Halldórr, sonr Snorra goða af Íslandi, var með Haraldi konungi Sigurðarsyni, meðan hann var útanlands ok lengi síðan, er hann fekk ríki í Nóregi, ok vel virðr af honum.
Þat bar at eitt sinn, at íslenzkr maðr, sá er Eilífr hét, varð fyrir reiði Haralds konungs, en hann bað Halldór flytja mál sitt við konung, ok Halldórr gerði svá. Halldórr var stríðmæltr ok harðorðr, en mjök fátalaðr. Hann bað konung, at Eilífr skyldi fá landsvist af honum. Konungr neitti því þverliga. Halldórr var þykkjumikill sem aðrir Íslendingar ok þótti illa, er hann fekk eigi þat, er hann beiddi.
Hann fór síðan brott frá Haraldi ok Eilífr með honum. Þeir kómu á Gimsar til Einars þambarskelfis, ok beiddi Halldórr, at hann myndi taka við þeim ok veita honum ásjá. Einarr sagðist mundu við honum taka með því móti, at Halldórr vildi ok þar vera með honum.
Halldórr mælti: «Hvar vísar þú mér til sætis?»
Einarr bað hann sitja í öndvegi gegnt sér, ok tóku sessunautar vel við honum. Einarr átti þá konu, er Bergljót hét. Hon var dóttir Hákonar jarls illa, Sigurðarsonar Hlaðajarls. Halldórr gekk jafnan til Bergljótar ok sagði henni mörg ævintýr, þau sem útanlands höfðu gerzt í ferðum þeira Haralds konungs, ok gengu menn oft til þeirar frásagnar.
Maðr hét Kali. Hann var ungr at aldri ok nökkut skyldr Einari. Illgjarn var hann ok nökkut öfundsjúkr, háðsamr ok hávaðamikill. Hann var þá skósveinn Einars ok hafði lengi þjónat honum. Kali var hagr vel á gull ok silfr. Því var hann kallaðr Gyllingar-Kali. Marga menn rægði hann við Einar ok var sundrgerðarmaðr mikill í orðum, bæði sundrlausum ok samföstum. Hann hafði mjölt í háði við Halldór ok bað menn yrkja níð um hann, en engi varð til þess. Því fekkst Kali ok í at flimta hann. Halldórr varð þess varr.
Ok einnhvern dag gekk hann til skemmu Bergljótar, ok er hann kemr at durunum, heyrir hann þar inni hámælgi mikla. Var þar inni Kali ok margir menn aðrir. Þeir bera þá fram fyrir húsfreyju hróp þat, er Kali hafði kveðit um Halldór.
Bergljót bað þá þegja ok sagði svá: «Þat er illa gert at fást upp á ókunna menn með hrópyrðum ok háðsemi, ok munu yðr tröll toga tungu ór höfði. Hefir Halldórr meir verit reyndr at frækleik en flestir menn aðrir í Nóregi.»
Kali mælti: «Ekki em ek hræddr við hann mörlanda, þó at hann hafi mikil metorð af þér, því at vér höfum spurt, at hann var settr í dýflizu út á Grikklandi ok lá þar á ormshala athafnarlauss ok ekki megandi.»
Halldórr þolði eigi þessi atyrði. Hljóp hann inn í herbergit at Kala ok hjó hann banahögg. Ok er Bergljót sá þat, bað hon geyma duranna, svá at engi kæmist fyrr út en henni líkaði.
Þá mælti Halldórr: «Biðja vil ek, húsfreyja, at þú sjáir eitthvert gott ráð fyrir mér, þó at ek hafa nú eigi til þess unnit.»
Hon svarar: «Ek á marga frændr þá mér náskylda, þá sem lendir menn eru, ok veit ek vísliga, at til hvers þeira er ek sendi þik, at sá tekr við þér fyrir mínar sakar.»
Halldórr mælti: «Hugsa þú svá fyrir, at með engum manni vil ek á laun vera haldinn sem illræðismaðr.»
Bergljót segir: «Þeir munu þó fáir rnenn í Nóregi útan sjálfr Haraldr konungr, at dugi at halda þik fyrir Einari, ef hann vill eftir þér leita, því at hann mun víss verða, hvar þú kemr niðr. Er ok til ráð annat,» segir hon, «ok er þat þó eigi hættulaust.»
Halldórr mælti: «Hvert er þat?»
Hon svarar: «Þat, at þú gangir nú þegar inn í stofu, sakar þess at nú eru tvau víti á hendi þér, annat vígsvítit, en annat borðavíti, því at þú komt eigi til borðs með öðrum mönnum, því at nú sitja menn yfir borðum. Máttu nú ganga inn fyrir Einar ok segja honum tíðendin ok færa honum höfuð þitt ok friðast svá við hann. En ef hann vill þér eigi grið gefa með því, þá mun eigi hægt at forða þér fyrir honum.»
Síðan gekk Halldórr inn fyrir Einar ok mælti: «Eigi hefi ek oft verit víttr fyrir borðs tilgöngu. Hefir nú ok svá til borit, at ek hefi eigi verit sýslulauss.»
Einarr svarar: «Segir þú víg Kala, frænda míns?»
Halldórr svarar: «Þeirar sakar em ek sannr, ok því vil ek nú færa þér höfuð mitt, ok ger þú af slíkt, er þér líkar.»
Þá mælti Einarr: «Víg þetta, er þik hefir hent, er it versta ok mér nær höggvit, því at Eindriði, sonr minn, myndi sá einn annarr drepinn vera, at mér myndi meira at þykkja.»
Halldórr svarar: «Þat manntjón væri ólíkt.»
Einarr mælti: «Bræðr Kala munu þar sjá til sæmða, er ek em, um eftirmál ok vígsbætr eftir hann. Er þat ok lítilmannligt, at ek láta mér svá þykkja sem einn hundr hafi fyrir mér drepinn verit, þar sem Kali var. Mun þat þá enn heldr leiðast öðrum at vinna slík illvirki, ef þessa er hefnt eftir makligleikum. En þó mun hæfa at hafa heilræði Magnúss konungs fóstra míns Óláfssonar, at gefa upp reiðina fyrst í stað, því at oft þykkir þá annat sannara, er hon líðr af, en áðr hefir fram farit. Nú skaltu, Halldórr, fyrst fá mér sverð þitt, því at ek vil þat hafa.»
Halldórr svarar: «Hvat þarf ek at láta laus vápn mín?»
«Því vil ek hafa sverð þitt,» segir Einarr, «at ek sé, ef nökkut er þröngt þínum kosti, at þú munt verja hendr þínar, meðan þú mátt, ef þú hefir vápn at vega með, ok er þá eigi örvænt, at svá fari fleiri sem Kali hefir áðr farit, ok mun ek þá eigi betr við una, en þat mun þó saman fara, ef þú ert sóttr, at þú munt hafa mann fyrir þik, nema þú hafir fleiri, en þó mun ek yfir þik vinna at síðustu. Gakk nú fyrst til borðs með mér, en ek mun síðan upp segja víti þín, en engum friði heit ek þér álengðar.»
Halldórr gerði svá, at hann át ok drakk með Einari, sem hann ætti ekki um at vera, ok af hendi fekk hann sverðit. Tók Einarr við því. Vinir Halldórs báðu hann brott fara, ef hann mætti.
Halldórr svarar: «Ekki mun ek leynast frá Einari, þar sem ek hefi áðr gengit á vald hans.»
Ok er Halldórr var mettr, gekk hann fyrir Einar ok spurði, hvern hann vildi þá gera hans hlut.
Einarr svarar: «Síðar muntu enn þat vita.»
Halldórr gekk þá í brott ok segir Bergljótu, hvar komit var.
Hon svarar: «Eigi vænti ek, at Einarr láti drepa þik, en ef hann vill níðast á þér, þá heit ek þér því, at þá skal enn meirum tíðendum gegna.»
Ok þenna sama dag stefnir Einarr fjölmennt þing. Hann stóð upp á þinginu ok talaði svá: «Ek vil nú skemmta yðr ok segja frá því, er fyrir löngu var, þá er ek var á Orminium langa með Óláfi konungi Tryggvasyni.
Þat bar svá til, at þá er mér var skipat með Kolbeini stallara ok Flesmu-Birni á Orminum, var ek þá átján vetra gamall ok fyrir lög fram tekinn í kappatöluna, því at engi skyldi á honum vera yngri en tvitögr ok eigi ellri en sextögr. Níu váru þeir menn, er brott kómust af Orminum, en frá oss þrimr kumpánum vil ek nökkut segja, at vér hljópum fyrir borð af Orminum, síðan konungr var horfinn með ljósi því, er yfir hann skein, ok Danir, menn Sveins konungs, tóku oss ok færðu konungi, en hann flutti oss til Jótlands, ok várum vér þar upp leiddir ok settir á eina lág ok þar fjötraðir. En sá, er oss varðveitti, vildi selja oss í þrældóm. Hann hét oss afarkostum ok limaláti, ef vér vildim eigi þjást, ok í þeim skógi sátum vér þrjár nætr. Þessi maðr, er oss varðveitti, lét móts kveðja, ok þangat kom mikit fjölmenni.
Ok at þessu móti sat einn maðr mikill, svá búinn sem munkr í blám kufli, ok hafði grímu fyrir andliti. Þessi maðr gekk at oss kumpánum ok mælti til meistara várs: «Villtu selja mér þann inn gamla þrælinn?»
Hann svarar: «Hvat skal þér afgamall þræll ok nenningarlauss?»
Grímumaðrinn svarar: «Hann mun þá ódýrstr af þrælunum öllum?»
«Já,» segir meistari várr, «hann skal víst ódýrstr.»
«Met hann þá,» segir grímumaðr.
Meistarinn mat hann fyrir tólf aura silfrs. Grímumaðr svarar: «Dýrr þykkir mér þá þrællinn, með því at ek sé hann mjök gamlan ok forverkslítinn. Er ok eigi ólíkt, at hann lifi skamma stund. Mun ek gefa þér fyrir hann mörk silfrs, ef þú vill því kaupa.»
«Þá gekk grímumaðr at mér,» segir Einarr, «ok spurði, hverr mik hefði keyptan.»
«Ek hefi ekki enn seldan hann,» segir meistarinn, «en þó má hann seljast.»
«Hversu dýrr,» segir grímumaðr, «skal hann vera?»
Meistarinn mælti: «Allvel mun hann þér dýrr þykkja. Kaup hann fyrir þrjár merkr silfrs, ef þér líkar.»
«Alldýrr mun hann þá vera,» segir grímumaðr, «en sjá þykkjumst ek, at frændr hans ok vinir myndi gjarna kaupa hann þvílíku verði, ef hann væri á sínu landi.»
«Ek vissa þat,» segir meistarinn, «at þér myndið eigi kaupa hann svá dýrt sem ek mat.»
Síðan fór kuflmaðr á brott ok fór víða um torgit, ýmissa gripi falandi, ok með því at hann fekk engu keypt, fór hann aftr til vár svá segjandi: «Nú var ek á torgi, ok því, at mér var ekki kaupligt, kom ek enn hingat, vil ek fala þann þrælinn, er ek hefi áðr orði á komit, því at ek sé, at svá mikill maðr sem hann er ok sterkr, at hann má vinna ekki svá lítit, ef þessi vill duga. Eru menn takmiklir, ef þeir vilja mennast. Sýnist mér því ráð at kaupa þá alla.»
Meistari várr svarar: «Þú þarft þó mikils við um mansmenn, ef þú kaupir einn þrjá þræla.»
«Þat skalt þú þó vita,» segir kuflmaðr, «at ek hefi haft þó eigi færi húskarla.»
Kolbeinn var metinn fyrir tvær merkr. «Dýrir eru þrælarnir,» segir kuflmaðr, «ok veit ek eigi gerla, hvat fram ferr um penninga mína, hvárt þeir munu vinnast til verðs þeira.»
Hann steypir þá silfrinu í kyrtilblað hans ok mælti: «Haf þú nú þetta fyrir tölu þína, ok vænti ek, at eigi muni þetta minna.»
Ok síðan lætr kuflmaðr leysa oss, ok þótti oss þá betrast várr kostr. Grímumaðr gekk þá brott í skóginn ok bað oss fylgja sér, ok er vér kómum fram í eitt rjóðr, spurða ek hann at nafni.
Hann svarar: «Ekki varðar þik at vita nafn mitt. En þat kann ek þér at segja, at ek hefi sét þik eitt sinn fyrr ok alla yðr.»
Ek vilda þó vita, hvers þræll ek skylda þó vera, — «en ef þú vill gefa oss frelsi, þá vildim vér ok vita, hverjum vér ættim þat at launa.»
«Eigi muntu þess víss verða þenna dag, hvat ek heiti.»
«Þá segi ek,» segir Einarr: «Verit myndi þat þó hafa, at ek mynda hafa ráðit við einn mann ok aðrir tveir með mér, þó at Danir ætli þat eigi.»
Kuflmaðrinn svarar ok kippði upp lítt at hettinum: «Vera má, at ek þjá yðr eigi, enda mun ek í engu vera yðvarr nauðungarmaðr, þó at þér séð þrír, en ek einn. Nú liggr hér vegr, at ek mun vísa yðr til skips þess, er Norðmenn eigu, ok munu þeir taka við yðr ok flytja yðr til Nóregs. En þú, Björn,» segir hann, «skipt fjárhlut þínum ok gef hann, svá sem þú hyggr sálu þinni hjálpvænligast, því at þú munt eigi lifa hálfum mánaði lengr, síðan þú kemr heim til bús þíns. En þú, Kolbeiim, munt koma heim á Upplönd ok munt þykkja merkiligr maðr, hvar sem þú ert.
En þú, Einarr,» segir hann, «munt verða yðvar mestr maðr ok ellstr ok vera um fram flesta menn í Nóregi í mörgu lagi. Þú munt ok fá Bergljótar, dóttur Hákonar jarls, ok muntu búa á Gimsum ok halda virðingu þinni til dauðadags. En af þér einum mun ek laun hafa fyrir lífgjöfina ok frelsit, því at þér einum, hygg ek, at mest þykki vert, ef þú ert eigi þræll.»
Ek svaraða, at óhægra væri at launa, ef ek vissa eigi, hverjum at gjalda var eða hverju launa skyldi.
Hann svarar: «Því skaltu launa, ef nökkurr maðr gerir svá mjök í móti þér, at fyrir hvatvetna vilir þú hafa hans líf, ok hafir þú vald yfir honum, þá skaltu eigi minna frelsi gefa honum en ek gef nú þér, en þat mun þér inndælt, því at fáir rnunu gera í móti þér sakar ríkdóms þíns ok vinsælda.»
Ok at svá töluðu lyfti kuflmaðrinn grímu frá andliti sér ok mælti: «Hvat hyggið þér, hverir hér ríða um skóginn ok munu ætla at grípa oss?»
En er vér litum allir til ok vildum sjá mennina ok er vér litum aftr, var grímumaðr horfinn, ok síðan sám vér hann aldri. En þenna mann kenndum vér allir fullgerla, at þetta var Óláfr konungr Tryggvason, því at þegar fyrra sinn, at hann lyfti kuflshettinum, kennda ek hann fyrir víst. En síðan hann lyfti upp grímunni ok sýndi oss sína ásjónu, kenndum vér hann allir ok töluðum vár í milli, at oss hefði mjök óvitrliga til tekizt, er vér höfðum eigi hendr á honum, en þó tjáði oss þá ekki at sakast um orðinn hlut. Síðan gengum vér þann stíg til sjóvar, sem hann vísaði oss, ok fundum þar Norðmanna skip, ok fór allt eftir því, sem hann hafði oss fyrir sagt um vára ævi. Nú em ek skyldr til,» segir Einarr, «at gera þat, er Óláfr konungr bað mik. Sýnist mér nú eigi annat líkara, Halldórr, en hann hafi fyrir þér beðit, því at þú ert nú á mínu valdi.»
Ok áðr Einarr hafði lokit sögu sinni, var Bergljót komin á þingit, kona hans, með mikla sveit manna, ok ætlaði hon, at þeir menn skyldi. berjast við hann ok sækja Halldór, ef hann vildi honum eigi grið gefa. Síðan bætti Einarr víg Kala frændum hans, en helt vináttu við Halldór jafnan síðan. En Halldórr sendi Eilíf til Íslands ok sætti hann áðr við Harald konung, ok svá kom hann sér í sætt við hann, ok var Halldórr með konungi langa stund síðan. En sú hafði verit sök Eilífs, at hann hafði drepit hirðmann Haralds konungs, ok fyrir þat hafði hann reiði á honum.
Источник: Íslendinga sögur. Guðni Jónsson bjó til prentunar.
Текст с сайта Heimskringla