Helgi hét maðr. Hann var Hallgeirsson, bróðursonr Orms ins mjóa, föður Ólafs belgs, er nam vík þá á norðanverðu Snæfellsnesi, er við hann er kennd síðan. Helgi var kvongaðr, ok hét kona hans Þórunn. Vóru þau hjon bræðrungar at frændsemi. Helgi bjó undir Helgafelli í Þórsnesi. Sonr Helga hét Sigurðr. Hann var allefniligr maðr, þá hann óx upp.
Helgi var mikill rausnarmaðr í búi ok þat svo mjök, at öllum mönnum skyldi heimill greiði ok annarr farbeini, þeim er at hans garði báru. Fór orð mikit af skörungsskap Helga ok drenglyndi. Þá var land heiðit. Hélt Helgi jafnan jól at miðjum vetri. Þá gerði hann veizlu ok bauð til hennar vinum sínum ok frændum. Hvern mann skyldi ok laða í jólagildit, er þá bar at bæ hans. Helgi hélt sama hætti um marga vetr.
Svo bar til einn atfangadag jóla, at húskarlar Helga sáu mann einn, ef mann skyldi kalla, fara þar at garði. Hann var miklu meiri vexti ok tröllsligri en menn þóttust áðr sét hafa. Þar var þá fjölmenni saman komit. Maðr þessi var gyrðr svarðreipi ok hafði bjarnsviðu í hendi. Menn þeir, er úti váru, hljópu inn ok loka hurðum eftir sér, segja, at ekki mundi dælt at bíða þessa manns úti, er hann gengi at dyrum, því líkari væri hann þursum, er genginn sé úr hömrum.
Helgi bóndi bað menn eigi æðrast. «Mun ek bjóða þessum manni til borðs, ef hann kveðr hurðar. Skal engi sá koma á minn bæ, er ek láti honum eigi heimila vist, ef hann vill þiggja.»
Þorviðr hét maðr. Hann var mikill vinr Helga. Hann átti bú þar, er heitir á Dögurðarnesi. Þat er austan fjarðar. Hann var boðsmaðr Helga.
Þorviðr mælti: «Þess let ek þik, Helgi vinr, at þú bjóðir þessari óvætti til veizlunnar, því illri heilli mun tröll þetta hingat komit.»
Helgi lézt eigi nenna at bregða orðum sínum. Vóru þó flein boðsmanna á máli Þorviðar.
En er menn vóru um þetta at ræða, var hurðar kvatt ok þó heldr mikilfengliga. Helgi gekk til dyra, ok tjóði engum at letja hann. Helgi sá, at dólgr mikill stóð úti fyrir dyrum. Hann spyrr, hverr sá var. Sá, er úti var fyrir, nefnir sik ok kvaðst heita Dofri. Helgi spyrr, hvort hann vill þiggja beina at sér.
Dofri segir, at vant sé vel boðnu at neita, — «en eigi máttu þá matskjáll vera. Nægir mér lítt vist sú, er kögursveinar hafa eða önnur lítilmenni. Sé ek eigi annat en smámenni á þessum bæ, ok hygg ek, at lítill sé þeirra þróttr.»
Helgi svarar: «Oft reynist eigi mest hamingjubót at háum beinum ok vistagræðgi. Sýnist mér svo sem at margra manna vist muni mega fyrir þik leggja, þó allmikill sé mathákr.»
Dofri kvað sér þat vel líka. «Muntu vera mikill rausnarmaðr. Fyrir því mun ek þiggja boð þitt.»
Þat er nú sagt þar frá, at Dofri ferr í bæinn inn. En svo var hann hár ok þrekinn, at hann brýtr dyraumbúning. Féll hann af herðum honum á skálagólf niðr. Helgi lét menn upp standa fjóra, þar er Dofri skyldi niðr setjast, ok fyllir hann rúm þeirra. Hrossaslátr var á borðum. Sú vist verðr Dofra vel at skapi. Þykkir boðsmönnum hann taka heldr mikilfengliga til matar, ok svelgr mjöðinn stórum. Eigi er þess getit, hversu lengi Dofri sat at veizlunni. Síðan býst hann brott.
En at skilnaði segir hann til Helga bónda: «Þat skaltu vita, Helgi bóndi, at vel gafst mér at veizlu þinni. Nú legg ek þat fram við þik á móti, at ek býð þér at þiggja veizlu at mér in næstu jól við fjórða mann. Mun þér svo sýnast sem ek hafi þegit jafnmikla veizlu at þér.»
Helgi kvað sér lítt um gefit at þiggja boð hans, — «veit ek engi deili á þér né þínu heimkynni.»
Dofri mælti: «Heimili mitt er á Vatnsheiði sunnan fjarðar í helli þeim, er við mik hefir kenndr verit ok kallaðr Dofrahellir. Vil ek þat nú á skilja, at þú komir sjálfr til boðsins með Sigurði, syni þínum, ok húskarli þínum, er Geirmundr heitir, en sjálfr máttu til kjósa fjórða manninn. Ok svo mátt þú til ætla, at sú vansæmd mun mér mest mislíka, ef þú vanrækir at sækja boð mitt at ákveðnum tíma.»
Helgi heitir ferðinni, ok skilja þeir Dofri at sinni.
Þessi vetr líðr af hendi ok langt á sumar fram. Hyggr Helgi bóndi lítit sem ekki at jólaboði Dofra.
Þat var eitt sinn, at Þorviðr í Dögurðarnesi kom á fund Helga, vinar síns, ok ræddi við hann um jólaboð Dofra. Helgi segir sér lítt um hugat. «Þykkir mér svo bezt fara, at þat mætti úr hömlu dragast ok færi ek hvergi.»
«Eigi hlýðir svo at mæla,» sagði Þorviðr. «Er mér þat grunlaust, at þá mun Dofri heimsækja þik ok koma at þér óvörum. Ok af tvennu illu mun þér betr farnast, at þú þiggir boð hans, þó flátt búi undir. Nú er þat ráð mitt, at þú fáir röskvan mann til fylgdar, er þér væri mikit brautargengi at, ok annat mun þér eigi hlýða.»
Helgi mælti: «Ekki veit ek kost þess manns, er ek má vel treysta í slíku föruneyti ok verði mér til mikils fulltingis, eða veiztu nokkurn þann til vera?»
Þorviðr mælti: «Freista vil ek at finna til þann mann, er ek vænti, at þér myndi verða at miklu liði, ef hann fengist í för þessa. Þórir hefir maðr heitit. Hann var sonr Þorfinns ins stranga ok Sæunnar, dóttur SkallarGríms Kveld-Úlfssonar. Þorfinnr var kappi mikill ok merkismaðr Þórólfs Skalla-Grímssonar. Þórir átti þá konu, er Þórdís heitir. Nú er hún ekkja. Bjuggu þau á Fossi á Mýrum. Sonr þeirra Þóris heitir Illugi. Nú er hann fimmtán vetra at aldri. Þau mæðgin búa tvau saman íkoti litlu hjá Fossi. Þar er sá maðr, þótt ungr sé at aldri, at eigi mun minni fylgd at honum en þótt þrír eða fjórir menn væri ok þó vaskir sé. Nú ræð ek þér, at þú fáir þenna mann til fylgdar, ef kostr er. Skal þat eigi letja þik, þó Illugi sé eigi sjáligr, því hann er kolbítr ok sem afglapi.»
Helgi þakkar Þorviði tillögur hans. Ok eigi miklu síðar ríða þeir Helgi suðr á Mýrar. Ekki segir af ferð þeirra, fyrr en þeir koma suðr undir Foss at koti þeirra mæðgina. Þeir sjá þar mann úti, ungan at aldri, en mikinn vexti. Sá var í gráum brókum með svarta kollhettu á höfði. Sveinninn hélt á öskutrygli í hendi sér ok kastar úr honum allröskliga. Varð þar af mikit fok.
Helgi mælti til Þorviðar: «Hvatskeytiligr er sjá sveinn ok þó eigi ógæfusamligr á svip, þó eigi sé búningr hans skrautligr. Muntu verða nærgætr, vinr, um hugdirfð hans ok röskleika, þat er á má sjá.»
Þessi sveinn var Illugi Þórisson. Þeir ganga til hans ok kveðja hann, en hann tók þeim sæmiliga. Þeir spyrja hann at nafni ok ætt.
Hann kvaðst vera kerlingarson, ok væri móðir sín í þessu koti. «Hefi ek þann starfa at bera vatn í bæinn inn, en út aftr sorp ok ösku. Kann ek þat eitt til verka ok læt mér þat allvel lynda.»
Þeir spyrja, hvort gisting sé föl í kotinu.
Illugi segir þeim lítt sæma at leita þess, svo göfugum mönnum ok skrautbúnum. «Eru hér lítil hýbýli ok þröng ok eigi þekkilig fyrir slíka höfðingja. Skortir þó annars til, enda mun móðir mín ráða, hverja hún vill hýsa. En sé yðr þetta áhugamál ok alvara, skal ek um leita.»
Þeir játtu því. Illugi gekk inn ok flutti erendi þeirra við móður sína.
Hún lézt eigi meina þeim húsavist náttlangt, ef þeir hafi þar til lítillæti. «Þykkir mér undarligt,» segir hún, «er eigi búi annat undir en hýsing þessa manna. Mun bágt verða at þreyta við örlögin.»
Illugi ferr út ok vísar þeim Helga í bæinn. Ok eigi líðr um langt, áðr Helgi bar upp erendi sitt við Þórdísi ok segir henni allt um tilgang beiðni sinnar.
Þórdís mælti: «Mjök verð ek forvírki horfin at missa son minn. Sýnist mér ok, Helgi, óríflig ferð sú, er fyrir þér liggr. Má þó vera, at sonr minn verði þér at miklu gagni, þó litlar séu nú orðnar vorar virðingar, þar sem fjárafla er engan at meta. Enda skal nú Illugi sjálfr miklu hér um ráða.»
Helgi leitar þá svara af honum. En hann sagðist albúinn til þeirrar ferðar, ef móðir sín tæki þar eigi þvert fyrir. Kom þá svo, at kerling leyfði honum förina. Ok síðan ferr hún höndum um Illuga, son sinn, ok óskar honum til hamingju. Helgi sprettir þá sjóð af belti sínu, er var fullr af silfri, ok gefr hann Þórdísi kerlingu. Hún verðr léttbrýn við ok þakkar Helga forkunnar vel.
Þeir búast þá til ferðar, ok fylgir Illugi þeim. Var þat auðsætt, at kerlingu þótti mikit fyrir at skilja við son sinn.
Síðan halda þeir heim til sín.
Illugi dvelst nú með Helga, ok líðr vetrinn fram til jóla. Helgi býst þá at heiman ok IHugi með honum. Skyldi nú sækja jólaveizlu at Dofra. Með þeim fóru Sigurðr Helgason ok Geirmundr húskarl.
Ekki segir af ferð þeirra, fyrr en þeir lögðu á Vatnsheiði. En sem þeir koma á heiðina, rekr á forraðsveðr með ægum stormi, svo eigi var hægt at halda áfram. Þessu veðri fylgdi svo mikil frosthríð, at eigi sá af fótum fram.
Helgi kvaðst þá vilja snúa aftr, — «því brátt förum vér villir vegar til ófæris.»
«Lítilmannligt er þat,» segir Illugi, «þó móti oss blási. Var þá betr heima setit en farit, ok eigi hvatti ek til þessarar ferðar. Gerði ek þat fyrir annarra orð. Nú skal ek ganga fyrir, en þú, Helgi, feta í spor mín ok svo hverr at öðrum. Mun okkr þá hlýða.»
Með þessum hætti halda þeir áfram langa hríð í miklu frosti ok fjúki, þar til loks þeir koma at helli miklum. Þat var hellir Dofra. Eigi sýnist þeim heimamannliga fyrir búizt hjá Dofra, ok eigi var skjótt til dyra gengit.
Þat er nú sagt, at Dofri á sér móður, en þat var ketta ein kolsvört ok in argasta meinvættr ok svo mjök fjölkunnig, at hún fekk brugðit á sik ýmsum hömum. Hún var af ætt Ófótans jötuns í Ófótansfirði, er var skæðust mannæta í tröllabyggðum. Dóttir Dofra hét Gandeiðr. Hún var þar í hellinum ok mjök tröllaukin. Inn fjórði maðr var þar í hellinum. Þat var fóstrsonr Dofra, er Urnir hét.
Illugi gekk at dyrum ok skyggnist inn. Hann getr at líta mikit bál á miðju gólfi um endilangan hellinn.
Hann kallar inn ok biðr Dofra fram ganga, segir hann vera fastan á beina við veðrhrakta menn, — «ok lítit mun ek af gera risnu þinni, er ek finn aðra höfðingja. Er nú mál, at borð séu upp tekin, þó fyrr væri, til fagnaðar Helga bónda. Eða hvar til bauðstu honum í jólaveizlu, er hvergi kemr fram?»
Dofri gegnir máli hans ok segir, at svo verði at búa sem á bæ er títt. «Er mér lítill mannfagnaðr at þér, Illugi, í mínu boði, þar sem þú ert nú í för með Helga bónda, ok mun mér allmjök hafa skjáplazt, er ek leyfði Helga at kjósa fjórða manninn til fylgdar við sik. Skaltu nú sem fyrst dragast héðan brott, ella mun hér lítill jólafagnaðr verða.»
Illugi mælti: «Óvart kemr mér, Dofri, er hjarta þitt skreiplar í brókum niðri, þótt þú sjáir mik, óreyndan ungling, er ekki er grön sprottin, svo mikilúðligr sem mér sýnist vöxtr þinn vera. Ok skaltu nú þegar í stað kjósa um, hvort þú vilt heldr hnútukast eða glímur.»
Eigi vildi Dofri þess bíða, at þeir Illugi kæmi inn í hellinn, veðr því út með allt sitt hyski. Skyldi þar einn mæta einum. Illugi réðst fyrstr móti Dofra, ok tókst fang með þeim. En þótt Illuga skorti afl við Dofra, var hann þó mýkri á fótum ok getr varizt föllum um sinn. In vonda ketta hleypr gnöllrandi at Helga bónda, ok tókst viðreign þeirra allgrimmdarlig. Gandeiðr gengr móti Sigurði, en Urnir móti Geirmundi. Verðr harðr atgangur þeirra allra saman.
Þess er fyrst getit, at Dofri hamast á Illuga, en mátti þó aldri koma honum af fótum. Verðr nú svo mikil hamingja Illuga, at Dofri fellr fyrir honum flatr til jarðar. Illugi leggr tygilknífi fyrir brjóst honum ok rislir niðr kviðinn. Þat varð hans bani. Síðan dregr Illugi Dofra inn á hellisbálit. En svo sagði Illugi, at þat hefði hann næst sér tekit ok mestrar orku þurft til at beita. Þar brann Dofri til ösku.
Hann skundar því næst til liðs við Helga, en í sömu svipan hafði svo óhamingjusamliga til tekizt, at kettan reif hann á hol, ok lá hann þar fallinn. Illugi veitir kettunni harða atgöngu, ok svo gengr hann at karlmannliga, at hann fær at lyktum yfirstigit kettuna ok brýtr í henni hrygginn, dregr hana síðan á bálit, ok þar brennr hún. Þar næst hleypr Illugi at Urni, er Geirmundr hafði fengizt við, ok hjó hann banahögg. Síðast allra veitir hann Sigurði á móti Gandeiði, ok drápu þeir hana. Sigurðr var nær því yfirkominn af sárum ok mæði.
Þeir ganga til Helga bónda. Var hann enn á lífi. Hann mælti til Illuga ok segir mikla hans hreysti, — «ok hamingjuliga hefir fylgd þín tekizt. Vil ek nú launa þér góða fylgd, at ek gef þér á deyjanda degi bú mitt ok konu, ok njót manna bezt. En þat vil ek til skilja, at þú sjá ráð fyrir Sigurði, syni mínum, ok látir hann vera fylgdarmann þinn. Mun honum þat mest verða til frægðar ok hamingju. Nú mun ek eiga skammt eftir ólifað. Verðr hverr at fara, þá feigr er, ok berr jafnan til hverrar sögu nokkut.»
Litlu síðar deyr Helgi. Illugi kannar nú hellinn. Er svo sagt, at ekki fyndi þeir þar fémætt. Nú snúa þeir brott þaðan heim á leið ok hafa lík Helga með sér. Er hann þar heygðr undir fellinu.
En Illugi gekk at eiga Þórunni, konu Helga, ok tók við búi hans ok öllum fjárforráðum. Litlu síðar sækir hann móður sína suðr á Mýrar ok flytr heim með sér. En hún andaðist litlu síðar, ok var hún þar heygð.
Illugi gerðist nú atkvæðamaðr ok fær brátt virðing mikla.
Þegar Illugi hafði tvau ár setit at búí sínu, fýsir hann til utanferðar. Hann lætr þá búa skip sitt, þat er í förum hafði verit ok hann fekk með búinu eftir Helga. Réðst hann nú til utanfarar ok með honum Sigurðr, stjúpsonr hans, sonr Helga, er jafnan var Illuga inn fylgjusamasti. Var ok líká svo, at Illugi ann honum mjök.
En frá útferð þeirra er þat at segja, at þá þeir lögðu út ok vóru komnir í haf, um þat skeið, er þeir misstu sýn af landi, fengu þeir þokur óþrotligar, er eigi þvarr á mörgum dægrum. Því næst fá þeir veðr hörð ok hafvillu svo mikla, at aldri vissu þeir til landa. Leið svo sumarit allt á haust fram, en þá tók ekki betra við, at nú gerist vistaskortr á skipinu. Horfir þá til vandræða svo búit.
Nú verðr þat einn aftan, at menn þykkjast sjá fjöll mikil í fjarska. Þau vóru snæþakin. Þeir beita skipinu undir vind ok stefna á fjöllin. Því næst sjá þeir vík inn á milli fjallanna, sem fjörðr væri, lögðu þar inn skipinu ok skutu út báti ok fluttu tjöld á land. Engi sjá þeir líkendi til, at þar sé mannabyggð nærri því, er þeir kómu á land. Var þar ok eigi byggiligt, því þar var graslaust ok auðn ein. Klettar vóru í fjöllum, en jöklar at ofan. Þar var gnægð sela ok sjódýra ok mikill fjöldi haffugls. Veiddu þeir hann til vista. Þar var gnægð viða á rekaströndum, er var þeim ínóg til allra smíða ok húsagerða, ok þar af höfðu þeir eldivið.
Þat var einn dag, at Illugi gekk á rekana. Þá getr hann at líta jötun einn, mikinn vexti. Sá bar hundfisk á herðum sér. Stefnir hann þar upp á milli fjallanna. Illugi hljóp eftir honum, ok nær hann jötninum, því hann var þungfærr. Ok sem hann kom at honum, hjó hann spor í hvalinn. Eigi verðr jötunninn við þat varr. Illugi tekr stein, er hann mátti mestum lyfta, ok ferr með hann á herðar jötninum. Þyngist þá byrðin stórum.
Hann finnr þat ok mælti: «Mjök tekr mér at fara aftr, en einhvern tíma hefði mér lítit orðit fyrir at halda á þessu seiði. Ok víst er ill vist með Tögld drottningu, er ek skuli mætti mínum fjær fyrir sakir megrðar, en vinn þó baki brotnu fyrir vistum handa henni ok öllu hennar hyski. Frekast mér nú aftr ár frá ári. Eru mér þegar vís svörin, at engu sé á orkat.»
Þá stökk Illugi fram yfir jötuninn ok stendr fyrir framan hann ok brá sverði sínu. Illugi mælti: «Nú mun ek slíðra sverð mitt í brjósti þér, nema þú leggir af þér byrðina ok segir mér allt þat, er mik girnir at vita.»
Jötninum verðr bilt við, fleygir af sér byrðinni ok bað sér griða. Illugi spyrr, hvat hann héti ok svo hvaðan hann væri.
Hann kvaðst Vagnhöfði heita ok vera húskarl Tagldar trölladrottningar í Tagldarhelli. «Eru tólf tröll með henni, er ek má þjóna. Hefir sú ánauð á mér legit, síðan tröllit Tögld hafði hertekit ok drepit Hröngvið, föður minn, til þess at ná yfirráðum hér í Gandvíkr óbyggðum. Er tröllit Tögld hverri flagðkonu meiri ok verri viðreignar, ok mjök svo hamrömm er hún. Trylldist hún mest eftir þat, er hún missti Svaða jötun, mann sinn. Nú hefir hún sagt, at sá sé einn maðr, er Illugi heitir, er hún hyggr sik munu nokkut kalt af bíða. Ok at þér mun hún hafa galdrahríð gerva, fyrir því at mik uggir, at þú munir inn sami maðr vera. Mátt þú búast við áhlaupi hennar. En mundu til mín, Illugi minn, ef svo ferr, at gæfan gefr þér sigr á Tögld, ok trúr skal ek þér reynast í hvívetna.»
Skildu þeir Vagnhöfði við þetta. Heitir Illugi honum gagni nokkuru, ef hann fengi yfirstigit Tögld tröllkonu ok hyski hennar.
Illugi gekk til tjalda sinna ok hyggr með sér, at þegar skuli hann at morgni heimsækja Tögld tröllkonu. Þóttist hann vita, at hann mundi engrar eirðar eiga von af henni, þó hann léti svo búit standa.
Líðr nú á nótt fram, en sem lifði þriðjungr nætr, vaknar Illugi við þat, at Tögld var þar komin til tjalda hans ok hafði svipt niðr tjöldunum ok drepit alla menn hans nema þá, er hvíldu í því tjaldi, er hann var sjálfr í. Þat var Sigurðr ok þrír menn aðrir. Þeir Illugi vakna við vondan draum, spretta þegar upp með miklu skjótræði ok taka vopn sín. Var þat í inu sama vetfangi ok Tögld svipti niðr tjaldi þeirra.
Þeir sækja þá allir at henni ok höggva ok leggja hverr sem betr má, ok orkaðist þó eigi á at vinna hana, svo var hún mikil óvættr.
Sigurðr hleypr þá at henni ok slær sverðinu um knésbætr henni, svo henni lá við falli. Þá tekr hún Sigurð höndum eigi mjök þyrmsamliga. Fannst honum Tögld náliga merja allan sinn líkama. Ok við þat snýr hún undan. Illugi herðir þá mjök atsóknina, sótti nú ákafliga eftir henni. Hún mæðist þá ok kastar Sigurði. Liggr hann þar í óviti. Ok jafnskjótt grípr hún einn af mönnum Illuga ok gleypir hann í hvoft sér. Illugi slær þá sverðinu utan á hnakka henni með svo miklu afli, at hún rekr upp ógurligt öskr ok hrækir manninum fram úr sér aftr ok segir:
«Mikill ert þú matarhráki.» Er þat haft at orðtaki síðan.
Illugi bað þá menn sína at gæta Sigurðar ok freista at endrnæra hann ok lífga, ok tókst þat at lyktum.
Illugi sótti nú at Tögld með mikilli hreysti. Snerist hún þá við honum, ok varð atgangr hennar harðr ok langr, áðr Illugi fær höggvit af henni aðra höndina. Tögld hopar nú við hvert högg. Kemr svo um síðir, at Illugi getr yfirstigit hana ok drepit til fulls. Hafði hann þá fengit fimm sár, en þó engi hættulig. Hann bindr sár sín ok tók hvíld eftir langt erfiði.
Ok eigi miklu síðar kemx þar at honum Vagnhöfði, ok þakkar hann Illuga forkunnar vel fyrir hreysti sína ok þrekvirki í drápi Tagldar. Illugi bað hann vísa sér leið til hellisins Tagldar.
Vagnhöfði segir eigi forsjáligt fyrir hann einn mann at ráðast at ellifu tröllum. «Mun ek þó geta liðsinnt þér at nokkuru. Skal ek bera þeim áfengt öl, áðr en þú veitir þeim atgöngu.»
Illugi kvað ráðligast at bregðast við sem fyrst, áðr en þau vissi um drápit Tagldar. Síðan búast þeir af skyndingu ok halda, sem leið liggr, til hellisins. Þar var bratt einstigi upp at ganga, ok duldist Illugi fyrst um sinn. En Vagnhöfði gekk í hellinn ok bar tröllunum áfengt öl. Leið eigi langt um, áðr þau gerast ölvuð. Verðr þá skvaldr ok óhljóð í hellinum. Þau drukku í afhelli einum. Illugi gekk at dyrum hellisins ok kveðr sér hljóðs ok lýsir þar á sik vígi Tagldar. Heimtir hann tröllin at koma út til móts við sik ok hefna hennar, ef þau hefðu hug til.
Þessi frýjuorð þola jötnar eigi ok hlaupa þegar út heldr gálausliga hverr á eftir öðrum. Illugi var þá eigi atgerðalaus ok hjó hvern at öðrum banahögg, er þeir koma út úr hellinum. Létti hann ekki þessu verki, fyrr en allir jötnar vóru dauðir. Síðan gerðu þeir Vagnhöfði mikit bál ok brenndu tröllin öll at köldum kolum.
En sem frásögnin af þessu mikla þrekvirki barst út, var Illugi af öllum kallaðr Tagldarbani. Hélzt þat við hann síðan.
Illugi býst nú at kanna hellinn Tagldar. Vagnhöfði vísaði honum á allar gersemar tröllanna. Illugi tók þar minnstan hluta, en gaf Vagnhöfða allt þat, er hann þóttist við þurfa, af búshlutum flagðanna.
Illugi sér í einum stað, at svo var sem hurð væri greypt í bergit. Hann spyrr Vagnhöfða, hvar lykill sá var, er þar gengi at, Vagnhöfði lézt eigi af honum vita.
Illugi mælti: «Ótrúligr ertu nú, Vagnhöfði, ok muntu víst af vita, þó þú viljir nú dylja fyrir mér. Skaltu nú um tvo kosti kjósa: Annathvort sel fram lykilinn eða ek drep þik þegar í stað.»
Þá mælti Vagnhöfði: «Reiðstu mér ekki, Illugi minn. Þetta eina vildi ek undan draga mér til yndis ok ánægju, er hér er inni geymt.»
Hann seldi þá þegar lykilinn í hendr Illuga. Harm lauk upp berginu ok litast um. Sér hann þar þá mey eina, forkunnar fagra ásýndar ok þó daprliga. Illugi spyrr hana at ætt ok nafni.
Hún kvaðst heita Gyða, dóttir Möttuls konungs á Bjarmalandi. Segir hún, at Tögld hafi numit sik brott með fjölkynngi. «Ætlaði hún mik til handa syni sínum, en hann varð ekki langæðr ok dó þar litlu eftir.»
Illugi leysti meyjuna ok hafði á brott með sér til manna sinna. Vagnhöfði fylgdi honum, ok skildu þeir með vináttu. Hét hann Illuga því at skilnaði, at hann skyldi fá góðan byr ok hagstætt veðr frá Gandvíkrströndum.
Nú bíðr Illugi þess tíma, þar til Sigurðr er heill orðinn. Eftir þat sté hann á skip sitt, þótt fáir væri þá skipverjar hans. Héldu þeir vestr með landi ok kómu þá fyrst til Færeyja. Var þá sumar á liðit, ok dvaldist Illugi þar um vetrinn. En þaðan hafði Illugi skipverja svo marga sem hann þurfti á skip sitt.
Um vorit bjóst Illugi þaðan ok hélt skipi sínu til Bjarmalands. Kemr hann á fund Möttuls konungs. Þar var Illuga tekit með inum mesta fagnaði, er hann vissi dóttur sína í för með honum ok hann hefði leyst hana úr tröllahöndum. Illugi tók sér þar vetrvist ok mönnum sínum öllum með Möttli konungi, ok kom svo, at hann bað Gyðu konungsdóttur til handa Sigurði, stjúpsyni sínum. Var því máli vel svarat, ok fær hann hennar, ok verða þeirra samfarir góðar.
Um vorit býr Illugi skip sitt til Íslandsfarar. Vildi þá Sigurðr ok kona hans með honum fara ok sóttu þat mál við konung. Var þat auðsótt, því hann sagði Illuga eiga mestu um at ráða hag dóttur sinnar. Konungr gaf þeim Sigurði ok dóttur sinni skip með öllum farmi. Skyldi þat vera heimanmundr hennar. Illuga leysti hann einnig út með góðum gjöfum. Skildu þau öll við konung með inni mestu vináttu. Bað hann þeim velfarnaðar ok fararheillar.
Illugi lét í haf, ok byrjar honum vel. Hann kom skipi sínu á Breiðafjörð, ræðr því til hlunns ok ferr heim til bús síns. Þá var Þórunn, kona hans, sóttveik, ok lézt hún skömmu síðar. Illugi gerir útför hennar virðuliga. Litlu síðar fær hann Sigurði í hendr búit. Settist hann þar at ok þykkir góðr drengr ok kona hans umsýslusöm ok vinsæl. Illugi dvaldist með Sigurði in næstu misseri.
Illugi nam nú ekki yndi á Íslandi eftir lát konu sinnar. Brá hann þá enn til utanfarar ok bjó skip sitt. Réðust þá margir ungir menn ok röskvir til farar með honum. Eru til þess nefndir þeir Ketill ok Krákr, synir Þorviðar í Dagverðarnesi. Fal hann Illuga, vini sínum, þá til forsjár ok bað þeim virkta at skilnaði. Margir vóru fleiri frumferlar með Illuga.
Síðan lét Illugi út ok fær veðr hagstæð. Hann kom skipi sínu við England. Þá réð þar landi Aðalráðr konungr Játgeirsson, er næstr hafði ríki tekit eftir Játvarð inn helga, er myrtr var. Illugi fann konung í Jórvík, gekk fyrir hann ok kvaddi hann virðuliga. Biðr hann konung vetrvistar fyrir sik ok menn sína. Ok er þeir hafa við ræðzt ok konungr hafði við kannazt, at þar var kominn Illugi sá, er kallaðr var Tagldarbani, lét hann honum uppi vistina. Sagðist konungr svo af honum frétt hafa, at vel myndi skipat sæti hans með öðrum röskum drengjum. Fór Illugi síðan til hirðar konungs, ok gafst konungi vel at háttum hans ok öllum hirðmönnum konungs.
Þá var England at mestu kristnat. Þenna vetr lét ok Illugi skírast ok svo allir hans skipverjar.
At áliðnum vetri kom þat til eyrna konungi, at víkingr sá frá Danmörk, er Uni hét ok kallaðr inn rauði, var þar við land kominn með Danaher. Hann herjaði landit ok brenndi borgir ok bæi. Veitti hann víða upprás með strandhöggum ok ránum. Konungr vildi sem fyrst reka óvin þenna af höndum sér ok leitar þess við menn sína, hverr gerast vildi fyrirliði orrustunnar við Una. En er flestir létust þess ófúsir at berjast við hann ok þat spurðist, at hann hefði harðfengt lið ok fjölmennt, varð engi til þess búinn.
Þá bauðst Illugi, at hann mundi freista at fara för þessa. «Er mér skylt, herra,» segir hann, «at veita yðr þat lið, er ek megna, fyrir yðar góðu viðtökur ok vist í vetr.»
Konungr tók því þakksamliga. Litlu síðar bjóst Illugi með alla menn sína ok býr skip sitt at öllu sem bezt. Konungr fekk honum eitt skip. Þat var allvel
búit at mönnum ok vopnum. Sá hét Hávarðr, er stýrði því skipi. Vóru Bretar á því eingöngu. Þegar þeir eru til búnir, halda þeir brott.
Þat er nú sagt, at þeir hitta Una fyrir utan Járnamóðu. Uni hafði þá þrjú skip, skipuð röskum drengjum af Dönum ok Svíum. Var þar eigi at sökum spurt, ok sló þegar í harðan bardaga. En sem þeir hafa skamma hríð barizt, stökk Uni upp á skip Hávarðar ok margir menn með honum. Þeir Uni ok Hávarðr eiga vopnaskipti saman ok börðust harðliga. Lýkr svo viðreign þeirra, at Hávarðr féll ok hafði þegar bana. Síðan hruðu þeir skip hans. Illugi sér atfarir Una ok sótti á móti honum upp á skipit Hávarðar ok þeir Þorviðarsynir þegar eftir honum. Þeir Uni snúa í móti. Varð þar hörð viðtaka ok lengi ósýnt, hverir sigra mundu. Í þeirri hríð féll Krákr Þorviðarson ok margir skipverjar Illuga. Við þá sýn bregðr Illuga ok sótti þá heldr harðfengiliga at Una. Þeir áttu hörð vopnaskipti ok eigi lengi, áðr Uni féll dauðr niðr með mörgum stórum sárum. Þá var helft fallin af hvorutveggja liði.
Nú stöðvast bardaginn, ok gengu Danir ok Svíar, þeir er eftir lifðu, á hönd Illuga, en hann gaf þeim grið. Fekk Illugi þar frægan sigr ok herfang mikit. Síðan halda þeir á fund konungs. Aðalráðr konungr fagnar Illuga vel ok þakkar honum fyrir hreysti sína ok framgöngu. Konungr gaf Illuga gjafir. Þar með vóru herklæði góð. Fylgdi þeim atgeirr, it bezta vopn, ok þat mælti konungr, at ekki mundi Illugi fyrir vopnum falla, meðan hann hefði atgeirinn ok bæri hann í orrustum eða einvígum. Illugi þakkar konungi gjafirnar ok allan þann sóma, er hann veitti honum. Kvaðst hann atgeirinn aldri mundu af hendi láta lostigr ok kallaði hann Aðalráðsnaut.
Illugi var inn næsta vetr með konungi í miklu yfirlæti.
Þegar Illugi hafði verit tvo vetr með Aðalráði konungi, fýsir hann at fara til Íslands. Hann gengr á konungs fund ok biðr sér orlofs til Íslandsfarar. Konungr leyfir honum förina. Illugi bjó þá skip sitt ok hafði á því fjörutigi manna. Ok sem hann er búinn, kveðr hann konung ok lét út frá Englandi.
En er í hafit kom, lögðust á andviðri mikil, ok dreif skipit fyrir veðrum ok stórum sjó bæði nætr ok daga. Ok svo kemr eitt sinn, at hjálmunvölr lestist til skemmda, en sigluássinn brotnar, ok rekr hann útbyrðis ok margt annat, er laust var. Þá eru þeir komnir at björgum miklum. Bar skipit undir klettanes mikit ok hengibratt í sjó niðr. Verðr þat þá sem nauðuligast, at Illugi getr beitt fyrir nesit ok inn á vík eina litla, er skarst þar inn með nesinu. Menn fengu bjargazt á land, en skipit meiddist til skemmda. Týndist ok mikit af fjárhlut þeirra.
Þat þóttist Illugi vita, at þá hefði rekit at óbyggðum, ok þat leiddi hann helzt í grun sér, at vera mundu þeir komnir at Hellulands óbyggðum, þó eigi vissi hann þat gerla. Þykkir honum nú óvænliga á horfa um sitt ráð, skipit meitt til ófæris, fjárhlutir týndir at mestu ok komit langt á haust fram, en vetr í hönd farandi. Vistaskortr var ok auðsær fyrir fjörutigi manna, engi von til burtkomu, þar ekki var skipit.
Mönnum hans féllst þá hugr við öll þessi bágendi. En Illugi taldi hug í þá, sagði þat ekki hraustra drengja at láta sér fallast hugr, þó menn komi í mannraunir, þar er óvænliga þykki á horfast. Illugi lætr þá menn sína hlaða skála mikinn, ok vinna þeir at því með kappi. Þar var gnægð grjóts ok viðr hér ok þar við sjávarströndina með björgunum. En á handvöðum varð víðast at kanna fjörurnar. Mátti ok óvíða við koma skipsbáti þeirra, er enn var heill.
Þat var ok litlu síðar, at þeir Illugi sáu hval mikinn á floti ok fengu róit hann til lands. Fengu þeir af honum mikla vist ok góða.
Þeir sáu jafnan á kvöldin, at langt upp í hömrunum brann eldr. Þóttust þeir vita, at þat myndi í hellum vera.
Þat var eina nótt, at menn heyrðu hark mikit úti við skálann, en hann var þá fullgerr ok menn allir inni. Þeir hlaupa upp ok taka vopn sín. Varð Ketill Þorviðarson fljótastr út úr skálanum. Myrkr var á svart. Þá stóð þar úti fyrir dyrum jötunn, mikill vexti ok illúðligr. Hann svarfaði í hvalþjósum þeirra félaga. Ketill hjó til hans, en jötunninn tekr hann hÖndum ok brá honum undir stakk sinn ok lagði þegar á rás upp til fjallanna. Ekki var þá Illugi við skálann í þat sinn, ok hafði hann róit daginn áðr á fjörur við tíunda mann. Svo var karl þessi langstígr, at ekki fengu skálabúar sótt eftir honum, enda skorti þá alla áræði, þar Illugi var fjarverandi.
Illugi kemr heim til skálans. Þykkir honum illa hafa til tekizt, er Ketill var kominn í trölla hendr. Unir hann því allilla, er hann fekk eigi hefnt félaga síns. Var hann nær því eirðarlaus eftir þenna atburð.
Þat var eitt kvöld, at hann biðr menn sína alla at vaka við skálann um nóttina, því jafnan lét hann helming manna sinna vaka hverja nótt, eftir þat Ketill hvarf. En sjálfr gekk Illugi með vopnum sínum upp í hamrana.
Brátt verðr hann varr við flagðkonu. Hún bar hvítabjörn dauðan á baki sér. Illugi hljóp eftir henni ok þrífr til hennar. Þá kastar hún niðr birninum ok réðst móti Illuga. Þau glíma um hríð, þar til Illugi felldi hana á skessubragði. Hann þrífr þá í höfuð henni ok ætlar at vinda hana úr hálsliðnum. Hún bað sér griða ok býðr trúnað sinn allan. Illugi lætr til leiðast ok spyrr, hvort hún vissi, hver tekit hafi Ketil, fóstbróður sinn, ok drepit.
«Eigi er hann drepinn,» segir hún, «en í fjötrum er hann hjá Tjösni jötni, bróður Tagldar trölladrottningar. Á hann heima í Njórunnarhelli hér í Bláfjöllum.»
Illugi spyrr, hví hann skyldi í fjötrum vera, — «eða skal ala hann til slátrs fyrir tröll?»
«Ekki ætla ek mikla átu í slíkum kögursveini,» segir flagðkonan, «ok er annat í efni um hans hag. Tjösnir hefir numit til sín konungsdóttur af Írlandi inu mikla, þá er Kaðlín heitir. Hafið þér Skrælingjar kallat þat land Hvítramannaland. En fyrir því at Kaðlín kvaðst aldri verða Tjösni unnandi nema með því einu móti, at hann nái á sitt vald manni þeim, er Illugi heitir ok kallaðr er Tagldarbani, vill hún fá hann til þess at ræða við hann til skemmtunar sér. En vilji hann ekki gera þessa bæn hennar, meðan tilhugalíf þeirra sé, muni hún lítt treysta ástum hans síðar. Þat hefir hún einnig fyrir hann lagt, at hún skuli vera heitmey hans um tvau misseri. Sagði hún, at þat hæfði dýrurn höfðingjum, svo sem hann væri ok hann ætti kyn til, ok með þeim hætti væri hún gefin sem einni konungsdóttur sæmdi. Þat hefir hún ok einnig sagt, at týna skyldi hún sjálfri sér, mætti hún ekki halda virðingu sinni, ok missti hann þá allar sínar nytjar. Tjösnir hefir þessu lofat henni ok segir þat vel á komit, at hann nái Illuga á sitt vald, þar sem hann sé systurbani sinn. «Veit ek víst,» sagði hann, «at Illugi er hér nú við land kominn.» Þat hefir Tjösnir sagt, at Illugi skyldi í fjötrum geymdr verða ok á þann hátt skyldi hann unna Kaðlínu at ræða við hann sér til skemmtunar til þess tíma, er hann hefði fengit hennar. En ganga mætti hún at því vísu, at þá tæki hann til bóndaráða sinna, sem sér bæri, göfgum konungi ok dótturmanni Konáls Írakonungs. Ok strax sem hann hefði fengit hennar, gæti hann ekki lengr þolat þá skapraun at vita Illuga á lífi, ok þá mundi hann deyða hann kvalafullum dauða. Ekki kvaðst Kaðlín mundu spilla fyrir sér svo göfigu ok ágætu gjaforði, at hún þá bryti um þvert ástir þeirra með þverúð ok óhlýðni, þar sem hann með hreysti ok skörungsskap vildi hegna illmennum. Tjösni gazt allvel at fagryrðum Kaðlínar ok kvaðst gera mundu slíkt at vilja hennar. Hann gerði því gerningaveðr at Illuga, ok er hann vissi hann hér við land kominn, sendi hann Tausa, bróður sinn, at taka Illuga höndum ok færa sér lifandi. En þá vildi eigi betr til en svo, at fyrir því varð Ketill, fóstbróðir hans, sem áðr er sagt. Ketill sagði Kaðlínu, hverr hann var, en hún bað hann fyrir hvern mun at leyna því. Sagði Kaðlín svo, at þeim Katli mætti þat eitt at liði verða, ef Illugi fengi yfirstigit Tjösni.»
Illugi lét þá flagðkonuna upp standa ok gaf henni líf, en biðr hana at gera sik varan við, ef jötnar vildu fara at sér ok félögum sínum. Hún hét Illuga því. Sagðist hún vera úr Njórunnarhelli ok heita Hrímgerðr, ok alls væru með Tjösni þrjátigi tröll. Eftir þat skildu þau tal sitt.
Þat var litlu síðar, at hundr einn mikill ok ókenndr gó ákafliga mikit úti fyrir skáladyrum þeirra Illuga. Þá spratt Illugi upp ok gekk út með vopnum sínum ok kallaði «Hrímgerðr!» Við þat lúðraði rakkinn ok hljóp á brott. Illugi þóttist þá skynja, at þetta væri viðvörun Hrímgerðar, ok bað menn sína vopnast skyndiliga, því brátt muni þeir eiga von á gestum.
En þat er frá Tjösni at segja, at hann kvaðst fara mundu at eyðileggja kvikendi þau, er komit hefðu þar á land með Illuga. En áðr hann fór, sagði hann Kaðlínu ok Katli frá fyrirætlun sinni, ok hugði hann þat Illuga vera, er Ketill var raunar. Ætlaði hann með því at skaprauna Illuga sem mest.
Kaðlín mælti: «Eigi hæfir þér, göfigi konungr ok unnusti minn, sjálfum at leggja hendr á veslinga þessa eða Skrælingja, er þér svo kallið, né þeim bræðrum þínum ok mágum mínum, Skrýmni ok Tausa, ok eigi heldr þeim miklu köppum, er mestir eru í hirð þinni, þeim Hrika ok Hrotta, né meyjum gjafvaxta. Ættu þær at leika við kóngssonu eina, er eitthvert þrek væri í. Ok ekki myndi Konáll konungr, faðir minn, drepa svo niðr virðingu sinni at fara sjálfr með kappalið sitt móti slíkum smámennum ok veslingum, er allir yrðu at gjalti, ef þeir sæi minnst háttar þræl Tjösnis uppréttan standa.»
Tjösni gazt vel at brúkyrðum ok yfirlæti Kaðlínar. Sögðu jötnar hana gott konuefni, svo lítil sem hún væri, ok miklu meiri væri hugr hennar en vöxtr. Mætti svo at kveða, at hún væri eigi annat en vitit eitt.
Tjösnir sendi þá tíu jötna, þá er minnst1 háttar vóru. Hét sá Hengikjaftr, er fyrir þeim var. Brúsi hét bróðir hans. Hann var heitmaðr Hrímgerðar. Hann fór ok líka. Hrímgerðr sendi rakka sinn á undan þeim til at vara Illuga við komu þeirra. Hún hafði ok sagt Brúsa, heitmanni sínum, frá leyndarmáli þeirra Illuga ok bað hann því á dreif drepa. Sagði hún honum, at þat mætti þeim at gagni verða síðar, at því er sér segði hugr um.
Jötnar fóru nú til skálans, en Illugi ok menn hans stóðu þar fyrir með vopnum sínum. Tókst þegar harðr bardagi. Jötnar sóttu at harðfengiliga. Hét sá Frænir, er ákafast sótti at þeim. Var þat í einu vetfangi, at hann drap tíu menn af Illuga, áðr Illugi komst í höggfæri við hann. Leggr hann þá atgeirnum Aðalráðsnaut fyrir brjóst honum, svo út gekk um bakit. Eftir þat drap hann Hengikjaft ok þrjá aðra, ok eigi létta þeir fyrr en dauðir eru allir jötnar nema Brúsi. Höfðu þau Hrímgerðr dregit sik í hlé, meðan bardaginn stóð, ok engan mann drepit. Illugi missti þar tuttugu menn sína, en hinir flestir sárir, er eftir lifðu.
Illugi bað þá Hrímgerði at verða eftir ok gæta skálans ok græða sár manna sinna, en sjálfr kvaðst hann fara mundu til hellisins ok hætta til, hversu at færi.
Hrímgerðr kvað svo vera skyldu sem hann beiddi ok býðr Illuga Brúsa sinn til fylgdar. Sagðist hún eigi nær sér mega taka, er hann væri mannsefni sitt. En góðra launa kvaðst hún vænta af Illuga, ef honum tækist giftusamliga at vinna jötnana. Illugi hét henni því, ok skilja síðan.
Nú býst Illugi með Brúsa til hellisins. Hann frétti jötuninn á leið sinni, hverrar liðveizlu hann ætti þar von, er hann væri.
Brúsi svarar: «Ekki vil ek vopn bera móti nokkurum þeirra utan Tausa Tagldarbróður. Hefir hann mér jafnan illr verit, ok spara ek hann hvergi. Ketil mun ek ok leysa mega, ef þér mætti verða lið at því, en sjálfr máttu gæta þín fyrir hinum.»
Illugi lét vel yfir því ok bað þeir færi sem hraðast. Nú koma þeir til hellisins. Gekk Brúsi fyrir, en Illugi síðar.
Brúsi mælir: «Ef þér þykkir nokkuru skipta, hversu fundi ykkar lýkr, þá drag eigi lengi at vinna á Tjösna jötni. Ferr þér verr annars.»
Brúsi brá sér þá í hellinn ok höggr fjöturinn af Katli, en Kaðlín fekk honum sverð bitrligt undan skikkju sinni.
En þat er frá Illuga at segja, at þegar hann kemr inn, tvíhendir hann atgeirinn á Tjösni miðjan, ok gekk í gegnum hann. Varð þat hans bani. Því næst drap hann Hrika. Þá ærðust jötnar við þetta ok sóttu at Illuga svo hart, at hann varð at hopa undan út úr hellinum. Í því kom Ketill at ok hjó á öxl Hrotta. Varð þat mikit sár, svo honum varð ónýt höndin.
Þá kemr Kaðlín fram í hellisdyrnar ok heldr á spenntum boga. Hún skaut ör í auga þursanum, svo var hún vel bogfær. Þá ærist þursinn, svo hann vóð fram á vopn Ketils ok hafði við þat bana. Svo var Kaðlín beinskeytt, at hún skaut augu úr fjórum öðrum þursum.
Illugi ok Ketill sækja ok hart fram, ok eigi léttu þau fyrr en dauðir vóru allir jötnar. Þá varð Illuga litit við ok sér, hvar Erúsi er í fangbrögðum við Tausa, ok glíma þeir heldr harðliga með miklum sviptingum, svo allt gekk upp, er fyrir varð. En sem þeir Illugi koma þar at, geta þeir hlaðit honum.
En sem þessu var lokit, ætla þau öll at taka hvíld. Brúsi mælti: «Eigi mun öllu lokit enn.»
Ok í sama vetfangi kómu þar at þeim tólf tröll, fimm þursar, ok sjau flagðkonur. Hafði þetta hyski farit út til atfanga. Skrýmnir var fyrir þeim ok gekk í broddi fylkingar. Tröllin sjá vegsummerki. Þau verða við ófrýnilig ok sækja at þeim Illuga. Verðr þar bardagi í annat sinn ok hálfu meiri en áðr, svo vóru tröllin ólm ok áköf. Illugi gekk móti Skrýmni. Hann hafði skálm bitrlega í hendi sér. Þeir börðust harðliga. Þat var langa hríð, at Illugi kom hvorki á hann höggi né lagi, svo var hann óðr ok æfr.
Hin tröllin sækja at Katli ok Kaðlínu. Verðr Ketill forviða fyrir atsókn þeirra ok kemr eigi vörn fyrir sik. Lýkr svo, at hann fellr þar við bergit af sárum ok mæði. Kaðlín hrökkr inn í hellinn. Brúsi hleypr í hellisdyrnar ok verr þeim inngöngu. En meðan á þessu stendr, hefir Kaðlín drepit tvær flagðkonur með boganum.
Nú er at segja af Illuga, at hann sækir at Skrýmni með mikilli hugprýði. Hann sér fall Ketils, fóstbróður síns, örvæntir sér nú, at hann fái yfirstigit þessi illþýði. Hann fyllist þá mikillar bræði ok sækir svo hart at Skrýmni, at jötunninn hrökkr fyrir ok allt fram á hamrana. Þá fyrst kemr Illugi á hann lagi ok leggr atgeirnum í gegnum jötuninn svo sterkliga, at hann brotnar í sundr upp við falinn. En jötunninn fellr fyrir hamarinn ofan í gjá eina. Fór þar atgeirsbrotit með honum, ok sá Illugi þat aldri síðan. Svo var Illugi þá reiðr, at hann barði tvo jötna til heljar með atgeirskaftinu. Hann tók þá sverð þat, er Ketill hafði haft, ok sækir at tröllum þeim, er eftir stóðu. Leið þá ok eigi langt um, áðr þau veittu þeim öllum bana utan einum, er beiddist griða. Veitti Illugi honum þat.
Þá var Illugi svo móðr eftir þessi þrekvirki, at hann var því nær sprunginn af mæði, en lítt var hann sárr. Brúsi var ok sárr orðinn.
Þau Kaðlín koma þá til móts við Illuga, ok varð þar fagnaðarfundr. Þóttust þeir Illugi eiga mikit at launa Kaðlínu, ok þá hét Illugi því at flytja hana heim á Írland it mikla til föður síns.
Illugi ferr nú þangat, sem Ketill liggr, ok sér, at hann er með lífi ok má mæla. Þeir bera hann inn í hellinn, ok bindr Kaðlín um sár hans. Hún var læknir góðr ok nákvæm við sára menn. Kemr þá svo fyrir athjúkrun hennar, at Ketill hressist smám saman. Dvöldu þau í hellinum eina viku, þar til Ketill verðr ferðafærr.
Þeir Illugi ok Brúsi kanna hellinn ok finna þar mikla dýrgripi. Illugi tók sumt, en annat gaf hann þeim Hrímgerði.
Síðan halda þau öll burt þaðan ok koma heim til skálans. Þar verðr mikill fagnaðarfundr með mönnum Illuga ok þeim, ok þóttust þá úr helju heimt hafa. Hrímgerðr hafði grætt menn Illuga at heilu. Illugi leggr nú alla stund á at bæta skip sitt. Vóru þau Brúsi ok Hrímgerðr honum hjálplig til allra atdrátta með við af rekum ok hvali ok birni til vistafanga. Verðr þá svo fyrir fulltingi þeirra, at Illugi getr bætt skip sitt, svo þat verðr haffært.
Líðr nú vetrinn, ok er vorar, býst Illugi í burt þaðan. Gefr hann Brúsa ok Hrímgerði alla þá fjármuni, er eftir vóru, ok skilja með vináttu. Settust þau at í hellinum, ok eru þau úr sögunni.
Illugi heldr nú á búnaði sínum ok aflar sér vista eftir föngum, ok sem þeir eru búnir, láta þeir út ok leggja í haf. Þeir fá veðr mikil, ok velkti þá lengi úti. Var þeim ok leiðin með öllu ókunn. Þessu næst lögðust á þokur, ok vissu þeir aldri, hvar þeir fóru. Um síðir létti af þokunni. Vóru þeir þá komnir á fjörð mikinn.
Kaðlín var sú ein, er þóttist kenna, at þau væri komin at landi, er í Skörum heitir undir Hlymreksheiði. Sagði hún, at þaðan væru afar miklar heiðar ok mikit land til þess bæjar, er heitir á Hlymreka, þar er faðir sinn réði fyrir, ok svo miklar torfærur, at ófært væri vegna stigamanna, er lægi á þeim heiðum. Hún sagði ok einnig, at svo hafi þau borit mikit af leið, at þau hafi þurft at komast fyrir þann mikla obyggða skaga, er þeir sjái fyrir austan sik ok norðan, til þess at komast undir Hlymreka.
En við því fengu þeir eigi gert. Bar þá þar brátt at landmu, ok verðr þeim eigi ein bára stök. Skipit bar á grunn svo hart, at mestu leystist frá kjölrinn. Varð þar ekki við ráðit, því leiðin var þeim ókunn. Menn alhr fengu borgit sér með hraustligum atbeina Illuga. Svam hann fyrst at landi með Kaðlínu, ok síðan barg hann þeim af mönnum sínum, er dapraðist sundit. En sem allir vóru á land komnir, gerði veðr hvasst, ok stóð á landit. Ina næstu daga geta þeir Illugi bjargat á land nokkuru af vistum úr skipsflakinu ok öðrum fjárhlut ok þat þótt brim ok boðar berði á Illuga öllum megin. Kómust þeir þá oft í mikinn háska.
Því næst byggði Illugi skála fyrir sik ok menn sína undir felli einu í Skörum, er Kaðlín nefndi Tárafell.2 Þá rak ok víða á land viðu úr skipsbrotinu. Hafði Illugi þat til skálagerðar. Bjóst hann nú um, sem bezt hann kunni, ok hafði miklar forhyggjur fyrir sér ok mönnum sínum. Var svo ok jafnan, at Illuga þraut aldri áræði í öllum mannraunum ok varð aldri ráðafátt, er mest þyrfti við.
Illugi sá, at svo var illt til vista þar, sem þeir nú vóru komnir, at engi líkendi vóru til, at þar mætti lengi við haldast. En eigi vóru veðr mjök hörð. Tóku nú brátt at þverra þær vistir, er Illugi náði úr skipsbrotinu. Sá hann, at þar mundi ekki mega verða langsamar dvalir.
En nú verðr at nefna fleiri menn til sögunnar.
Maðr er nefndr Steinólfr ok var kallaðr inn lági. Hann var sonr Hrólfs hersis á Ögðum ok Öndóttar, systur Ölvis barnakarls. Steinólfr fór til Íslands ok hafði samflot við Geirmund herkonung, er kallaðr var heljarskinn. Var á einu skipi hvorr þeirra, kómu á Breiðafjörð ok lögðust við Elliðaey. Þeir fréttu þá, at fjörðrinn var byggðr á syðri strönd, en lítt eða ekki it vestra. Geirmundr hélt inn á Meðalfellsströnd, en Steinólfr nam land þar inn undan frá Klofasteinum at Grjótvallarmúla ok jjjó í Fagradal. Hann gekk inn á fjallit ok sá þar fyrir innan mikinn dal, viði vaxinn. Hann sá rjóðr eitt í dalnum. Þar gerir hann bæ ok kallar Saurbæ, því mýrlent var í kring. Síðan heitir svo dalrinn allr, en Torfnes, þar bærinn var byggðr.
En er Steinólfr hafði einn vetr verit í Fagradal, vóru honum horfin svín tvau. Tveim vetrum síðar fundust þau í dal þeim, er gengr suðr úr Saurbæ, ok vóru tuttugu saman. Steinólfr fluttist síðan í Króksfjörð í dal þann, er síðan heitir Steinólfsdalr. Í þeim dal er Steinólfr heygðr.
Steinólfr átti Eirnýju Þiðrandadóttur. Þorsteinn hét sonr þeirra, kallaðr búandi, en Arndís dóttir in auðga. Þórðr hét sonr Arndísar. Hann var faðir Þorgerðar, er átti Odd Vífilsson. Þau áttu þann son, er Hrafn hét, er síðar var kallaðr Hlymreksfari.
Hrafn var gerviligr maðr ok skáld gott. Er hann óx upp, gerðist hann farmaðr, ok hélt skipi sínu til ýmissa landa, Nóregs, Danmerkr eða Englands.
Þat var it sama sumar, er Illugi Tagldarbani lét út frá Hellulands óbýggðum, at Hrafn Oddsson sigldi út frá Humru í Bretlandi ok ætlaði til Íslands. Hann hafði spurt andlát Odds, föður síns, er búit hafði í Breiðuvík á Snæfellsnesi. Hrafn hafði þá í hyggju at láta af förum ok setjast at eignum sínum á Íslandi. Hrafn hafði nær fjörutigi manna á skipi sínu. Þat vóru allt röskir menn ok liðgóðir. En er Hrafn sótti hafit, fær hann stór veðr, ok rekr hann vestr í haf. En með því skip var gott, mannafli mikill ok hraustr, fá þeir varizt stórum áföllum. Þetta gekk, þar til þeir sjá land fyrir stafni. Ekki gátu skipverjar þekkt þetta land. Þá lægði ok veðrit, ok vill Hrafn halda at landinu, en skipverjar kváðu eigi fært fyrir grunnsævi. Þeir haldast þar við um stund ok kasta akkerum.
Maðr hét Hjarandi rauðr, víkingr, er hafðist við á ýmsum löndum ok herjaði um Austrveg ok Vestreyjar. Hann lá á skipum vetr ok sumar. Hjarandi var fæðingi í Svíþjóð. Þar var ok ætt hans. Þetta sumar hafði Hjarandi herjat í Vestreyjum, Hjaltlandseyjum ok Suðreyjum, ok gert margt illt með ránum ok spellvirkjum. Hann var á gnoð mikilli ok hafði á henni áttatigi manna. Allir vóru þeir víkingar ok ránsmenn. Hjarandi hafði þá hlaðit skip sitt ok heldr burt frá Írlandi ok ætlaði til Danmerkr ok þaðan til Svíþjóðar. En veðr bægði honum allt vestr fyrir Írland. Síðan fær hann mikil veðr, ok stækkar sjóinn, ok þá missa þeir alla sýn af löndum ok rekr vestr í haf. Ok at lyktum fá þeir hafvillur ok vita aldri, hvar þeir eru. Þar kemr, at þeir sjá land fram undan sér. Er þá ok lygnt orðit.
Nú sér Hjarandi skip skammt frá þeim. Þat liggr fyrir akkerum. Þangat heldr Hjarandi ok leggr skipi sínu á borð við. Þat var Hrafn Oddsson, er lá úti fyrir Skörum, sem áðr er sagt. Þeir Hrafn hittast at máli, ok brátt kenndist hvorr við annan. Hjarandi býðr Hrafni tvo kosti. Sá eini kostr var, at þeir Hrafn selji honum í hendr allt góz, er á var skipi þeirra, ok alla þá fjárhluti, er mest gersemi var í, eða berjast, ef þeir vilja eigi þenna þiggja. Hrafn vildi eigi kúgast láta, en skipverjar hans knurruðu illa við, kváðu sér stefnt í ófæru at berjast við svo mikinn aflamann. En Hrafn taldi hug í þá ok biðr menn sína vopnast ok berjast, meðan auðit væri. Hjarandi segir, at sá mundi nú ráða verða, er ríkari sé.
Slær þar nú í bardaga með þeim. Vörðust þeir Hrafn ok menn hans vel ok hraustliga, en með því at liðsmunr var svo mikill, er Hjarandi hafði helming fleiri menn ok betr búna at vopnum, hallast bardaginn á þá Hrafn, ok falla menn hans hverr af öðrum. Hjarandi réðst þá til uppgöngu á kaupfarit ok menn hans eftir honum ok felldu hvern um þveran annan. Lýkr svo, at þeir hruðu skipit gersamliga, svo engi stóð lífs uppi utan Hrafn. Þá verðr honum þat fyrir, at hann hleypr fyrir borð ok steypir sér í kafit. Svam hann undan skipinu, er hann sá sér færi. Þat var langt sund, þar til hann kemst í sker eitt. Þar skreiðist hann upp. Hrafn er þá þrotinn af langri sókn ok vosbúð ok má sér enga björg veita. Frá viðreign þeirra Hrafns ok Hjaranda segir svo í Hlymreksför:
Úti á byrjar brautum
brandur gall Hjaranda,
frekr at fornu hraki,
friðrofs tamiðr ofsa.
Friðnum þrymu þjáði
þróttkar víga dróttir,
steddum tamir at tröddu
tafni lið af Hrafni.3
Hrafn inn hildarrofni
harður rann of barða,
sjávar komst í köfum
kjörhæfinn at Skörum.
Illuga fann at felli
Fána. Barg þat hánum.
Tagldar rak ægir ygldr
áðr bana at láði.4
Nú er at segja af Hrafni. Hann liggr í skerinu ok þykkist nú staddr Vera milli heims ok helju. Sér hann vísan bana. Skammt var til lands. Hann sér hús á landit upp. Því næst sér hann þrjá menn ganga frá húsinu ofan til sjávar. Honum kemr þá til hugar at gefa hljóð af sér, ef verða kynni, at hann fengi bjargir af þessum mönnum. Hann metr þat við sjálfan sik af ótta fyrir því, at heyrast mundi á skipit til þeirra Hjaranda. En fyrir hvern mun vildi hann eigi, at Hjarandi fengi vald á sér. Enn var ok Hrafni ókunnigt, hvaða mönnum þessir vóru, er hann sá á landi, ok leiddi í hug sér, at vera mætti þeir sé villimenn eða óþýði. En fyrir því at nú þröngdi svo mjök at honum, þá æpir hann um sinn.
Hús þat, er Hrafn sá á landi, var skáli þeirra Illuga Tagldarbana, er hann var nýbúinn at smíða. Svo var þat Illugi ok tveir af mönnum hans, er Hrafn sá ganga til sjávar, ok gengu þeir á reka.
Brátt heyrir Illugi ópit Hrafns, er skammt var brott. Hyggr hann þá at, hver vera muni, ok verðr hann þess bráðla víss. Þá sér hann einnig skipit þeirra Hjaranda. Illugi veit nú eigi, hversu þessu víkr við, en býst þegar at synda fram í skerit, því engi var skipakostr. Leggst hann fram ok kemst á skerit upp. Illugi finnr þar Hrafn nær dauða en lífi. Kenndust þeir brátt, er þeir vóru kunnigir áðr ok samlendir héraðsmenn. Illugi tók honum feginsamliga. Hrafn segir Illuga í fám orðum af ferðum sínum ok viðreign þeirra Hjaranda allt til þess, er þá var komit hans ráði.
Illugi flyzt til lands með Hrafn á herðum sér ok berr hann heim til skála síns. Er þá Hrafni veitt öll athjúkrun, sú er föng vóru til. Kaðlín græddi sár hans, ok þá hressist Hrafn dag af degi ok unir vel sínum hag, sem þá var komit. Segja þeir Illugi hvorr öðrum af ferðum sínum.
Þat er frá Hjaranda at segja, at hann litast um á landit upp. Hann sér skála Illuga undir fellinu. Ætlaði hann, at þar myndu bændabyggðir á landinu. Hann forvitnar at kanna byggðina ok vænti sér fjárvonar. Hyggst hann at taka þeim strandhögg til vistafanga ok ræna því, er þeir mætti komast með á brott. Þeir taka eftirbáta sína ok róa til lands.
Illugi ok menn hans sjá til farar þeirra ok þóttust vita hvert erendi þeirra mundi vera. Þa voru þeir Illugi fimmtán saman. Þeir ræða saman Hrafn ok Illugi. Sagði Hrafn mikinn liðsmun þeirra, ef víkingar kæmi allir til.
Illugi bað menn sína taka hug í sik ok reka þa fjendr af höndum sér. «Væri vel þeir ætti til vor skapnaðar erendi,» segir hann.
Nú er at segja af Hjaranda, at hann heldr at landi með fimmtigi manna. Þá þeir koma at landi, ganga þeir Hjarandi frá sjó ok stefndu heim at skalanum.
Illugi tekr vopn sín ok menn hans ok bíða við búnir Hjarandi sótti at neðan með fylgdarmenn sína. Illugi sagði við menn sína, at þeir skyldu láta skalann gæta at baki þeim. En sem þeir finnast, tekst bardagi, stendr eigi lengi, áðr þeir Hjarandi ná at umkringja þá Illuga ok menn hans. Illugi sótti hart fram. Verða víkingar rýrir fyrir honum. Varð hann innan stundar sjö manna bani. Hrafn var lítt færr, barðist þo hraustliga ok hyggst eigi geyma skulu sök í sefa. Illugi sækir fram í móti Hjaranda ok atti við hann vopnaskipti. Leið eigi langt um, áðr Hjarandi fellr niðr örendr. Eftir þat felldi Illugi menn hans sem hráviði.
Þeir Hrafn ok Ketill sóttu ok hart at mönnum Hjaranda. Taka þeir nú á flótta undan. Komast atta til sjávar, ná bát ok róa brott ok fram til skipsins, er þegar lagði frá landi á haf út, því byrr var þeim í hag. Tveir menn urðu teknir höndum. Annarr het Ormr kallaðr danski, hinn hét Geirleifr gauzki. Þeir beiddust griða. Illugi veitti þeim þat. Hinir voru allir drepnir, er eigi kómust undan með flótta. Sex menn féllu af Illuga.
Þegar Illugi sér, at engi kostr var at ná skipi Hjaranda ok eigi varð þaðan komizt sjóleið á brott, segir hann þann einn kost fyrir höndum liggja at leggja á Hlymrekaheiðar.
«Er oss engi vegr hér at dvelja,» segir hann, «er vistafong eru þrotin ok engi kostr at afla þeirra.»
Allir báðu hann sjá fyrir þeirra ráði ok vildu hans íorsja hlíta. Þeir Illugi búast nú brott ok yfirgefa skala sinn. Halda þeir af stað, ok bar hverr maðr sinn vistamal. Þau ein vistaföng vóru þá eftir, mundi þó eigi lengi endast.
Þar var með Illuga Kaðlín. Var hún eigi látin bera. Bætti Illugi vistabyrði hennar á sik ok þar með tjaldi þeirra. Var hans byrði þyngst allra. Með honum var ok Hrafn, Ketill, Geirleifr, Ormr danski, Bergr ok Halli, Þórarinn ok Gunnsteinn. Alls vóru þeir tíu saman. Var þessi ferð heldr óríflig, er engi vissi deili a, hvert halda skyldi, torfærur ýmsar í ókunnu landi, er var fullt af stigamönnum ok ræningjum ok alls konar villidýrum.
Þau halda fram ferð sinni í þrjá daga, ok berr ekki til tiðenda. Þau liggja í tjaldi hverja nótt, þá dagr er þrotinn. Ina þriðju nótt tjalda þau á heiðunum. Þá nott var a hreggviðri ok myrkr mikit. Þeir sofna fast ok vakna aftr við þat, at tjaldássinn brotnar á þá ofan ok fellr tjaldit niðr. Var svo at heyra sem tjaldit félli af höggi. Þeir Illugi hlaupa þá út. Niðamyrkr var á, svo eigi sást af fótum fram. En þegar kemr steinshögg á Berg ok annat á Halla, menn Illuga, ok verðr baðum ærit til bana. Fekk Illugi eigi hefnt þeirra at því sinni, ok ekki gátu þeir getit sér til um þat, hverr volli þessum ófögnuði. Þeir Illugi stóðu, þat eftir var nætrinnar, með vopnum sínum.
Illugi spyrr Kaðlínu, hvat hún haldi um þennan vonda atburð.
Kaðlín mælti: «Þess get ek, at því valdi flagðkona sú, er Mella heitir, frændkona Tagldar. Mun hún hafa viljat hefna sín á Illuga, en ógerla veit ek um byggð hennar.»
Illugi ferr nú af stað, er lýsa tók af degi, ok halda þeir leið sína. Menn sáu, at Illugi var í illu skapi af missi manna sinna. Höfðu þeir Bergr verit skipverjar hans frá Íslandi ok honum fylgisamir.
Um miðjan dag fyrirtekr Illugi at halda lengra áfram. Þá vóru þau komin at klettum, eigi þó miklum.
Illugi segir, at tjalda skuli við þessa kletta, ok sagðist mundu ganga þar upp. «Vil ek at gæta, hver stefna mér þykkir tiltækiligust á leið fram.»
Þeir gera sem hann segir fyrir. Illugi gekk frá mönnum sínum.
Ekki hafði hann lengi farit, áðr fyrir honum verðr dvergbarn lítit. Illugi hljóp at því ok tók þat höndum. Barnit æpti við hátt ok bað sér lausnar.
Illugi rennir gullhring á úlflið barninu ok bað þat segja föður sínum, at þetta gull sé frá Illuga Tagldarbana. «Mun ek ok gefa föður þínum annat gull jafngott þessu, ef hann kemr á fund minn.»
Síðan lætr hann barnit laust. Þat æpir af gleði eigi minna en áðr, er Illugi tók þat höndum. Barnit hleypr brott, en Illugi gengr þegar eftir, þar til barnit kemr at inni sínu, ok er þá með mikilli kæti.
Illugi heyrir, at dvergrinn, faðir þess, ávítar barnit ok lezt mundu hirta það harðliga, ef þat flakkaði ut ok færi með slíku gemsi, — «en útlendir menn eru her næm a ferð, er vel kunna at heyra hávaða þennan ok hlatra.»
Þá mælti sveinninn: «Ek hitti mann. Hann tók mik höndum ok gaf mér gull þat, er ek hefi á hendi. Er þat meira en meðalgersemi. Muntu ekki, faðir, slíka gersemi sét hafa, ok er maðr þessi inn tiguligasti. Fellr harit brúnt í liðum ofan undan stálhúfunni, ok oll glóa herklæði hans við gulli. Hann vill finna þik, faðir, ok heitir þér jafnfríðri gjöf sem þessi er.»
«Mikit lætr þú af manni þessum,» segir dvergrinn, «ok sýn mér gullit.»
Ok er hann sá þat, kvaðst hann eigi skynja, hversu þetta mátti vera um góðleik manns þessa ok gjafmildi. Siðan gekk dvergrinn út mjök glaðværr ok finnr Illuga. Hann heilsar á dverginn ok gefr honum gullhring sýnu betri en syni hans. Dvergrinn verðr léttbrynn, svo at brýr hans fóru á hvirfil upp
Hann bauðst at launa Illuga því litla, er hann fengi orkat, — «eða áttu nokkurt þat vopn, er gagn sé at?»
Illugi segist hér til hafa borgizt við vopn sín — «en vel þykkir mér at eiga von þinnar smíðar síðar ok mun ek kjósa önnur laun af þér, Lófarr minn.» Svo kvaðst dvergrinn heita.
«Hvat er þat?» segir dvergrinn.
Illugi svarar: «At þú segir mér, hvar Mellu flagðkonu er at finna, ok veitir mér fullting at hefna harma minna á henni. Er mér á því grunr, at hún nati valdit dauða manna minna.»
Lófarr svarar: «Ertu töfraðr, góðr drengr, at ganga í trölla hendr ok þar með í opinn dauðann? Er Mella flagðkona in versta viðreignar hér á öllum Hlymrekaheiðum.»
Illugi mælti: «Engum hlýðir at torvelda slíkt fyrir mér, hvat sem eftir kemr.»
Lófarr mælti: «Lítit lið má ek þér veita, mun ek þó ljá þér tálgukníf minn. Hefi ek eigi annat hendi lengra, en mik uggir, at bíta muni, þó at önnur vopn bili.»
«Gott má sá, vel vill,» segir Illugi ok tók við knífnum.
Lófarr mælti: «Fara mun ek með þér til hellisins Mellu, en ekki má ek stórvirki vinna.»
Þetta lét Illugi sér vel líka. Þeir halda þá af stað. Gekk Lófarr fyrir, ok leið eigi langt, áðr þeir koma at helli miklum.
Í því hlaupa út jötnar tveir. Þat vóru synir Mellu. Nefndi Lófarr þá Skrögg ok Skrám. Lófarr hljóp í fylgsni, en Illugi gekk at Skrám ok lagði til hans djarfliga. Lagit kom á hann miðjan ok gekk í gegnum hann. Skröggr hefir járnfork í hendi ok slær til Illuga, ok stefndi á höfuð honum. Lófarr varp þá steini, ok kom á miðjan forkinn, svo höggit bar af Illuga, en forkrinn brast í tvo hluti. Þá hjó Illugi á öxl Skröggi ok klauf hann at nafla.
Í því veðr flagðkona fram með gaddakylfu mikla ok sótti þegar svo hart at Illuga, at aldri þóttist hann í jafnmikla mannraun komit hafa. En þat sá hann gerla, at hvert kylfuhögg hennar sló Lófarr af með steinum sínum. En ekki beit sverð Illuga á Mellu. Hann tekr þá tálguknífinn ok sér eftir lagi, þar til hann getr lagt honum í kvið skessunnar. Fylgir Illugi eftir laginu svo fast, at gengr á hol ok skellir at skefti. Var þat hennar bani.
Illugi þakkar Lófari góða fylgd. Síðan kanna þeir hellinn, finna þar marga dýrgripi, en allt þat fé, er Illugi mátti eigi komast með, gaf hann Lófari, ok skildu þeir með vináttu.
Hrafni þykkir Illuga dveljast alllengi á klettunum. Ferr nú at rökkva af degi, en því höfðu þeir tekit eftir, at á því landi kom myrkr fljótar en á Íslandi.
Hrafn ferr nú at leita at Illuga ok þeir með honum, Ketill ok Ormr. En ekki höfðu þeir lengi gengit, áðr þeir mættu Illuga, ok varð þar fagnaðarfundr. Segir hann af ferðum sínum ok svo, hvat hann hefir unnit, fóru við þat til tjalds síns ok sváfu af um nóttina.
At morgni bjóst Illugi með mönnum sínum, ok halda svo fram á leið, at þeir enn af nýju hafa þrjá náttstaði, svo at eigi berr til tíðenda í ferð þeirra.
Land þat, er þau fóru yfir, var svo illt yfirferðar af mýrarflákum ok foröðum, at við sjálft lá, at þeir færi þar niðr ok yrði fastir. Þar á milli vóru kletar ok hamrar svo brattir, at nær því var ókleift yfir at komast. Á nokkurum stöðum var skógkjarr mikils vaxtar, er enn var þeim in mesta tálman. Þat þóttust þeir ok vita, at land þat var at öllu óbyggt at öðru en því, er þeir sá hér ok þar villumenn, illra kosta á vöxt ok ásýnd, er þeim varð eigi mein at til þessa tíma. En því heldr mátti svo at kveða, at þar væri fullt af ræningjum ok stigamönnum, er hvervetna gera skaða mennskum mönnum í ránum ok manndrápum. Þat þóttust þeir Illugi ok vita, at margt var þar af bergbúum ok alls kyns flögðum í klettum ok hömrum, er mein gerðu yfirför mennskra manna. En þat sagði Kaðlín þeim, at byggð væri fyrir norðan ok austan Hlymrekaheiðar, þar er Konáll konungr, faðir hennar, átti byggð, ok byggðist þat frá Írlandi, ok nema þau fengi þangat komizt, yrði þat þeim öllum at aldrtila.
Nú er frá því at segja, at þann sjötta morgun, er þau vakna í tjaldi sínu, varp Kaðlín mæðiliga öndinni ok mælti við Illuga: «Þungliga hafa mér draumar fallit í nótt, ok ekki kemr mér á óvart, at eitthvat þat mæti oss, áðr þessi dagr er allr, er oss megi verða at miklum ófagnaði.»
Illugi kvað örlög þeirra ráða verða.
Kaðlín mælti: «Heyrt hefi ek, at tveir stigamannaforingjar sé hér á sunnanverðum Hlymrekaheiðum, heitir annarr Beinir, en annarr Stefnir, er margan hafa rænt fé ok fjörvi. Hafa þeir oft veitt árásir Konáli, föður mínum, ok gert honum mikinn skaða, fjárspell ok mannfjón. Eru þeir aldri færri saman en tvermar tylftir ok stundum fleiri.»
Þau Illugi halda nú leiðar sinnar ok heldr greiðliga sem jafnan, þá er þau máttu áfram komast fyrir torfærum. Líðr nú á daginn.
Þá stingr Illugi við fótum ok mælti: «Hér þykkjumst ek sjá til sjávar, ok mun þat eigi réttrar leiðar.»
Kaðlín mælti: «Mér er á mikill grunr, at nú förum vér villir vegar, ok mun til nokkurs leiða, er eigi skyldi á verra veg.»
Hrafn var manna skarpskyggnastr. Hann mælti: «Hvat mun valda? Mér sýnist limit bærast í skóginum ok færist ávallt nær oss.»
Illugi mælti: «Má vera nokkut sé oss geigsamligt. Tökum vopn vor ok verum við búnir, ef nokkut kann oss at höndum bera.»
Ok innan skamms sjá þeir, at tuttugu ok fjórir menn koma at þeim úr skógarrunna einum, alvopnaðir. Þetta vóru þeir Beinir ok Stefnir ok félagar þeirra.
Beinir kastar kveðju á Illuga ok mælti: «Þit hafið varnað góðan, fögr vopn ok þar með fríða konu meðferðar. Eru þat lög vor hér á heiðum úti, at þeir hafi varnað með höndum, er handsterkari verða.»
Illugi svarar: «Ófróðr em ek um lög ykkar ræningjanna. Læt ek mik þau litlu varða.» Síðan bregðr hann sverði sínu ok segir: «Þenna lögmann læt ek dærna öll mál, við hvern sem er at eiga.»
Stefnir mælti: «Fullr er mannhundr þessi af forsi ok dramblæti, ok sækjum at þeim. Kann þá vera, at eigi frestist alllengi dómrinn.»
Ok þegar tókst bardagi með þeim. Vörðust menn Illuga sem hreystiligast. Leið eigi langt, þar til at Beinir felldi tvo menn Illuga, þá Gunnstein ok Þórarin. Við þat verðr Illuga skapbrátt ok herðir svo sóknina at stigamönnum, at einn drepr hann tíu ræningja, ok þá mætir hann Beini. Þeir börðust með mikilli grimmd langan tíma. Þykkir Illuga ósýnt, hversu sá leikr ferr. Hafði hann þá fengit þrjú sár. Illugi kastar þá vopnum sínum ok ræðst á Beini svo sterkliga, at Beinir fellr ok Illugi á hann ofan. Illugi tekr fyrir háls honum eigi sem þyrmsamligast ok kyrkir hann til bana. Hrafn ok Stefnir börðust tveir saman, ok bárust sár á Hrafn, en þó kemr svo, at hann fær borit af Stefni, ok lagði hann í gegn með sverði sínu. Hrafn var þá yfirkominn af sárum ok mæði. Kaðlín hafði banað einum spellvirkja með bogaskoti. Þeir Ketill, Ormr danski ok Geirleifr höfðu fellt fimm ræningja, en Illugi felldi þá, er þegar stóðu eftir, er hann hafði yfirstigit Beini.
Eftir þat leitar Illugi at skála þeirra stigamanna ok fann hann skammt frá sjó í einu dalverpi. Vóru þar gnógar vistir. Þeir Illugi fluttust í þenna skála, ok tók Kaðlín at græða þá Illuga ok Hrafn. Þau Illugi dvöldust þann vetr allan í skálanum. Illugi heygði þá alla, er fallit höfðu.
Svo segir frá falli þeirra Beinis ok Stefnis í Hlymreksför:
Tagldarbani Beini
benjar skóp, þar genja
kvað í hattar heiði
hrævar ljóðin snæva.
Hlymreksheiðar rimma
hrafna góz var Rafni
æsilig, þar ís sára
eggsporuðu leggi.5
Hrafn hjó hæru Stefnis
háva fjall, svo at allr
byltur búki veltist
benvog niður Loga.
Sendir féll svárra branda
sár á beðju nára.
Kaðlín mennta miðlan
mæddan stáli græddi.6
Hér er sagt, at Stefnir væri Logason.
Nú skal geta þess manns, er at miklu kemr við þessa sögu.
Úlfr skjálgi hét maðr Högnason. Úlfr nam Reykjanes millum Þorskafjarðar ok Hafrafells. Hann átti Björgu, dóttur Eyvindar Austmanns, systur Helga magra. Sonr þeirra Úlfs var Atli inn rauði. Hann átti Þorbjörgu, systur Steinólfs lága. Þeirra sonr var Már á Reykjahólum. Kona hans var Þorkatla, dóttir Hergils hnapprass, bróður Þrándar mjóbeins. Sonr þeirra Más hét Ari, er hér verðr getit.
Þá er Ari óx upp, var hann mikill vexti ok gerviligr ok snemma líkligr til mikils höfðingja, ef honum endist auðna til ok aldr. Ok er hann var fulltíða, fekk hann konu þeirrar, er Þorgerðr hét, dóttir Álfs úr Dölum. Þau áttu þrjá sonu, er hétu Þorgils, Guðleifr ok Illugi. Frá þeim er komin mikil ætt ok fjölmenn. Þórarinn hét maðr, borgfirzkr at ætt. Hann var Benteinsson, Benteinssonar frá Meðalfelli í Kjós, ok systursonr Hallar-Steins. Þórarinn var farmaðr ok barst mjök á. Var hann kallaðr Þórarinn ofláti.
Um þessar mundir byggðist Grænland, ok vóru sem mestar siglingar þangat. Þórarinn var á Grænlandi ein misseri. Kom hann út í Vaðli á Barðaströnd. Hann fór til vistar á Reykjahóla til Ara. Kunni Þórarinn frá mörgu at segja, er hann hafði víða farit. Þeir Ari Másson ok Þórarinn sátu oft ræður saman um ferðir hans ok siglingar. Kom því máli svo, at Ara fýsir at sigla til Grænlands ok sjá þar landskosti, er mikit var af sagt.
Um vorit kaupir hann skip mikit ok frítt af Austmönnum, er uppi stóð í Straumfirði, ok ræðr þar til háseta. Var þat skip vel búit at öllu, bæði vistum ok varnaði. Þórarinn ofláti bjóst til ferðar með Ara. Bræðr tveir eru nefndir Grímólfr ok Þórðr, systursynir Þorgerðar, ungir menn ok röskir. Þeir bjuggust með Ara. Enn eru til nefndir Már ok Óleifr, heimamenn Ara, er fóru með honum. Alls vóru á skipinu sextigi manna. Vóru þat allt hraustir menn ok liðgóðir. Þorgerðr skyldi eftir verða ok synir þeirra, þar til Ari kæmi aftr.
Ari lætr út at miðju sumri ok byrjar fyrst lengi vel, þar til þeir fá sýn af landi. Þat var allt snævi þakit í sjó niðr. Ari spyrr Þórarin, hvort hann kenni þetta land.
«Óglöggt er um þat,» sagði Þórarinn, «ok mundi nær, at vér beitum við ok könnum landit.»
Ari kvað eigi fýsiligt at dvelja við eyðimerkr ok jökla, — «liggr annat við ferð vorri,» — sigla um hríð með landi fram, ok þá koma þokur dimmar ok þar næst ísrekald, ok kemr þar, at eigi vita þeir, í hverja ætt þeir stefna. Velkjast þeir lengi sumars, svo eigi skorti á hundrað dægra. Tekr þá at hausta, veðr at vaxa, en sjór at stækka ok ókyrrast. En með því skip var traust, menn hraustir ok vistabirgðir gnógar, ok fyrir því bítr eigi fast á.
Þat var eitt sinn, er skipverjar sjá land fyrir stafni. Verða menn því fegnir ok beita þar undir. Veðr var á hvasst, ok stóð vindr á land. Þar vóru sléttur miklar at sjá, en fjöll engi. Var því líkast sem landit lægi jafnt sjávarfleti. Þat undraði þá, því svo mátti verða, at sjór gekk eigi á landit ok yfir þat í stormi ok sjávargangi. Sker ok flúðir vóru þar fyrir. Kómu þar af boðar ok grunnsævi. Þykkir þeim eigi líkligt um góðar hafnir. Þeir kasta akkerum ok skjóta út skipsbátnum ok róa at landi. Komast þeir upp. Sá hét Jörundr, er fyrir þeim var. Engan sjá þeir mann ok engi líkendi til byggðar. Þeir fara fram á skipit. Verðr mikil umræða, hvert land þat sé. En sem þeir hafa þar um mælt litla hríð, gerir á veðr mikit, ok þykkir þeim ráð at forðast grunn ok boða ok láta út aftr.
Ok er við þat er, at þeir missa sýn þessa lands, sjá menn annat land af nýju. Á sama hátt var þat ok it fyrra landit, sigla nú með því lengi ok þar næst umhverfis, kenna skjótt, at þat er eyland, ekki mikit. Landit var vogskorit ok eigi ólíkligt til góðra hafna. Þat verðr þeirra ráð at leggja þar at, hitta góða höfn, færa nú fjárhlut á land, setja upp tjöld sín ok búast um nokkurs vegar.
Þar eru þeir eigi svo lengi, áðr þeir verða varir við menn. Þeir menn vóru svo ósýniligir, at þeim þykkir furðu gegna, svartir á hár ok hörund ok gjöltu sem hundar, en eigi verðr þeim mein at þeim um sinn.
Brátt verða þeir Ari þess varir, at þar er skortr á vistaföngum, engi kvikfénaðr ok lítit sjávargagn, en vistabirgðir þeirra mundu eigi endast næsta vetr, ef eigi kemr þeim til bóta. Nú eiga menn ráðstefnu um þat mál, þykkir ósýnt til brottfarar, en illra kosta þar at dvelja á þessu landi.
Þat var einn dag, at þeir Grímólfr ok Þórðr gengu frá tjöldunum með boga sína ok örvarmæla ok þrír menn aðrir. Svo líðr sá dagr, at þessir menn koma eigi heim aftr. Þetta þykkir þeim Ara kynligt ok vill leita þeirra. Hann býr sik til göngu ok þeir Þórarinn ok Jörundr ok tíu menn aðrir. Var þá orðit myrkt af nótt. En er þeir hafa gengit um hríð, heyra þeir óp mikit. Ari hvetr förina, þar til þeir koma at skógarrunna einum. Þar finna þeir þá félaga alla bundna á höndum ok fótum. Þar finna þeir tuttugu Skrælingja, at því þeir hyggja, ok tíu dauða, er fallit höfðu fyrir þeim íélögum. En sem þeir Ari koma þar at, stökkva illvirkjarnir undan víðs vegar í skóginn. Þeir Ari elta þá ok geta drepit sjau af þeim.
Nú koma þeir at mönnum sínum ok verða þess brátt varir, at þeir eru allir dauðir ok svo illa útleiknir með stungum ok áverkum. at furðu gegnir. Mátti gerla sjá, at þeir hafa haft miklar píslir til dauða. Þetta þykkir Ara svo illr atburðr, at hann fyrirtekr at dvelja lengr á þessu landi. Þeir heygja menn sína ok fara síðan til tjalda sinna. Ekki verða þeir við menn varir upp frá þessu, meðan þeir dvelja þar.
Nokkuru síðar býst Ari brott, ok láta út. Var þá kominn vetr. Ógerla vita þeir, hvert stefna skal. Þat eitt vita þeir um höfuðáttir, er þeir réðu af sólargangi. Á ýmsu lék um veðráttu. Eru oft kyrrsævi ok þá stundum veðr hörð. At lyktum fá þeir veðr svo mikit, at ekki megna þeir við neitt at ráða. Koma áföll stór, ok standa menn í austri, svo mörgum dægrum skiptir.
Ok þá er harðast lék, berr þá undir land, þar er fyrir vóru boðar ok blindsker. Veðr var þá dimmt ok íll sýn. Lýkr svo, at skipit berr á land ok brotnar til ofæris. Menn komast allir lífs af, ok mestöllum fjárhlut fá þeir bjargat. Í þessum háska sýndi Ari it mesta hugrekki ok liðsafla sér til bjargar ok allir hans menn.
Menn færa nú fjárhlut sinn á þetta land ok búast um til vetrsetu, því nú var eigi annarr kostr fyrir hendi, er skipit var brotit. Ari lét menn taka til verks ok byggir skála stóran. Þar í færa menn föng sín ok allan varnað, er eigi var misstr.
Ari kannar þetta land ok þykkir sýnu betra en it fyrra, en erfitt verðr þeim til allra vistafanga ok atdrátta. Gnógt var villidýra, en ill fangs ok stygg. Skógar vóru miklir, en land óslétt með hæðum ok klettum.
Þeir finna menn illa ok rángjarna, ok vóru at jafnaði flokkum saman. Mátti svo at kveða, at engum hlut væri óhætt fyrir ráni þeirra ok gripdeildum. Þessir menn vóru ólíkir þeim inum fyrri. Þeir vóru bjartari á hörund ok betr limaðir. Af þeim kallaði Ari landit Hvítramannaland, ok hefir svo heitit síðan.
En þetta var sama landit ok Illugi Tagldarbani hafði fundit, sem áðr er ritat.
Nú hafa þeir Ari Másson búit um sik, sem bezt þeir kunnu, ok skortir ekki þat, er þá þarfnar. Þat eitt þykkir Ara til mikilla óhægenda, er ræningjar ok villumenn spilla fyrir þeim ok ræna. Var þess engi kostr, at þeir fengi þá at sér laðat, hvorki með fégjöfum né blíðum orðum. Var þat þeim ok at tálman, at þeir skildu illa mál þeirra.
Þat var eitt sinn, at nokkurir af mönnum Ara fóru til veiðifanga, ok verðr þeim gott til afla ok skjóta mörg dýr, færa síðan dýrin heim at skálanum. Þetta var seint um kvöld. At morgni, er menn vakna, er veiðin horfin, þykkjast vita, at rænd er af landsbúum. Ari tekr vopn sín ok ferr með fáa menn frá skálanum ok finna bráðliga átta ræningja í skógarrjóðri einu, ok eru þar at sundra þýfit. Ari sækir at þeim með vopnum ok drepr þá alla nema einn, er komst undan í skóginn. Síðan taka þeir vistir sínar ok færa heim í skála sinn. En eftir þetta mæta þeir eigi árásum ræningjanna, ok líðr svo vetrinn allr fram at sumarmálum.
Þá er þat eitt sinn, at þeir Ari ok menn hans verða við þat varir, at ræningjar eru í skógi skammt frá skálanum, eigi allfáir. Þat verðr þeirra ráð at láta þá vera í náðum óáreitta, meðan þeir bæra eigi á sér til nokkurra illverka.
Eina nótt vakna þeir Ari við þat, at menn eru úti fyrir skálanum, ok vilja þeir brjóta upp lokur með buldri ok hávaða ok illum látum. Ari biðr menn sína upp standa. Þeir gera svo ok taka vopn sín. Var þat jafnsnemma ok ræningjar hafa brotit upp skálann. Ari eggjar menn sína at reka þetta illþýði af höndum sér. Ræningjarnir höfðu at vopni boga ok örvar ok lurka fyrir barefli. Ari ok menn hans brjótast út úr skálanum. Sjá þeir þá, at þar er komihn hersf jöldi svo mikill, at fátt mundi skorta á tvau hundruð. Ari biðr menn sína at halda saman fast ok verjast eftir föngum. Slær þar í harðan bardaga, ok verða ræningjar rýrir fyrir vopnum þeirra íslendinganna. Vóru þeir betr vopnaðir, en fyrir ofrefli liðsfjöldans falla menn Ara. Verða þeim skotin þeirra ræningjanna geigvænlig. Nokkurir menn særðust stórum örkumlum af kylfuhöggum. En svo lýkr þessum bardaga, at ræningjar lögðu á flótta ok flýðu víðs vegar í skógana. Ari kannar lið sitt. Hefir hann þá misst tuttugu ok fjóra menn, en þar lágu dauðir eftir af ræningjum nær því áttatigi. Menn binda sár sín ok heygja þá dauðu. Nokkuru síðar létust fjórir menn af sárum, ok fáir vóru þeir, er ekki vóru á einhvern hátt særðir ok lemstraðir.
Ari hugsar nú sitt mál, lét þess von mundu á hverri stundu, þar til þeir væru allir dauðir fyrir ræningjum, en þótti úr vöndu at ráða, hvat upp taka skyldi, skip ekki til, en land ókunnigt ok hættusamt yfirferðar. Hann tekr þat ráð, at hann býr sik at kanna betr landit. Áðr en hann yfirgefr skála sinn, skiptir hann nú mönnum sínum. Skulu tólf menri gæta skálans. Vóru þeir fyrir þeim Jörundr ok Oleifr, en sjálfr fór Ari við fimmtánda mann. Vóru þeir með honum Þórarinn ok Oddr. Kvað Ari svo á, at hann yrði nær viku burtu. Biðr hann menn sína at vera vara um sik.
Nú lögðu þeir af stað ok fara með sjó fram til austráttar. Er landit jafnt sem fyrr ok þykkir eigi illa, at því er þeim lízt. Fyrir þeim verða stigamenn ok ránsmenn á víð ok dreif, en eigi margir saman. Ekki sjá þeir merki til, at landit muni byggt vera af þeim inum siðaðri mönnum.
En sem þeir hafa haldit á leið fram í fjóra daga, hverfa þeir aftr ok fara þá aðra leið, þar til þeir koma heim at skála sínum. En þar var köld atkoma. Skálinn var allr brotinn í grunn niðr ok spillt öllu fémætu ok sumu rænt, en menn allir dauðir. Þar var valr fallinn. Skynja þeir, at ræningjar hafa valdit þessu illvirki, því þar lágu tuttugu ok fimm líkamir spellvirkjanna.
Ara bregðr mjök við þetta ok þykkir nú óvænkast sitt ráð ok eigi líkligra en þeir fari allir á sama hátt, er eftir lifðu. Allr var vistaforði þeirra ónýttr. Var þá engi von þeir mætti þar við dveljast at svo búnu. Ari lætr heygja þá dauðu, ok at því búnu halda þeir brott þaðan ok þá með lausu ráði. Þóttist engi vita, hvert halda skyldi. Þeir höfðu tjald eitt, en vistir mjök litlar. Á þenna hátt halda þeir á land upp um heiðar ok hálsa ok óþrotligar torfærur.
Einn morgin vakna menn í tjaldi sínu við þat, at á þá fellr tjaldit niðr með miklum höjgum ok slögum. Þeir Ari verða ókvæða við þenna draum. Eftir mikil harmkvæli geta þeir brotizt upp ok nát nokkuru af vopnum, ok eru þá fjórir menn dauðir eftir undir tjaldinu, en hinir sárir ok lamdir. Þeir sjfi þar umhverfis eigi færra lið «en þrjátigi ræningja, ok fara lemjandi með lurkum ok kylfum ok miklum óhljóðum. Þeir Ari ok menn hans veita viðnám, sem bezt þeir kunna, ok drepa marga menn. Ok þar til gengr þessi leikr, at allir menn Ara eru dauðir nema þeir Þórarinn ok Már ok báðir þá sárir nær til ólífis, enda eru þá fallnir allir ræningjarnir utan tveir, er flýðu ok komast undan í skóginn, ok fær Ari eigi elt þá fyrir sárum ok mæði.
Eftir þessar þrautir Teggst Ari niðr ok hvílir sik. Stundu síðar stendr hann upp ok kannar valinn ok finnr þá Þórarin ok Má með lífi. En enga björg má hann veita þeim ok eigi sjálfum sér, svo var hann yfirkominn. Nú liggja þeir þar milli heims ok helju.
Víkjum nú sögunni til Illuga.
Þat var einn morgun, at Kaðlín vaknar í skála þeirra í dögun ok vekr Illuga ok mælti: «Lítt hafa svefnfarir verit í nótt, ok kynjar mik, ef eigi eru menn hér skammt á braut nauðugliga staddir.»
Illugi spyrr, hvaða mark sé at því.
«Þat,» segir Kaðlín, «at mik dreymdi á þá leið, at maðr kæmi at rekkju þinni, Illugi, allr blóðstorkinn um höfuð ok hendr, ok bað þik fulltingis at reka harma sinna á óvinum sínum, er hér væru skammt á brott frá skála þínum. Var þat at sjá á draummanninum, at hann bæri angr í hugskoti, ok eigi síðr var þat á honum at sjá, at hann væri nær dauða en lífi.»
Illugi mælti: «Fár veit tákn drauma sinna, en vilja hefi ek á því at hjálpa nauðstöddum mönnum, ef ek má við koma. Mun þetta ekki auðvelt við at ráða eða hvert skal ek fara?»
Kaðlín mælti: «Villtan draum skal vökumaðr ráða, ok mun ek sjálf fara á veg með þér.»
Illugi býst þegar ok þeir Ormr danski ok Geirleifr ok taka vopn sín. Illugi biðr þá Hrafn ok Ketil gæta skalans. Kaðlín ferr með þeim. Ekki hafa þau lengi fant, áðr þau líta nýfallinn val, ok var sem Kaðlínu væri þar vísat til. Þau kanna valinn, ok þá ríss maðr upp ok tekr vopn sín ok býst at verja sik.
Illugi mælti: «Sit þú kyrr, maðr, engir erum vér ófriðarmenn.»
Hann gerir svo. Illugi spyrr þennan mann at nafni. Hann kvaðst Ari heita ok vera Másson, íslenzkr maðr at ætt ok uppruna. Illugi kennist við hann brátt, ok verða þar fagnaðarfundir með þeim Illuga ok Ara, er þeir vóru samlendir menn, en fundust svo óvænt á fjarlægu landi. Þeir segja hvorr öðrum í stuttu máli af ferðum sínum ok tilburðum, ok þykkir báðum æfintýrum skipta um þarkomu þeirra ok fundi á ókenndu landi.
Nú kanna þeir valinn ok finna þá Má ok Þórarin ódauða at eins. Þeir Illugi veita þeim þau hægendi, er þeir geta, ok bera þá alla heim til skála síns. Kaðlín leitar þeim allrar athjúkrunar ok leggr mikla stund á græðslu þeirra. Ari hressist brátt, en þeir Már ok Þórarinn liggja í sárum fram á aflíðanda sumar, en verða þó heilir um síðir.
Þat bar til þetta sama haust, at Illugi sá ljós brenna mjök svo fjarri, ok sló á blám loga. Þetta var í lítilli fjallshlíð langt norðr frá skálanum. Kvaðst hann ætla þat vera munu vafrloga ok brynni af fólgnu fé. Hann spyrr Kaðlínu, hvort hún viti um nokkut fólgit fé þar á heiðunum.
Kaðlín mælti: «Kallaðr er hér Óblauðshaugr, er sagt hefir verit um, at í honum mundi fólgit mikit fé ok vopn. En þar til er saga sú, at Óblauðr hét víkingr, sænskr at kyni. Hann var í hernaði hvert sumar. En svo kom, at hann hafði friðland með Kerþjálfaði konungi Konálssyni, föðurföður mínum, en kappi sá, er Sörkvir hét, bað Ellisifar, dóttur Kerþjálfaðs. En fyrir því at honum var synjat meyjarinnar, dró hann alla þá liðsmenn undir sik, er honum fylgdu, því hann var landvarnarmaðr konungsins, ok nam hann þá meyjuna á brott, fór síðan á Hlymrekaheiðar ok byggði sér skála ok virki þar um kring. Þat var it bezta vígi. Síðan gerði hann mörg spellvirki í ríki konungs með ránum ok manndrápum. Fekk konungr aldri fang á honum. Konungr herjaði oft virkit Sörkvis, ok háðu þeir margan bardaga, en svo lauk oftast viðskiptum þeirra, at konungr hafði ósigr ok lagði á flótta. Þá tók konungr þat ráð, at hann bauð Oblauði víking jarldóm ok Ellisif, dóttur sína, ef hann fengi felldan Sörkvi. Óblauðr bjóst þá með lið sitt móti Sörkvi. Konungr fekk honum Konál, son sinn, til fylgdar ok margt annarra röskra manna. Sörkvir átti atkvæða vopn, brynju ok sverð, er þóttu vera mikil gersemi. Mátti ekkert vopn bíta brynjuna. Nú varð harðr bardagi með þeim Óblauði, ok áttu þeir Sörkvir hörð vopnaskipti. Var þat langa hríð, at eigi mátti sjá, hvorr sigra mundi. At lyktum kom svo, at Sörkvir féll dauðr niðr, en Óblauðr varð banvænn af sárum. Hann var ristr á hol. Ok er hann vissi sik eiga skammt ólifat, bað hann þess Konál ok menn sína at verpa þar haug yfir sik, er þeir börðust, ok at leggja í haug með sér vopn þeirra Sörkvis beggja. Var þat gert, sem hann beiddi, ok haugrinn luktr rammliga.»
Illugi bað Kaðlínu hafa þökk fyrir sögu sína. «Mundi þat vera févon,» segir hann, «at rjúfa þann haug.»
Átti Illugi ráð við menn, hvort þeir vildi til hætta. Ari fýsti þess ok fleiri. Kom þá svo, at þeir fóru at leita haugsins, ok fundu þeir hann í dalverpinu. Hann var mikill at sjá ok mjök svo rammgerr. Geirleifr var inn þriðji með þeim Ara. Taka þeir nú at rjúfa hauginn ok komast at viðum inn fyrsta dag.
Illugi spyrr þá félaga sína, hverr vaka vilji á haugbrotinu um nóttina. Ari býðst til þess.
En er þeir ræða um þetta, kom þar til þeirra Ketill Þorviðarson, fóstbróðir Illuga, ok kveðr Illuga vilja skjáplast sér, er hann tók aðra menn sér til fylgdar, þá er nokkut þrekvirki var fyrir höndum. «Viltu nú sem jafnan fyrr lítt unna mér frægðarinnar. Líkar mér eigi annat,» segir Ketill, «en at ek vaki þessa nótt á haugbrotinu.»
Illugi kvað hann ráða skyldu. «Hefi ek hér til viljat þér, Ketill, sem sjálfum mér.»
Ketill kvað hann satt mæla, — «er þú vilt þetta eftir mér láta.»
Nú gerist Ketill vökumaðr, en þeir Illugi lögðust til svefns. At morgni, þá lýsa tók af degi, ganga þeir félagar á hauginn. Þá liggr þar Ketill ok er dauðr. Allr er hans líkami blár ok þrútinn, en enga finna þeir áverka.
Illugi mælti: «Þat er þó at segja, sem er, at draugr þessi er atkvæðamikill, er hann verðr mönnum at bana utan haugs síns.» Illugi varð svo styggr í skapi við þenna tilburð, at eigi mátti við hann mæla.
Síðan eftir þetta búast þeir at ganga í hauginn, þá er þeir hafa viðuna rofit. Skulu þeir báðir í hauginn fara, Illugi ok Ari, en Geirleifr gætti festar. En er Illugi var at eins kominn niðr, ríss upp, Óblauðr ok ræðst á hann. Illugi tekr harðliga móti. Ari brá upp vaxljósi ok sér, hvar Sörkvir sitr gnæpr upp við vegg, en svo brá honum við birtuna, at hann stökk upp ok réðst á Ara. Hann tekr hart á móti. En í sama bili brýtr Illugi Óblauð á bak aftr ok lætr þá kné fylgja kviði.
En sem Óblauðr er fallinn, kveðr hann vísu þessa:
Fýsti hiðra freista
fár holundar sára
Óblauð, sænskum efla
unnsækjanda gunni.
Forðum hræddust fyrðar
fjarðar beins í garða
mína móins ræna
mörk ok gerðum Sörkvis.7
Þá hefir Illugi tekit fyrir háls honum ok kyrkir hann til dauða. Ok í því brá Sörkvir Ara, svo hann féll. Illugi hleypr þar at ok tekr báðum höndum undir kjálka Sörkvis, setr kné í bak ok brýtr hann á bak aftr. Þá stóð Ari upp ok var leikstiror af áþrifum Sörkvis.
Þeir taka allt fémætt úr hauginum, þar með vopn þeirra haugbúanna. Hlaut Ari vopn Sörkvis. Eftir þat lögðu þeir eld í hauginn ok brenndu allt upp at köldum kolum. Síðan eftir þat þeir hafa þessi þrekvirki unnit, fara þeir heim til skála síns.
Þeir Illugi ok félagar hans eiga ræðu um þat, hvort þeir skuli þegar yfirgefa skála sinn ok freista at komast yfir Hlymrekaheiðar, er þeir væri ferðafærir, Már ok Þórarinn. Fýstu sumir fararinnar, en aðrir löttu.
Þá mælti Kaðlín: «Eigi þykkir mér þat ráðligt at leggja upp ferð vora undir vetr, slíkr farartálmi sem er ok torfærur sem verða munu á leið vorri. Vil ek þat til leggja, at vér förum hvergi at svo búnu.»
Illugi segir þat helzt til liggja at sitja um kyrrt þann vetr, — «en mik uggir, at eigi megi svo búit standa. Munu eigi ræningjar né illvirkjarnir láta oss vera í friði lengi. Nú hefi ek þar um hugsat nokkut, at vér verðum eigi berir fyrir árásum þeirra. Skal nú gera virki rammligt um skála vorn. Hér er skammt frá mikill skógr, er fá má til efniviðar.»
Þeir verða um þetta samráða ok taka síðan til virkisgerðar. Gengr þat verk fljótt, er menn vóru öruggir ok kappsamir, en efni nóg fyrir hendi. At mánuði liðnum er því starfi lokit. Þetta virki var rammgert mjök. Nú setjast þau um kyrrt, ok líðr á vetrinn.
Þat var einhvern dag, at þeir Ari ok Már ok Geirleifr fara frá skálanum út á skóg at veiða dýr. Þeir fara víða um skóginn ok elta dýrin. Hafa þeir skotit þrjú dýr ok elta þat fjórða, þar til þeir ná því, ok nú færa þeir dýrit þangat, er in dauðu dýrin vóru, en þá eru þau þegar horfin. Þykkjast þeir nú vita, hver efni í séu hvarfinu, at ræningjar muni þau tekit hafa. Ganga þeir þar um kring ok fara heldr tómliga, þar til þeir sjá, hvar fimm ræningjar eru á ferð ok hafa með sér dýrin. Ok innan skamms hafa þeir nát þeim ok drepa þegar þrjá, en tveir flýja undan ok komast í skóginn. Eftir þat fara þeir heim með veiðina.
Líðr svo nokkurr tími. Þá er þat síðar, at sénir eru nokkurir menn í skóginum í grennd við skálann. Eru ýmist fáir eða þá margir saman. Þeir fóstbræðr gefa sik ekki at því.
Líðr nú enn, þar til er þeir sjá nokkura nýbreytni við virkit. En þat var á þann hátt, at tekit er at grafa í jörð niðr inn undir virkit. Er svo komit áleiðis því verki, at litlu nemr at grafit sé inn.
Ina næstu nótt vakir Illugi ok með honum þeir Hrafn ok Þórarinn úti hjá virkinu. Þá koma ræningjarnir ok ætla at halda áfram verki sínu. Myrkt var mjök ok fyrir því sjá þeir Illugi eigi, hversu margir ræningjarnir eru. En þat virðist þeim, at þeir muni vera allfjölmennir. Þeir Illugi berja á skjöldu sína ok gera allmikit vopnaglamm, en við þann hávaða stökkva illvirkjarnir brott út í myrkrit ok konía eigi meir þat sinn. Illugi segir, at nú skuli vaka hverja nótt tveir ok þrír jafnliga.
Einhverja nótt hafa þeir vöku á hendi Illugi ok Geirleifr. Veðr var á hvasst ok myrkr mikit. Vóru þeir ýmist úti eða inni í skálanum. Ofanverða nótt koma þeir út ok sjá þá nýlundu, at virkit stendr í björtu báli allt umhverfis. Illugi vekr félaga sína. Þeir rísa upp, taka vopn sín ok fara út at virkinu. Engan sjá þeir mann, en þegar mátti svo at kveða, at virkit væri brunnit til kaldra kola, svo var víða kveikt í því, ok lá mjök nærri, at skálinn færi á sömu leið. Þeim verðr við þetta felmt ok segja svo, at eftir sé aðeins at brenna skálann ok þá sjálfa með, utan Illugi, hann lætr sér fátt um finnast ok segir svo, at þetta hafi eigi komit sér at óvörum.
Á áliðnum degi eftir um daginn segir Illugi félögum sínum, at þeir skuli vopnast, sem bezt þeir kunni. «Skulum vér ganga hér um kring ok forvitnast um, hvort vér sjáum nokkura nýbreytni. Skal Kaðlín fara með oss.»
Nú gera þeir svo ok fara út í skóginn. Þeir fara víða um kring ok þó ekki svo langt burt, en er líðr at kveldi, sjá þeir nokkura menn koma úr skógarrunna einum.
Illugi segir mönnum sínum, at þeir skuli liggja í fylgsni, svo illvirkjarnir sjái þá ekki. «Er oss þá hægra at taka ráð vort,» segir hann.
Nú sjá þeir, at ræningjarnir verða æ fleiri, er koma fram úr skóginum. Verpa þeir tölu á, er þeir hyggja alla fram kornna. Verða þeir at tölu hundrað ok sextigi. Þeir stefna allir heim at skála þeirra fóstbræðra heldr tómliga ok skima í allar áttir.
Illugi segir, at nú sé engi önnur efni en halda á eftir þeim, — «ok förum geyst, en þó varliga, því hér er margr um einn. Skulum vér ráðast at baki þeim ok verja þeir nái at umkringja oss, en drepa sem flesta, er vér megum. Kaðlín skal vera í fylgsni ok þó eigi fjarri oss.»
Þeir gera nú svo ok renna hart. Vita ræningjar ekki fyrri af en þeir fá óhagliga bakslettu. Tekst nú harðr bardagi, ok ganga þeir félagar hart fram. Kvista þeir niðr illvirkjana sem hrís í skógi. Skorti þa ekkivopn góð ok verjur, en þó fá þeir mörg högg af kylfum þeirra. En er þeir hafa barizt um hríð af mikilli grimmd, hleypr Illugi inn í miðjan flokk þeirra ok höggr ok leggr til beggja handa. Drepr hann þa svo marga ræningja, at þá felmtrar ok leggja þegar a flotta. Þeir fóstbræðr reka flóttann um hríð ok tella þa enn marga. Er þá komit myrkr. Nú snúa þeir aftr ok fmna Kaðlínu, halda svo heim í skála sinn ok binda sar sm. Hafði engi fengit banvæn sár
Um nóttina sofa allir í náðum nema Illugi hann vakir einn ok verðr þó við ekki varr. Daginn eftir ganga þeir félagar út ok kanna valinn. Finna þeir þá dauða níutigi ræningja.
Nú segir Illugi, at hann vill, at allir þeir dauðu sé teknir ok færðir heim at skálanum. Ekki skilja þeir félagar hvar til þetta heyrir. Nú gera þeir eins ok Illugi biðr ok hafa þat erfiði marga daga ina næstu. Eftir svo buit lætr Illugi reisa gálga ok festa upp alla ræningjana eigi allfjarri skálanum. Verðr sú sýn í fremra lagi geigvænlig.
Svo líðr nú vetrinn ok kemr sumar, at aldri sjá þeir ræningjana koma sér í augsýn upp frá þessu ok eigi heldr annars staðar, þar þeir fóru um skóginn.
Þegar sumar kemr, bjuggust þeir Illugi brott úr skálanum ok tóku gripi þá alla, er þeir máttu með fara. Þat var áform þeirra at komast austr yfir Hlymrekaheiðar til atseturs Konáls konungs, föður Kaðlínar.
Nú halda þau ferðinni fram fimmtán daga samfleytt. Oft urðu þeir við varir stigamenn, er veittu þeim árásir, en fyrir snarræði Illuga ok vitrleik Ara komast þeir heilu fram ok berja þá af höndum sér. Komast þeir fóstbræðr oft í mikinn háska, en torfærur af skógum, vötnum ok mýrafenjum vóru svo miklar, at undrum sætti. Eigi því síðr komast þeir fram um ókunnar heiðar ok létta ekki fyrr en þeir ná til bæjar Konáls konungs.
Þar er þeim tekit með miklum fagnaði ok eigi síðr, er konungr vissi, at Kaðlín, dóttir hans, var í för þeirra ok var frelsuð úr trölla höndum. Kormlöð, móðir Kaðlínar, hafði andazt af helstríði eftir hvarf dóttur sinnar.
Konáll konungr þakkar nú Illuga með mörgum fögrum orðum fyrir frelsi dóttur sinnar ok býðr honum með sér at vera svo lengi sem hann vill ok öllum hans félögum. Illugi þakkar konungi gott boð ok kveðst þat þiggja mundu. Konáll konungr hafði Illuga í miklum virðingum ok sagði sem var, at hann var lífgjafi dóttur sinnar. Kaðlín sagði föður sínum allt um þat, er á daga hennar hafði drifit, frá því hún var brott numin. Sagði hún af ferðum sínum ok öllum þeirra þrautum. Féllst konungi mikit um þat allt. Ari komst í mikla virðingu hjá Konáli konungi, því hann var maðr vel at sér ok höfðingligr, kunni vel at semja sik at siðum tignarmanna. Hann var ok manna vinsælastr.
Nú líðr á vetrinn. Sjá menn þá, at Ari tekr fáleika nokkura.
Konungr finnr þat ok heimtar Ara á málstefnu heimugliga ok spyrr, hvat valdi fálæti því, er hann hafði um hríð, — «eða þykkist þú eigi vel haldinn hér hjá oss?»
«Eigi er þat,» segir Ari, «en mik heldr til brottfýsi. Vildi ek komast út til Íslands, ok á ek þar mikla heimvon.»
«Svo ert þú skilinn við ferðir þínar,» segir konungr, «at þik heldr eigi til at girnast aðrar verri. Mun ek gera þik hér mestan mann, ef þú vilt vera kyrr hjá oss.»
Ari mælti: «Svo em ek hér haldinn, at eigi verðr við aukit um virðingar ok metorð.»
Konungr mælti: «Ek mun gifta þér Kaðlínu, dóttur mína, með miklu fé ok ríki eftir mik, ok mun þat kallat sæmdarboð ótignum manni.»
Ari þakkar konungi ok segir nú, at þann kost vill hann upp taka. «Get ek, at hér af leiði þat, at ek muni eigi hyggja til Íslands framar.»
Þetta fór fram, at Ari fær Kaðlínar, ok er haldit brullaup þeirra með mikilli vegsemd. Gerist Ari handgenginn Konáli konungi ok unir vel sínum hag.
Maðr er nefndr Melbrigði. Hann var jarl í ríki Konáls konungs. Hann var sonr Nolls jarls, bróður Kerþjálfaðar konungs, föður Konáls konungs. Þeir konungr ok Melbrigði jarl vóru bræðrungar at frændsemi.
Melbrigða jarli þótti ríki sitt lítit, þat er þeir höfðu haft frændr. Jarl var mikils metinn ok auðigr ok hermaðr inn mesti. Bær hans hét í Hlymdölum.
Jarl átti son þann, er Svarinn hét. Hann var inn mesti fullhugi ok hreystimaðr. Kvongaðr var hann ok átti Grélöðu Ótryggsdóttur. Hann var sonr Sörkvis víkings ok Ellisifar, dóttur Kerþjálfaðs konungs, sem áðr var frá sagt.
Ótryggr var engi vinr Konáls konungs, frænda síns, ok þóttist eiga at hefna á honum Sörkvis, föður sins, er hann var í atför at honum, er hann féll, ok virti þat einskis, er Sörkvir hafði farit illa at ráði sínu. Kom þat svo, at þeir frændr allir gerðu sik bera at fjandskap við Konál konung ok vildu reka hann frá ríki. Gerðu þeir sér handgengna flesta höfðingja í ríkinu. Um þessar mundir var Konáll konungr krankr. Var hann maðr gamall orðinn ok miklu eldri en Melbrigði jarl.
Þeir frændr draga saman mikit lið ok búast til bardaga móti Konáli konungi. Þykkir honum þá óvænkast sitt ráð. Skorti hann liðsafla móti slíku ofrefli sem til móts var.
Þeir Illugi ok Ari vóru þá með Konáli konungi. Kómu þeir at máli við konung ok bjóða honum at fara með þann her, er fengizt gæti, móti Melbrigða jarli, en þótt konungi virtist þat mikil hættuför ok lið þeirra fátt í móti slíku ofrefli, virðist honum þat þó eitt fyrir liggja at verjast, meðan auðit er.
«Mun ek því taka boði þessu með þökkum,» segir hann. «Ætti ek at virða drengskap ykkarn ok hættu þá, er þér leggið út í mín vegna.»
Þeir búa nú lið sitt. Gerist Illugi höfðingi fyrir öllu liðinu. Hann hafði sextán hundruð manna, vel búna at vopnum. Þegar þeir vóru albúnir, kvað Hrafn vísu:
Fram at göngum glaumi
Göndlar, búnir röndum,
Melbrigða hlífar mylja
manna Héðins svanna.
Ari bæsing beri,
brúðar njóta prúðu,
ríta éls í róti,
ráðsvinnur Kaðlínar.8
En er þeir Illugi koma á miðja heiðina á velli þá, er heita Hlymjandar, sáu þeir her Melbrigða jarls. Hafði hann eigi færra lið en tuttugu hundruð. Þar slógu hvorir tveggja hertjöldum sínum ok lágu í þeim um nóttina.
En at morgni, er vígljóst var, fylkti Melbrigði jarl hði sínu ok hafði þrjár fylkingar. Hann réð sjálfr miðfylkingunni ok Svarinn, sonr hans, með honum. Þar réðst Illugi á móti með sína sveit. Annarri fylkingu réð Ótryggr Sörkvisson. Móti honum gekk Ari Másson. Inni þriðju fylkingu réð sá kappi, er Kórmakr hét. Skyldi Hrafn fylkja honum á móti.
Því næst æptu Hlymdælir heróp, ok tókst harðr bardagi með skotum ok spjótalogum. Var þat fyrst lengi, at ósénn var sigrinn, en liðsmunr var mikill.
Illugi sækir nú fram í fylking Melbrigða jarls svo harðfengiliga, at allir hrukku fyrir honum. Fylgdu honum vel allir hans menn, þeir er röskvastir vóru Illugi fór svo geystr, at allt sækir hann fram at merkjum Melbrigða jarls. Ok er herrinn hvorratveggju stendr jafnt at vígi, eru fylkingar svo þykkar ok styrkvar, at á IHuga standa kesjur ok örvar öllum megin. Ok þá sér hann Melbrigða jarl undir merkjum sínum. Hann eggjar jarlinn þá at koma fram í móti sér með miklum fáryrðum, er eigi eru hér sögð. En er þetta heyrði Melbrigði jarl, stenzt hann eigi þau ákvæði ok sækir fram í móti Illuga með mikilli grimmd ok bræði. Ok er hann kemr í höggfæri, hjó hann til Illuga með sverði svo hart, at þegar klauf hann skjöldinn í tvo hluti, ok var hann ónýtr. Illugi reiðir sverð sitt ok slær undir sverð jarlsins, svo þat hraut úr hendi honum langt fram á völlinn. Illugi reiðir sverð sitt öðru sinni ok hjó á háls Melbrigða jarli, svo af tók höfuðit.
Þegar Svarinn sér fall föður síns, sækir hann fram í móti Illuga. Ok sem þeir mættust, verðr hörð viðreign þeirra, er hvorrtveggi var afburðarmenn til vígs ok miklir kappar. Hrukku allir frá þeirra stóru höggum. Sagði Illugi svo síðan, at aldri kom hann í slíka mannraun við einn mann sem Svarin. En þó lauk svo viðskiptum þeirra, at Svarinn féll til jarðar með mörgum ok stórum sárum.
Þá kvað Svarinn vísu, er menn segja, at yrði at áhrínsorðum.
Hér mun ek
helveg troða
fyrir Tagldar
traustum bana.
Hlægir Svarin
hinzta sinni,
at fyrir dörr
munt, drengr, hníga.
Eftir þat deyr Svarinn. Ok þegar leggr sú fylking Hlymdæla á flótta.
Nú er at segja frá þeim Ara ok Ótrygg, at lið þeirra barðist harðfengíliga. Féll margt af hvorutveggjum, þar til Ari mætir honum í miðri fylkingu. Ótryggr var kappi mikill ok harðgerr. En áðr en Ari fór at heiman, hafði Kaðlín gefit honum brynju þá, er eigi festi vopn á. Var Ari ok sjálfr röskr maðr til vígs. Nú berjast þeir Ótryggr langa hríð, þar til skjöldr Ara ónýttist af höggum Ótryggs, en eigi beit á brynju Ara. Berast þá sár á Ótrygg, ok lýkr svo, at hann féll fyrir Ara ok var þegar dauðr. En af Ara er þat at segja, at hann var óvígr af mæði ok fellr þar eftir í óvit.
Þess er nú at geta, at Kórmakr sótti fram í móti Hrafni ok sá kappi, er Hallr hét. Hann máetir Hrafni í bardaganum, ok berjast þeir lengi, þar til Hallr féll fyrir Hrafni. Þá sækir Kórmakr fram með miklum höggum. Hann mætir Geirleifi gauzka ok hjó hann banahögg.
Þá kemr þar at Illugi ok gengr í móti Kórmaki. Þeir berjast fyrst lengi hart ok hraustliga, þar til Kórmakr ferr á hæli fyrir höggum Illuga. Þetta gengr, þar til Kórmakr kastar vopnum sínum ok bað sér griða. Illugi veitti honum þat ok segir hann koma skyldu í staðinn Geirleifs.
Nú leggja allir Hlymdælir á flótta, þeir er eftir lifðu, en nokkurir vóru handteknir. Vóru þeim grið gefin. Þá hefir Ari fengit vit sitt ok var inn hressasti. Fá þeir Illugi þar frægan sigr. Þá kvað Hrafn vísu þessa:
Hrönn á heiða fennu,
hráu násbein lágu,
dreif í hreggi hlífa.
Hrægjóðr fagnar blóði.
Snæfra sneið ek jöfra
snarfenga á rómu engi.
Brugðum hjör Melbrigða.
Bar Illugi af Svarin.9
Síðan halda þeir Illugi heim til konungsbæjar. Konáll konungr fagnar þeim með mikilli gleði ok þakkar þeim frægan sigr. Er þá fagnaðaröl drukkit í móti þeim. Segir konungr svo, at aldri megi honum vinnast, at hann launi Illuga alla liðveizlu hans ok drengskap við sik, sem vert sé.
Konungr talar við Illuga ok býðr honum ríki mikit í sínu landi ok nafnbætr. Kveðst hann mundu gefa honum ríki í Hlymdölum ok þar með jarlsnafn.
Illugi bað hann þökk fyrir hafa góð boð, en segir þat hugboð sitt, at eigi fái hann fest þar yndi svo búit. «Liggr minn hugr allr til Nóregs ok þaðan út til Íslands,» segir hann. «Vildi ek, at mér mætti auðnast at bera bein mín á landi feðra minna. Þykkir mér, herra, nær standa Ara Mássyni, dótturmanni yðrum, at taka forræði yfir Hlymdölum ok þar með jarlstignina.»
Konungr segir hann ráða skyldu. Verðr þat nú síðan, at Ari fór til Hlymdala með konu sína, Kaðlínu, ok tók þar við forræði yfir þeim héruðum, er þar til heyra. Skildu þeir Ari ok Illugi með vináttu.
Þau Illugi ok Kaðlín minnast at skilnaði. Höfðu menn þat á orði, at henni mundi þótt hafa allmikil eftirsjá at Illuga ok hún mundi hafa vænzt þess ráðs, þar hann var. En engi má við örlögum gera. Sáust þau Illugi aldri síðan, ok eru þau Ari ok Kaðlín úr sögunni.
Illugi dvaldist nú með Konáli konungi in næstu misseri í inum mestu virðingum. Gerðist Kórmakr Hlymdælakappi fóstbróðir hans, ok var kært með þeim. Unir Illugi sér vel fyrst lengi, en síðan þóttust menn finna, at skaplyndi hans breyttist til þunglyndis. Sögðu sumir menn, at honum væri mikil eftirsjá at Kaðlínu, því oft minnist hann hennar, en aðrir báru á móti því ok kváðu þat ekki vera, en farfýsi hans landa á milli væri svo mikil, at hann mætti eigi kyrr vera langdvölum.
Hrafn kom at máli við Illuga ok bað hann fara til Ara Mássonar ok vera með honum. «Mun ek með þér fara,» segir hann.
Illugi tók því fyrst líkliga, en síðan kvaðst hann eigi þar til skap hafa at sinni, ok fórst þat fyrir.
Á næsta vori bjó Illugi knörr mikinn, er Konáll konungr hafði gefit honum með miklum fjárhlutum, er hann átti, því hann var auðigr orðinn af lausafé. Sagði hann þat búa undir ferð sinni, at hann vildi halda til Englands á fund Aðalráðs konungs, vinar síns. Konungr veitti honum orlof til ferðarinnar, en bað, at hann kæmi til sín aftr. Illugi hét konungi því, ef honum endist líf til. Allmjök þótti Konáli konungi fyrir at sjá af Illuga. Skilja þeir með miklum kærleikum ok sáust aldri síðan. Með Illuga fóru þeir Hrafn ok Kórmakr, Már ok Þórarinn ofláti ok Ormr danski. Vildu þeir aldri við hann skilja.
Þegar byr gaf, lögðu þeir í haf. Gengr nú ferð þeirra greiðliga ok koma skipi sínu undir Skotlandsfjörðu.
Hávarðr hét maðr. Hann var víkingr, illr viðreignar, kallaðr harðbeinn. Hann hafði verit hirðmaðr Aðalráðs Englakonungs. Þeir urðu missáttir, ok fyrir því stökk Hávarðr úr landi ok safnaði at sér miklu liði ok illu. Gerir hann nú mörg spellvirki í ríki Aðalráðs konungs ok á hans mönnum. Hann hafði þrjú skip, vel skipuð at mönnum ok vopnum, ok lið harðfengt.
Svo berr undir, at Illugi mætir Hávarði fyrir framan Skotlandsfjörðu. En sem þeir finnast at máli, spyrr Illugi, hverr sé foringi þeirra. Þeir segja sem var ok þat, at Hávarðr sé útlagi Englakonungs. Hávarðr spyrr, hverr fyrir ráði skipinu. Hann kvaðst Illugi heita.
«Ertu þá Illugi sá, sem nefndr hefir verit Tagldarbani?» segir hann.
«Svo hefi ek verit kallaðr,» segir Illugi.
«Þá býð ek þér bardaga,» segir Hávarðr, «því vera mundir þú hirðmaðr Aðalráðs konungs um hríð.»
«Hvat gefr þú mér at sök at því?» segir Illugi.
«Ek vil hafa líf þitt sem allra annarra manna Aðalráðs konungs,» segir Hávarðr.
«Ekki telst ek undan bardaga við þik,» segir Illugi, «ef vit værum jafnbúnir, en mik uggir, at hér sé liðsmunr mikill. Muntu eigi vilja níðast á mér ok mönnum mínum.»
«Eigi mun ek at því fara, þó þú skjögrir af hræðslu fyrir óorðnum hlut,» segir Hávarðr.
Illugi reiddist hrakyrðum hans ok biðr menn sína búast við bardaga. Nú leggja þeir borð við borð, ok tekst orrusta með þeim. Skjótt finna þeir Illugi, at erfið verðr sóknin ok harðfengt lið við at eiga, þat er með Hávarði var. Þá kvað Hrafn vísu:
Telk þik feigan
tungu hræra,
hrísungs hari,
á humra gelti.
Biðkat síðan
brögnum sýknu
ofurvald
at illu heilli.10
Nú verðr bardagi inn harðasti. Orkast seint á mannfallit, þar til Illugi hleypr svo sem kólfi væri skotit upp á skip Hávarðar, þat er hann var sjálfr á, ok þegar eftir honum Kórmakr, Hrafn ok Þórarinn. Þeir ryðjast um fast ok fella margan mann. Allir sækja þangat, sem þeir fóstbræðr eru, ok verðr þá vopnaburðr svo mikill á skipinu, at þeir fóstbræðr fá eigi viðnám veitt. Illugi stökkr þá öfigr ofan á skip sitt ok Þórarinn þegar eftir honum. Hrafn varð eftir á skipinu ok Kórmakr. Fá víkingar slegit hring um hann ok lögðu til hans mörgum spjótum senn. Féll hann þar við góðan orðstír eftir drengiliga vörn ok lét líf sitt.
Illugi saknar þeirra Kórmaks ok Hrafns. Við þat verðr hann styggr ok ær. Ok litlu síðar rennr hann upp á skip Hávarðar í annat sinn ok nokkuru síðar þeir Már ok Þórarinn. Illugi finnr Hrafn á skipinu, nær óvígan af sárum ok mæði, ok þá veit hann, at Kórmakr er dauðr. Illugi hleypr aftr á skipit ok höggr til beggja handa. Missir margr maðr líf sitt fyrir honum. Hávarðr eggjar menn sína ok sækir á móti Illuga;. Hann mætir þeim Má ok Þórarni. Hávarðr leggr sverði sínu gegnum Má, ok féll hann dauðr. Þá kom at Illugi ok hjó í höfuð Hávarði, svo í heila stóð. Féll hann dauðr niðr.
Eftir þat gerir Illugi harða hríð at víkingum. Léttir hann eigi fyrr en hroðit er skipit. Þá hafði Ormr danski ok menn hans at mestu hroðit hin skip Hávarðar. En þeir, er eftir lifðu, báðu sér griða. Veitti Illugi þeim þat. Hrafn hafði sár mörg, en engi banvæn. Illugi ok menn hans binda sár sín ok taka hvíld eftir mikit erfiði.
Illugi býst nú þegar at sækja á fund Aðalráðs konungs. Hafði hann nú þrjú skip ok knörr sinn þat fjórða. Illugi gefr Hrafni langskip þat, er Hávarðr stýrði, ok tók hann þat til forráða.
Nú sigla þeir suðr fyrir Skotlandsfjörðu ok eigi lengi, áðr þeir mæta fimm skipum. Þessir frétta hverir aðra at nöfnum. Illugi segir til sín. En fyrirmaðr hinna kvaðst Snæúlfr heita ok vera sænskr at ætt ok uppruna, en hafa legit í víking mestan hlut ævi sinnar. Snæúlfr býðr Illuga tvo kosti, at láta af hendi skip sín ok fjárhlut allan ok fara slyppr á land eða berjast at öðrum kosti.
Illugi kjöri at berjast. «Hefi ek eigi runnit fyrir neinum til þessa,» segir hann, «ok skal svo enn verða.»
Þeir brjóta hvorrtveggi upp vopn sín, leggja randir saman ok berjast. Illugi berst sem fyrri allra fræknligast. Verðr þar hörð sókn ok mannfall mikit, en þó drjúgum meira af Snæúlfi. Illugi gengr upp á skip Snæúlfs ok þeir Þórarinn ok Ormr danski.
Halli hét stafnbúi Snæúlfs, mikill fyrir sér ok vel vígr. Hann sótti fram á móti þeim fóstbræðrum ok mætir Ormi danska. Þeir berjast með mikilli grimmd. Lýkr svo þeirra viðreign, at Ormr fellr dauðr niðr eftir hrausta vörn.
Þetta sér Illugi ok verðr skjótr til móts við Halla. Þeir berjast um hríð, ok vinnr Illugi eigi á honum. Við þetta allt saman verðr honum skapbrátt ok kastar vopnum sínum ok ræðst á Halla. Kennir þar aflsmunar, ok fellr Halli á bak aftr eigi svo hagliga, því lengi lá hann í óviti eftir fallit.
Þá er Snæúlfr kominn at Illuga með reiddu sverði ok stefndi á hann miðjan. Þórarinn er nærstaddr ok brá skildi fyrir höggit. Sverðit rífr skjöldinn ofan í mundriða, en oddrinn snart kviðinn ok rann á hol. Þórarinn féll við áverkann ok var þegar í óviti. Illugi er þá upp staðinn ok nær eigi vopnum sínum. Verðr honum þat fyrir, at hann ræðst á Snæúlf. Glíma þeir eigi lengi, áðr Snæúlfr fellr. Snæúlfr bað sér griða. Illugi svarar engu, en greyfðist niðr at honum ok bítr sundr barkann. Lét Snæúlfr þá líf sitt.
En er svo var komit, höfðu fjögur skip Snæúlfs höggvit úr tengslum ok flýðu undan, en þeir menn, er vóru á skipi Snæúlfs, beiddust griða. Illugi veitti þeim þat.
Nú ferr Illugi til Þórarins, þar er hann lá, ok vill leita honum bjargar, en þá er Þórarinn dauðr. Þá ferr Illugi þangat, er Halli lá. Hefir hann þá raknat úr roti ok hefir vit sitt.
Illugi var mjök þungbúinn. Hann mælti: «Vilt þú, Halli, grið þiggja ok félagskap við mik?»
Halli þakkar honum boð sitt, — «en eigi þarf um þat at tala,» segir hann, «því líf mitt er á förum. Mun ek eigi falla fleiri föll en þetta héðan af.» Halli lifði þrjú dægr ok andast síðan.
Eftir þessi stórvirki heldr Illugi fram ferð sinni ok þeir Hrafn á skipum sínum ok hitta Aðalráð konung í Járnamóðu. Konungr hafði þá spurt afdrif Hávarðar, útlaga síns, ok svo, hverr hann felldi. Konungr tekr móti Illuga með mikilli bliðu ok þakkar honum fyrir dráp Hávarðar ok býðr Illuga til hirðvistar með sér um vetrinn ok þeim Hrafni báðum. Illugi þiggr boð konungs, setr upp skip sín ok vistar menn sína. Eru þeir Illugi ok Hrafn hjá konungi í mikilli virðingu. Illugi þiggr af konungi margar góðar gjafir, ok virðir hann Illuga framar en aðra menn.
Líðr á vetrinn. Þá tekr Illugi ógleði, svo hann verðr eigi mönnum sinnandi.
Konungr finnr þat ok spyrr Illuga, hvat olli ógleði hans, — «eða þykkir þér nokkurs ábóta vant við hirðvist mína?»
«Eigi er þat,» segir Illugi, «en mér verðr þungt í sinni, er ek lít yfir ævidaga mína. Hefi ek farit svo víða ok marga hluti reynda, at undrum sætir. En þat, er mest er um vert, er manna missir sá, er ek hefi hlotit at reyna, er vóru mín önnur hönd í hættum ok þrautum ok mínir kærstu vinir ok fóstbræðr. Þetta er mér mestr harmr ok svipar at mér, er ek hugsa um þat.»
Konungr mælti: «Gerðr hlutr er genginn úr greipum. Tak gleði þína ok léttu harmi. Skal ek auka virðing þína ok veita þér nafnbætr ok gefa þér gjafir, ef þú vilt þiggja.»
Illugi segir ekki vanta á góðvild konungs sér til handa. «En nú fýsir mik at fara til Íslands it næsta sumar, ok mundi þó réttast vera, at ek færi til Konáls konungs, því þar undi ek allvel hag mínum. Ok it mesta óráð stofnaði ek, er ek fór eigi at hans ráðum ok heityrðum, en brauzt í brott þaðan án hans vilja. Hefir mér ok komit maklig hefnd, því alla mína beztu menn hefi ek misst, síðan ek þaðan fór, á skömmum tíma.»
Illugi kvað þá vísu:
Misst hefi ek marga hrausta
menn at alda sennu.
Ygldri týndak Tögldu
trölla á meginfjöllum.
Nem ek böls í námu.
Nístur, féll at ristum
frændum, fleini brýndum,
fyrr í leiki styrjar.11
Um þessar mundir réð Nóregi Ólafr konungr Tryggvason. Fekk hann ríkit eftir dauða Hákonar jarls Sigurðssonar.
Synir Hákonar jarls vóru þeir Eiríkr ok Sveinn. Þeir stukku úr landi eftir dauða föður síns. Eiríkr lagðist í hernað, en var í Danmörku á vetrum með Sveini konungi tjúguskegg. Þóttist jarl eiga tilkall til forræðis yfir Nóregi.
Maðr hét Skúli. Hann var íslenzkr at ætt, sonr Þorsteins Egilssonar á Borg ok Jófríðar, dóttur Gunnars Hlífarsonar. Þeir Skúli ok Illugi Tagldarbani vóru þrímenningar at frændsemi. Skúli var vel at sér gerr, farmaðr mikill ok hirðmaðr Eiríks jarls Hákonarsonar ok hans bezti vinr. Hann fór kaupferðir á sumrum, en var með jarli á vetrum.
Eitthvert sinn hélt hann kaupfari sínu til Englands. Þat bar saman, at þat sama vor dvaldi Illugi hjá Aðalráði konungi í miklum kærleikum. Hafði hann búit skip sitt ok ætlaði út til Íslands um sumarit. Hrafn Oddsson bjó annat skip til Íslandsferðar. Ætluðu þeir Illugi at hafa samflot um hafit. En þá þeir vóru ferðbúnir, tóku þeir orlof af konungi. Skildu þeir Illugi við Aðalráð konung með miklum kærleikum, sæmdir góðum gjöfum.
At skilnaði bað Aðalráðr konungr Illuga at bregða eigi af fyrirætlun sinni, þeirri at fara út til Íslands. «Ann ek þér bezt at vera á fóstrjörð þinni, er vit berum eigi gæfu til samverunnar.»
Illugi kvað svo vera skyldu. Eftir þat skilja þeir með miklum kærleikum. Bað konungr Illuga allra virkta ok velfarnaðar.
Þeir leggja út skipum sínum ok sigla fyrir Humrumynni. Þar leggja þeir í lægi, því andviðri var á, ok gaf þeim eigi at sigla.
Þar var fyrir Skúli Þorsteinsson, frændi Illuga, ok finnast þeir frændr. Skúli tekr Illuga huglátliga, — höfðu þeir aldri fyrri sézt, — ok spyrr hann af ferðum sínum ok hreystiverkum. Illugi segir þat, er Skúli spyrr eftir, ok þó með fám orðum. Þar kemr, at Skúli spyrr Illuga, hvat hann ætli nú fyrir sér. Illugi segir, at hann sé þá albúinn til Íslandsferðar.
Skúli biðr hann at koma með sér á fund Eiríks jarls, — «ok muntu taka virðingu mikla af jarlinum ok þykkja þar mestr maðr, sem vert er.»
Illugi tók því fjarri, kvaðst eigi bregða fyrirætlan sinni.
Skúli hélt á sínu máli, segir, at þá ætli hann samsumars út til Íslands á fund föður síns, ok býðr honum með sér at vera á Borg. «Muntu þar vel tekinn af frændum vorum fyrir sakir frægðar þinnar.»
Illugi mælti: «Ef ek á aðra síðu bregð ferð minni ok fyrirætlan, hafði ek heldr ætlat, at ek mundi leita á fund Ólafs konungs Tryggvasonar, er nú þykkir ágætastr höfðingi fyrir allra hluta sakir.»
En er Hrafn heyrði þat, er Illugi sagði, fýsti hann, at þeir fyndi Ólaf konung ok færi at því búnu til Íslands út. Verðr þetta samráð þeirra allra, ok hafa samflot til Danmerkr. Þar var fyrir Eiríkr jarl. Hann tók Skúla vel, sem vant var. Skúli segir jarli margt af Illuga. En jarl kunni góð skil á honum ok tók Illuga mjök virðuliga.
Í þenna tíma var þat til tíðenda, at hersafnaðr var um öll Norðrlönd. Vildi Eiríkr jarl ná föðurleifð sinni í Nóregi. Þeir veittu jarli at því Danakonungr ok Ólafr konungr, sá er þá réð Svíþjóð. Drógu þeir allir her saman þetta sama sumar. En þat var á þann hátt, at Ólafr konungr Tryggvason skyldi hertekinn á ferð sinni um Eystrasalt.
Skúli var handgenginn Eiríki jarli. Var því sú vænd úti, at hann færi til Íslands þat sumar. Vill jarl eigi gefa honum orlof burt at fara.
Þegar jarl frétti, at Illugi ætlar á fund Ólafs Tryggvasonar ok út til Íslands síðan, býðr hann honum særndir miklar, ef hann vill með sér vera. Skúli styðr mál jarls með mörgum fögrum orðum. Illugi tók þar þvert fyrir ok því fjarri er þeir jarl sóttu at fastara.
Þá mælti Skúli: «Betr má en orðin ein, herra.»
lllugi býst þá at ganga brott af fundi þeirra. Jarl spratt upp úr sæti sínu ok dregr gullhring af hendi sér, mikinn ok góðan.
Hann gengr at Illuga ok segir: «Hring þenna vil ek gefa þér, Illugi, ok þar með vináttu mína, ef þú vilt gerast minn maðr ok veita mér brautargengi, er mest liggr við, við hvern sem eiga er. Máttu því allvel þiggja hringinn, at sá hefir engi hér til verit, er ek hefi þvílíka gjöf gefit.»
Svo var hringr sá góðr, at eigi mundi nann minna virði en til tólf hundraða.
Illuga setr dreyrrauðan. Hann tekr við hringnum ok mælti: «Þat er nú líkligt, at til þess dragi, er verða vill. Skal nú eigi undan skorast lengr, er ek sé, at yðr þykkir þetta miklu máli skipta.» Ok síðan dregr hann hringinn á hönd sér.
Jarl þakkar Illuga með mörgum fögrum orðum. Er Illugi nú með jarli í mikilli virðingu.
En sem Hrafn veit fyrirætlan Illuga, býr hann skip sitt til brottferðar. Þykkir honum illa at fara ok segir við Illuga, at þá muni nú þegar skilja samvistir þeirra. «Mun ek eigi láta ginnast af fagrgala jarls þessa.»
Illugi bað hann eigi þat gera, — «en fylg mér sem áðr, ok mun enn vel verða, ef vér göngum at einu ráði báðir.»
Hrafn segir: «Þungt þykkir mér at skilja við þik svo búit, en eigi verðr léttara síðar.»
Illugi segir hann ráða verða, — «því nú má ek eigi við gera.»
Þeir skilja með vináttu. Féllst þó báðum mikit um skilnaðinn. Illugi varð síðan hljóðr mjök við burtför Hrafns, lét þó eigi á sik festa við aðra út í frá. Hrafn lét í haf, varð vel reiðfara ok kom út í Straumfirði um haustit.
Eiríkr jarl býr her sinn. Vóru þeir með honum Illugi ok Skúli ok margt annarra íslenzkra manna. Jarl hélt her sínum í it eystra salt undir Vindland. Þar var fyrir Danaherr ok Svía. Var svo mikill allr sá herr, er saman kom, at sjaldan verðr meiri.
Þar kom til móts við Eirík jarl Ólafr konungr Tryggvason með sína menn. Konungr hafði dreka svo mikinn ok góðan, at eigi hefir verit annarr slíkr gerr á Norðrlöndum. Hann hét Ormr langi ok var skipaðr inum mestu köppum, er til vóru í Nóregi. Sögðu flestir svo, at þat skip mundi óvinnandi.
Þar var orrusta mikil ok mannskæð ok in fjölmennasta, er margar þjóðir vóru saman komnar. Eiríkr jarl var inn mesti hermaðr. Hann lagði skipi sínu at Orminum. Þat var mikit skip ok frítt.
En er jarli þykkir seint á orkast at vinna drekann, ræðr hann til uppgöngu ok Illugi með honum við nokkura menn. Þá kom sveit manna á móti þeim. Vóru þar með margir ok miklir kappar. Verðr þá svo hörð orrusta ok mikill vopnaburðr at Eiríki jarli, at þeir fá eigi við haldizt, ok við þat hrökkva þeir aftr á skip sitt við illan leik.
Þá mælti Illugi: «Oft hefi ek í bardaga verit ok átt við ofrefli at etja, en aldri hefir mér gerzt jafnharðleikit sem hér, enda mun Eiríki jarli hafa þótt mikils við þurfa.»
Jarl segir, at eigi mundi þeim auðit at vinna drekann, meðan eigi þynnist mannafli hans.
En sem hvorrtveggi standa jafnt at vígi, ræðr Illugi til uppgöngu í annat sinn ok rennr upp stafnljá drekans. Þá mætir hann þeim kappa, er Ögmundr hét, ok berjast þeir. Áttu þeir hart víg saman, en svo iýkr, at Illugi gengr af honum dauðum. Þar var kappi einn af Þelamörk, er hét Þorsteinn hvíti. Hann ræðst á móti Illuga, ok gefr hvorr öðrum stór högg. Var þeirra atgangr harðr ok langr, en svo lauk með þeim, at Þorsteinn féll með mörgum stórum sárumí.
Illugi sér, at honum má eigi þetta lengi endast, ok býr sik til at stökkva ofan af drekanuni. Þá kallar Ólafr konungr til manna sinna ok biðr þá handtaka þennan mann, er svo mikit mannspell gerir.
En í sömu svipan gekk fram kappi sá, er Indriði hét, ok segir þat eigi meðalskömm, er margir veitist at einum manni. «Skal ek nú leggja mína hreysti móti hans ofrhuga,» — ok snýr á móti Illuga. Ganga þeir saman ok berjast með svo miklu kappi ok hugprýði, at allir, er þat sáu, segja svo, at eigi hafi tveir menn fræknligar barizt. Illugi var stórhöggr ok sterkari maðr, en Indriði var allra manna vígfimastr, svo þat var langa hríð, at Illugi kom hvorki á hann höggi né lagi. Þar kemr þeirra viðreign, at Illugi mæðist af langri sókn ok fær þá eigi neytt vopna sinna jafnt sem áðr. Ok því næst berast sár á hann ok svo báða þá. Er þat eigi at orðlengja, at svo lýkr viðskiptum þeirra, at þar fellr Illugi við mikinn ok góðan orðstír. Þá var Indriði sárr til ólífis ok deyði litlu síðar.
Illuga vantar vetr á fertugan, er hann féll, ok þótti verit hafa afburðamaðr til vopna.
En af lyktum orrustunnar er þat at segja, at drekinn var hroðinn ok Ólafr konungr hljóp fyrir borð. Fekk Eiríkr jarl frægan sigr.
Hrafn fór til Íslands, sem fyrr er sagt. En sem skip gengu milli landa, spurðist út hingat fall Illuga á Orminum langa. Hrafni féllst mikit um lát Illuga, ok þá kvað hann vísur þessar:
Hneig inn hildar frægi
harður á Járnbarða
Illugi örr af jarli
Orms í geira stormi,
langa barðist lengi,
laufar hetju raufa,
sókn í frægu feikna
framarla með jarli.12
Tagldar frægum fylgdir
frömuð bauð órömu
bani biks á trönu
bylgju viggs á ylgjum.
Sendu svása brandar
sveitum benjar heitu,
jötuns flognir fóta
fold, við eyna Svoldur.13
Þat varð Hrafni inn mesti harmr, er hann frétti fall Illuga. Hrafn létti utanferðum ok fekk Vigdísar, dóttur Þórarins fylsennis. Þeirra sonr var Snörtr, faðir Jódísar, er átti Eyjólfr Hallbjarnarson. Þeirra dóttir var Halla, er átti Ari Tannason, þeirra dóttir Ingveldr, er átti Snorra Húnbogason.
Hrafn var kallaðr Hlymreksfari ok þótti jafnan ágætr maðr.
Lýkr hér sögu Illuga Tagldarbana.
1 mest, hdr.
2 Sbr. vísu á 455. bls.: Fánafell.
3 Úti á sjónum gall sverð Hjaranda, sem var ákaft frá fornu fari að hrekja menn og vant við ófriðarofsa. Á friðarstund neyddi hann (Hjarandi) hraustar liðsveitir til bardaga, að sverðum vanir hermenn skyldu troða niður lið Hrafns hrædýrum að bráð.
4 Hrafn, sem var hættur að geta barizt, hljóp harðfengur fyrir borð á skipinu og komst fyrir ákjósanlega heppni að Skörum með því að kafa í sjónum. Hann fann Illuga hjá Fánafelli. Það bjargaði honum. Áður hafði úfinn sær rekið Tagldarbana þar að landi.
5 Tagldarbani særði Beini sárum, þá er öxin kvað blóðug vígaljóð í höfði hans. Hin mannskæða orrusta á Hlymreksheiði var ofsaleg fyrir Hrafn, þar sem sverðin mörkuðu spor á leggjum hans með eggjunum.
6 Hrafn hjó hið háa höfuð Stefnis, svo að sonur Loga (Stefnir) veltist allur í blóði, er búkur hans hafði fengið byltu. Maðurinn, sem barðist með þungum sverðum, féll sár á konu nára (beðja hér líkl. Öðins beðja: jörð). Kaðlín græddi hinn vopnbitna mann með því að miðla kunnáttu sinni.
7 Fáir menn hér um slóðir hafa fýst Óblauð að reyna holsár, að fara með ófrið á hendur hinum sænska sægarpi. Forðum hræddust menn að sækja ránshendi auðæfi og herbánað Sörkvis í steindys mína.
8 Göngum fram til orrustu, búnir skjöldum, til að mylja hlífar hermanna Melbrigða. Ari ber sverð í bardaganum, svo að hann megi ráðsnjall njóta Kaðlínar, hinnar prúðu konu.
9 Hrönn af líkum myndaðist á heiðafönnunum í bardaganum. Þar lágu hránýir valkestir. Hrafninn fagnaði blóðdrykknum. Eg sneið sundur snara fyrirmenn, harðfenga á vígvelli. Vér brugðum sverði gegn Melbrigða. Illugi bar af Svarni.
10 Eg tel, að þú mælir feigum munni á skipi þínu, frillusonurinn. Eg mun ekki eftir þetta biðja yfirgangsseggjum vægðar mönnum vorum til ógæfu.
11 Eg hefi missi marga hrausta drengi i bardögum. Eg drap Tögld hina brúnaygldu á reginfjöllum tröllanna. Eg læri á vettvangi lífsstríðsins. Eg féll áður fyrri í bardaga við fætur frænda minna, særður hvössum fleini.
12 Hinn vígdjarfi Illugi féll harðfengur og snarráður af liði jarls á Járnbarðanum í bardaga við Orminn langa. Hann barðist langa hríð framarlega með jarli með mjög frækilegri sókn. Hetjan varð sár af sverðum.
13 Tagldarbani bauð hinum fræga foringja fylgd á sjónum á ótraustu skipi. Sverð, sem flugu yfir skjöldu, veittu hersveitunum þægilegt blóðvað við eyna Svoldur.
Источник: Íslendinga sögur. Guðni Jónsson bjó til prentunar.
Сканирование: Heimskringla
OCR: Стридманн