Sneglu-Halla þáttr

Þat er upphaf þessarrar frásagnar, at Haraldr konungr Sigurðarson réð fyrir Noregi. Þat var í þann tíma, er Magnús konungr, frændi hans, var andaðr.

Svá er sagt, at Haraldr konungr var allra manna vitrastr ok ráðgastr; varð þat ok flest at ráði, er hann lagði til. Hann var skáld gott. Jafnan kastaði hann háðyrðum at þeim mǫnnum, er honum sýndisk; þoldi hann ok allra manna bezt, þótt at honum yrði kastat klámyrðum, þá er honum var gott í skapi. Hann átti þá Þóru, dóttur Þorbergs Árnasonar. Honum þótti mikit gaman at skáldskap ok hafði jafnan þá með sér, er kveða kunnu.

Þjóðólfr hét maðr; hann var íslenzkr ok ættaðr ór Svarfaðardal, kurteiss maðr ok skáld mikit. Hann var með Haraldi konungi í inum mestum kærleikum; kallaði konungr hann hǫfuðskáld sitt ok virði hann mest allra skálda. Hann var ættsmár ok menntr vel, ǫfundsjúkr við þá, er til kómu.

Haraldr konungr elskaði mjǫk Íslendinga; gaf hann til Íslands marga góða hluti, klukku góða til Þingvallar; ok þá er hallæri þat it mikla kom á Ísland, er ekki hefir slíkt komit annat, þá sendi hann út til Íslands fjóra knǫrru hlaðna með mjǫl, sinn í hvern fjórðung, ok lét flytja í brott fátœka menn sem flesta af landinu.

2. Halli fór útan ok svaraði konungi.

Bárðr hét maðr ok var hirðmaðr Haralds konungs. Hann sigldi til Íslands ok kom út at Gásum ok vistaðisk þar um vetrinn.

Sá maðr tók sér far með honum, er Halli hét ok var kallaðr Sneglu-Halli; hann var skáld gott ok orðgreppr mikill. Halli var hár maðr ok hálslangr, herðilítill ok handsíðr ok ljótlimaðr; hann var ættaðr ór Fljótum.

Þeir sigldu þegar þeir váru búnir, ok hǫfðu langa útivist, tóku Nóreg um haustit norðr við Þrándheim, við eyjar þær, er Hítrar heita, ok sigldu síðan inn til Agðaness ok lágu þar um nótt. En um morgininn sigldu þeir inn eptir firðinum lítinn byr, ok er þeir kómu inn um Rein, sá þeir, at langskip þrjú reru innan eptir firðinum. Dreki var it þriðja skipit. Ok er skipin réru hjá kaupskipinu, þá gekk maðr fram ór lyptingunni á drekanum, í rauðum skarlatsklæðum, ok hafði gullhlað um enni, bæði mikill ok tiguligr.

Þessi maðr tók til orða: “Hverr stýrir skipinu eða hvar váru þér [í vetr], hvaðan ýttu þér,2 eða hvar tóku þér fyrst land, eða hvar lágu þér í nótt?”

Þeim varð næsta orðfall kaupmǫnnum, er svá margs spurt senn. Halli svarar þá: “Vér várum í vetr á Íslandi, en ýttum af Gásum, en Bárðr heitir stýrimaðr, en tókum land við Hitrar, en lágum í nótt við Agðanes”.

Þessi maðr spurði, er reyndar var Haraldr konungr Sigurðarson: “Sarð hann yðr þá eigi Agði?”

Konungrinn brosti at ok mælti: “Er nokkurr til ráðs um, at hann muni enn síðar meir veita yðr þessa þjónustu?”

“Ekki”, sagði hann Halli, “ok bar þó einn hlutr mest til þess, er vér fórum enga skǫmm af honum”.

Halli vissi gjǫrla, við hvern hann talaði. “Þat, herra”, sagði hann, “ef yðr forvitnar at vita, at hann Agði beið at þessu oss tignari manna ok vætti yðvar þangat í kveld ok mun hann þá gjalda af hǫndum þessa skuld ótæpt”.

Eigi er getit orða þeirra fleiri at sinni. Sigldu þeir kaupmenninir inn til kaupangs, ok skipuðu þar [vǫru] upp, ok leigðu sér hús í bœnum.

Fám nóttum síðar kom konungr inn aptr til bœjar ok hafði hann farit í eyjar út at skemmta sér. Halli bað Bárð at fylgja sér til konungsins, ok kvezk vilja biðja hann vetrvistar, en Bárðr bauð honum með sér at vera. Halli bað hann hafa þǫkk fyrir, en kvezk með konunginum vilja vera, ef þess væri kostr.

3. Halli fekk hirðvist ok frá vísum Þjóðólfs.

Einn dag gekk Bárðr til konungs ok Halli með honum. Bárðr kvaddi konung. Konungr tók vel kveðju hans ok spurði margs af Íslandi eða hvárt hann hefði flutt útan nǫkkura íslenzka menn.

Bárðr sagðisk flutt hafa einn íslenzkan mann, — “ok heitir hann Halli ok er nú hér, herra, ok vill biðja yðr vetrvistar.”

Halli gekk þá fyrir konunginn ok kvaddi hann. Konungrinn tók honum vel ok spurði, hvárt hann hefði svarat honum á firðinum, — “er vér fundumsk”.

Konungrinn sagðisk eigi spara mundu mat við hann, ok bað vera at búi sínu nǫkkuru. Halli kvezk með hirðinni vera vilja eða leita sér annars ella.

Konungrinn kvað svá fara jafnan, — “at mér er um kennt, ef várr vinskapr ferr eigi vel af hendi, þó at mér þykki varla svá vera. Eruð þér einráðir, Íslendingar, ok ósiðblandnir. Nú ver, ef þú vill, ok ábyrgsk þik sjálfr, hvat sem í kann gerask”.

Halli kvað svá vera skyldu ok þakkaði konunginum. Var hann nú með hirðinni ok líkaði hverjum manni vel til hans. Sigurðr hét sessunautr Halla, gamall hirðmaðr ok gæfr.

Sá var siðr Haralds konungs at eta einmælt; var fyrst borin vist fyrir konung, sem ván var, ok var hann þá jafnan mjǫk mettr, er vistin kom fyrir aðra. En þá er hann var mettr, klappaði hann með knífskapti sínu á borðit ok skyldi þá þegar ryðja borðin, ok váru margir þá hvergi nærri mettir.

Þat bar við eitt sinn, er konungr gekk úti um stræti ok fylgðin með honum.3 Þeir heyrðu í eitt herbergi deild mikla. Þar váru at sútari ok járnsmiðr, ok þar næst flugusk þeir á. Konungrinn nam staðar ok sá á um stund. Síðan mælti hann:

“Gǫngum burt, hér vil ek engan hlut at eiga, en þú, Þjódólfr, yrk um þá vísu.”

“Herra,” segir hann, “eigi samir þat, þar sem ek em kallaðr hǫfuðskáld yðvart.”

Konungr svarar: “Þetta er meiri vandi en þú munt ætla; þú skalt gera af þeim alla menn aðra en þeir eru; lát annan vera Sigurð Fáfnisbana ok annan Fáfni ok kenn þó hvárn til sinnar iðnar.”

1. Sigurðr eggjaði sleggju
snák váligrar brákar,
en skafdreki skinna
skreið of leista heiði.
menn sáusk orm, áðr ynni,
ilvegs búinn kilju,
nautaleðrs á naðri
neflangr konungr tangar.

“Þetta er vel kveðit”, segir konungr, “ok kveð nú aðra ok lát nú vera annan Þór, en annan Geirrøð jǫtun ok kenn þó hvárn til sinnar iðnar”.

2. Varp ór þrætu þorpi
Þórr smiðbelgja stórra
hvapteldingum hǫldnum
hafra kjǫts at jǫtni.
Hljóðgreipum tók húða
hrøkkviskafls ór afli
glaðr við galdra smiðju
Geirrøðr síu þeirri.

“Ekki ertu mæltr um þat,” sagði konungr, “at þú ert órleysingr til skáldskapar,” — ok lofuðu allir, at vel væri ort. Ekki var Halli við þetta. Ok um kveldit, er menn sátu við drykk, kváðu þeir fyrir Halla ok sǫgðu hann eigi mundu svá yrkja, þótt hann þœttisk skáld mikit.

Halli kvezk vita, at hann orti verr en Þjóðólfr, — “enda mun þá first um fara, ef ek leita ekki við at yrkja, enda sé ek ekki við,” segir Halli.

Þetta var þegar sagt konungi ok snúit svá, at hann þœttisk eigi minna skáld en Þjóðólfr.

Konungrinn kvað honum eigi at því verða mundu, — “en vera kann, at vér fáim þetta reynt af stundu”.

4. Frá Tútu dvergi ok grautargerð Halla.

Þat var einn dag, er menn sátu yfir borðum, at þar gekk inn í hǫllina dvergr einn, er Túta hét; hann var frískr at ætt. Hann hafði lengi verit með Haraldi konungi. Hann var eigi hæri en þrevett barn, en allra manna digrastr ok herðimestr, hǫfuðit mikit ok eldiligt, hryggrinn eigi allskammr, en sýlt í neðan, þar sem fœtrnir váru.

Haraldr konungr átti brynju þá er hann kallaði Emmu; hann hafði látit gera hana í Miklagarði. Hon var svá síð, at hon tók niðr á skó Haraldi konungi, þá er hann stóð réttr; var hon ǫll tvefǫld ok svá styrk, at aldri festi járn á. Konungrinn hafði látit fara dverginn í brynjuna ok setja hjálm á hǫfuð honum, ok gyrði hann sverði. Síðan gekk hann inn í hǫllina, sem fyrr var ritat, ok þótti maðrinn vera undrskapaðr.

Konungrinn kvaddi sér hljóðs ok mælti: sá maðr, er kveðr um dverginn vísu, “svá at mér þykki vel kveðin, þiggi at mér kníf þenna ok belti,” — ok lagði fram á borðit fyrir sik gripina. “En vitið þat fyrir víst, ef mér þykkir eigi vel kveðin, at hann skal hafa óþǫkk mína, en missa gripanna beggja.”

Ok þegar er konungr hafði flutt ørendi sitt, kveðr maðr vísu utar á bekkinn, ok var þat Sneglu-Halli:

3. Fœrðr sýndisk mér frændi
Frísa kyns í brynju,
gengr með hirð í hringum
hjálmfaldinn kúrfaldi.
Flœrat eld í ári
úthlaupi vanr Túta,
sék á síðu leika
sverð rúghleifa skerði.

Konungr bað fœra honum gripina, — “ok skaltu ná hér á sannmæli, því at vísan er vel kveðin.”

Þat var einn dag, er konungrinn var mettr, at hann klappaði knífi á borðit ok bað ryðja. Þjónustumenn gerðu svá. Þá var Halli hvergi nærri mettr. Tók hann þá stykki eitt af diskinum ok helt eptir ok kvað þetta:

Um morguninn eptir, er konungr var kominn í sæti sitt ok hirðin, gekk Halli í hǫllina ok fyrir konunginn. Hann hafði skjǫld sinn ok sverð á baki sér. Hann kvað vísu:

5. Selja munk við sufli
sverð mitt, konungr, verða
ok, rymskyndir randa,
rauðan skjǫld við brauði.
Hungrar hilmis drengi,
heldr gǫngum vér svangir;
nær dregr hrygg at hvμru,
Haraldr sveltir mik, belti.

Engu svarar konungr ok lét sem hann heyrði eigi; en þó vissu allir menn, at honum mislíkaði. Litlu síðar var þat einn dag, er konungrinn gekk úti um stræti ok fylgðin með honum; þar var ok Halli í fǫr; hann snaraði fram hjá konunginum. Konungrinn kvað þetta:

segir Halli. Hleypr hann Halli þá upp í garðinn ok þangat sem var eldahús; þar hafði hann látit gera graut í steinkatli ok settisk til ok etr grautinn. Konungr sér, at Halli hverfr upp í garðinn. Hann kvaddi til Þjóðólf ok tvá menn aðra at leita Halla. Konungr veik ok upp í garðinn. Þeir finna hann, þar sem hann át grautinn. Konungr kom þá at ok sá, hvat hann hafðisk at. Konungr var inn reiðasti, ok spurði Halla, hví hann fór af Íslandi til hǫfðingja til þess at gera af sér skǫmm ok gabb.

“Látið eigi svá, herra,” segir Halli, “jafnan sé ek yðr eigi drepa hendi við góðum sendingum.”

Halli stóð þá upp, ok kastaði niðr katlinum, ok skall við haddan. Þjóðólfr kvað þá þetta:

7. Haddan skall, en Halli
hlaut offylli grautar,
hornspnu kveð ek hnum
hlýða betr an prýði.

Konungrinn gekk þá burtu ok var allreiðr, ok um kveldit kom engi matr fyrir Halla, sem fyrir aðra menn. Ok er menn hǫfðu snætt um stund, komu inn tveir menn ok báru í milli sín trog mikit, fullt grautar ok með spán, ok settu fyrir Halla. Hann tók til ok át sem hann lysti ok hætti síðan.

Konungr bað Halla eta meira. Hann kvezk eigi mundu eta meira at sinni. Haraldr konungr brá þá sverði ok bað Halla eta grautinn, þar til er hann spryngi af. Halli kvezk eigi mundu sprengja sik á grauti, en segir konung ná mundu lífi sínu, ef hann væri á þat einhugi. Konungr sezk þá niðr ok sliðrar sverðit.

5. Halli kvað vísu at boði konungs.

Nǫkkuru síðar var þat einn dag, at konungr tók disk einn af borði sínu, ok var á steikðr gríss, ok bað Tútu dverg fœra Halla, — “ok bið hann yrkja vísu, ef hann vill halda lífinu, ok hafa kveðit, áðr þú kemr fyrir hann, ok seg honum eigi fyrr en þú kemr á mitt gólf.”

“Eigi em ek þess fúss”, segir Túta, “því at mér líkar vel við Halla.”

“Sé ek”, segir konungr, “at þér líkar vel vísan ok þykkir góð, sú er hann orti um þik, ok muntu gǫrla heyra kunna. Nú far í brott í stað, ok ger sem ek býð.”

Túta tók nú við diskinum ok gekk á mitt gólfit ok mælti: “Þú, Halli, yrk vísu at boði konungs, ok haf ort, áðr ek kem fyrir þik, ef þú vill halda lifinu.”

8. Grís þá greppr at ræsi
grundtrauðustum dauðan,
Njǫrðr sér bǫrg á borði
bauglands fyr sér standa.
Runa síður lítk rauðar,
ræðk skjóttgǫru kvæði,
rana hefr seggr á svíni
send heill, konungr, brenndan.

Konungr mælti þá: “Nú skal gefa þér upp reiði mína, Halli, því at vísan er vel kveðin, svá skjótt sem til var tekit.”

6. Konungr atti saman Halla ok Þjóðólfi.

Frá því er sagt einn dag, at Halli gekk fyrir konunginn, þá er hann var glaðr ok kátr. Þar var þá Þjóðólfr ok mart annarra manna. Halli sagðisk hafa ort drápu um konunginn ok bað sér hljóðs. Konungrinn spurði, hvárt Halli hefði nǫkkut kvæði fyrri ort. Halli kvezk eigi hafa ort.

“Þat munu sumir menn mæla,” segir konungr, “at þú takisk mikit á hendr, slík skáld sem ort hafa um mik áðr eptir nokkurum málefnum, eða hvat synisk þér ráð, Þjóðólfr?”

“Ekki kann ek, herra, at gefa yðr ráð,” segir Þjóðólfr, “en hitt mun hóti nær, at ek mun kunna at kenna Halla heilræði.”

“Þat lýgr hann, at hann sagðisk ekki kvæði ort hafa”, sagði Þjóðólfr, “en ek segi hann ort hafa.”

Þjóðólfr svarar: “Þat kǫllum vér Kollu-vísur, er hann orti um kýr, er hann gætti út á Íslandi”.

“Því,” segir Halli, “at lítil kvæðismynd myndi á því þykkja, ef þetta skal heyra, ok lítt mun því verða á lopt haldit.”

“Kveða mun Þjóðólfr þá skulu Soðtrogsvísur, er hann orti út á Íslandi”, segir Halli, ok er þat vel, at Þjóðólfr leitaði á mik eða afvirði fyrir mér, því at upp eru svá komnir í mér bitar ok jaxlar, at ek kann vel at svara honum jǫfnum orðum.”

Halli svarar: “Þat er ort um þat, er hann bar út ǫsku með ǫðrum systkinum sínum, ok þótti þá til einkis annars fœrr fyrir vitsmuna sakir, ok varð þó um at sjá, at eigi væri eldr í, því at hann þurfti allt vit sitt í þann tíma.”

“Því, herra,” segir Þjóðólfr, “at ek vilda flýta oss til leika, en ekki váru verk á mik lagin.”

“Þat olli því,” segir Halli, “at þú þóttir eigi hafa verkmanns vit.”

“Ekki skuluð þit við talask,” segir konungr, “en heyra viljum vér kvæðin bæði.” Ok svá varð at vera.

Kvað þá hvárr sitt kvæði, ok er lokit kvæðunum, mælti konungrinn: “Lítit er kvæðit hvárttveggja, enda munu lítil hafa verit yrkisefnin, ok er þat þó enn minna, er þú hefir ort, Þjóðólfr.”

“Svá er ok, herra,” segir Þjóðólfr, “ok er Halli orðhvass mjǫk. En skyldara þœtti mér honum at hefna fǫður síns en eiga sennur við mik hér í Noregi.”

“Hví fórtu af Íslandi til hǫfðingja við þat, at þú hafðir eigi hefnt fǫður þíns?” segir konungr.

“Því, herra,” segir Halli, “at ek var barn at aldri, er faðir minn var veginn, ok tóku frændr málit ok sættusk á fyrir mína hǫnd. En þat þykkir illt nafn á váru landi at heita griðníðingr.”

Konungrinn svarar: “Þat er nauðsyn at ganga eigi á grið eða sættir, ok er ór þessu allvel leyst.”

“Svá hugða ek, herra,” segir Halli, “en vel má Þjóðólfr tala stórmannliga um slíka hluti, því at engan veit ek jafngreypiliga hefnt hafa síns fǫður sem hann.”

“Víst er Þjóðólfr líkligr til at hafa þat hraustliga gǫrt”, segir konungr, “eða hvat [er] verkum gǫrt um þat, at hann hafi þat framar gǫrt en aðrir menn?”

Halli mælti: “Þat hygg ek, at Þorljótr héti faðir Þjóðólfs; hann bjó í Svarfaðardal á Íslandi ok var fátœkr mjǫk, en átti fjǫlda barna. En þat er siðr á Íslandi á haustum, at bœndr þinga til fátœkra manna, ok var þá engi fyrri tilnefndr, en Þorljótr, faðir Þjóðólfs, ok einn bóndi var svá stórlyndr, at hann gaf honum sumargamlan kálf. Síðan sœkir hann kálfinn ok hafði á taum, ok var lykkja á enda taumsins, ok er hann kemr heim at túngarði sínum, hefr hann kálfinn upp á garðinn, ok var furðuliga hár garðrinn, en þó var hæra fyrir innan, því at þar hafði verit grafit torf til garðsins. Síðan ferr hann inn yfir garðinn, en kálfrinn veltr út af garðinum. En lykkjan, er á var taumsendanum, brásk um háls honum Þorljóti, ok kenndi hann eigi niðr fótum; hekk nú sínum megin hvárr, ok váru dauðir báðir, er til var komit. Drógu bǫrnin heim kálfinn ok gerðu til matar, ok hygg ek, at Þjóðólfr hefði óskert sinn hlut af honum.”

Þjóðólfr brá sverði ok vildi hǫggva til Halla. Hljópu menn þá í milli þeirra.

Konungr kvað hvárigum hlýða skyldu at gera ǫðrum mein, — “leitaðir þú, Þjóðólfr, fyrr á Halla.”

Varð nú svá at vera sem konungr vildi. Fœrði Halli drápuna, ok mæltisk hón vel fyrir, ok launaði konungr honum góðum penningum. Leið nú á vetrinn, ok var allt kyrt.

7. Frá Halla ok Einari flugu.

Einarr var maðr nefndr ok var kallaðr fluga. Hann var son Háreks ór Þjóttu. Hann var lendr maðr ok hafði sýslu á Hálogalandi ok Finnferð af konungi, ok var nú í kærleikum miklum við konung, en þó eldi þar jafnan ýmsu á. Einarr var óeirðarmaðr mikill. Drap hann menn, ef eigi gerðu allt sem hann vildi, ok bœtti engan mann. Einars var ván til hirðarinnar at jólunum.

Þeim Halla ok Sigurði, sessunaut hans, varð talat til Einars. Sagði Sigurðr Halla frá, at engi maðr þorði at mæla í móti Einari eða í aðra skál at leggja en hann vildi, ok hann bœtti eigi fé fyrir víg eða rán.

Halli svarar: “Vændis-hǫfðingjar myndi slíkir kallaðir á váru landi”.

“Mæl þú varliga, félagi,” segir Sigurðr, “því at hann er lítilþægr at orðum, er honum eru í móti skapi”.

“Þó at þér séð allir svá hræddir,” segir Halli, “at engi yðar þori at mæla eitt orð í móti honum, þá segi ek þér þat, at ek skylda kæra, ef hann gerði mér rangt, ok þess get ek, at hann bœti mér”.

Þar til þræta þeir hér um, at Halli býðr Sigurði at veðja hér um. Leggr Sigurðr hér við gullhring, er stóð hálfa mǫrk, en Halli leggr við hǫfuð sitt.

Einarr kemr at jólunum, ok sitr hann á aðra hǫnd konungi ok menn hans út frá honum. Var honum ǫll þjónusta veitt sem konungi sjálfum.

Ok jóladag, er menn váru mettir, mælti konungrinn: “Nú viljum vér hafa fleira til gamans en drekka. Skaltu nú, Einarr, segja oss, hvat til tíðenda hefir orðit í fǫrum yðrum”.

Einarr svarar: “Eigi kann ek þat í frásagnir at fœra, herra, þó at vér knúskim bú-Finna eðr fiskimenn”.

Konungr svarar: “Segið settliga, því at vér erum lítilþægir at, ok þykkir oss gaman at því ǫllu, þó at yðr þykki lítilsvert, er jafnan standið í stríði”.

“Þat er þó, herra, helzt at segja”, segir Einarr, “at í fyrra sumar, er vér kómum norðr á Mǫrkina, mœttum vér Íslandsfari einu, ok hǫfðu þeir orðit þangat sæhafa ok setit þar um vetrinn. Bar ek á hendr þeim, at þeir myndu átt hafa kaup við Finna fyrir utan yðvart lof eða mitt, en þeir duldu ok gengu eigi við; en oss þóttu þeir ótrúligir, ok beidda ek þá rannsóknar, en þeir synjuðu þverliga. Ek sagða þat þá, at þeir skyldi hafa þat, er þeim væri verra ok makligra, ok bað ek mína menn vápnask ok leggja at þeim. Ek hafða fimm langskip, ok lǫgðum vér at á bæði borð ok léttum eigi fyrr en hroðit var skipit. Ok einn íslenzkr maðr, er þeir kǫlluðu Einar, varðisk svá vel, at hans maka fann ek aldri ok víst var skaði at um þann mann, ok eigi hefðim vér unnit skipit, ef slíkir hefði allir verit innanbords”.

“Illa gerðir þú þat, Einarr”, segir konungr, er þú drepr saklausa menn, þó at eigi geri allt, er þér líkar bezt”.

“Mun ek eigi”, sagði Einarr, “sitja fyrir hættu þeirri; en mæla þat sumir menn, herra, at þér gerið eigi allt sem guðréttiligast; en þeir reyndusk illa, ok fundum vér mikinn finnskrep í skipinu”.

Halli heyrði, hvat þeir tǫluðu, ok kastaði knífinum fram á borðit ok hætti at eta.

Sigurðr spurði, ef hann væri sjúkr. [Halli kvazk eigi sjúkr] vera, en kvað þetta þó sótt verra. “Einarr fluga sagði lát Einars bróður míns, er hann kvezk fellt hafa á kaupskipinu í fyrra sumar, ok má vera, at nú gefi til at leita eptir bótunum við hann Einar”.

“Nei”, segir Halli, “ekki myndi hann svá við mik gera, ef hann ætti eptir mik at mæla”.

Hljóp hann þá fram yfir borðit, gekk innar fyrir hásætit ok mælti: “Tíðendi sǫgðuð þér, Einarr bóndi, þau er mér akta œrit mjǫk, í drápi Einars bróður míns, er þér sǫgðuzk feldan hafa á kaupskipinu í fyrra sumar. Nú vil ek vita, hvárt þú vill nǫkkuru bœta mér Einar, bróður minn”.

“Eigi er mér skylt at trúa því,” segir Halli, “at þér væri allt illa gefit, þó at ek heyrða þat sagt”.

Halli gekk at sitja. Sigurðr spyrr, hvé farizk hefði. Halli svarar ok kvezk hafa hótun fyrir fébœtr. Sigurðr bað hann eigi optar koma á þetta mál, ok sé laus veðjanin.

Ok annan dag eptir gekk Halli fyrir Einar ok mælti: “’Þat mál vil ek vekja, Einarr, ef þú vill nǫkkuru bœta mér bróður minn”.

Einarr svarar: “Þú ert seinþreyttr at, ok ef þú dregsk eigi brott, þá muntu fara slíka fǫr sem bróðir þinn eðr verri”.

Konungrinn bað hann eigi svá svara, — “ok er þat frændunum ofraun, ok veit eigi, hvers hugar hverjum lér. En þú, Halli, kom eigi aptr á þetta mál, því at stœrri bokkar verða at þola honum slíkt en þú ert.”

Gekk hann þá til rúms síns. Sigurðr fagnar bonum vel ok spurði, hvé farizk hafði. Halli kvezk hafa heitan fyrir fébœtr af Einari.

“Gefa vil ek þér nú til hringinn”, segir Sigurðr, “at þú látir vera kyrt, er þetta hefir þó nǫkkut af mér til hlotizk í fyrstu.”

Halli svarar: “Sýnir, hverr maðr þú ert, ok ekki má þér um kenna, hversu sem til vegar ferr; en prófa skal enn um sinn”.

Ok þegar um morguninn, er konungr tók handlaugar ok Einarr fluga, gekk Halli at honum ok kvaddi konunginn. Konungrinn spyrr, hvat hann vildi.

“Herra,” segir Halli, “ek vil segja yðr draum minn. Ek þóttumk vera allr maðr annarr en ek em.”

“Ek þóttumk vera Þorleifr skáld, en hann Einarr fluga þótti mér vera Hákon jarl Sigurðarson, ok þóttumk ek hafa ort um hann níð, ok munda ek sumt níðit, er ek vaknaða.”

Sneri Halli þá útar eptir hǫllinni ok kvað nǫkkut fyrir munni sér, ok námu menn eigi orðaskil.

Konungr mælti: “Þetta var ekki draumr annarr en hann dregr þessi dœmi saman; ok svá mun fara með ykkr, sem fór með þeim Hákoni Hlaðajarli ok Þorleifi skáldi, ok þat sama gerir Halli; hann svífisk einskis, ok megu vit sjá, at bitit hefir níðit ríkari menn en svá sem þú ert, Einarr, sem var Hákon jarl, ok mun þat munat, meðan Norðrlǫnd eru byggð, ok er verri einn kviðlingr, ef munaðr verðr eptir, en lítil fémúta, um dýran mann kveðinn, ok ger svá vel ok leys hann af með nǫkkuru.”

“Þér skuluð ráða, herra”, segir Einarr, “ok seg honum, at hann taki þrjár merkr silfrs af féhirði mínum, er ek fekk honum síðast í sjóði.”

Þetta var sagt Halla. Gekk hann at finna féhirðinn ok sagði honum. Hann kvað vera fjórar merkr silfrs í sjóðnum. Halli kvezk þrjár hafa skyldu. Halli gekk þá fyrir Einar ok sagði honum.

“Nei”, sagði Halli, “ǫðruvís skaltu ná lífi mínu en ek verða þjófr at fé þínu, ok sá ek, at þú hafðir þat ætlat mér.”

Ok svá var, at Einarr hafði þat ætlat Halla, at hann myndi þat, er í var sjóðnum, hafa, ok þótti honum þat nóg banasǫk.

Gekk Halli nú til sætis síns ok sýndi Sigurði féit. Sigurðr tók hringinn ok kvað Halla vel hafa til unnit.

“Eigi erum vit þá jafnir þegnar, ok tak hring þinn ok njót manna bezt. En þér satt at segja, þá átta ek aldri skylt við þenna mann, er Einarr hefir drepit, ok vilda ek vita, ef ek næða fénu af honum.”

8. Halli fór til Danmerkr.

Um várit bað Halli konung orlofs at fara til Danmerkr í kaupferð. Konungr bað hann fara sem hann vildi, — “ok kom aptr skjótt, því at oss þykkir gaman at þér, ok far varliga fyrir Einari flugu; hann mun hafa illan hug á þér, ok sjaldan veit ek honum jafnsleppt tekizk hafa”.

Þat bar til eitt sinn, er hann skyldi hafa þing fjǫlmennt, ok er menn skyldu þar mæla lǫgskilum sínum, þá var svá mikit háreysti ok gap, at engi maðr mátti þar málum sínum fram koma, ok fóru menn við þat heim um kveldit.

Þat var um kveldit, er menn komu til drykkjar, at Rauðr mælti: “Þat væri ráðleitinn maðr, er ráð fyndi til, at fólk þetta allt þagnaði”.

Halli svarar: “Þat fæ ek gǫrt, þegar er ek vil, at hér skal hvert mannsbarn þagna”.

Um morguninn komu menn til þings ok var nú slíkt óp ok gap, sem inn fyrra dag, ok varð engum málum skilat. Fóru menn við þat heim.

Þá mælti Rauðr: “Viltu veðja um, Halli, hvárt þú fær hljóðit á þinginu eða eigi?”

Halli kvezk þess búinn. Rauðr svarar: “Legg við hǫfuð þitt, en ek gullhring, er stendr mǫrk”.

Um morguninn spurði Halli Rauð, ef hann vildi veðjanina halda. Hann kvezk halda vilja. Kómu menn nú til þingsins ok var nú slíkt óp eða meira, sem ina fyrri dagana.

Ok er menn varði sízt, hleypr Halli upp ok œpir sem hæst mátti hann: “Hlýði allir menn; mér er mikil4 máls þǫrf. Ek skal kæra um óðindælu mína sjálfs;5 mér er hórfin hein ok heinasmjǫr6, skreppa ok þar með allr skreppuskrúði, sá er karlmanni er betra at hafa en at missa.”7

Allir menn þǫgnuðu. Sumir hugðu, at hann mundi œrr orðinn, en sumir hugðu, at hann mundu tala konungs ørendi nǫkkur. Ok er hljóð fekksk, settisk Halli niðr ok tók við hringinum. En þegar menn sá, at þetta var ekki nema dáruskapr, þá var háreysti sem áðr, ok komsk Halli á hlaupi undan, því at Rauðr vildi hafa líf hans ok þótti þetta verit hafa in mesta ginning. Létti hann eigi fyrr en han kom til Englands.

9. Halli dvaldisk í Englandi.

Þá réð fyrir Englandi Haraldr Guðinason. Halli ferr þegar á konungs fund ok kvezk hafa ort um hann drápu ok bað sér hljóðs. Konungr lét gefa honum hljóð. Sezk Halli fyrir kné konungi ok flutti fram kvæðit; ok er lokit var kvæðinu, spurði konungr skáld sitt, er var með honum, hvern veg væri kvæðit. Hann kvezk ætla, at gott væri. Konungr bauð Halla með sér at vera, en Halli kvezk búinn vera til Nóregs áðr.

Konungr kvað þá þann veg fara mundu af hendi um kvæðislaun — “við þik sem vér njótum kvæðisins, því at engi hróðr verðr oss at því kvæði, er engi kann. Sit nú niðr á golfit, en ek mun láta hella silfri í hǫfuð þér, ok [haf] þá þat, er í hárinu loðir, ok þykkir mér þá hvárt horfa eptir ǫðru, er vér skulum eigi ná nema kvæðit.”

Halli svarar: “Bæði mun vera, at lítilla launa mun vert vera, enda munu þessi launin ok lítil vera. Lofa munu þér, herra, at ek ganga út nauðsynja minna.”

Halli gekk þar til, er skipsmiðir váru, ok bar í hǫfuð sér tjǫru ok gerði sem diskr væri ok gekk síðan inn ok bað hella silfrinu yfir sik. Konungr kvað hann vera brǫgðóttan, ok var nú hellt yfir hann, ok var þat mikit silfr, er hann fekk.

Fór hann síðan þangat, er skip þau váru, er til Nóregs ætluðu, ok váru ǫll brottu nema eitt, ok var þar ráðinn fjǫldi manna með miklum þunga, en Halli hafði of fjár ok vildi gjarna í brott, því at hann hafði ekki kvæði ort um konung annat en kveðit endilausu, ok mátti hann því ekki kenna þat. Stýrimaðr bað hann fá til ráð, at suðrmenn gengi ór skipinu, ok kvezk þá vilja gjarna taka við honum. En þá var komit at vetri. Halli var hjá þeim í herbergjum um hríð.

Eina nótt lét Halli illa í svefni, ok var lengi, áðr en þeir fengu vakit hann. Þeir spurðu, hvat hann hefði dreymt.

Halli kvað lokit því, at hann myndi biðja þá fars heðan frá. “Mér þótti maðr koma at mér ógurligr ok kvað þetta:

9. Hrang es, þars hávan þǫngul
heldk of, síz ek fjǫr seldak;
sýnt es, at ek sitk at Ránar,
sumir ró í búð með humrum.
Ljóst es lýsu at gista,
lǫnd ák út fyr strǫndu,
því sitk bleikr í brúki,
blakir mér þari of hnakka,
blakkir mér þari of hnakka.”

Ok er suðrmenn vissu draum þenna, réðusk þeir ór skipinu ok þótti bani sinn, ef þeir fœri þar í. Halli rézk þegar í skip ok sagði, at þetta var prettr hans, en engi draumr. Ok tóku þeir út, þegar þeir váru búnir, ok tóku Nóreg um haustit, ok fór Halli þegar til Haralds konungs.

Hann tók vel við Halla ok spurði, hvárt hann hefði ort um aðra konunga. Halli kvað þetta:

10. Ortak eina
of jarl þulu,
verðrat drápa
með Dǫnum verri.
Fǫll eru fjórtán
ok fǫng tíu,
opit es ok ǫndvert,
ǫfugt stígandi;
svá skal yrkja,
sás illa kann.

10. Frá Haraldi konungi ok Halla.

Haraldr konungr fór um várit til Gulaþings; ok um daginn spurði konungr Halla, hversu honum yrði til kvenna um þingit.

Konungrinn fór þaðan norðr til Þrándheims. Ok er þeir sigldu fyrir Stað, áttu þeir Þjóðólfr ok Halli búðarvǫrð at halda, ok var Halli sæsjúkr mjǫk ok lá undir báti, en Þjóðólfr varð at þjóna einn. Ok er hann bar vistina, fell hann um fót Halla, er stóð út undan bátinum. Þjóðólfr kvað þá þetta:

Þóra dróttning var nú með honum ok var hon lítt til Halla, en konungr var vel til hans ok þótti gaman at Halla jafnan.

Þess er getit einn dag, at konungrinn gekk út um stræti ok fylgðin með honum. Halli var þar í fǫr. Konungrinn hafði øxi í hendi, ok ǫll gullrekin, en silfrvafit skaptit ok silfrhólkr mikill á forskeptinu ok þar í ofan steinn góðr. Þat var ágætr gripr. Halli sá jafnan til øxarinnar. Konungr fann þat brátt ok spurði, hvárt Halla litisk vel á øxina. Honum kvezk vel á litask.

“Eigi,” segir Halli, “en várkunn þykki mér yðr, at þér vilið svá selja sem þér keyptuð.”

“Svá skal vera, Halli,” segir konungr, “tak með, ok njót manna bezt, gefin var mér, enda skal svá selja.”

Um kveldit, er menn kómu til drykkjar, talaði dróttning við konung, at þat væri undarligt ok eigi vel til skipt at gefa Halla þá gripi, — “er varla er ótiginna manna eiga, fyrir klámyrði sín, en þá fá sumir lítit fyrir góða þjónustu.”

Konungr kvezk því ráða vilja, hverjum hann gæfi gripi sína. “Vil ek eigi snúa orðum Halla tilins verra, þeim er tvíræði eru.”

Konungr bað Halla mæla nǫkkur tvíræðisorð við Þóru dróttningu. — “ok vit, hversu hon þolir.”

13. Þú est makligust miklu,
munar stórum þat, Þóra,
flenna upp af enni
allt leðr Haralds reðri.

“Takið hann ok drepið,” segir dróttning; “vil ek eigi hafa hrópyrði hans.”

Konungr bað engan svá djarfan vera, at á Halla tœki hér fyrir, — “en at því má gera, ef þér þykkir ǫnnur makligri til at liggja hjá mér ok vera dróttning, ok kanntu varla at heyra lof þitt.”

Þjóðólfr skáld hafði farit til Íslands, meðan Halli var í brottu frá konungi. Þjóðólfr hafði flutt útan af Íslandi hest góðan ok vildi gefa konungi, ok lét Þóðólfr leiða hestinn í konungsgarð ok sýna konungi. Konungrinn gekk at sjá hestinn, ok var mikill ok feitr. Halli var þar hjá, er hestrinn hafði úti sinina. Halli kvað þá:

14. Sýr es ávallt,
hefr saurugt allt
hestr Þjóðólfs erðr,
hann er dróttinserðr.

Halli gerðisk hirðmaðr konungs ok bað sér orlofs til Íslands. Konungr bað hann fara varliga fyrir Einari flugu. Halli fór til Íslands ok bjó þar. Eyddusk honum penningar, ok lagðisk hann í útróðr, ok eitt sinn fekk hann andróða svá mikinn, at þeir tóku nauðuliga land. Ok um kveldit var borinn fyrir Halla grautr, ok er hann hafði etit fá bita, hnígr hann aptr ok var þá dauðr.

Haraldr spurði lát tveggja hirðmanna sinna af Íslandi, Bolla ins prúða ok Sneglu-Halla. Hann svaraði svá til Bolla: “Fyrir dǫrrum mun drengrinn hnigit hafa.” En til Halla sagði hann svá: “Á grauti myndi greyit sprungit hafa.”

Примечания

1 Íslenzk fornrit, IX. bindi. Eyfirðinga sõgur. Reykjavík, 1956, bls. 261–295.

Flateyjarbók, GKS 1005, fol.; ÁM 593, 4to.

2 hvaðan ýttu þér — этих слов нет во Flateyjarbók, но есть в ÍB 45, JS 434, ÍB 384, ÍBR 5. Можно предполагать, что они там были, поскольку Халли ниже отвечает, в том числе, и на этот вопрос.

3 В печатных изданиях, следующих Flateyjarbók (GKS 1005, лист 207r), здесь вставлены слова ok váru margir þá hvergi nærri mettir — очевидный повтор слов из предшествующего предложения. В других рукописях распространённой редакции этот повтор отсутствует.

4 mikil — этого слова нет во Flateyarbók.

5 Начало фразы отсутствует во Flateyarbók.

6 heinasmjõr — по Flateyarbók; в Morkinskinna — heinarsufl.

7 skreppa ok þar með allr skreppuskrúði, sá er karlmanni er betra at hafa en at missa — в Morkinskinna этот текст дан как nál ok skreppa ok allt skjóðuskrúð, þat er betra er at hafa en missa.

(eptir Flateyjarbók1)

1. Frá Haraldi konungi Sigurðarsyni.