Magnús, sonr Sigurðar konungs, var tekinn til konungs í Osló yfir land alt, svá sem alþýða hafði svarit Sigurði konungi. Gerðusk þá þegar margir menn handgengnir ok svá lendir menn. Magnús var hverjum manni fríðari, er þá var í Nóregi; hann var maðr skapstórr ok grimmr, atgørvimaðr var hann mikill, en vinsælð fǫður hans heimti hann mest til alþýðu vináttu. Hann var drykkjumaðr mikill, fégjarn, óþýðr ok ódæll. Haraldr gilli var maðr léttlátr, kátr, leikinn, lítillátr, ǫrr, svá at hann sparði ekki við vini sína, ráðþægr, svá at hann lét aðra ráða með sér ǫllu því, er vildu. Slikt alt dró honum til vinsælða ok orðlofs; þýddusk hann þá margir ríkismenn engum mun síðr en Magnús. Haraldr var þá í Túnsbergi, er hann spurði andlát Sigurðar konungs bróður síns. Átti hann þá þegar stefnur við vini sína, ok réðu þeir þat af, at eiga Haugaþing þar í býnum. Á því þingi var Haraldr til konungs tekinn yfir hálft land; váru þá kallaðir þat nauðungareiðar, er hann hafði svarit fǫðurleifð sína af hendi sér. Tók Haraldr sér hirð ok gerði lenda menn, drósk honum brátt lið engum mun minna en Magnúsi konungi. Fóru þá menn í milli þeira, ok stóð svá vii. nætr. En fyrir því at Magnús fekk lið miklu minna, þá sá hann engan annan sinn kost en skipta landi við Harald. Var þá svá skipt, at hálft ríki skyldi hvárr þeira hafa við annan, þat er Sigurðr konungr hafði haft, en skip ok borðbúnað ok gørsimar ok alt lausafé, þat er Sigurðr konungr hafði átt, hafði Magnús konungr, ok unði hann þó verr sínum hluta, ok réðu þó landi nǫkkura hríð í friði, ok hugðu þó mjǫk sér hvárir. Haraldr konungr gat son, er Sigurðr hét, við dóttur Guthorms grábarða. Haraldr konungr fekk Ingiríðar, dóttur Rǫgnvaldz; hann var sonr Inga konungs Steinkelssonar. Magnús konungr átti Kristín, dóttur Knúts lávarðar, systur Valdimars Dana-konungs. Magnús varð henni ekki unnandi ok sendi hana aptr suðr til Danmerkr, ok gekk honum alt síðan þyngra; fekk hann óþokka mikinn af frændum hennar.
Þá er þeir hǫfðu konungar verit iii. vetr Magnús konungr ok Haraldr konungr, sátu þeir inn iiii. vetr báðir norðr í kaupangi, ok veitti hvárr ǫðrum heimboð, ok var þó æ við bardaga búit með liðinu. En at vári sœkir Magnús konungr með skipaliði suðr fyrir land ok dró lið at sér alt, þat er hann fekk; leitar þá þess við vini sína, ef þeir vildi fá hanum styrk til þess, at taka Harald af konungdóminum ok miðla honum slíkt af ríki, sem honum sýndisk, tjár þat fyrir þeim, at Haraldr hafði svarit ríki af hendi sér. Fekk Magnús konungr til þess samþykki margra ríkismanna. Haraldr fór til Uplanda ok it øfra austr til Víkr; dró hann ok lið at sér, þá er hann spurði til Magnús konungs; ok hvar sem þeir fóru, hjoggu hvárir bú fyrir ǫðrum, ok svá drápusk þeir menn fyrir. Magnús konungr var miklu fjǫlmennari, þvíat hann hafði allan þora landz til liðsamnaðar. Haraldr var í Vík austan fjarðar ok dró at sér lið, ok tók þá hvárr fyrir ǫðrum bæði menn ok fé. Þar var þá með Haraldi Kristrøðr, bróðir hans sammœðri, ok lendir menn váru margir með honum, ok þó miklu fleiri með Magnúsi konungi. Haraldr konungr var með sitt lið, þar sem heitir Fors á Ránríki, ok fór þaðan út til sjávar. Láfranzvǫkuaptan mǫtuðusk þeir at náttverði, þar sem heitir Fyrileif; en varðmenn váru á hestum ok heldu hestvǫrð alla vega frá bœnum; ok þá verða varðmenn varir við lið Magnús konungs, at þeir fóru þá at bœnum; ok hafði Magnús lx. hundraða manna, en Haraldr hafði xv. hundruð manna. Þá kómu varðmenn ok báru njósn Haraldi konungi ok segja, at lið Magnús konungs var þá komit at bœnum. Haraldr svarar: »hvat mun Magnús konungr frændi vilja?; eigi mun þat, at hann myni vilja berjask við oss«. Þá segir Þjóstólfr Álason: »herra, svá munuð þér verða gera ráð fyrir yðr ok liði yðru, sem Magnús konungr myni hafa til þess her saman dregit í alt sumar, at hann myni ætla at berjask, þegar er hann finnr yðr«. Þá stóð konungr upp ok mælti við sína menn, bað þá taka vápn sín, — »ef Magnús vill berjask, þá skulum vér ok berjask«. Þar næst var blásit, ok gekk lið Haraldz konungs alt út frá býnum í akrgerði nǫkkut ok settu þar upp merki sín. Haraldr konungr hafði ii. hringabrynjur, en Kristrøðr, bróðir hans, hafði enga brynju, er kallaðr var inn hraustasti maðr. Þá er Magnús konungr ok hans menn sá lið Haraldz konungs, þá fylkðu þeir sínu liði ok gerðu svá langa fylkingina, at þeir skyldu kringja alt um lið Haraldz konungs; svá segir Haldórr skvaldri:
204.
Magnús fekk þar miklu,
margs gengis naut, lengri
(valr nam vǫll at hylja
varmr) fylkingar arma.
Magnús konungr lét bera fyrir sér krossinn helga í orrostu; varð þar orrosta mikil ok hǫrð. Kristrøðr konungsbróðir hafði gengit með sína sveit í miðja fylking Magnús konungs ok hjó til beggja handa, ok stukku fyrir honum menn tvá vega. Ok einn hverr búandi ríkr, sá er verit hafði í liði Haraldz konungs, var staddr á bak Kristrøði; hann reiddi upp kesjuna tveim hǫndum, lagði í gǫgnum herðarnar ok kom fram í brjóstit, ok fell Kristrøðr þar. Þá mæltu margir, er hjá stóðu, hví hann gerði þetta it illa verk. Hann segir: »nú veit hann þat, er þeir hjoggu bú mitt í sumar ok tóku alt, þat er heima var, en hǫfðu mik nauðgan í her með sér; slíkt hugða ek honum fyrr, ef ek fenga fǫng á«. Eptir þat kom flótti í lið Haraldz konungs, ok flýði hann sjálfr ok alt lið hans. Þá var fallit mart af liði Haraldz konungs; þar fekk banasár Ingimarr af Aski Sveinsson, lendr maðr ór liði Haraldz konungs, ok nær lx. hirðmanna. Haraldr konungr flýði þá austr í Vík til skipa sinna ok fór síðan til Danmerkr á fund Eiríks konungs eimuna ok sótti hann at trausti; þeir funnusk suðr á Sjálandi. Eiríkr konungr tók vel við honum ok mest fyrir því, at þeir hǫfðu svarizk í brœðralag; hann veitti Haraldi at veizlu ok yfirferð Halland ok gaf honum viii. langskip reiðalaus. Eptir þat fór Haraldr konungr norðr um Halland ok þá kom lið til hans. Magnús konungr lagði land alt undir sik eptir orrostu þessa; grið gaf hann ǫllum monnum er sárir varu, ok lét grœða sem sína menn ok kallaði sér þá land alt; hann hafði þá alt it bezta mannval, er í var landinu. En er þeir réðu ráðum sínum, þá vildi Sigurðr Sigurðarson ok Þórir Ingiríðarson ok allir inir vitrustu menn, at þeir heldi flokkinum í Víkinni ok biði þar, ef Haraldr kvæmi sunnan. Magnús konungr tók hitt með einræði sínu, at hann fór norðr til Bjǫrgynjar ok settisk þar um vetrinn, en lét lið fara frá sér, en lenda menn til búa sinna.
Haraldr konungr kom til Konungahellu með liði því, er honum hafði fylgt ór Danmǫrk. Þá hǫfðu þeir þar samnað fyrir, lendir menn ok býjarmenn, ok settu fylking upp frá bynum; en Haraldr konungr gekk upp frá skipum sínum ok gerði menn til bóndaliðs ok beiddi af þeim, at þeir verði honum eigi vígi land sitt, ok lézk eigi mundu meira beiðask en hann átti at réttu at hafa, ok fóru menn milli. Um siðir gáfu bœndr upp samnaðinn ok gengu til handa Haraldi konungi; þá gaf Haraldr til liðs sér lén ok veizlur lendum mǫnnum, en réttarbœtr bóndum þeim, er í lið snørusk með honum. Eptir þat samnaðisk mikit fólk til Haraldz konungs; fór hann austan um Víkina ok gaf góðan frið ǫllum mǫnnum nema mǫnnum Magnús konungs; þá lét hann ræna eða drepa, hvar sem hann stóð þá. Ok þá er hann kom austan til Sarpsborgar, ok tók þar ii. lenda menn Magnús konungs, Ásbjǫrn ok Nereið, bróður hans, ok bauð þeim kost at annan skyldi hengja, en ǫðrum steypa í forsinn Sarp, ok bað þá sjálfa kjósask at; Ásbjǫrn kaus at fara í Sarp, þvíat hann var ellri, en sá þótti dauðinn enn grimmligri, ok var svá gǫrt; þess getr Haldórr skvaldri:
205. Ásbjǫrn varð, sás orðum
illa helt við stilli,
(gramr fœðir val víða
vígs) í Sarp at stíga;
Nereið lét gramr á grimman
grandmeið Sigars fjanda,
húsþinga galt, hengja,
hrannbáls glǫtuðr mála.
Eptir þat fór Haraldr konungr norðr til Túnsbergs, ok var þar vel við honum tekit; samnaðisk þar ok til hans herr mikill.
Magnús konungr sat í Bjǫrgyn ok spurði þessi tíðendi. Þá lét hann kalla á tal við sik hǫfðingja þá, er váru í býnum, ok spurði ráðs, hvernug með skyldi fara. Þá segir Sigurðr Sigurðarson: »hér kann ek gott ráð til leggja; láti þér skipa skútu með góðum drengjum ok fá til at stýra mik eða annan lendan mann, at fara á fund Haraldz konungs, frænda þíns, at bjóða honum sættir, eptir því sem rétlátir menn gera í milli ykkar, þeir sem eru í landinu, ok þat at hann skal hafa ríki hálft við yðr; ok þykki mér líkligt með orðafulltingi góðra manna, at Haraldr konungr þekkisk þetta boð ok verði þá sætt milli yðar«» Þá segir Magnús konungr: »ek vil ok eigr þenna kost, eða hvat stoðar þá þat, er vér unnum alt ríkit undir oss í haust, ef vér skulum nú miðla hálft ríkit — ok gefið þar til annat ráð«. Þá segir Sigurðr Sigurðarson: »svá sýnisk mér, sem lendir menn þínir setisk nú heima ok vili eigi koma til þín, þeir er í haust báðu þik heimleyfis; gerðir þú þá mjǫk móti mínum ráðum, er þú dreifðir þá svá mjǫk því fjǫlmenni, er vér hǫfðum, þvíat ek þóttumk vita, at þeir Haraldr mundu leita aptr í Víkina, þegar er þeir spyrði, at þar væri hǫfðingjalaust. Nú er til annat ráð, ok er þat ilt, ok kann þó vera at hlýði; ger til gesti þína ok annat lið með þeim, lát fara heim at þeim lendum mǫnnum ok drepa þá, er nú vilja eigi við skipask nauðsyn þína, en gef eignir þeira þeim nǫkkurum, er yðr eru øruggir, þótt áðr sé eigi mikils verðir; lát þá keyra upp fólkit, hafið eigi síðr illa menn en góða; farið síðan austr í móti Haraldi með því liði, er þér fáið, ok berizk«. Konungr segir: »óvinsælt mun þat verða at láta drepa mart stórmenni, en hefja upp lítilmenni; hafa þeir opt eigi síðr brugðizk, en verr skipat landit; vil ek enn heyra fleiri ráð þín«. Sigurðr svarar: »vandask mér nú ráðagørðirnar, er þú vill eigi sættask ok eigi berjask; fǫru vér þá norðr til Þrándheims, þannug sem landzmeginit er mest fyrir oss, ok tǫkum lið þat alt um leið, er vér fám; kann þá vera, at þeim Elfargrímum leiðisk at rekask eptir oss«. Konungr svarar: »ekki vil ek flýja fyrir þeim, er vér eltum í sumar — ok ráð mér betra ráð«. Þá stóð Sigurðr upp ok bjósk braut at ganga ok mælti: »ek skal þá ráða þér þat ráð, er ek sé, at þú vill hafa ok framgengt mun verða; sit hér í Bjǫrgyn, þar til er Haraldr kømr með múga hers, ok munuð þér annat hvárt verða þola bana eða skǫmm« — ok var Sigurðr ekki lengr á þessu tali.
Haraldr konungr fór austan með landi ok hafði allmikinn her. Var þessi vetr kallaðr múgavetr. Haraldr kom til Bjǫrgynjar jólaaptan ok lagði liðinu í Flóruvága ok vildi eigi berjask um jólin fyrir helgi sakir; en Magnús konungr lét búask við í býnum; hann lét reisa valslǫngu út í Hólmi ok hann lét gera járnrekendr ok sumt af viðum ok leggja um þveran váginn yfir frá konungsgarði; hann lét slá herspora ok kasta yfir á Jóansvǫllu, ok eigi meirr en iii. daga var heilagt haldit um jólin, at eigi væri smiðat. En affaradag jólanna þá lét Haraldr konungr blása til brautlǫgu liðinu; dcccc. manna hǫfðu samnazk til Haraldz konungs um jólin.
Haraldr konungr hét á inn helga Óláf konung til sigrs sér, at láta Óláfskirkju gera þar í býnum með sínum eins kostnaði. Magnús konungr setti fylking sína út í Kristskirkjugarði, en Haraldr røri fyrst at Norðnesi; en er þeir Magnús konungr sá þat, snøru þeir inn í býinn ok inn í vágsbotn. En er þeir fóru inn um stræti, þá hljópu margir býjarmenn inn í garða ok til heimilis síns, en þeir, er yfir gengu á vǫlluna, hljópu á hersporana. Þá sá þeir Magnús, at Haraldr hafði róit ǫllu liðinu yfir í Hegravik ok gengu þar upp á bakka fyrir ofan býinn; þá snørisk Magnús konungr út eptir stræti; flýði þá liðit frá honum, sumt í fjallit upp, sumt upp um Nunnusetr, sumt í kirkjur eða falsk í ǫðrum stǫðum. Magnús gekk út á skip sitt, en þeim var engi kostr í brot at fara, þar er járnrekendr gættu fyrir útan; fylgði ok fátt manna konungi, váru þeir fyrir því til enkis fœrir; svá segir Einarr Skúlason í Haraldzdrápu:
206.
Luku vág viku,
vara kostr fara
brúns, Bjǫrgynjar,
braut hás skrautum.
Lítlu síðarr kómu menn Haraldz konungs út á skipin; var þá handtekinn Magnús konungr; en hann sat aptr í fyrirrúmi á hásætiskistu ok með honum Hákon faukr, móðurbróðir hans, inn vænsti maðr ok kallaðr eigi vitr, ok Ívarr Ǫzurarson ok margir aðrir vinir hans váru þá handteknir, en sumir þegar drepnir.
Haraldr konungr átti þá stefnur við ráðuneyti sitt ok beiddi þá ráðagørðar með sér, ok at lykðum þeirar stefnu fengusk þeir órskurðir, at taka Magnús svá frá riki, at hann mætti eigi kallask konungr þaðan í frá. Var hann þá seldr í hendr konungs þrælum, en þeir veittu honum meizlur, stungu út augu hans ok hjoggu af annan fót, en síðarst var hann geldr. Ívarr Ǫzurarson var blindaðr, Hákon faukr var drepinn. Eptir þetta lagðisk land alt undir ríki Haraldz konungs. Gerðisk þá mjǫk eptir leitat, hverir mestir hǫfðu verit vinir Magnús konungs eða hverir mest mundu vita féhirzlur hans eða gørsimar. Krossinn helga hafði Magnús haft með sér, síðan er Fyrileifar orrosta hafði verit, ok vildi hann ekki til segja, hvar þá var kominn. Reinaldr byskup í Stafangri var enskr ok fégjarn mjǫk kallaðr; hann var kærr vinr Magnús konungs, ok þótti mǫnnum þat líkligt, at honum myndi fengin til varðveizlu stórfé ok dýrgripir; váru menn sendir eptir honum ok kom hann til Bjǫrgynjar; váru þá kenzl þessi borin á hendr honum, en hann synjaði ok bauð skírslur fyrir. Haraldr vildi ekki þat; hann lagði á byskup at gjalda sér xv. merkr gullz. Byskup segir, at hann vill eigi svá vesla stað sinn, vill heldr hætta lífi sínu. Siðan hengðu þeir Reinald byskup út í Hólmi við valslǫnguna; en er hann gekk til gálgans, hristi hann bótann af fœti sér ok mælti ok sór um: »eigi veit ek meira fé Magnús konungs, en þat sem þar er í bótanum«. Þar var í einn gullhringr. Byskup var jarðaðr í Norðnesi at Mikjálskirkju, ok var þetta verk mjǫk lastat. Síðan var Haraldr einn konungr yfir Nóregi, meðan hann lifði.
Fimm vetrum eptir andlát Sigurðar konungs urðu tíðendi mikil í Konungahellu. Þeir váru þar þá sýslumenn Gothormr, sonr Haraldz flettis, ok Sæmundr húsfreyja. Hann átti Ingibjǫrgu, dóttur Andréás prests Brúnssonar; þeira synir Páll flípr ok Gunni físs. Ásmundr hét sonr Sæmundar laungetinn. Andréás Brúnsson var mikill merkismaðr; hann sǫng at Krosskirkju; Solveig hét kona hans. Með þeim var þá at fóstri ok upfœzlu Jóan Loptsson ok var xi. vetra gamall. Loptr prestr Sæmundarson, faðir Jóans, var ok þar. Dóttir Andréás prests ok Solveigar hét Helga, er Einarr átti. Þat barsk at í Konungahellu dróttinsnótt ina næstu eptir páskaviku, at gnýr varð mikill úti á strætum um allan býinn, sem þá er konungr fór með alla hirð sína, ok hundar létu svá illa, at eigi mátti varðveita, ok brutusk út; en allir, er út kómu, urðu galnir ok bitu alt þat, er fyrir varð, menn ok fénað; en alt þat, er bitit var ok blóðit kom á, þá œrðisk, ok alt þat, er hafanda var, lét burð sinn ok œrðisk. Þessi minning var náliga hverja nótt frá páskum til upstigningardags. Menninir óttuðusk mjǫk undr þessi ok réðusk margir í brot ok seldu garða sína, fóru í herað eða í aðra kaupstaði, ok þótti þeim ǫllum þat mest vert, er vitrastir váru, ok hræddusk þat, sem var, at þetta myndi vera fyrir miklum stórtíðendum, þeim er þá váru enn eigi fram komin. En Andréás prestr talaði þá langt ok snjalt hvítsunnudag ok veik hann svá til lykða rœðu sinni, at hann rœddi um vanda bœjarmanna ok bað menn herða hugi sína ok eyða eigi þann inn dýrliga stað, hafa heldr gæzlu yfir sér ok ætla ráð sín ok gæta sín við ǫllu því, er við mætti komask, við eldi ok ófriði ok biðja sér miskunnar til guðs.
Ór býnum bjoggusk xiii. byrðingar ok ætluðu til Bjǫrgynjar ok týndusk xi. með mǫnnum ok fé ok ǫllu því, er á var, en inn xii. braut, ok heldusk menninir, en féit týndisk. Þá fór Loptr prestr til Bjǫrgynjar ok helt hann heilu. Láfranzvǫkudag týndusk byrðingarnir. Eiríkr Dana-konungr ok Ǫzurr erkibyskup sendu orð báðir til Konungahellu ok báðu þá varask um staði sína, sǫgðu, at Vinðr hǫfðu úti her mikinn ok herjuðu víða á kristna menn ok hǫfðu jafnan sigr. Býjarmenn lǫgðu oflítinn hug á sitt mál, afrœkðusk ok ómintusk þess at meirr, er lengra leið frá þeiri ógn, er yfir hafði komit. Láfranzvǫkudag, þá er talat var fyrir hámessu, kom Réttiburr Vinða-konungr til Konungahellu ok hafði hálft sétta hundrað Vinða snekkjur, en á hverri snekkju váru menn xl. ok iiii. menn ok ii. hestar. Dúnímiz hét systurson konungs, en Úniburr hét hǫfðingi einn, er réð fyrir miklu liði. Þeir ii. hǫfðingjar røru upp með herinum sumum eystri kvísl um Hísing ok kómu svá ofan at býnum, en sumu liðinu lǫgðu þeir upp vestri kvísl til býjarins. Þeir lǫgðu at landi út við stikin ok létu þar upp hestaliðit ok riðu þar um Bratsás ok svá upp um býinn. Einarr Andréás-mágr bar þessi tíðendi upp til Kastalakirkju, þvíat þar var býjarlýðrinn ok hafði sótt til hámessu, ok kom Einarr þá er Andréás prestr talaði. Einarr segir mǫnnum, at herr fór at bœnum með fjǫlða skipa, en sumt liðit reið ofan um Bratsás. Þá mæltu margir, at þar myndi vera Eiríkr Dana-konungr, ok væntu menn sér griða af honum. Þá hljóp fólkit alt ofan í býinn til fjár síns ok vápnuðusk ok gekk ofan á bryggjur, sá þá þegar, at ófriðr var ok óflýjandi herr. Austrfararskip ix. flutu í ánni fyrir bryggjum, er kaupmenn áttu. Vinðr lǫgðu þar fyrst at ok bǫrðusk við kaupmennina. Kaupmenn vápnuðusk ok vǫrðusk lengi vel ok drengiliga; varð þar orrosta hǫrð, áðr kaupmenn yrði unnir. Í þeiri hríð létu Vinðr hálft annat c. skipa at ǫllu liði. Þá er bardaginn var sem mestr, stóðu bœjarmenn á bryggjum ok skutu á heiðingja; en er orrosta rénaói, flýðu býjarmenn upp í bœinn ok síðan til kastala alt fólk, ok hǫfðu menn með sér dýrgripi sína ok alt fé þat, er með mátti komask. Solveig ok dœtr hennar ok ii. konur aðrar gengu upp á land. Þá er Vinðr hǫfðu kaupskipin unnit, gengu þeir á land ok kǫnnuðu lið sitt, ok birtisk þá skaði þeira; hljópu þeir sumir í býinn, sumir á kaupskipin, ok tóku fé alt, þat er þeir vildu með sér hafa. Því næst lǫgðu þeir eld í býinn ok brendu hann allan ok svá skipin. Eptir þat sóttu þeir ǫllu liðinu at kastala ok skipuðu til atsóknar.
Réttiburr konungr lét bjóða þeim, er í kastalanum váru, at ganga út ok hafa lífsgrið með vápnum ok klæðum ok gulli; gǫrvallir œpðu at móti ok gengu út á borgina, sumir skutu, sumir grýttu, sumir skutu staurum, ok varð þá mikil orrosta; fell þá af hvárum tveggjum ok miklu fleira af Vinðum. Solveig kom upp á Sólbjargir ok segir þar tíðendin. Þá var skorin herǫr ok send til Skúrbága; þar var samburðarǫl nǫkkut ok mart manna. Þar var sá bóndi, er Ǫlvir hét miklimunnr; þá hljóp hann upp þegar ok tók skjǫld ok hjálm ok mikla øxi í hǫnd sér ok mælti: »stǫndum upp, góðir drengir, ok takið vápn yður ok fǫrum til liðveizlu við býjarmenn, þvíat þat mun skǫmm þykkja hverjum manni, er þat spyrr, at vér sitjum hér ok kýlum ǫl, en góðir drengir skulu leggja líf sitt í hættu í býnum fyrir várar sakir«. Margir svǫruðu ok mæltu í mót, segja, at þeir mundu týna sér, en koma bœjarmǫnnum at engu liði. Þá hljóp Ǫlvir upp ok mælti: »þótt allir dvelisk eptir, þá skal ek þó fara einn samt, ok láta skulu heiðingjar einn eða ii. fyrir mik, áðr en ek falla« — hleypr ofan til býjarins. Menn fara eptir honum ok vildu sjá ferð hans ok svá, ef honum mætti nǫkkut við hjálpa. En er hann kom svá nær kastala, at heiðnir menn sá hann, þá hljópu í mót honum viii. menn alvápnaðir. En er þeir mœttusk, hljópu heiðnir menn umhverfis hann; Ǫlvir reiddi upp øxina ok laust fremri hyrnu undir kverk þeim, er á bak honum stóð, svá at sundr sneið kjálkann ok barkann, ok fell sá opinn á bak aptr. Þá reiddi hann fram øxina fyrir sik ok høggr annan í hǫfuðit ok klauf þann í herðar niðr. Síðan sóttusk þeir, ok drap hann þá enn ii. ok varð sjálfr sárr mjǫk; en þeir iiii., er eptir váru, flýðu þá. Ǫlvir rann eptir þeim, en díki nǫkkut var fyrir þeim; ii. inir heiðnu hljópu þar í, ok drap Ǫlvir þá báða; stóð hann þá ok fastr í díkinu; en ii. heiðingjar kómusk undan af þeim viii. Þeir menn, er fylgt hǫfðu Ǫlvi, tóku hann ok fluttu hann með sér til Skúrbága, ok varð hann grœddr at heilu; ok er þat mál manna, at eigi hafi maðr farit drengiligri ferð. Lendir menn ii., Sigurðr Gyrðarson, bróðir Philippús, ok Sigarðr kómu með dc. manna til Skúrbága, ok hvarf Sigurðr aptr með cccc. manna ok þótti síðan lítils verðr ok lifði skamma stund. Sigarðr fór með cc. manna til býjarins ok barðisk þar við heiðna menn ok fell þar með ǫllu liði sínu. Vinðr sóttu kastalann, en konungr ok stýrimenn stóðu fyrir útan bardagann. Í einhverjum stað, þar er Vinðr stóðu, var einn maðr ok skaut af boga ok mann til bana með hverri ǫr; ii. menn stóðu fyrir honum með skjǫldu. Þá mælti Sæmundr við Ásmund son sinn, at þeir skyldu skjóta at skytanum báðir senn — »en ek mun skjóta at þeim, er skjǫldinn berr«. Hann gerði svá, en sá skaut skildinum fyrir sik. Þá skaut Ásmundr milli skjaldanna, ok kom ǫrin í enni skytanum, svá at út kom í hnakkann, ok fell sá dauðr á bak aptr; en er Vinðr sá þat, þá ýlðu þeir allir sem hundar eða vargar. Þá lét Réttiburr konungr kalla til þeira ok bjóða þeim grið; en þeir neituðu því; síðan veittu heiðingjar harða atsókn. Þá var sá einn af heiðnum mǫnnum, er svá nær gekk, at alt gekk at kastalahurðinni ok lagði sverði þann mann, er fyrir innan stóð hurðina, en menn báru at honum skot ok grjót ok var hann hlífðarlauss, en svá var hann fjǫlkunnigr, at ekki vápn festi á honum. Þá tók Andréás pestr vígðan eld ok signaði ok skar tundr ok lagði í eld ok setti á ǫrvarodd ok fekk Ásmundi, en hann skaut þessi ǫr at inum fjǫlkunnga manni, ok beit þetta skot svá, at honum vann at fullu, ok fell hann dauðr á jǫrð. Þá létu heiðingjar illiliga enn sem fyrr, ýlðu ok gnístu. Gekk þá alt fólk til konungs; þótti kristnum mǫnnum þá sem væri til ráðs, at þeir mundu undan leita. Þá skilði túlkr, sá er skilði vinðesku, hvat hǫfðingi sá mælti, er Úniburr er nefndr; hann mælti svá: »þetta fólk er atalt ok ilt viðskiptis, ok þótt vér tœkim alt þat fé, er í þessum stað er, þá mætti vér gefa til annat fé jammikit, at vér hefðim eigi komit hér; svá hǫfum vér mikit lið látit ok marga hǫfðingja. Ok fyrst í dag, er vér tókum at berjask við kastala, þá hǫfðu þeir til varnar skot ok spjót, því næst bǫrðu þeir oss með grjóti, ok nú berja þeir oss með keflivǫlum sem hunda; sé ek fyrir því, at þeira fǫng þverra til varnar, ok skulu vér enn gera þeim harða hríð ok freistum þeira«. En svá var sem hann sagði, at þá skutu þeir staurum, en í fyrstu hríð hǫfðu þeir borit óvarliga skotvápn ok grjót. En er kristnir menn sá, at minkaðisk fjǫlði at staurunum, hjoggu þeir í ii. hvern staurinn; en heiðingjar sóttu at þeim ok gerðu harða hríð ok hvílðusk í milli. Gerðusk hvárirtveggju móðir ok sárir. Ok í einhverri hvílð þá lét konungr enn bjóða þeim grið, at þeir skyldu hafa vápn sín ok klæði ok þat, er þeir bæri sjálfir út yfir kastalann. Þá var fallinn Sæmundr húsfreyja, ok var þat ráð manna þeira, er eptir váru, at gefa upp kastala ok sjálfa sik í vald heiðinna manna, ok var þat it ósnjallasta ráð, fyrir því at heiðingjar efnðu eigi orð sín, tóku alla menn, karla ok konur ok bǫrn, drápu mart, alt þat er sárt var ok ungt ok þeim þótti ilt at flytja eptir sér; þeir tóku alt fé þat, er þar var í kastalanum; þeir gengu inn í Krosskirkju ok ræntu hana at ǫllu skrúði sínu. Andréás prestr gaf Réttibur konungi refði silfrbúit, en Dúnimiz, systursyni hans, fingrgull; fyri því þóttusk þeir vita, at hann myndi vera nǫkkurr ráðamaðr í staðinum, ok virðu hann meira en aðra menn. Þeir tóku krossinn helga ok hǫfðu braut; þá tóku þeir táboluna, er stóð fyrir altárinu, er Sigurðr konungr hafði gera látit í Griklandi ok haft í land; þeir lǫgðu hana niðr á gráðuna fyrir altárit. Þá gengu þeir út ór kirkjunni. Þá mælti konungr: »þetta hús hefir verit búit með ást mikilli við þann guð er þetta hús á; ok svá lízk mér, sem gætt myni lítt hafa verit til staðarins eða hússins, þvíat ek sé, at guð er reiðr þeim, er varðveita«. Réttiburr konungr gaf Andréási presti kirkjuna ok skrinit, krossinn helga, bókina plénáríúm ok klerka iiii.; en heiðnir menn brendu kirkjuna ok ǫll húsin, þau er í kastalanum váru; en sá eldr, er þeir hǫfðu tendrat í kirkjunni, sloknaði tysvar; þá hjoggu þeir ofan kirkjuna, tók þá at loga innan ǫll ok brann sem ǫnnur hús. Þá fóru heiðingjar til skipa sinna með herfangi ok kǫnnuðu lið sitt, en er þeir sá skaða sinn, þá tóku þeir at herfangi alt fólkit ok skiptu milli skipanna. Þá fóru þeir Andréás prestr á konungsskipit ok með krossinn helga; þá kom ótti yfir heiðingja af þeiri bending, er yfir konungsskipit kom hiti svá mikill, at allir þeir þóttusk nær brenna. Konungr bað túlkinn spyrja prest, hví svá varð. Hann segir, at almáttigr guð, sá er kristnir menn trúðu á, sendi þeim mark reiði sinnar, er þeir dirfðusk þess, at hafa með hǫndum hans píslarmark, þeir er eigi vilja trúa á skapara sinn — »ok svá mikill kraptr fylgir krossinum, at opt hafa orðit fyrr þvílíkar jartegnir yfir heiðnum mǫnnum, þá er þeir hǫfðu hann með hǫndum, ok sumar enn berari«. Konungr lét skjóta á skipbátinn kennimǫnnum, ok bar Andréás krossinn í faðmi sér. Þeir leiddu bátinn fram með endilǫngu skipinu ok fram fyrir borðit ok aptr með ǫðru borði til lyptingar, skutu síðan við forkum ok hrundu bátinum inn at bryggjunum. Síðan fór Andréás prestr með krossinn um nóttina til Sólbjarga, ok var bæði hregg ok rota. Andréás flutti krossinn til góðrar varðveizlu.
Réttiburr konungr ok hans lið, þat er eptir var, fór í brot ok aptr til Vindlandz, ok mart þat fólk, er tekit hafði verit í Konungahellu, var lengi síðan í Vindlandi í þján, en þeir, er út váru leystir ok aptr kómu í Nóreg til óðala sinna, urðu allir at minna þrifnaði. Kaupstaðrinn í Konungahellu hefir aldregi fengit slíka upreist sem áðr var. Magnús, er blindaðr hafði verit, fór síðan í Niðarós ok gaf sik í klaustr ok tók við munkaklæðum. Þá var skeytt þannug Hernes mikla á Frostu í próvendu hans. En Haraldr réð þá einn landi eptir um vetrinn ok gaf ǫllum mǫnnum sættir, er hafa vildu, tók þá marga menn til hirðvistar, er með Magnúsi hǫfðu verit. Einarr Skúlason segir svá, at Haraldr konungr átti ii. orrostur í Danmǫrk, aðra við Hveðn, en aðra við Hlésey:
207.
Ótryggum lézt eggjar
eljunfrár und hári
Hveðn á hǫlðum roðnar
hrafns munnlituðr þunnar.
Ok enn þetta:
208.
Ǫ́ttuð sókn við sléttan,
serkrjóðr Hǫ́ars, merki,
harðr, þars hregg of virðum.
Hléseyjar þrǫm blésu.
Sigurðr er maðr nefndr, er upp fœddisk í Nóregi; hann var kallaðr sonr Aðalbrikts prests: móðir Sigurðar var Þóra, dóttir Saxa í Vík, systir Sigriðar, móður þeira Óláfs konungs Magnússonar ok Kára konungsbróður, er átti Borghildi, dóttur Dags Eilifssonar; sønir þeira váru þeir Sigurðr á Austrátt ok Dagr; synir Sigurðar Jóan á Austrátt ok Þorsteinn, Andréas daufi. Jóan átti Sigríði, systur Inga konungs ok Skúla hertoga. Sigurðr var í barnœsku settr til bókar, ok varð hann klerkr ok vígðr til djákns. En er hann gerðisk fullkominn at aldri ok afli, þá var hann allra manna vaskligastr ok sterkastr, mikill maðr, ok á alla atgørvi var hann umfram alla jafnaldra sína ok náliga hvern annan í Nóregi. Sigurðr var snimma ofsamaðr mikill ok óeirarmaðr; hann var kallaðr slembidjákn; manna var hann fríðastr, heldr þunnhárr ok þó vel hærðr. Þá kom þat upp fyrir Sigurð, at móðir hans segir, at Magnús konungr berfœtr var faðir hans; ok þegar er hann réð sjálfr háttum sínum, þá afrœkðisk hann klerkasiðu, fór þá af landi brot. Í þeim ferðum dvalðisk hann langa hríð. Þá byrjaði hann ferð sína út til Jórsala ok kom til Jórðánar ok sótti helga dóma, svá sem pálmarum er títt. Ok er hann kom aptr, þá dvalðisk hann í kaupferðum. Einn vetr var hann staddr nǫkkura hríð í Orkneyjum; hann var með Haraldi jarli at falli Þorkels fóstra Sumarliðasonar. Sigurðr var ok uppi á Skotlandi með Dávíð Skota-konungi; var hann þar virðr mikils. Síðan fór Sigurðr til Danmerkr ok var þat hans sǫgn ok hans manna, at þar hefði hann flutt skírslur til faðernis sér ok bar svá, at hann var sonr Magnús konungs, ok væri þar við v. byskupar; svá segir Ívarr Ingimundarson í Sigurðarbelki:
209.
Gerðu skírslur
of skjǫldungs kyn
fimm byskupar,
þeirs framast þóttu;
svá bar raunir,
at ríks konungs
þess vas ens milda
Magnús faðir.
Vinir Haraldz sǫgðu, at þat hefði verit svik ok lygi Dana.
Þá er Haraldr hafði verit konungr yfir Nóregi vi. vetr, kom Sigurðr til Nóregs ok fór á fund Haraldz konungs, bróður sins, hitti hann í Bjǫrgyn, gekk þegar brátt á fund hans, birti fyrir konungi faðerni sitt ok beiddi konung taka við frændsemi sinni. Konungr veitti enga órskurði skjóta um þat mál ok bar þetta fyrir vini sína, átti við þá tal ok stefnur; en af tali þeira kom þat upp, at konungr bar sakir á hendr Sigurði um þat, er hann hafði verit at aftǫku Þorkels fóstra fyrir vestan haf. Þorkell hafði fylgt Haraldi til Nóregs þá fyrst, er hann hafði komit til landz; hafði Þorkell verit inn mesti vinr Haraldz konungs. Var þessu máli fylgt svá fast, at þar var Sigurði gefin fyrir dauðasǫk, ok með ráði lendra manna þá varð þetta svá, at eitt kveld síðarliga gengu til gestir nǫkkurir, þar er Sigurðr var, ok kǫlluðu hann með sér ok tóku skútu nǫkkura ok røru brot frá býnum með Sigurð ok suðr til Norðness. Sigurðr sat aptr á kistunni ok hugsaði sitt mál ok grunaði, at þetta myndi vera svik. Hann var svá búinn, at hann hafði blár brœkr ok skyrtu ok mǫttul á tuglum at yfirhǫfn; hann sá niðr fyrir sik ok hafði hendr á mǫttulsbǫndunum, lét stundum af hǫfði sér, stundum lét hann á hǫfuð sér. En er þeir váru komnir fyrir nes eitt, váru þeir kátir ok druknir ok røru ákafliga ok uggðu fátt. Þá stóð Sigurðr upp ok gekk til borðz, en ii. menn þeir, er til gæzlu váru fengnir með honum, stóðu upp ok gingu at borðinu, tóku mǫttulinn báðir ok heldu frá honum, sem títt er at gera við ríka menn. En er hann grunaði, at þeir heldi fleirum klæðum hans, þá greip hann sinni hendi hvárn þeira ok steypðisk útan borðz með alla þá, en skútan rendi fram á langt, ok varð þeim seint at víkja ok lǫng dvǫl, áðr en þeir fengi sína menn tekit. En Sigurðr tók svá langt kaf í brot, at hann var fyrr á landi uppi, en þeir hefði snúit skipi sínu eptir honum. Sigurðr var allra manna fóthvatastr ok stefnir hann á land upp, en konungsmenn fóru ok leituðu hans alla nótt ok funnu hann eigi. Hann lagðisk í bergskor nǫkkura, svalaði honum mjǫk; hann fór af brókunum ok skar rauf á setgeiranum ok smeygði á sik ok tók út hǫndunum ok hjálp svá lífi sínu at sinni. Konungsmenn fóru aptr ok máttu eigi leyna sinni fǫr.
Sigurðr þóttisk finna, at eigi myndi honum til hjálpar vera at leita á fund Haraldz konungs, ok var þá í fylsknum alt haustit ok ǫndurðan vetr. Hann var í býnum í Bjǫrgyn með presti nǫkkurum ok gildraði til, ef hann mætti verða skaðamaðr Haraldz konungs, ok váru mjǫk margir menn í þessum ráðum með honum, ok þeir sumir, er þá váru hirðmenn ok herbergismenn Haraldz konungs, ok þeir hǫfðu fyrr verit hirðmenn Magnús konungs; váru þeir þá í kærleikum miklum við Harald konung, svá at æ var nǫkkurr af þessum sá, er sat yfir borði konungsins. Lúcíumessu at kveldi tǫluðusk við ii. menn, er þar sátu; mælti annarr til konungs: »herra, nú hǫfum vit skotit órskurð þrætu okkarrar til yðarra órslita, ok hǫfum vit veðjat ask hunangs hvárr okkarr; ek segi þat, at þér munuð liggja í nótt hjá Ingiríði drótning, konu þinni, en hann segir, at þér munuð liggja hjá Þóru Gothormsdóttur«. Þá segir konungr hlæjandi ok var mjǫk óvitandi, at þessi spurning væri með svá mikilli vél, ok segir: »eigi muntu hljóta veðféit«. Af því þóttusk þeir vita, hvar hans var at vitja á þeiri nótt, en hǫfuðvǫrðr var þá haldinn fyrir því herbergi, er flestir hugðu at konungr væri inni í ok drótning svaf í.
Sigurðr slembidjákn ok nǫkkurir menn með honum kómu þar til herbergis, er konungr svaf, ok brutu upp hurðina ok gengu þar inn með brugðnum vápnum. Ívarr Kolbeinsson vann fyrst á Haraldi konungi, en konungr hafði drukkinn niðr lagzk ok svaf fast ok vaknaði við þat, er menn vágu at honum, ok mælti í óvitinu: »sárt býr þú nú við mik, Þóra«. Hon hljóp upp við ok mælti: »þeir búa sárt við þik, er verr vilja þér en ek«. Lét Haraldr konungr þar líf sitt. En Sigurðr með sína menn gekk í brot. Lét hann þá kalla sér þá menn, er honum hǫfðu heitizk til fǫruneytis, ef hann fengi Harald konung tekit af lífdǫgum. Þá gengu þeir Sigurðr ok hans menn til skútu nǫkkurrar ok skipuðusk menn við árar ok røru út á váginn undir konungsgarð; tók þá at lýsa af degi. Þá stóð Sigurðr upp ok talaði við þá, er stóðu á konungsbryggju, ok lýsti vígi Haraldz konungs sér á hendr ok beiddisk af þeim viðrtǫku ok þess, at þeir tœki hann til konungs, svá sem burðir hans váru til. Þá dreif þannug á bryggjurnar mart manna ór konungsgarði ok svǫruðu allir, sem einum munni mælti, sǫgðu, at þat skyldi aldri verða, at þeir veiti hlýðni ok þjónan þeim manni, er myrt hafði bróður sinn — »en ef hann var eigi þinn bróðir, þá áttu enga ætt til at vera konungr«. Þeir bǫrðu saman vápnum sínum, dœmðu þá alla útlaga ok friðlausa. Þá var blásit konungslúðri ok stefnt saman ǫllum lendum mǫnnum ok hirðmǫnnum, en Sigurðr ok hans menn sá þann sinn kost inn fegrsta, at verða í brotu; hann helt á Norð-Hǫrðaland ok átti þar þing við bœndr; gengu þeir undir hann ok gáfu honum konungsnafn. Þá fór hann inn í Sogn ok átti þar þing við bœndr; var hann ok þar til konungs tekinn. Þá fór hann norðr í Fjǫrðu; var honum þar vel fagnat, svá segir Ívarr Ingimundarson:
210.
Tóku við mildum
Magnús syni
Hǫrðar ok Sygnir,
at Harald fallinn;
sórusk margir
menn á þingi
buðlungs syni
í bróður stað.
Haraldr konungr var jarðaðr í Kristskirkju inni fornu.
Источник: Nóregs konunga sǫgur, udgivet af Finnur Jónsson. G. E. C. Gads Forlag. København, 1911 (1925).
Текст с сайта Heimskringla