Maðr hét Auðunn, vestfirzkr at kyni ok félítill. Hann fór útan vestr þar í fjörðum með umbráði Þorsteins, búanda góðs, ok Þóris stýrimanns, er þar hafði þegit vist of vetrinn með Þorsteini. Auðunn var ok þar ok starfaði fyrir honum Þóri ok þá þessi laun af honum, útanferðina ok hans umsjá. Hann Auðunn lagði mestan hluta fjár þess, er var, fyr móður sína, áðr hann stigi á skip, ok var kveðit á þriggja vetra björg. Ok nú fara þeir út heðan, ok ferst þeim vel, ok var Auðunn of vetrinn eftir með Þóri stýrimanni. Hann átti bú á Mæri.
Ok um sumarit eftir fara þeir út til Grænlands ok eru þar of vetrinn. Þess er við getit, at Auðunn kaupir þar bjarndýri eitt, gersimi mikla, ok gaf þar fyrir alla eigu sína. Ok nú of sumarit eftir þá fara þeir aftr til Nóregs ok verða vel reiðfara. Hefir Auðunn dýr sitt með sér ok ætlar nú at fara suðr til Danmerkr á fund Sveins konungs ok gefa honum dýrit.
Ok er hann kom suðr í landit, þar sem konungr var fyrir, þá gengr hann upp af skipi ok leiðir eftir sér dýrit ok leigir sér herbergi. Haraldi konungi var sagt brátt, at þar var komit bjarndýri, gersimi mikil, ok á íslenzkr maðr. Konungr sendir þegar menn eftir honum, ok er Auðunn kom fyrir konung, kveðr hann konung vel.
Konungr tók vel kveðju hans ok spurði síðan: «Áttu gersimi mikla í bjarndýri?»
Hann svarar ok kveðst eiga dýrit eitthvert.
Konungr mælti: «Villtu selja oss dýrit við slíku verði sem þú keyptir?»
Hann svarar: «Eigi vil ek þat, herra?»
«Villtu þá,» segir konungr, «at ek gefa þér tvau verð slík, ok mun þat réttara, ef þú hefir þar við gefit alla þína eigu?»
«Eigi vil ek þat, herra,» segir hann.
Konungr mælti: «Villtu gefa mér þá?»
Hann svarar: «Eigi, herra.»
Konungr mælti: «Hvat villtu þá af gera?»
Hann svarar: «Fara,» segir hann, «til Danmerkr ok gefa Sveini konungi.»
Haraldr konungr segir: «Hvárt er, at þú ert maðr svá óvitr, at þú hefir eigi heyrt ófrið þann, er í milli er landa þessa, eða ætlar þú giftu þína svá mikla, at þú munir þar komast með gersimar, er aðrir fá eigi komizt klaklaust, þó at nauðsyn eigi til?»
Auðunn svarar: «Herra, þat er á yðru valdi, en engu játum vér öðru en þessu, er vér höfum áðr ætlat.»
Þá mælti konungr: «Hví mun eigi þat til, at þú farir leið þína, sem þú vill, ok kom þá til mín, er þú ferr aftr, ok seg mér, hversu Sveinn konungr launar þér dýrit, ok kann þat vera, at þú sér gæfumaðr.»
«Því heit ek þér,» sagði Auðunn.
Hann ferr nú síðan suðr með landi ok í Vík austr ok þá til Danmerkr, ok er þá uppi hverr penningr fjárins, ok verðr hann þá biðja matar bæði fyr sik ok fyr dýrit.
Hann kemr á fund ármanns Sveins konungs, þess er Áki hét, ok bað hann vista nökkurra bæði fyr sik ok fyr dýrit, — «ek ætla,» segir hann, «at gefa Sveini konungi dýrit.»
Áki lézt selja mundu honum vistir, ef hann vildi.
Auðunn kveðst ekki til hafa fyrir at gefa, — «en ek vilda þó,» segir hann, «at þetta kæmist til leiðar, at ek mætta dýrit færa konungi.»
«Ek mun fá þér vistir, sem þit þurfuð til konungs fundar, en þar í móti vil ek eiga hálft dýrit, ok máttu á þat líta, at dýrit mun deyja fyrir þér, þars þit þurfuð vistir miklar, en fé sé farit, ok er búit við, at þú hafir þá ekki dýrsins.»
Ok er hann lítr á þetta, sýnist honum nökkut eftir sem ármaðrinn mælti fyrir honum, ok sættast þeir á þetta, at hann selr Áka hálft dýrit, ok skal konungr síðan meta allt saman. Skulu þeir fara báðir nú á fund konungs, ok svá gera þeir, fara nú báðir á fund konungs ok stóðu fyr borðinu.
Konungr íhugaði, hverr þessi maðr myndi vera, er hann kenndi eigi, ok mælti síðan til Auðunar: «Hverr ertu?» segir hann.
Hann svarar: «Ek em íslenzkr maðr, herra,» segir hann, «ok kominn nú útan af Grænlandi ok nú af Nóregi, ok ætlaðak at færa yðr bjarndýr þetta. Keyptak þat með allri eigu minni, ok nú er þó á orðit mikit fyrir mér, ek á nú hálft eitt dýrit,» — ok segir konungi síðan, hversu farit hafði með þeim Áka, ármanni hans.
Konungr mælti: «Er þat satt, Áki, er hann segir?»
«Satt er þat,» segir hann.
Konungr mælti: «Ok þótti þér þat til liggja, þar sem ek settak þik mikinn mann, at hefta þat eða tálma, er maðr gerðist til at færa mér gersimi ok gaf fyrir alla eign ok sá þat Haraldr konungr at ráði at láta hann fara í friði, ok er hann várr óvinr? Hygg þú at þá, hvé sannligt þat var þinnar handar, ok þat væri makligt, at þú værir drepinn. En ek mun nú eigi þat gera, en braut skaltu fara þegar ór landinu ok koma aldrigi aftr síðan mér í augsýn. En þér, Auðunn, kann ek slíka þökk sem þú gefir mér allt dýrit, ok ver hér með mér.»
Þat þekkist hann ok er með Sveini konungi um hríð.
Ok er liðu nökkurar stundir, þá mælti Auðunn við konung: «Braut fýsir mik nú, herra.»
Konungr svarar heldr seint: «Hvat villtu þá,» segir hann, «ef þú vill eigi með oss vera?»
Hann segir: «Suðr vil ek ganga.»
«Ef þú vildir eigi svá gott ráð taka,» segir konungr, «þá myndi mér fyr þykkja í, er þú fýsist í brott.»
Ok nú gaf konungr honum silfr mjök mikit, ok fór hann suðr síðan með Rúmferlum, ok skipaði konungr til um ferð hans, bað hann koma til sín, er hann kæmi aftr.
Nú fór hann ferðar sinnar, unz hann kemr suðr í Rómaborg. Ok er hann hefir þar dvalizt, sem hann tíðir, þá ferr hann aftr, tekr þá sótt mikla, gerir hann þá ákafliga magran. Gengr þá upp allt féit, þat er konungr hafði gefit honum til ferðarinnar, tekr síðan upp stafkarls stíg ok biðr sér matar. Hann er þá kollóttr ok heldr ósælligr. Hann kemr aftr í Danmörk at páskum, þangat sem konungr er þá staddr, en eigi þorði hann at láta sjá sik ok var í kirkjuskoti ok ætlaði þá til fundar við konung, er hann gengi til kirkju um kveldit. Ok nú er hann sá konunginn ok hirðina fagrliga búna, þá þorði hann eigi at láta sjá sik. Ok er konungr gekk til drykkju í höllina, þá mataðist Auðunn úti, sem siðr er til Rúmferla, meðan þeir hafa eigi kastat staf ok skreppu.
Ok nú of aftaninn, er konungr gekk til kveldsöngs, ætlaði Auðunn at hitta hann, ok svá mikit sem honum þótti fyrr fyr, jók nú miklu á, er þeir váru drukknir hirðmenninir. Ok er þeir gengu inn aftr, þá þekkði konungr mann ok þóttist finna, at eigi hafði frama til at ganga fram at hitta hann.
Ok nú er hirðin gekk inn, þá veik konungr út ok mælti: «Gangi sá nú fram, er mik vill finna. Mik grunar, at sá muni vera maðrinn.»
Þá gekk Auðunn fram ok fell til fóta konungi, ok varla kenndi konungr hann. Ok þegar er konungr veit, hverr hann er, tók konungr í hönd honum Auðuni ok bað hann vel kominn, — «ok hefir þú mikit skipazt,» segir hann, «síðan vit sáumst,» — leiðir hann eftir sér inn.
Ok er hirðin sá hann, hlógu þeir at honum, en konungr sagði: «Eigi þurfuð þér at honum at hlæja, því at betr hefir hann sét fyrir sinni sál heldr en þér.»
Þá lét konungr gera honum laug ok gaf honum síðan klæði, ok er hann nú með honum.
Þat er nú sagt, einhverju sinni of várit, at konungr býðr Auðuni at vera með sér álengðar ok kveðst mundu gera hann skutilsvein sinn ok leggja til hans góða virðing.
Auðunn segir: «Guð þakki yðr, herra, sóma þann allan, er þér vilið til mín leggja, en hitt er mér í skapi, at fara út til Íslands.»
Konungr segir: «Þetta sýnist mér undarliga kosit.»
Auðunn mælti: «Eigi má ek þat vita, herra,» segir hann, «at ek hafa hér mikinn sóma með yðr, en móðir mín troði stafkarls stíg út á Íslandi, því at nú er lokit björg þeiri, er ek lagða til, áðr ek færa af Íslandi.»
Konungr svarar: «Vel er mælt,» segir hann, «ok mannliga, ok muntu verða giftumaðr. Sjá einn var svá hlutrinn, at mér myndi eigi mislíka, at þú færir í braut heðan, ok ver nú með mér, þar til er skip búast.» Hann gerir svá.
Einn dag, er á leið várit, gekk Sveinn konungr ofan á bryggjur, ok váru menn þá at at búa skip til ýmissa landa, í Austrveg eða Saxland, til Svíþjóðar eða Nóregs. Þá koma þeir Auðunn at einu skipi fögru, ok váru menn at at búa skipit.
Þá spurði konungr: «Hversu lízt þér, Auðunn, á þetta skip?»
Hann svarar: «Vel, herra.»
Konungr mælti: «Þetta skip vil ek þér gefa ok launa bjarndýrit.»
Hann þakkaði gjöfina eftir sinni kunnustu.
Ok er leið stund ok skipit var albúit, þá mælti Sveinn konungr við Auðun: «Þó villtu nú á braut, þá mun ek nú ekki letja þik, en þat hefi ek spurt, at illt er til hafna fyrir landi yðru, ok eru víða öræfi ok hætt skipum. Nú brýtr þú ok týnir skipinu ok fénu. Lítt sér þat þá á, at þú hafir fundit Svein konung ok gefit honum gersimi.»
Síðan seldi konungr honum leðrhosu fulla af silfri, — «ok ertu þá enn eigi félauss með öllu, þótt þú brjótir skipit, ef þú fær haldit þessu. Verða má svá enn,» segir konungr, «at þú týnir þessu fé. Lítt nýtr þú þá þess, er þú fannt Svein konung ok gaft honum gersimi.»
Síðan dró konungr hring af hendi sér ok gaf Auðuni ok mælti: «Þó at svá illa verði, at þú brjótir skipit ok týnir fénu, eigi ertu félauss, ef þú kemst á land, því at margir menn hafa gull á sér í skipsbrotum, ok sér þá, at þú hefir fundit Svein konung, ef þú heldr hringinum. En þat vil ek ráða þér,» segir hann, «at þú gefir eigi hringinn, nema þú þykkist eiga svá mikit gott at launa nökkurum göfgum manni, þá gef þeim hringinn, því at tígnum mönnum sómir at þiggja. Ok far nú heill.»
Síðan lætr hann í haf ok kemr í Nóreg ok lætr flytja upp varnað sinn, ok þurfti nú meira við þat en fyrr, er hann var í Nóregi. Hann ferr nú síðan á fund Haralds konungs ok vill efna þat, er hann hét honum, áðr hann fór til Danmerkr, ok kveðr konung vel.
Haraldr konungr tók vel kveðju hans, — «ok sezt niðr,» segir hann, «ok drekk hér með oss.» Ok svá gerir hann.
Þá spurði Haraldr konungr: «Hverju launaði Sveinn konungr þér dýrit?»
Auðunn svarar: «Því, herra, at hann þá at mér.»
Konungr sagði: «Launat mynda ek þér því hafa. Hverju launaði hann enn?»
Auðunn svarar: «Gaf hann mér silfr til suðrgöngu.»
Þá segir Haraldr konungr: «Mörgum manni gefr Sveinn konungr silfr til suðrgöngu eða annarra hluta, þótt ekki færi honum gersimar. Hvat er enn fleira?»
«Hann bauð mér,» segir Auðunn, «at gerast skutilsveinn hans ok mikinn sóma til mín at leggja.»
«Vel var þat mælt,» segir konungr, «ok launa myndi hann enn fleira.»
Auðunn segir: «Gaf hann mér knörr með farmi þeim, er hingat er bezt varit í Nóreg.»
«Þat var stórmannligt,» segir konungr, «en launat mynda ek þér því hafa. Launaði hann því fleira?»
Auðunn segir: «Gaf hann mér leðrhosu fulla af silfri ok kvað mik þá eigi félausan, ef ek helda því, þó at skip mitt bryti við Ísland.»
Konungr segir: «Þat var ágætliga gert, ok þat mynda ek ekki gert hafa. Lauss mynda ek þykkjast, ef ek gæfa þér skipit. Hvárt launaði hann fleira?»
«Svá var víst, herra,» segir Auðunn, «at hann launaði. Hann gaf mér hring þenna, er ek hefi á hendi, ok kvað svá mega at berast, at ek týnda fénu öllu, ok sagði mik þá eigi félausan, ef ek ætta hringinn, ok bað mik eigi lóga, nema ek ætta nökkurum tígnum manni svá gott at launa, at ek vilda gefa. En nú hefi ek þann fundit, því at þú áttir kost at taka hvárttveggja frá mér, dýrit ok svá líf mitt, en þú lézt mik fara þangat í friði, sem aðrir náðu eigi.»
Konungr tók við gjöfinni með blíðu ok gaf Auðuni í móti góðar gjafar, áðr en þeir skilðist. Auðunn varði fénu til Íslandsferðar ok fór út þegar um sumarit til Íslands ok þótti vera inn mesti gæfumaðr.
Frá þessum manni, Auðuni, var kominn Þorsteinn Gyðuson.
Источник: Íslendinga sögur. Guðni Jónsson bjó til prentunar.
Текст с сайта Heimskringla