Jökuls þáttr Búasonar

1. Jökul hrakti til Grænlands.

Jökli þótti nú illt verk sitt, reið því þegar í burt ok til skips, er þá var á Eyrarbakka, ok sigldi með Úlfi stýrimanni. Gaf þeim lítt byri, ok rak á fyrir þeim myrkr ok hafvillur, svá þeir váru úti allt sumarit. En er hausta tók, gerði storma með miklum hríðum ok frostum, svá sýldi hvern dropa, er inn kom. Urðu allir í austri at standa bæði nætr ok daga, ok gerðust allir mjök dasaðir ok gáfust upp um síðir nema Jökull einn. Hann gekk at ausa aleinn í fjóra daga.

Um síðir rak skipit at skerjaklasa miklum með boðaföllum stórum. Var þá allsterk hríðin, svá at skipit braut í spón ok týndist gózit. Komst Jökull í sker upp með Úlfi stýrimanni ok sumir skipverjar, en sumir drukknuðu. Váru þá allir yfirkomnir af mæði ok kulda nema Jökull einn.

Jökull spyrr nú Úlf, hvat til ráða skyldi taka. «Hvárt skulum vér láta hér yfir drífa?»

«Nei,» segir Úlfr, «þat dugir ekki. Er nú þar til órræða at leita, sem þú ert.»

Jökull segir þeim skuli at því verða, — «ok mun ek nú til lands leita.»

Síðan kastaði hann sér til sunds ok lagðist inn at landinu. Þar var brim mikit ok stór áföll, svá at honum var bágt at koma þar við sundi, ok því kafaði hann til lands. En er hann var á land kominn, sýldi um hann öll klæðin, en hríðin var svá sterk, at hann mátti varla ráða sér. Vissi hann ok aldri, hvar hann fór.

Honum varð þá reikat með sjónum, ok um síðir kom hann at skála nökkurum sterkum ok fornum. Var skálanum læst, en lykillinn greyptr í stafinn. Hann lauk upp ok gekk þar inn, þreifar síðan fyrir sér ok fann stóran ás ok eld í. Síðan lagði hann skíði á eldinn. Varð þá skjótt bjart um allan skálann. Sá hann tvau rúm váru í innanverðum skálanum. Þat þóttist hann vita, at þar höfðu menn í verit. Sér hann, at þar mætti vel um búast, er nóg væri föng til. Þessu næst hugleiðir hann, at menn mundu leggja þat sér til orðs, at hann skildi svá við sína menn, ok snýr því út aftr í hríðina ok ferr inn sama veg ok syndir í skerit ok kemr til manna sinna. Eru þá sjau dauðir, en átján lifa, at fram komnir fyrir kulda sakir nema Úlfr einn.

Jökull mælti: «Ætlið þér hér lengr at vera?»

Úlfr svarar: «Annars staðar þætti mér betra heldr en hér til lengdar.»

«Vilið þér þá hlíta minni forsjá?» segir hann.

Þeir kváðust þat gjarna vilja. Fleytti hann þá Úlfi stýrimanni til lands, ok eigi létti hann fyrri en hann hafði þeim öllum til lands komit. Gengr Jökull þá undan þeim til skálans, ok gerðu þeir þá stóran eld. Eru þeir þá skjótt lífvænir kompánar hans. Þykkir honum þat þá á vanta, at þeir vissu ekki, hvar þeir váru komnir, ok þat þeir váru kostarlausir. Leið svá á kvöld.

Jökull spyrr: «Hverr er sveina fúss til at vaka í nótt?»

Úlfr svarar: «Ek ætla af mér sé færleikrinn, eða viltu ek vaka?»

«Nei,» segir Jökull.

Lögðu þeir sik þá til svefns, en Jökull vakti einn. Þá sá lítit af tungli ljóst, ok dró ýmist til eða frá. Jökli varð reikat til sjávar ok með ströndinni. Hann sér, at mikit er rekit af gózi þeira. Hann þykkist ok þá sjá einhver tvau kvikendi bera saman gózit í einn stað. Hann nemr staðar, hyggr at ok hlustar til ok heyrir þá þessar tvær syrpur talast við.

Gnípa segir: «Eitthvat fór þar eftir sandinum.»

«Eigi veit ek, hvat vera má,» segir Geit.

«Ek þykkjumst gerla vita,» segir Gnípa. «Hér er kominn Jökull, sonr Búa ok Fríðar Dofradóttur. Af honum gengr nú mest frægð, ok hefði sú betr, er slíkan mann ætti.»

Geit segir þá við Gnípu: «Göngum til móts við hann ok bjóðum honum tvá kosti, þann eina, at hann eigi aðra hvára okkar, hinn annan, at vit skulum drepa hann ella.»

«Svá skal vera, systir sæl,» segir hon.

Eftir þat gengu þær til móts við Jökul ok stigu heldr stórum. Þær váru næsta ófrýnligar, nefsíðar, ok hekk vörrin ofan á bringu. Skinnstökkum váru þær klæddar síðum í fyrir, svá þær stigu at mestu á þá, en bak til fylgdu þeir ofanverðum þjóhnöppunum. Þær skelldu á lærin ok fóru mjök ókvenliga. Jökull sá þetta ok brá sverðinu, er Fríðr, móðir hans, hafði gefit honum, ok hjó til Geitar á hálsinn, svá af fauk höfuðit. Í því kom Gnípa at ok réð á Jökul. Tókst þar in harðasta glíma. Varð flestallt, sem fyrir var, upp at ganga. Gnípa gekk allfast fram, svá Jökull varð orkuvana fyrir henni ok allt hans hold blátt ok blóðrisa. Sá Jökull, at eigi mátti svá lengi fram fara, ok sló til sniðglímu við Gnípu, en er hana varði minnst, brá hann henni lausamjöðm, ok kom fyrst niðr höfuðit ok síðan búkrinn. Varð þetta fall allmikit.

Gnípa mælti: «Njóttu nú fallsins, karlmaðr.»

Jökull mælti: «Fyrr skaltu fara sem Geit, systir þín.»

Gnípa mælti: «Eigi máttu svá gera. Þú munt vilja gefa mér líf ok seg mér, hvers þínir menn við þurfa.»

«Svá skal vera,» segir Jökull, «enda vert mér trú ok liðsinnandi.»

Þessu játar Gnípa. Síðan stóð hon upp ok mælti: «Ódrengiliga fór þér áðan, Jökull, er þú drapt Geit, systur mína, tólf vetra gamalt barnit, en ek er nú þrettán vetra. Erum vér nú sjau systkinin eftir ok ek yngst af öllum.»

«Eigi ferr ek svá grannt at slíku,» segir Jökull, «en hvar erum vér nú at komnir, félagar mínir?»

«Þér eruð komnir at óbyggðum í Grænlandi,» segir Gnípa, «ok inn á fjörðinn Öllumlengri. Er heðan skammt frá byggð föður míns, er Surtr heitir, en móðir mín Syrpa. Er faðir minn afgamall, en systkin mín vilja ek hafa ekki af arfinum, ok gezt mér ekki at því, þó ek verða svá búit at hafa. Munum vér skilja at sinni at sýn, en ekki at vináttu.»

Gekk Jökull þá heim til skálans.

2. Þeir Jökull unnu á tröllum.

Úlfr vaknaði snemma um morguninn, fann Jökul ok spyrr tíðenda.

Hann segir slíkt sem farit hafði, — «ok er mál,» segir Jökull, «at leita oss matarfanga.»

En er þeir gengu út, sá þeir, at þar var kominn nógr kostr ok drykkr, þó þeir væri þar um næstu tólf mánuði, gengu síðan inn ok settust til matar.

En er þeir váru mettir, mælti Jökull: «Nú skal skipta liði váru í dag. Skulum vit Úlfr ganga tveir á jökla, en þér sveinar skuluð fara með fjörum ok henda saman góz várt ok bera til skálans.»

Þeir gerðu svá, fóru nú hvárir sína leið. Jökull ok Úlfr gengu á jöklana, ok leið ekki langt um, áðr en Gnípa kom til þeira ok heilsar á þá kærliga.

«Hvert ætlar þú at reika, karlmaðr?» segir hon.

Jökull mælti: «Til hellis föður þíns, ok vil ek þú segir mér leið.»

«Svá skal vera,» segir Gnípa.

Gekk hon þá fyrir ok létti eigi fyrr en þau kómu öll at stórum helli.

Gnípa mælti: «Ekki fer ek lengra, ok er hér nú hellirinn Surts, föður míns. Vil ek gera þér kunnugt, Jökull, at bræðr mínir eru ekki heima, Sámr, Sniðill ok Eitill. Er hann þeira bræðra verstr viðreignar, ok eru þeir farnir til skála þíns ok ætla at drepa menn þína alla, en ræna gózinu, ok fer ek nú at hjálpa þeim. Lifið vel.»

Gekk hon svá sína leið, en þeir gengu inn í hellinn. Var þá orðit myrkt af kveldi.

Þeir sá, at þrjú flögð sátu við eldinn, ok var ketill yfir eldinum. Jökull lætr sér óbilt verða, bregðr sverðinu ok höggr á háls jötninum, svá af tók höfuðit ok hraut ofan í ketilinn. Þá brugðu flagðkonurnar við ok stóðu upp. Í því viðbragði leggr Úlfr í gegnum aðra með spjóti, en önnur hleypr á Jökul, svá honum var búit við falli ok hörfaði fast. Síðan réðust þau á ok glímdu lengi ok rákust um hellinn ok at eldinum. Urðu þá allmiklar sviptingar, því hvárt vildi færa annat á eldinn niðr. Tók þá tröllkonan óðum at blása. Í því varð Jökli höndin laus ok hljóp undir hana ok færði yfir höfuð sér ok steypti henni á höfðinu í ketilinn, ok lét hon þar sitt líf.

Síðan gengu þeir innar eftir hellinum ok kómu at einum afhelli. Þar heyrðu þeir mannamál ok þóttust vita, at þau hjónin, Surtr ok Syrpa kerling, mundu þar inni vera.

Surtr mælti: «Seint þykkir mér synir okkar koma heim.»

Syrpa mælti: «Hvert fóru þeir, karl minn?»

«Spyrr þú at því, kerling,» segir hann. «Ek sendi þá bræðr, Sám, Sniðil ok Eitil, til skála þeira Jökuls ok Úlfs þess erendis at drepa þá alla, en flytja hingat gózit. Kemr þó ekki mikit fyrir þær dætr okkar, Geit ok Gnípu, sem Jökull drap.»

«Satt segir þú þat, karl minn sæll,» segir Syrpa, «ok förum vit brátt til móts við þá ok vitum, hvat þá tefr.»

Þau gerðu svá. Hljóp Surtr fyrir, en Syrpa seinna fram ór hellinum. Þetta sér Jökull ok slæmir sverðinu til Surts ok á höndina, svá af tók í olbogabótinni. Rak Surtr þá upp stóran skræk ok réð á Jökul. Varð þeira atgangr mikill ok harðr. Barst Jökull allr fyrir orku sakir, en þó var hann svá mjúkr, at Surtr kom honum aldri af fótunum. Veitti Surti mæðit mjök, því hann sótti blóðrás ákafliga. Þess neytti Jökull ok brá Surti hælkrók, svá hann fell, ok snaraði Jökull hann ór hálsliðunum, fór síðan at leita Úlfs ok kom þar at, er þau Syrpa ok hann áttust við, ok hafði hon komit Úlfi undir ok grúfði niðr at honum ok ætlaði at bíta hann á barkann. Jökull tók þá báðum höndum undir kjálkana á kerlingu, en setti knén í bakit.

Syrpa mælti: «Skal mik svá grátt leika, Jökull?»

«At því mun þér verða,» sagði hann ok braut hana síðan á bak aftr ór hálsliðunum, ok var hon þegar dauð. Fór Úlfr þá á fætr ok var stirðr mjök.

Þeir könnuðu síðan hellinn ok fundu þar yfrit mikit góz, gull ok silfr ok góð klæði ok marga fáséna gripi. En er þeir höfðu kannat hellinn, eftir því sem þeira hugr var til, gengu þeir í burt ok vildu vitja aftr manna sinna, ok er þeir váru komnir skammt á leið, heyrðu þeir óp ok háreysti mikit ok allmikla skellihlátra. Jökull ok Úlfr sá þá, hvar þeir bræðr váru komnir ok höfðu byrðir stórar á herðum sér ok hlupu hverr um annan fram. En er þá bræðr minnst varði, kom Jökull at þeim ok hjó til Sáms í höfuðit ok klauf hann í axlir niðr. Þá hleypr Úlfr at Sniðli með spjótit ok sló undir hnakka honum, svá hann lá þar ok sparkaði fótunum. Þetta sá Eitill ok kastaði af sér byrðinni. Hann hafði bitrliga skálm í hendi ok æddi fram til móts við þá með miklum jötunmóð ok hjó til Jökuls. Þat kom á lærit ok varð allmikit sár. Kom þá Úlfr, ok sóttu þeir báðir at Eitli, en hann varðist alldrengiliga. Þar kom um síðir, at þeir gátu drepit hann. Váru þeir þá bæði móðir ok sárir.

Þar kom þá Gnípa ok spyrr: «Eruð þit sárir, sveinar?»

«Lítit er allt um þat,» segir Jökull.

«Mál er heim at fara,» segir Gnípa.

Þeir gerðu svá. En er þeir váru komnir í skálann, sagði Jökull Gnípu allt sem farit hafði.

Gnípa mælti: «Mikil eru þessi tíðendi, at þit hafið drepit föður minn ok móður ok systkin mín, en ek hefi hjálpat mönnum ykkar, því bræðr mínir hefði drepit þá alla, ef ek hefða ekki hér verit. Eru sex dauðir, en tólf lifa. Hefir þú nú fullhefnt þinna manna, Jökull. En ætla máttuð þit, at mér mundi þykkja mikill frændaskaðinn, enda vána ek, at þú munir bæta mér þat, áðr en vér skiljum.»

«Svá skal vera,» segir Jökull.

Batt hann um sár manna sinna ok Gnípa með honum, ok váru þeir skjótt grónir ok albata. Skorti þá eigi þat þeir þurftu at hafa, ok var Gnípa þar jafnan. Líða nú svá tímar. En nökkurum dögum fyrir jól kom Gnípa eigi til þeira, ok þóttust þeir eigi vita, hvat af henni mundi orðit.

3. Jökull fekk konungsdóttur ok ríki.

Atfangadagskveldit fyrir jól gekk Jökull einn seint út. Hann sér, hvar Gnípa gengr ok heilsar honum. Hann spyrr, hvar hon hafi verit eða hvat hon segði tíðenda.

Gnípa segir: «Víða hefi ek nú sveimat síðan, ok er mér boðit til jólaveizlu, ok vilda ek, at þú færir með mér.»

«Þú skalt því ráða,» segir Jökull, «eða hverr bauð þér?»

«Þat gerði Skrámr, er konungr er yfir öllum óbyggðum, ok allir jötnar eru hræddir við hann. Son á hann sér, er Grímnir heitir, allgott mannsefni, ok verðr í engan máta föður síns eftirbátr. Berr hann svá hér af ungum mönnum, at vér vildum meyjarnar hann gjarna eignast hver fyrir sik. Er hann nú tólf vetra, ok þá þætti mér þú vel fram ganga, Jökull vinr, ef ek fenga hann.»

«Ek skal nökkut til sjá,» segir Jökull.

«Mál er komit at ferðast,» segir Gnípa.

«Ekki dvelr mik,» segir Jökull.

Fara þau leið sína. Gengr Gnípa fyrir, en Jökull eftir. Verðr hon heldr greiðfara. Þau ganga inn með firðinum, þar til er hann þrýtr. Er þá langt af nóttu. Þá koma þau at hömrum stórum ok bröttum björgum. Hon víkr þar upp at, sem einstigit er, ok koma þau þá at helli stórum.

Gnípa mælti: «Hér er hellirinn Skráms konungs. Hefir hann boðit hingat öllum jötnum ok flagðkonum, er í óbyggðum búa, ok munu þeir færa þik til heljar, er þeir sjá þik, hverju ek vilda ekki valdit hafa. Hér er gull eitt, er ek vil gefa þér. Þar er í sá náttúrusteinn, ef þú dregr gullit upp á fingr þér, þá sér þik engi framar en þú vilt.»

Jökull þakkar henni gjöfina, ok ganga þau síðan í hellinn. Jökull sá, at þar var tröllum skipat á báða bekki, ok heilsuðu allir Gnípu. Skrámr bað hana ganga um beina þeira. Hon kvað svá vera skyldu. Lét hon þá bera inn öl þat, sem áfengast var, en þeir slokuðu stórum, ok var drykkjan óstjórnlig, svá þeir urðu allskjótt drukknir. Þá mátti heyra illyrði nóg ok árásir, einnig sjá margan hnefapústr ok hárrykkjur.

Þetta þolir Jökull ekki, ok hleypr inn í þvöguna ok drepr hvern af öðrum ok hvern um þveran annan, ok er nú eigi traust um, at hverr kenndi öðrum þessi fádæmi ok undr, en engi sér Jökul. Er nú næsta gangmikit í hellinum. Rotslær hverr annan ok drepr um síðir, þar til allir váru fallnir, konur ok karlar, útan Skrámr ok sonr hans. Jökull gekk innar at Skrámi ok leggr sverðinu í gegnum hann, ok dettr hann þá fram á gólfit, svá þá varð dynkr mikill.

Þetta undrast Grímnir, hverju gegna muni, at faðir hans var veginn, en sér engan mann, stökkr upp ok lætr sópa greiprnar um allan hellinn. Þetta þykkir Jökli allmikit gaman, tekr af sér gullit ok vill eigi leynast lengr. Þat sér Grímnir ok ræðr á hann, ok takast þeir fangbrögðum ok glíma allsterkliga, svá flest hlýtr upp at ganga. Verðr þat um síðir, at Grímnir fellr.

Þetta sér Gnípa, skellir upp ok hlær ok mælti: «Nú gerði gæfumuninn, sem betr var, ok mundu, Jökull minn, hverju þú hefir lofat.»

Jökull mælti: «Góðs ertu maklig af mér. Nú eru tvenn kostaboð, Grímnir, sá eini ek drep þik nú þegar í stað, sá annarr, at þú eigir Gnípu, vinkonu mína, ok skaltu vera konungr yfir Jötnaheimi, sem faðir þinn var. Vil ek ok gefa þér allan auð eftir föður þinn.»

Grímnir játar þessu. Lætr Jökull hann nú upp standa, ok ganga innar eftir hellinum. Þar var fagrt um at sjást, gull ok silfr nóg ok góð klæði. Hann skimast um hellinn ok sér, at þar eru tveir menn, lítt haldnir, karlmaðr ok kona. Sitja þau bæði á einum stól ok eru strengd niðr við stólinn með járnhlekkjum sterkum. Þau váru bæði mögr ok þó fögr at áliti. Jökull gekk at stólnum ok spyrr þau at heiti.

Hann segir: «Ek heiti Hvítserkr, sonr Soldáns konungs af Serklandi, en systir mín Marsibilla. Skrámr jötunn heillaði okkr hingat. Ætlaði hann Grímni, syni sínum, systur mína. Höfum vit verit hér fimm vetr. Er ek nú fimmtán vetra, en systir mín þrettán vetra. Hefir því valdit Marsibilla, at ek hefi svá lengi lifat, því at hon sagði þeim feðgum, at nornir hefðu spát henni, at hon mundi deyja þegar í stað, ef ek væra í hel sleginn, en þeir trúðu því. Nú ef Skrámr vissi þat þú værir hér, mundi hann láta drepa þik ok hafa þik í spað, því svá hefir hann fleirum gert.»

Jökull svarar: «Ekki þurfum vit at óttast hann, því at hann er nú dauðr ok allt hans hyski útan Grímnir því ek gaf honum líf.»

«Slíkt eru góð tíðendi,» segir Hvítserkr, «ok muntu gera vel ok gefa okkr líf.»

«Svá skal vera,» segir Jökull.

Eftir þat leysti hann þau ok gaf þeim vín at drekka. Váru þau þar þrjár nætr, en fjórða daginn bjóst Jökull til heimferðar. Gáfu þau honum góðar gjafir Grímnir ok Gnípa, tafl vænt ok góð klæði með guðvef ok sverð þriðja, er Jökull bar síðan alla sína ævi, ok kallaði þat Grímnisnaut, ok marga aðra fáséna gripi ok hvat hann vildi eiga ok í burtu hafa Báðu hvárir aðra vel fara. Var Grímnir þar eftir ok Gnípa, en þau systkin gengu með Jökli ok kómu til skálans. Allir fögnuðu vel Jökli ok félögum hans.

Leið nú svá vetrinn. En sumardag inn fyrsta kómu Grímnir ok Gnípa, ok heilsuðu hvárir öðrum vel. Grímnir bað Jökul ganga með sér ofan til sjóvar. Hann gerði svá. En er þeir kómu þar, sá hann skip með rá ok reiða fljóta fyrir landi með farmi.

Grímnir mælti: «Hér er bátr, er ek vil gefa þér ok Gnípa, vinkona þín. Höfum vit barit hann saman í vetr.»

Jökull þakkaði þeim vel ok mælti: «Ek vil hér í mót gefa þér, Gnípa, allt þat góz, er var í helli föður þíns.»

Þau þökkuðu honum bæði ok báðu hann kalla á sik, ef hann þyrfti lítils við. «Skal okkr ekki hægt um vera, ef eigi förum. Munum vér skilja hér at sinni at sýn, en eigi at vináttu,» — gengu síðan heim, en Jökull bað menn sína at hraða sér. Þeir gerðu svá, stigu á skip ok létu í haf.

Jökull mælti: «Hvert skulum vér heðan halda?»

Hvítserkr svarar: «Ef ek réða, þá skyldum vér fara til Serklands.»

Jökull segir, at hann skyldi því ráða, — «tak til ok seg fyrir leiðinni.»

Hann segist svá gera mundu. Gaf þeim síðan vel byri ok kómu við Serkland í þá höfn, er þeir vildu kjósa, fyrir höfuðborg Soldáns konungs. Konungr sendi til skips, ok þegar hann vissi, hverir menn at landi váru komnir, gekk hann sjálfr til strandar. Hvítserkr ok Marsibilla runnu í móti honum. Varð þá mikill fagnaðarfundr.

Konungr bauð Jökli heim með sér til veizlu með alla sína menn, ok þat þáði hann, ganga síðan heim til hallar. Settist konungr í hásæti ok á aðra hönd honum Jökull, en sonr hans á aðra. Var Jökli þar leitat inna helztu virðinga. Konungr spyrr Hvítserk, hvat fram hefði farit um hans ævi, síðan þeir skildu. Hann segir honum allt sem greiniligast ok hversu Jökull hefði hjálpat honum ok hverr afreksmaðr hann var. Konungr lét vel yfir ok kvað hann vera afbragð flestra manna.

Var nú gleði mikil í höllinni ok glaumr ok drukkit fímet ok klaret. Þar var sungit, básúnat ok leikit með allra handa hljóðfærum, er fá kunni.

En annan dag veizlunnar hefr Jökull upp bónorð sitt ok biðr sér til handa Marsibilla konungsdóttur. Konungr tók því vel ok segir, at þat væri makligast, at hann nyti hennar ásta. Var þetta at ráði gert ok brúðkaup sett ok Marsibilla inn leidd í höllina með allri gleði, þeiri er fást mátti í því landi. Var nú aukin veizlan at nýju. Konungrinn gaf dóttur sinni hálft Serkland. Veizlan stóð hálfan mánuð, en at henni liðinni leiddu konungr ok Jökull með góðum gáfum út hvern mann, ok hurfu þeir síðan heim aftr.

Jökull gaf Hvítserki taflit góða ok skrúðann, þann er Grímnir gaf honum, var þat allgóð gersemi, ok sórust þeir í fóstbræðralag ok lögðust í hernað ok leituðu sér fjár ok frægðar, drápu berserki ok illþýðisfólk, en kaupmönnum gáfu þeir grið ok heldu heim at hausti. Gerðu þeir svá sex sumur í samt. En er þeim leiddist í hernaði at vera, settust þeir at löndum.

Þá andaðist Soldán konungr, faðir Hvítserks. Var hann þá til konungs tekinn yfir allt Serkland ok fekk sér drottningar, dóttur konungs í Blálandi. Þá gaf hann ríkit í vald Jökli, fóstbróður sínum, ok þar með konungsnafn. Stýrði Jökull ríki sínu allt til dauðadags. Átti hann mörg börn með sinni drottningu, Marsibilla, ok tóku sum konungdóm ok ríki eftir hann.

Ok lýkr svá frá honum at segja.

Источник: Íslendinga sögur. Guðni Jónsson bjó til prentunar.

Сканирование: Heimskringla

OCR: Стридманн