. 77.; v. 28.).
Ok nú léttir enn fyrst draumunum, ok þó líðr eigi mjök á haustit, áðr þá dreymir hann oftlega. Ok nú gerist svá mikill gangr at, at hann gerist svá myrkfælinn af draumunum, at hann má ekki vera einn samt í fylsnum sínum, ok varð hann nú einart at vera þar sem þær váru Auðr ok Guðríðr. Auðr spyrr at í hverju sinni, hvat hann dreymir, þá er hann lætr áðr undarlegast; enn hann segir henni jafnan. Nú er þat eina nátt, at svefnfarar hans eru harðar; ok nú spyrr Auðr enn, er hann vaknaði, hvat fyrir hann bæri. Bnn hann segir, at hann dreymdi, at menn kvámu hingat at oss, ok var þar Eyjólfr enn grái í ferðinni ok mjök margir menn, «ok hittumst vér, ok vissa ek, at atburðir urðu með oss. Þá þóttist ek höggva mann þeira einn sundr í miðju; enn á manninum þótti mér vargs höfuð, ok fór hann fyrst at mér grenjandi, ok þótti mér vera margr um eirm mér á móti, enn ek þóttumst hafa skjöld í bendi ok verjast þeim svá lengi, at þeir fengu eigi sótt mik». Ok þá kvað hann vísu:
Vissa ek fjándr at fundi (sbr. bls. 78.; 29.).
Ok enn kvað hann:
Máttit skildi skaldi (sbr. bls. 78.; v. 30.).
Ok enn kvað hann:
Sték of einn áðr ynni (sbr. bls. 79.; v. 31.).
Nú líðr á haustit, ok tekr þá aldri af honum draumana, ok er heldr vaxandi. Nú er þat eina nótt, at hann hefir ekki fyrr jafnilla látit. Auðr spyrr hann enn, hvat fyrir hann bar, er hann vaknar. Enn hann svaraði ok kvað:
Hugðak brúðr um báðar (sbr. bls. 79–80; v. 32–35.).
28. Nú er Gísli heima kyrr, þat er eftir er sumarsins, þar til er kemr sumarnátt en efsta. Þá er þess við getit, at hann má ekki sofna, ok ekki þeira. Enn veðr er þannig farit, at logn var veðrs ok hálf-hélufall. Þá kveðst hann vilja fara brott frá bænum til fylsnis síns undir kleifarnar suðr, ok reyna, ef hann mætti sofna þar. Nú fara þau öll, ok eru þær í kyrtlum sínum, ok drepa kyrtlarnir slóðina, er þau fara, enn Gísli hefir eitt kefli, ok rístr á rúnar, ok falla niðr spænirnir um leiðina. Þau koma nú til fylsnisins. Hann legst þá niðr ok ætlar at sofna; enn þær vaka yfir honum, ok rennr á hann höfgi, ok dreymir hann þegar, at fuglar tveir koma á húsit ok hjoggugt at í læmingi; þeir váru heldr meiri enn rjúpkerar, ok létu heldr illilega; þeir váru allir litaðir í blóði einu. Hann vaknar eftir þat; ok spyrr Auðr, ef hann dreymdi nökkut — «ok eru nú ekki góðar svefnfarar þínar», segir hon. Enn hann kvað vísu:
Mér bar hljóm í húmi (sbr. bls. 81; v. 36).
Ok þessu næst heyra þau út mannamál, ok er Eyjólfr kominn við fimtánda mann, ok hefir komit áðr heim til húsa, ok sjá þeir döggslóðina, hvar þau höfðu farit, ok var þá sem vísat væri til þeira. Ok er þau urðu vör við mennina, þá ganga þau upp á kleifarnar, þar sem þeim þótti bezt vígit, ok hefir hvártveggja þeira kvennanna lurk í hendi. Þeir Eyjólfr ganga nú upp at kleifunum. Þá mælti Eyjólfr: «Þat er nú ráð, Gísli, at renna ekki undan ok láta ekki elta þik, alls þú ert kallaðr fullhugi mikill. Hefir nú orðit langt funda á milli; ok þat munda ek vilja, at sjá væri enn síðasti». Gísli segir: «Gakk þú at því karlmannlegar, at ekki skai nú lengra undan renna; ok sæk nú at því drengilegar, sem þú þykkist við mik sakir eiga» Eyjólfr mælti: «Ek mun nú þat eigi undir þér eiga, ok vil ek nú njóta við liðsmunar ok góðra drengja, er ek hefi með mér». Þá mælti Eyjólfr við njósnar-Helga: «Þat væri nú karlmannlegt», segir hann, at þú réðist fyrstr upp kleifarnar at Gísla, ok inundi þess lengi getit, ef þú yrðir skaðamaðr hans; höfum vér jafnan þér til treyst um karlmensku». Helgi svarar: «Þat hefir þú jafnan sýnt, at þú vildir aðra fyrir þér, þegar mannhætta væri í; enn þó skal ek at vísu til ráða, alls er þú eggjar þá svá mjök; ok fylg mér þá vel, ok gakk et næsta mér, ef þú þorir þat». Síðan réð Helgi til þar sem honum þótti vænzt at leita upp á kleifarnar. Hann hafði öxi í hendi. Gísli hafði ok öxi, gyrðr sverði, ok í kufli grárendnm, ok gyrt at sér reipi. Ok er hann ræðst upp í kleifarnar, þá hleypr Gísli at honum ok höggr hann sundr í miðju með sverðinu, ok fellr hvárrtveggi hlutrinn niðr fyrir kleifarnar. Eyjólfr ræðst þá annarr maðr næst upp í kleifina, ok sneri Auðr móti honum, ok lýstr hann með trénu, svá at hon glýr alla höndina. Verða þær þá handteknar konurnar, ok fekk Eyjólfr til tvá menn at halda þeim. Enn nú sækja þeir tólf at Gísla ok komast upp þeir nú á kleifarnar at honum; enn hann verst bæði með grjóti og vápnum. Eyjólfr höggr nú til hans með spjóti; enn Gísli höggr spjótit af skafti ok niðr í hellurnar, ok verðr höggit svá mikit, at hann brýtr hyrnuna af öxinni. Ök nú hlífir hann sér með skildinum. enn vegr með sverðinu. Þeir sækja nú fastat honum; ok er svá sagt, at hann dræpi enn tvá menn. Eyjólfr eggjar nú ákaft, at þeir skuli sækja fast at honum — «ok fám vér ilt af honum», segir hann; «enn þat er þó einkis vert, ef góð yrði erfiðislaunin, ef vér fengim sótt hann». Gísli hleypr nú niðr fyrir kleifarnar, ok á hamar þann, er heitir Einhamarr; þat er gott vigi. Hann verst nú þaðan um hríð. Þetta kom mjök at þeim óvörum, ok þykkir enn óhægjast sitt mál. Eyjólfr eggjar þá nú á nýja leik — «ok fyrir því mjök», segir hann, «at sá klækisskapr mun hvárvetna spyrjast», er þeir skulu ei geta sóttan Gísla, þar sem þeir váru fimtán enn hann einn. Eyjólfr heitr þeim nú miklum sæmdum, ef þeir fá unnit hann. Hann hafði ok valit menn með sér. Maðr er nefndr Sveinn, er nú réð fyrstr upp í hamarinn at honum. Enn Gísli höggr til hans í móti, ok vegr hann þegar, ok fellr hann dauðr niðr fyrir hamarinn. Nú þykkjast þeir Eyjólfr ekki vita, hvar staðar nemr at eiga við þenna mann, enn vilja þó með engu móti frá hverfa, fyrr enn þeir fá unnit hann. Þeir sækja nú at honum tvá vegu, ok fylgja þeir Eyjólfi fremstir, er annarr heitir Þórir, enn annarr Þórðr; þeir váru náfrændr Ejjólfs; ok er nú atsókn þeira allhörð; fá þeir nú drjúgum komit sárum á hann með spjótalögum; enn hann verst ekki at síðr, svá at allir verða sárir, þeir er at sækja. Enn þat er frá lyktum at segja, at þeir særa hann á hol, svá at út falla iðrin. Hann sveipar nú at sér iðrunum með skyrtunni, ok bindr svá at sér með reipinu fyrir neðan. Ok þá mælti Gísli. at þeir skyldi bíða líttat — «ok munu þér þó hafa þau málalok, er þér vilit». Hann kvað nú vísu þessa:
Falds Gallar skal Fylla (sbr. bls. 85; v. 37.).
Þessi var hin síðasta vísa hans. Ok þegar jafnskjótt er hann hafði kveðit vísuna. hleypr hann ofan fyrir skorina, ok keyrir sverðit fyrir brjóst Þórði, frænda Eyjólfs, ok fær hann þegar bana. Ok nú lætr Gísli þar líf sitt með mikilli hreysti ok drengskap, ok mörgum sárum særðr, svá at furða var at; ok þat þótti þeim frá dæmum, hverja vörn hann veitti. Þeir Eyjólfr váru allir sárir, er eftir lifðu, ok mjök þreyttir. Ok lýkr þar nú ævi Gísla Súrssonar; ok er þat rétt at segja, at hann hefir verit einnhverr enn mesti hreystimaðr. Þeir drógu hann síðan ofan á jöfnu, ok tóku af honum sverðit, ok götva hann þar í græntóinni. Síðan fóru þeir ofan til sjávar, ok til skips síns; ok andast nú enn sétti maðr við skip. Eyjólfr bauð Auði með sér at fara til húss, ok fóstru hennar; enn hon vildi þat eigi þiggja. Fara þeir Eyjólfr nú heim í Otradal; ok andast ena sömu nótt enn sjaundi maðr af sárum; enn enn átti maðr liggr í sárum tólf mánuði, ok bíðr svá bana. Enn aðrir menn verða heilir sára sinna at kalla, ok fá þó af mikla meiðing ok mörg örkuml. Ok þegar Eyjólfr þykkist til færr, ferr hann heiman við tólfta mann, ok snðr yfir Breiðafjörð til fundar við Börk, ok segir honum tíðendi þessi ok allan atburð þessa máls, ok þykkist hafa ilt af fengit. Börkr verðr glaðr við þessa sögu, ok ok biðr nú Þórdísi, at henni takist vel til ok fagni vel Eyjólfl — «því at hann hefir rekit af höndum oss skömm ok svivirðing; ok lát þér nú í hug koma ást þá er þú hafðir á Þorgrími bróður mínum, ok tak nú við þeim vei, ok ger beint vel við þá». Þórdís segir: «Gráta mun ek Gísla bróður minn; enn fagna ek dauða hans». Ok um kveldit var sett borð fyrir þá Eyjólf ok Börk. Þeir tala nú mart um kveldit ok váru allkátir. Síðan váru borð tekin, ok bar Þórdís mat á borð. Eyjólfr hafði sverð þat í hendi, er átt hafði Gísli bróðir hennar. Hon slær þá niðr spónunum, er hon ætlaði áðr at fá mönnum, ór keraldi því, er hon helt á, ok lýtr hon niðr, ok lætr hon sem hon vili samna saman spónunum; hon þrífr um meðalkafla sverðinu ok bregðr því skjótt; hon leggr þá neðan undir borðit, ok ætlar at leggja neðan í smáþarma Eyjólfs; enn gaddhjalt var á sverðinu, ok gáði hon ekki þess, ok nam gaddrinn við borðinu, ok berr lagit neðar, enn hon hugði, ok kom í lærit, ok var þat svöðusár mjök mikit. Þeir Eyjólfr hlaupa nú upp skjótt, ok förunautar hans, ok hrinda fram borðunum, ok gteypist niðr matrinn allr. Börkr tekr Þórdísi höndum, ok tekr af henni sverðit, ok kvað hana vera vitlausa, ok lýstr hana kinnhest. Börkr býðr Eyjólfi eindæmi fyrir þenna atburð; ok gerir Eyjólfr þegar í stað full manngjöld fyrir áverkann; enn kveðst gera mundu meira miklu, ef Berki hefði eigi farit svá vel. Eftir þetta nefnir Þórdís sér vátta, ok segir skilit við Börk bónda sinn, ok kveðst ekki mundu koma í sama rekkju honum síðan; ok þat efndi hon. Fór hon þá út á Eyri, á Þórdísarstaði, ok bjó hon þar nökkura vetr síðan. Enn Börkr var þá eftir at Helgafelli, þar til er Snorri goði kom honum brott þaðan; ok fór hann þá at búa í Glerárskógi í Hvammsfirði. Eyjólfr fór heim vestr í Otradal, ok undi illa við sína ferð. Eftir þetta fóru synir Vésteins til fundar við Gest í Haga, ok skora á hann, at hann komi þeim utan, af sínumráðam, ok Gunnhildi móður þeira ok Auði föðursystir þeira. er verit hafi kona Gísla Súrssonar, ok Guðriði Ingjaldsdóttur ok Geirmundi bróður hennar. Ok þessum mönnum öllum kom Gestr Oddleifsson utan, í Hvítá, með Sigurði hvíta, ok váru litla hríð úti, ok kómu norðr við Noreg. Ok einn dag gengr Bergr Vésteinsson um stræti, ok vill taka þeim búðarrúm, ok tveir menn norrænir með honum. Þeir mæta tveim mönnum fyrir sér, ok var annarr í skarlatskyrtli, ungr maðr ok mikill vexti. Hann spurði Berg at nafni. Enn hann segir til nafns síns hit sanna ok til kyns; ok hugði hann, at þat mundi heldr víðara fara þar, at hann mundi þess njóta, enn gjalda ekki föður síns; því at Vésteinn var hinn vinsælsti maðr í kaupförum. Enn þegar Bergr hafði þetta sagt, þá brá þessi maðr sverði ok höggr hann banahögg. Enn þar var Ari Súrsson, bróðir Gísla ok Þorkels. Enn er þetta var orðit, hljópu þeir til skips, er upp höfðu gengit með Bergi, ok segja þessi tíðendi, er gerzt höfðu. Enn Sigurðr stýrimaðr kom hinum undan, er er eftir lifðu, ok tók hann þeim far til Grænlands, ok staðfestist Helgi þar, ok þótti vera enn bezti drengr; ok váru menn sendir til höfuðs honum, ok var þess eigi auðit, at þeir fengi hann drepit; hann týndist í veiðiför á Grænlandi, ok þótti at honum mikill skaði. Enn þær Auðr ok Gunnhildr fóru til Danmerkr í Heiðabæ, ok tóku þar við trú; síðan gengu þær suðr til Róms, ok kom hvárgi aftr. Geirmundr fór til Grænlands ok kvángaðist þar, ok varð vel auðigr at fé. Guðríðr systir hans var manni gift, og þótti hon vera skýr kona. Ok eru margir frá þeim systkinum á Grænlandi komnir. Ari bjóst til Íslands, ok átti hann þá skip í förum, ok kom hann í Hvítá skipi sínu; hann seldi þá skipit; enn hann kaupir land at Hamri í Borgarfirði út frá Borg, ok bjó hann þar nökkura vetr, ok víðara bjó hann á Mýrunum, ok eru menn frá honum komnir; er ekki fleira frá honum sagt í þessi sögu. Ok lýkr hér nú sögu Gísla Súrssonar.
Источник: Saga Gísla Súrssonar I og II. Búið hefir til prentunar Vald. Ásmundarson. Reykjavík, 1899.
OCR: Стридманн