Saga Magnús konungs berfœtts

1. Uphaf Magnús konungs berfœtts.

Magnús, sonr Óláfs konungs, var þegar tekinn til konungs í Víkinni eptir andlát Óláfs konungs yfir allan Nóreg. En er Uplendingar spurðu andlát Óláfs konungs, þá tóku þeir til konungs Hákon Þóris-fóstra, brœðrung Magnús. Síðan fóru þeir Hákon ok Þórir norðr til Þrándheims, en er þeir kómu til Niðaróss, þá stefndi hann Eyraþing, ok á því þingi beiðir Hákon sér konungs nafns, ok var honum þat veitt, at bœndr tóku hann til konungs yfir hálft land, svá sem haft hafði Magnús konungr, faðir hans. Hákon tók af við Þrœndi landauragjald ok gaf þeim margar aðrar réttarbœtr; hann tók af við þá jólagjafir; snørusk þá ok allir Þrœndir til vináttu við Hákon konung. Þá tók Hákon konungr sér hirð, fór síðan aptr til Uplanda; hann veitti Uplendingum réttarbœtr allar slíkar sem Þrœndum; váru þeir ok fullkomnir vinir hans. Þá var þetta kveðit í Þrándheimi:

170.
Ungr kom Hákon hingat,
(hann’s baztr alinn manna)
frægðar mildr (á foldu)
fór með Steigar-Þóri;
syni Áleifs bauð síðan
sjalfr of Nóreg halfan
mildr, en Magnús vildi
málsnjallr hafa allan.

2. Dauði Hákonar.

Magnús konungr fór um haustit norðr til kaupangs; en er hann kom þar, þá fór hann í konungsgarð ok var þar at herberginu ok dvalðisk þar ǫndverðan vetr. Hann helt vii. langskipum í vǫk þiðri fyrir konungsgarði í Nið. En er Hákon konungr spurði, at Magnús konungr var kominn í Þrándheim, þá fór hann austan um Dofrafjall ok svá til Þrándheims ok til kaupangs ok tók hann sér herbergi í Skúlagarði ofan frá Klémenskirkju; þar var inn forni konungsgarðr. Magnúsi konungi líkaði illa stórgjafar þær, er Hákon konungr hafði gefit bóndum til vinsælða sér; þótti Magnúsi sín eign gefin engum mun síðr, ok ýfðisk hugr hans mjǫk við þat, ok þóttisk mishaldinn af við frænda sinn, er hann skyldi svá miklu minni tekjur hafa, en faðir hans hafði haft eða forellri, ok kendi Þóri ráðin um. Hákon konungr ok Þórir urðu þessa varir, ok var uggr á, hver tiltœki Magnús myndi hafa; þótti þeim þat helzt grunsamligt, er Magnús hafði á floti langskip tjǫlduð ok búin. Um várit náliga kyndilmessu, þá lagði Magnús konungr brot á náttarþeli, ok lǫgðu út tjǫlduðum skipum ok ljós undir, ok helt út til Hefringar, bjó þar um nótt, ok gerðu þar elda stóra á landi uppi. Þá hugði Hákon konungr ok lið þat, er í býnum var, at þat væri gǫrt til svika; hann lét blása liðinu út, ok sótti allr kaupangslýðr til, ok váru í samnaði um nóttina. En um morgininn, er lýsa tók, ok Magnús konungr sá allzherjar lið á Eyrunum, þá helt hann út ór firðinum ok svá suðr í Gulaþingslǫg. Hákon konungr byrjaði þá ferð sína ok ætlaði austr í Vík ok átti áðr mót í býnum, talaði þá ok bað menn vináttu ok hét sinni vináttu ǫllum her, kvað sér skugga vera um vilja frænda síns, Magnús konungs. Hákon konungr sat á hesti ok var farbúinn. Allir menn hétu honum vingan með góðum vilja ok fylgð, ef þyrpti, ok fylgði honum lýðr allr út undir Steinbjǫrg. Hákon konungr fór upp til Dofrafjallz; en er hann fór yfir fjallit, reið hann um dag eptir rjúpu nǫkkurri, er fló undan honum; þá varð hann sjúkr ok fekk banasótt ok andaðisk þar á fjallinu, ok var lík hans norðr flutt, ok kom hálfum mánaði síðarr til kaupangs, en hann hafði brot farit; gekk þá allr bœjarlýðr, ok flestr grátandi, móti líki konungs, þvíat allir menn unnu honum hugástum. Lík Hákonar konungs var niðr sett í Kristskirkju. Hákon konungr varð maðr vel hálfþrítøgr at aldri; hann hefir hǫfðingja verit einn ástsælastr í Nóregi af alþýðu. Hann hafði farit norðr til Bjarmalandz, átti þar orrostu ok fekk sigr.

3. Hernaðr í Hallandi.

Magnús konungr helt um vetrinn austr í Vík; en er váraði, helt hann suðr til Hallandz ok herjaði þar víða. Þá brendi hann þar Viskardal ok fleiri heruð; fekk hann þar fé mikit ok fór síðan aptr í ríki sitt; svá segir Bjǫrn inn krephendi í Magnúsdrápu:

171.
Vítt lét Vǫrsa dróttinn,
varð skjótt rekinn flótti
(hús sveið Hǫrða ræsir)
Halland farit brandi;
brendi buðlungr Þrœnda,
blés kastar hel fasta
(vakði viskdœlsk ekkja)
víðs, mǫrg heruð síðan.

Hér getr þess, at Magnús konungr gerði it mesta hervirki á Hallandi.

4 Frá Steigarþóri.

Sveinn er maðr nefndr, sonr Haraldz flettis, danskr maðr at kyni, hann var inn mesti víkingr ok mikill bardagamaðr ok inn hraustasti, ættstórr maðr í sínu landi. Hann hafði verit með Hákoni konungi; en eptir fráfall Hákonar trúði Steigarþórir illa því, at hann myndi komask í sætt eða í vináttu við Magnús konung, ef ríki hans gengi yfir land, fyrir sakir tilverka ok mótgǫngu þeirar, er Þórir hafði áðr haft við Magnús konung. Síðan hǫfðu þeir Þórir ok Sveinn ráð þat, er síðan var framkvæmt, at þeir reistu flokk við styrk ok fjǫlmenni Þóris. En fyrir því at Þórir var þá gamall maðr ok þungfœrr, þá tók Sveinn við stjórn floksins ok hǫfðingjanafni. At þessu ráði hurfu fleiri hǫfðingjar; þeira var œztr Egill, sonr Ásláks af Forlandi. Egill var lendr maðr; hann átti Ingibjǫrgu, dóttur Ǫgmundar Þorbergssonar, systur Skopta ór Gizka. Skjálgr hét maðr ríkr ok auðigr, er enn kom til floksins; þess getr Þorkell hamarskáld í Magnúsdrápu:

172.
Vítt dró sínar sveitir
saman stórhugaðr Þórir
(heldr vǫ́rut þau hǫlðum
haglig rǫ́ð) með Agli;
snǫrp frák á því, ’s urpu
endr, Skjalgs vinum, lendir
menn við morðhauks brynni,
mein, of afl sér steini.

Þeir Þórir hófu flokkinn á Uplǫndum ok kómu ofan í Raumsdal ok Sunn-Mœri ok ǫfluðu sér þar skipa; heldu síðan norðr til Þrándheims.

5. Frá Þóri ok hans atgørðum.

Sigurðr ullstrengr hét lendr maðr, sonr Loðins Viggjarskalla; hann samnaði liði með ǫrvarskurð, þá er hann spurði til floks þeira Þóris, ok stefndi ǫllu liði því, er hann fekk, til Viggju. En Sveinn ok Þórir heldu þannug liði sínu ok bǫrðusk við þá Sigurð ok fengu sigr ok veittu mikit mannspell, en Sigurðr flýði ok fór á fund Magnús konungs. En þeir Þórir fóru til kaupangs ok dvǫlðusk þar um hríð í firðinum, ok kom þar mart manna til þeira. Magnús konungr spurði þessi tíðendi ok stefndi þegar liði saman ok helt siðan norðr til Þrándheims. En er hann kom í fjǫrðinn ok þeir Þórir spurðu þat — þeir lágu þá við Hefring ok váru búnir at halda út ór firðinum —, þá røru þeir á Vagnvíkastrǫnd ok gengu þar af skipum ok kómu norðr í Þeksdali í Seljuhverfi, ok var Þórir borinn í bǫrum um fjallit. Síðan réðu þeir til skipa ok fóru norðr á Hálogaland. En Magnús konungr fór eptir þeim, þá er hann var búinn ór Þrándheimi. Þeir Þórir fóru alt norðr í Bjarkey, ok flýði Jón undan ok Víðkunnr, sonr hans. Þeir Þórir ræntu þar lausafé ǫllu, en brendu bœinn ok langskip gott er Víðkunnr átti. Þá mælti Þórir, er snekkjan brann ok skipit hallaðisk: »meirr á stjórn, Víðkuðr«. Þá var þetta ort:

173.
Breðr í Bjarkey miðri
ból þats ek veit gólast;
téra þarft af Þóri
(þýtr vandar bǫl) standa;
Jóan mun eigi frýja
elds né ráns, es kveldar;
svíðr bjartr logi breiðan
bý; leggr reyk til skýja.

6. Dauði Þóris ok Egils.

Þeir Jón ok Víðkunnr fóru dag ok nótt, til þess er þeir funnu Magnús konung. Þeir Sveinn ok Þórir heldu ok norðan sínu liði ok ræntu viða um Hálogaland. En er þeir lágu á firði þeim, er Harmr heitir, þá sá þeir sigling Magnús konungs, ok þóttusk þeir Þórir eigi hafa lið til at berjask ok røru undan ok flýðu. Røri Þórir ok Egill til Hesjutúna, en Sveinn røri út til hafs en sumt lið þeira røri inn í fjǫrðinn. Magnús konungr helt eptir þeim Þóri. En er skipin rendusk at í lendingunni, þá var Þórir í fyrirrúmi á sínu skipi. Þá kallaði Sigurðr ullstrengr á hann: »ertu heill, Þórir?« Þórir svarar: »heill at hǫndum, en hrumr at fótum«. Þá flýði lið þeira Þóris alt á land upp, en Þórir varð handtekinn. Egill varð ok handtekinn, þvíat hann vildi eigi renna frá konu sinni. Magnús konungr lét flytja þá báða í Vambarhólm. En er Þórir var upp leiddr, reikaði hann á fótum; þá mælti Víðkunnr: »meirr á bakborða, Þórir«. Síðan var Þórir leiddr til gálga; þá mælti hann:

174.
Vǫ́rum félagar fjórir
forðum, einn við stýri.

Ok er hann gekk at gálganum, mælt hann: »ill eru ill ráð«. Síðan var hann hengðr; ok þá er upp reið gálgatréit, var Þórir svá hǫfugr, at sundr slitnaði hálsinn, ok fell búkrinn til jarðar. Þórir var allra manna mestr, bæði hár ok digr. Egill var ok til gálga leiddr, en er konungs þrælar skyldu hengja hann, þá mælti Egill: »eigi skuluð þér mik fyrir því hengja, at eigi væri hverr yðvarr makligri at hanga«, svá sem kveðit var:

175.
Orð frák Agli verða,
unnar dags, á munni,
Sól, við siklings þræla
satt, einarðar latta,
hvern þeira kvað hæra
(hjaldrbliks) an sik miklu
(beið ofmikit eyðir
angr) makligra at hanga.

Magnús konungr sat hjá, er þeir váru hengðir, ok var svá reiðr, at engi var hans manna svá djarfr, at þørði at biðja þeim friðar. Þá mælti konungr, er Egill sparn gálgann: »illa koma þér góðir frændr í þǫrf«. Í því sýndisk, at konungr vildi hafa verit beðinn, at Egill hefði lifat. Svá segir Bjǫrn inn krephendi:

176.
Snarr rauð Sygna harri
sverð á úthlaupsferðum,
vítt nam vargr at slíta
varma brǫ́ð, á Harmi;
frátt, hvé fylkir mátti,
fór svá, at hengðr vas Þórir,
(fǫr vas gunnar gervis
greið) dróttins-svik leiða.

7. Frá refsingum við Þrœndi.

Magnús konungr helt siðan suðr til Þrándheims, veitti þar stórar refsingar þeim mǫnnum, er sannir váru at landráðum við hann, drap hann suma, en brendi fyrir sumum; svá segir Bjǫrn krephendi:

177.
Hrafngreddir vann hrædda
hlífar styggr, í byggðum,
þrœnzka drótt, es þótti
þeim markar bǫl sveima;
hygg at hersa tveggja
herbaldr lyki aldri
sinn; jór vasa svǫ́ru
svangr, fló ǫrn til hanga.

Sveinn Haraldzson flýði fyrst til hafs út ok svá til Danmerkr ok var þar til þess, er hann kom sér í sætt við Eystein konung Magnússon; hann tók Svein í sætt ok gerði hann skutilsvein sinn ok hafði hann í kærleik ok virðingu. Magnús konungr hafði þá ríki einn saman; hann friðaði vel fyrir landi sínu ok eyddi ǫllum víkingum ok útilegumǫnnum; hann var maðr rǫskr ok herskár ok starfsamr ok likari í ǫllu Haraldi konungi fǫðurfǫður sínum í skaplýzku heldr en feðr sínum.

8. Hernaðr Magnús konungs í Suðreyjum.

Magnús konungr byrjaði ferð sína ór landi ok hafði með sér lið mikit ok frítt ok góðan skipakost; helt hann liði því vestr um haf ok fyrst til Orkneyja. Hann tók hǫndum jarlana Pál ok Erlend, sendi þá báða austr í Nóreg, en setti eptir Sigurð son sinn til hǫfðingja yfir eyjunum ok fekk honum ráðuneyti. Magnús konungr helt liði sínu til Suðreyja; en er hann kom þar, tók hann þegar at herja ok brenna byggðina, en drap mannfólkit, ok ræntu alt, þar er þeir fóru, en landzlýðr flýði undan víts vegar, en sumir inn í Skotlandz-fjǫrðu, en sumir suðr í Saltíri eða út til Írlandz; sumir fengu grið ok veittu handgǫngu; svá segir Bjǫrn krephendi:

178.
Lék of Ljóðhús fíkjum
limsorg náar himni,
vítt vas ferð á flótta
fús; gaus eldr ór húsum;
ǫrr skjǫldungr fór eldi
Ívist, (búendr mistu)
róggeisla vann ræsir
rauðan (lífs ok auðar).

179.
Hungrþverrir lét herjat
hríðar gagls á Skíði,
tǫnn rauð Tyrvist innan
teitr vargr í ben margri;
grœtti Grenlands dróttinn,
gekk hátt Skota stekkvir,
(þjóð rann mýlsk til mæði)
meyjar suðr í eyjum.

9. Frá Lǫgmanni, syni Goðrøðar konungs.

Magnús konungr kom liði sínu í eyna Helgu ok gaf þar grið ok frið mǫnnum ǫllum ok allra manna varnaði. Þat segja menn, at hann vildi upp lúka Kolumkilla kirkju inni lítlu, ok gekk konungr eigi inn ok lauk þegar aptr hurðina ok þegar í lás ok mælti, at engi skyldi svá djarfr verða síðan, at inn skyldi ganga í kirkju þá, ok hefir síðan svá gǫrt verit. Þá lagði Magnús konungr liðinu suðr til Ílar, herjaði þar ok brendi; en er hann hafði unnit þat land, þá byrjar hann ferðina suðr fyrir Saltíri, herjaði þá á bæði borð á Irland ok Skotland, fór svá alt herskildi suðr til Manar ok herjaði þar sem í ǫðrum stǫðum; svá segir Bjǫrn krephendi:

180.
Vítt bar snarr á slétta
Sandey konungr randir;
rauk of Íl, þás jóku
allvalds menn á brennur;
Santíri laut sunnar
seggja kind und eggjar;
siggœðir réð síðan
snjallr Manverja falli.

Lǫgmaðr hét sonr Guðrøðar Suðreyja-konungs; Lǫgmaðr var settr til landvarnar í Norðreyjum. En er Magnús konungr kom til Suðreyja með her sinn, þá flýði Lǫgmaðr undan herinum ok var í eyjunum, en at lykðum tóku menn Magnús konungs hann með skipsǫgn sína, þá er hann vildi flýja til Írlandz; lét konungr hann í járn setja ok hafa á gæzlu; svá segir Bjǫrn krephendi:

181.
Hætt vas hvert, þats átti
hvarf, Goðrøðar arfi;
lǫnd vann lofðungr Þrœnda
Lǫgmanni þar bannat;
nýtr fekk nesjum útar
naðrbings tǫpuð finginn
Egða gramr, þars umðu,
ungr, vétrima tungur.

10. Fall Huga jarls.

Síðan helt Magnús konungr liðinu til Bretlandz. En er hann kom í Ǫngulseyjarsund, þá kom þar mót honum herr af Bretlandi, ok réðu jarlar tveir fyrir, Hugi prúði ok Hugi digri, ok lǫgðu þegar til orrostu; varð harðr bardagi. Magnús konungr skaut af boga, en Hugi prúði var albrynjaðr, svá at ekki var bert á honum nema augun ein. Magnús konungr skaut ǫru at honum ok annarr háleyskr maðr, er stóð hjá konungi; skutu þeir báðir senn; kom ǫnnur ǫrin á nefbjǫrg hjálmsins, ok lagðisk hon fyrir út af annan veg, en annat skotit kom í auga jarlinum ok flaug aptr í gǫgnum hǫfuðit, ok er þat konunginum kent; fell þar Hugi jarl, en síðan flýðu Bretar ok hǫfðu látit lið mikit; svá segir Bjǫrn krephendi:

182.
Lífspelli réð Laufa
lundr í Ǫngulssundi
(broddr fló) þars slǫg snuddu
(snúðigt) Huga ens prúða.

Ok enn var þetta kveðit:

183.
Dunði broddr á brynju,
bragningr skaut af magni,
sveigði allvaldr Egða
alm, stǫkk blóð á hjalma;
strengs fló hagl í hringa,
(hné ferð) en lét verða
Hǫrða gramr í harðri,
hjarl, sókn banat jarli.

Magnús konungr fekk sigr í þeiri orrostu; þá eignaðisk hann Ǫngulsey, svá sem inir fyrri konungar hǫfðu lengst suðr eignazk ríki, þeir er í Nóregi hǫfðu verit. Ǫngulsey er þriðjungr Bretlandz. Eptir orrostu þessa snýr Magnús konungr aptr liði sínu, helt fyrst til Skotlandz. Þá fóru menn milli þeira Melkólms Skotakonungs, ok gerðu þeir sætt milli sin; skyldi Magnús konungr eignask eyjar allar, þær er liggja fyrir vestan Skotland, allar þær, er stjórnfǫstu skipi mætti fara milli ok meginlandz. En er Magnús konungr kom sunnan til Saltíris, þá lét hann draga skútu um Saltíris-eið ok leggja stýri í lag; konungr sjálfr settisk í lypting ok helt um hjálmunvǫl ok eignaðisk svá landit, þat er þá lá á bakborða. Saltíri er mikit land ok betra en in bezta ey í Suðreyjum nema Mǫn. Eið mjótt er á milli ok meginlandz á Skotlandi; þar eru opt dregin langskip yfir.

11. Dauði Orkneyja-jarla.

Magnús konungr var um vetrinn í Suðreyjum, þá fóru menn hans um alla Skotlandzfjǫrðu fyrir innan eyjar allar bæði byggðar ok óbyggðar ok eignuðu Nóregs konungi eylǫnd ǫll. Magnús fekk til handa syni sínum Sigurði Bjaðmynju, dóttur Mýrkjartans konungs Þjálbasonar, Írakonungs; hann réð fyrir Kunnuktum. Eptir um sumarit fór Magnús konungr liði sínu austr í Nóreg. Erlendr jarl varð sóttdauðr í Niðarósi ok er þar jarðaðr, en Páll í Bjǫrgyn. Skopti Ǫgmundarson Þorbergssonar var lendr maðr ágætr; hann bjó í Gizka á Sunn-Mœri; hann átti Guðrúnu, dóttur Þórðar Fólasonar; bǫrn þeira váru Ǫgmundr, Finnr, Þórðr, Þóra, er átti Ásólfr Skúlason; sønir Skopta váru inir mannvænstu menn í œsku.

12. Deila Magnús konungs ok Inga konungs.

Steinkell Svía-konungr andaðisk nær falli Haraldanna. Hákon hét sá konungr, er næst var í Svíþjóð eptir Steinkel konung. Siðan var Ingi konungr, sonr Steinkels, góðr konungr ok ríkr, allra manna mestr ok sterkastr; hann var þá konungr í Sviþjóð, er Magnús var í Nóregi. Magnús konungr talði þat hafa verit landaskipti at fornu, at Gautelfr hefði skilt ríki Svíakonungs ok Nóregs-konungs en síðan Væni til Vermalandz; talðisk Magnús konungr eiga alla þá byggð, er fyrir vestan Væni var, þat er Sunndalr ok Norðdalr, Véar ok Varðynjar ok allar markir, er þar liggja til; en þat hafði þá langa hríð legit undir Svíakonungs veldi ok til vestra Gautlandz at skyldum; en Markamenn vildu vera undir Svía-konungs veldi sem fyrr. Magnús konungr reið ór Víkinni ok upp á Gautland ok hafði lið mikit ok fritt; en er hann kom í markbyggðina, herjaði hann ok brendi, fór svá um allar byggðir; gekk fólk undir hann ok svǫrðu honum lǫndin. En er hann kom upp til vatsins Vænis, leið á haustit. Þá fóru þeir í Kvalðinsey ok gerðu þar borg af torfi ok viðum ok grófu díki um. En er þat virki var gǫrt, þá var þar flutt í vistir ok ǫnnur fǫng, þau er þyrpti. Konungr setti þar í ccc. manna, ok váru þeir hǫfðingjar fyrir Finnr Skoptason ok Sigurðr ullstrengr ok hǫfðu it fríðasta lið, en konungr snøri þá út í Víkina.

13. Frá Norðmǫnnum.

En er Svía-konungr spurði þetta, þá bauð hann liði saman, ok fóru þau orð um, at hann myndi ofan ríða, en þat frestaðisk; þá kváðu Norðmenn þetta:

184.
Alllengi dvelr Ingi
ofanreið enn þjóbreiði.

En er ísa lagði á vatnit Væni, þá reið Ingi konungr ofan ok hafði nærr xxx. hundraða manna. Hann sendi orð Norðmǫnnum þeim, er í borginni sátu, bað þá fara í brot með fangi því, er þeir hǫfðu, ok aptr í Nóreg. En er sendimenn báru konungs orð, þá svarar Sigurðr ullstrengr, sagði, at Ingi myndi ǫðru við koma, en visa þeim brot sem hjǫrð í haga, ok kvað hann nærr áðr mundu ganga verða. Sendimenn báru aptr þau orð til konungs. Síðan fór Ingi konungr út í eyna með allan herinn. Þá sendi hann annat sinni menn til Norðmanna ok bað þá í brot fara ok hafa vápn sín, klæði ok hesta, en láta eptir ránfé alt. Þeir neittu þessu; en síðan veittu þeir atgǫingu ok skutusk á. Þá lét konungr bera til grjót ok viðu ok fylla díkit; þá lét hann taka akkeri ok drengja við ása langa ok bera þat upp á timbrvegginn; gengu þar til margir menn ok drógu sundr vegginn. Þá váru gǫrvar eisur stórar ok skotit logandi brǫndum at þeim. Þá báðu Norðmenn griða, en konungr bað þá út ganga vápnlausa ok yfirhafnarlausa; en er þeir gingu út, þá var hverr þeira sleginn límahǫgg. Fóru þeir brot við svá búit ok heim aptr í Nóreg; en Markamenn allir snørusk þá aptr undir Inga konung. Þeir Sigurðr ok hans félagar sóttu á fund Magnús konungs ok segja honum sínar ófarar.

14. Orrosta á Foxerni.

Þegar um várit, er ísa leysti, fór Magnús konungr með liði miklu austr til Elfar ok helt upp eptir inni eystri kvísl ok herjaði alt veldi Svía-konungs. En er hann kom upp á Foxerni, þá gengu þeir upp á land frá skipum; en er þeir kómu yfir á eina, þá er þar verðr, þá kom móti þeim herr Gauta, ok varð þar orrosta, ok váru Norðmenn ofrliði bornir ok kómu á flótta ok var drepit mart við fors einn. Magnús konungr flýði, en Gautar fylgðu þeim ok drápu slíkt er þeir máttu. Magnús konungr var auðkendr, manna mestr; hann hafði rauðan hjúp yfir brynju, hárit silkibleikt ok fell á herðar niðr. Ǫgmundr Skoptason reið á aðra hlið konungi; hann var ok manna mestr ok friðastr; hann mælti: »gef mér hjúpinn, konungr«. Konungr segir: »hvat skal þér hjúprinn?«. »Ek vil hafa,« segir hann, »gefit hefir þú mér stœrrum«. Þar var svá háttat, at vellir sléttir váru víða, ok sásk þeir þá ávalt Gautar ok Norðmenn; þá váru enn kleifar ok skógarkjǫrr ok fal þá sýn; þá fekk konungr Ǫgmundi hjúpinn, ok fór hann í. Síðan riðu þeir fram á vǫlluna: þá snøri Ǫgmundr þvers brot ok hans menn; en er Gautar sá þat, þá hugðu þeir þat konung vera, ok riðu þannug allir eptir: reið þá konungr leið sína til skips, en Ǫgmund dró nauðuliga undan ok kom þó heill til skipa. Helt Magnús konungr síðan ofan eptir ánni ok svá norðr í Víkina.

15. Konungastefna í Elfinni.

Annat sumar eptir var lǫgð konungastefna við Konungahellu í Elfi, ok kom þar Magnús Nóregs-konungr ok Ingi Svíakonungr, Eiríkr Sveinsson Dana-konungr, ok var sú stefna bundin með griðum. En er þingit var sett, þá gengu konungar fram á vǫllinn frá ǫðrum mǫnnum ok tǫluðusk við lítla hríð; gengu þá aptr til liðs síns, ok var þá gǫr sættin, at hverr þeira skyldi hafa þat ríki, sem áðr hǫfðu haft feðr þeira, en hverr þeira konunga bœta við sína landzmenn rán ok mannskaða, en hverr þeira síðan jafna við annan. Magnús konungr skyldi fá Margrétar, dóttur Inga konungs; hon var síðan kǫlluð Friðkolla. Þat var mál manna, at eigi hefði sét hǫfðingligri menn, en þeir váru allir. Ingi konungr var einna mestr ok þrekuligastr ok þótti hann ǫldurmannligastr; en Magnús konungr þótti skǫruligastr ok hvatligastr; en Eirikr konungr var einna fegrstr; en allir váru þeir fríðir, stórir menn ok gǫfugligir ok orðsnjallir — ok skilðusk at svá búnu.

16. Kvánfang Magnús konungs.

Magnús konungr fekk Margrétar drótningar; var hon send austan af Svíþjóð til Nóregs, ok var henni fengit vegligt fǫruneyti. En Magnús konungr átti áðr nǫkkur bǫrn, þau er nefnd eru. Eysteinn hét sonr hans, ok var hans móðerni lítit; annarr hét Sigurðr, ok var hann vetri yngri; Þóra hét móðir hans; Óláfr hét inn þriði ok var hann miklu yngstr; móðir hans var Sigríðr, dóttir Saxa í Vík, gǫfugs mannz í Þrándheimi; hon var friðla konungs. Svá segja menn, at þá er Magnús konungr kom ór vestrvíking, at hann hafði mjǫk þá siðu ok klæðabúnað, sem titt var í vestrlǫndum, ok margir hans menn; gengu þeir berleggjaðir um stræti ok hǫfðu kyrtla stutta ok svá yfirhafnir; þá kǫlluðu menn hann Magnús berfœtt eða berbein; sumir kǫlluðu hann Magnús háva, en sumir Styrjaldar-Magnús. Hann var manna hæstr. Mark var gǫrt til um hæð hans á Máríukirkju í kaupangi, þeiri, er Haraldr konungr hafði gera látit; þar á norðrdurum váru klappaðir á steinvegginum krossar iii., einn Haraldz hæð, annarr Óláfs hæð, iii. Magnús hæð, ok þat markat, hvar þeim var hœgst kyssa á; ofarst Haraldz kross, en lægst Magnús kross, en Óláfs mark jafnnær báðum.

17. Ósætt Magnús konungs ok Skopta.

Skopti Ǫgmundarson varð missáttr við Magnús konung, ok deildu þeir um dánararf nǫkkurn; Skopti helt, en konungr kallaði til með svá mikilli freku, at þat var við váða sjálfan; váru þá at áttar margar stefnur, ok lagði Skopti þat ráð til, at þeir feðgar skyldu aldri allir senn vera á konungs valdi, segir, at meðan myndi hlýða. Þá er Skopti var fyrir konungi, flutti hann þat fram, at skyld frændsemi var milli þeira konungs ok þat með, at Skopti hafði verit jafnan kærr vinr konungs ok aldri brugðizk þeira vinátta, segir svá, at menn mætti þat skilja, at hann var svá viti borinn — »at ek mun,« segir hann, »eigi þat mál halda í deilu við þik, konungr, ef ek mæli rangt; ok því bregðr mér til forellris míns, at ek halda réttu máli fyrir hverjum manni ok gera ek þar engi manna mun at«. Konungr var inn sami, ok mýkðisk ekki hans skap við slíkar rœður. Fór Skopti heim.

18. Ferð Finnz Skoptasonar.

Siðan fór Finnr á konungs fund ok talaði við hann ok bað konung þess, at hann skyldi láta þá feðga ná réttendum af þessu máli. Konungr svarar styggt ok stutt. Þá mælti Finnr: »til annars hugða ek af yðr, konungr, en þér munduð gera mik lǫgræning, þá er ek settumk í Kvalðinsey, er fáir vildu aðrir vinir yðrir ok sǫgðu, sem satt var, at þeir váru fram seldir, er þar sátu, ok til dauða dœmðir, ef Ingi konungr hefði eigi lýst við oss meira hǫfðingskap, en þú hafðir fyrir oss sét, ok mun þó mǫrgum sýnask, sem vér bærim þaðan svívirðing, ef þat væri nǫkkurs vert«. Konungr skipaðisk ekki við slíkar rœður, ok fór Finnr heim.

19. Ferð Ǫgmundar Skoptasonar.

Þá fór Ǫgmundr Skoptason á fund konungs; en er hann kom fyrir konunginn, bar hann upp ørendi sín ok bað konung gera þeim rétt feðgum. Konungr segir, at þat var rétt, er hann sagði, ok þeir væri firna djarfir. Þá mælti Ǫgmundr: »koma mundu, konungr, þessu, áleiðis, at gera oss rangt fyrir sakir ríkis þíns; mun þat hér sannask, sem mælt er, at flestir launa illu eða engu, er lífit er gefit; þat skal ok fylgja mínu máli, at aldri síðan skal ek koma í þína þjónostu ok engi várr feðga, ef ek ræð«. Fór Ǫgmundr síðan heim, ok sásk þeir aldrigi ok Magnús konungr síðan.

20. Ferð Skopta ór landi.

Skopti Ǫgmundarson byrjar ferð sína um várit eptir af landi í brot; hann hafði v. langskip ok ǫll vel búin; til þeirar ferðar réðusk með honum synir hans, Ǫgmundr ok Finnr ok Þórðr. Urðu þeir heldr siðbúnir; siglðu um haustit til Flæmingjalandz ok váru þar um vetrinn. Snimma um várit siglðu þeir vestr til Vallandz, ok um sumarit siglðu þeir út um Nǫrvasund ok um haustit til Rúmaborgar; þar andaðisk Skopti; allir ǫnduðusk þeir feðgar í þeiri ferð. Þórðr lifði lengst þeira feðga; hann andaðisk í Sikiley. Þat er sǫgn manna, at Skopti hafi fyrst siglt Nǫrvasund Norðmanna, ok varð sú ferð in frægsta.

21. Jartegnir.

Sá atburðr gerðisk í kaupangi, þar sem Óláfr konungr hvílir, at eldr kom í hús í bœnum, ok brann víða. Þá var borit út ór kirkjunni skrín Óláfs konungs ok sett á mót eldinum. Síðan hljóp at maðr einn hvatvíss ok óvitr ok barði skrínit ok heitaðisk við þann helga mann, segir svá, at alt myndi þá upp brenna, nema hann byrgi þeim með bœnum sinum, bæði kirkjan ok ǫnnur hús. Nú lét almáttigr guð við berask bruna kirkjunnar, en þeim óvitra manni sendi hann augnaverk þegar eptir um nóttina, ok lá hann þar alt til þess, er inn heilagi Óláfr konungr bað honum miskunnar við almáttigan guð, ok bœttisk honum í þeiri sǫmu kirkju.

22. Jartegnir Óláfs konungs.

Sá atburðr varð enn í kaupangi, at kona ein var fœrð þangat til staðarins, þar sem Óláfr konungr hvilir; hon var svá armskǫpuð, at hon var kropnuð ǫll saman, svá at báðir fœtr lágu bjúgir við þjóin uppi. Ok er hon var iðuliga á bœnum ok hafði heitit á hann grátandi, þá bœtti hann henni þá miklu vanheilsu, at fœtr ok leggir ok aðrir limir réttusk ór lykkjum, ok þjónaði síðan hverr liðr ok limr réttri skepnu; mátti hon áðr eigi krjúpa þangat, en þaðan gekk hon heil ok fegin til sinna heimkynna.

23. Hernaðr á Írlandi.

Magnús konungr byrjar ferð sína af landi ok hafði her mikinn; þá hafði hann verit konungr í Nóregi ix. vetr; þá fór hann vestr um haf ok hafði it fríðasta lið, er til var í Nóregi. Honum fylgðu allir rikismenn, er í váru landinu, Sigurðr Hranason, Víðkunnr Jóansson, Dagr Eilífsson, Serkr ór Sogni, Eyvindr olbogi, stallari konungs, Úlfr Hranason, bróðir Sigurðar, ok margir aðrir ríkismenn. Fór konungr með þessu liði ǫllu vestr til Orkneyja ok hafði þaðan með sér sonu Erlendz jarls, Magnús ok Erling; þá siglði hann til Suðreyja, ok er hann lá við Skotland, þá hljóp Magnús Erlendzson um nótt af skipi konungs ok lagðisk til landz, fór siðan upp í skóg ok kom fram í hirð Skota-konungs. Magnús konungr helt liðinu til Írlandz ok herjaði þar, þá kom Mýrkjartan konungr til liðs við hann, ok unnu þeir mikit af landinu, Dyflinn ok Dyflinnarskíri, ok var Magnús konungr um vetrinn uppi á Kunnǫktum með Mýrkjartani konungi, en setti menn sína til landzgæzlu, þar er hann hafði unnit. En er váraði, fóru konungarnir með her inn vestr á Úlaztír ok áttu þar orrostur margar ok unnu landit ok hǫfðu unnit mestan hluta af Úlaztír; þá fór Mýrkjartan heim á Kunnaktir.

24. Upganga Magnús konungs.

Magnús konungr bjó þá skip sín ok ætlaði austr til Nóregs; hann setti menn sína til landzgæzlu í Dyflinni. Hann lá við Úlaztír ǫllu liði sinu ok váru seglbúnir. Þeir þóttusk þurfa strandhǫggva, ok sendi Magnús konungr sína menn til Mýrkjartans konungs, at hann skyldi senda honum strandhǫgg, ok kvað á dag, at koma skyldi inn næsta fyrir Barthólómeúsmessu, ef sendimenn væri heilir; en messudagsaptaninn váru þeir eigi komnir; en messudaginn, þá er sól rann upp, gekk Magnús konungr á land með mestum hluta liðs síns ok gekk upp frá skipum, vildi leita eptir mǫnnum sinum ok strandhǫggvi. Veðr var vindlaust ok sólskin; leiðin lá yfir mýrar ok fen, ok váru þar hǫggnar yfir klappir, en kjarrskógar við tveggja vegna. Þá er þeir sóttu fram, varð fyrir þeim leiti mjǫk hátt; þaðan sá þeir viða; þeir sá jóreyk mikinn upp á land; rœddu þá milli sín, hvárt þat myndi vera herr Íra, en sumir sǫgðu, at þar mundu vera menn þeira með strandhǫggvi. Námu þeir þar stað. Þá mælti Eyvindr olbogi: »konungr,« segir hann, »hverja ætlan hefir þú á ferð þessi? Óvarliga þykkir þú fara; veiztu, at Írar eru sviksamir; ætla nú ráð nǫkkut fyrir liði yðru«. Þá mælti konungr: »fylkjum nú liði váru ok verum við búnir, ef þetta eru svik«. Var þá fylkt; gekk konungr ok Eyvindr fyrir fylkingunni; hafði Magnús konungr hjálm á hǫfði ok rauðan skjǫld, ok lagt á með gulli léó, gyrðr sverði, er Leggbítr var kallaðr, tannhjaltat ok gullvafiðr meðalkaflinn, it bezta vápn; hann hafði kesju í hendi; hann hafði silkihjúp rauðan yfir skyrtu ok skorit fyrir ok á bak léo með gulu silki; ok var þat mál manna, at eigi hefði sét skǫruligra mann eða vaskligra. Eyvindr hafði ok silkihjúp rauðan ok með sama hætti sem konungr; var hann ok mikill maðr ok fríðr ok inn hermannligsti.

25. Fall Magnús konungs.

En er jóreykrinn nálgaðisk, þá kendu þeir sína menn, ok fóru þeir með strandhǫggvi miklu, er Íra-konungr hafði sent þeim, ok helt hann ǫll sín orð við Magnús konung. Síðan snøru þeir út til skipanna, ok var þá um miðdegisskeið. En er þeir kómu út á mýrarnar, fórsk þeim seint um fen. Þá þusti herr Íra fram ór hverju skógarnefi ok réðu þegar til bardaga, en Norðmenn fóru dreift, ok fellu brátt margir. Þá mælti Eyvindr: »konungr,« segir hann, »óheppiliga ferr lið várt; tǫkum nú skjótt gott ráð«. Konungr mælti: »blási herblástr ǫllu liðinu undir merkin, en þat lið, sem hér er, skjóti á skjaldborg, ok fǫruni siðan undan á hæli út yfir mýrarnar; siðan mun ekki saka, er vér komum á slétlendi«. Írar skutu djarfliga, en þó fellu þeir allþykt, en æ kom maðr í mannz stað. En er konungr var kominn at nezta díki, þar var torfœra mikil ok fástaðar yfir fœrt; fellu þar Norðmenn mjǫk. Þá kallar konungr Þorgrim skinnhúfu, lendan mann sinn, — hann var uplenzkr —, ok bað hann fara yfir díkit með sína sveit — »en vér munum verja meðan«, segir hann, »svá at yðr skal eigi saka; farið síðan á hólma þann, er þar verðr, ok skjótið á þá, meðan vér fǫrum yfir díkit; eruð þér bogmenn góðir«. En er þeir Þorgrímr kómu yfir díkit, kǫstuðu þeir skjǫldunum á bak sér ok runnu til skipa ofan. En er konungr sá þat, mælti hann: »ódrengiliga skilstu við þinn konung; óvitr var ek, þá er ek gerða þik lendan mann, en ek gerða útlaga Sigurð hund; aldri myndi hann svá fara«. Magnús konungr fekk sár, var lagðr kesju í gǫgnum bæði lærin fyrir ofan kné; hann greip skaptit milli fóta sér ok braut ór keflit ok mælti: »svá brjótu vér hvern sperrilegginn, sveinar«. Magnús konungr var hǫggvinn á hálsinn með spǫrðu, ok varð þat hans banasár. Þá flýðu þeir, er eptir váru. Víðkunnr Jóansson bar til skipa sverðit Leggbít ok merki konungs; þeir runnu síðarst, annarr Sigurðr Hranason, þriði Dagr Eilífsson. Þar fellu með Magnúsi konungi Eyvindr olbogi, Úlfr Hranason ok margir aðrir ríkismenn; mart fell Norðmanna, en þó miklu fleira af Írum. En þeir Norðmenn, er undan kómusk, fóru þegar brot um haustit. Erlingr, sonr Erlendz jarls, fell á Írlandi með Magnúsi konungi. En er þat lið, er flýit hafði af Írlandi, kom til Orkneyja, ok Sigurðr spurði fall Magnús konungs, fǫður sins, þá rézk hann þegar til ferðar með þeim, ok fóru þeir um haustit austr til Nóregs.

26. Frá Magnúsi konungi ok Víðkunn Jóanssyni.

Magnús konungr var yfir Nóregi x. vetr, ok var á hans dǫgum friðr góðr innan landz, en menn hǫfðu mjǫk starfsamt ok kostnaðarsamt af leiðǫngrum. Var Magnús konungr inn vinsælsti við sína menn, en bóndum þótti hann harðr. Þat herma menn frá orðum hans, þá er vinir hans mæltu, at hann fór opt óvarliga, er hann herjaði útan landz, hann sagði svá: »til frægðar skal konung hafa, en ekki til langlífis«. Magnús konungr var nær xxx. at aldri, þá er hann fell. Viðkunnr drap þann mann í orrostu, er banamaðr var Magnús konungs; þá flýði Víðkunnr ok hafði fengit iii. sár; ok af þessum sǫkum tóku synir Magnús konungs hann í inn mesta kærleik.

Источник: Nóregs konunga sǫgur, udgivet af Finnur Jónsson. G. E. C. Gads Forlag. København, 1911 (1925).

Текст с сайта Heimskringla