Bergbúa þáttr

Fjörðr sá gengr af Kollafirði, er heitir Djúpafjörðr. Þórðr hét maðr, er bjó í þeim firði fyrir vestan Hallsteinsnes, er kennt er við þann Hallstein, er þrælana átti, þá er kallaðir váru Hallsteinsþrælar. Þórðr var þá á góðum aldri ok hafði vel fé. Þat bar til einn vetr, er hann vildi fara til tíða fyrir einhvern hátíðardag. Hann kvaddi til ferðar með sér húskarl sinn. Til tíða var langt at fara, svá at þat var mikill hluti dagleiðar, ok fóru þeir snemma. Þeir fóru, þar til er á leið daginn. Þá gerði á drífu mikla.

Þórðr sagði, at þeir fóru rangt, ok kvaðst eigi vilja ganga í myrkri, en kvað þá skammt af veginum enn farit hafa. «Þykkir mér hættligt í náttmyrkri, at vér gangim fyrir hamra ofan.»

Þeir leituðu sér þá skjóls ok gengu undir hamar einn brattan, þann er engi var snjór undir. Þeir hittu þar loksins hellimunna, þann er Þórðr vissi eigi ván til. Þar reist Þórðr krossmark með broddum stæltum, er hann hafði í hendi, í hellisdyrunum. Síðan gengu þeir þar inn ok settust niðr á steina tvá hjá hellisdyrum, því at þeir vildu eigi innar lengra.

En á fyrsta þriðjungi nætr þá höfðu þeir heyrt, at nökkut fór innar eftir hellinum ok útar at þeim. Húskarl Þórðar hræddist ok hljóp út, en Þórðr bað hann sitja kyrran, — «ok skaltú biðjast fyrir, því at þat er hætt við villu, ok kann þat verða, ef menn hlaupa út um nætr, at þá sýnist annan veg en er.»

Þá signdu þeir sik ok báðu guð miskunnar sér, því at þeim þótti læti mikilfenglig innar í hellinum, ok varð þeim litit inn í myrkrit. Þeir sá þá þat, er þeim þótti því líkast sem tungl tvau full eða törgur stórar ok var á millum arn..sn ein mikil. Ekki annat heldr ætluðu þeir en þat væru augu tvau ok mundi sá ekki mjóleitr, er þau skriðljós bar. Því næst heyrðu þeir kveðandi harðla ógurliga með mikilli raust. Var þar hafit upp kvæði ok kveðinn tólf vísna flokkr, ok kvað sá ávallt tysvar niðrlagit:

Hrynr af heiða fenri.
Höll taka björg at falla.
Fátt mun at fornu setri
fríðs aldjötuns hríðar.
Gnýr, þás gengr enn hári
gramr of dökkva hamra.
Hátt stígr höllum fæti
Hallmundr í gný fjalla,
Hallmundr í gný fjalla.

Hrýtr, áðr hauga brjóti
harðvirkr megingarða,
gnýr er of seima særi
sáman, eldr enn kámi.
Eimyrju lætk áma
upp skjótliga hrjóta.
Verðr of Hrungnis hurðir
hljóðsamt við fok glóða,
hljóðsamt við fok glóða.

Laugask lyftidraugar
liðbáls at þat síðan,
vötn koma heldr of hölda
heit, í foldar sveita.
Þat spretta upp und epla
aur þjóð vitu jóða.
Hyrr munat höldum særi
heitr, þars fyrða teitir,
heitr, þars fyrða teitir.

Springa björg ok bungur
berg, vinnask þá, stinnar,
stór, ok hörga hrærir
hjaldrborg, firar margir.
Þytr er um Þundar glitni.
Þrammak á fyr skömmu,
en magna þys þegnar
þeir hvívetna fleiri,
þeir hvívetna fleiri.

Þýtr í þungu grjóti
þyrr eskinnar svíra.
Undr láta þar ýtar
enn, er jöklar brenna.
Þó mun stórum mun meira
morðlundr á Snjógrundu
undr, þats æ mun standa,
annat fyrr of kannask
annat fyrr of kannask.

Spretta kámir klettar.
Knýr víðis böl hríðir.
Aurr tekr upp at færask
undarligr ór grundu.
Hörgs munu höldar margir,
himinn rifnar þá, lifna.
Rignir mest. At regni
rökkr, áðr heimrinn slökkvisk,
rökkr, áðr heimrinn slökkvisk.

Stíg ek fjall af fjalli.
Ferk oft litum þofta.
Dást ferk norðr et nyrðra
niðr í heim enn þriðja.
Skegg beri oft, sás uggir,
ámr, við minni kvámu,
brýtk við bjarga gæti
bág, í Élivága,
bág, í Élivága.

Várum húms í heimi,
hugðak því, svá er dugði,
vér nutum verka þeira,
vallbingr, saman allir.
Undr er, hví örvar mundi
eitr hríðin mér heita,
þó ef ek þangat kæma,
þrekrammr við hlynglamma,
þrekrammr við hlynglamma.

Dauðan mér frá morði,
mun ván ara kvánar,
handan hrímnis kindar
hárskeggjaðan báru.
En steinnökkva styrkvan
stafns plóglimum gröfnum,
járni fáðan Aurni,
auðkenndan, réðk senda,
auðkenndan, réðk senda.

Sterkr, kveða illt at einu
oss við þann at senna,
Þórr veldr flotna fári.
Felldr er, sás jöklum eldir.
Þverrðr er áttbogi urðar.
Ek fer gneppr af nekkvi
niðr til Surts ens svarta
sveit í eld enn heita,
sveit í eld enn heita.

Veðk sem mjöll í milli,
margt er einmyrkligt, heima.
Springr jörð, því at þangat
Þór einn kveðk svá fóru.
Breitt er und brún at líta
bjargálfa, mér sjálfum.
Heldr skek ek hvarma skjöldu.
Harmstríð, er ek fer víða,
harmstríð, er ek fer víða.

Einn ák hús í hrauni.
Heim sóttu mik beimar,
fimr vark fyrðum gamna
fyrr aldrigi, sjaldan.
Flokk nemið it eða ykkat,
élherðar, mun verða,
enn er at Aurnis brunni
ónyt, mikit víti,
ónyt, mikit víti.

Þessi tíðendi bar fyrir þá þrem sinnum, ok þetta var kveðit á hverjum þriðjungi nætr, ok sá þeir ávallt tunglin, meðan kveðit var, en ella eigi. En þá er kvæðinu var lokit it þriðja sinn, þá leið frá þeim innar í hellinn allt saman, enda sá þeir þá lýsa af degi, ok hvötuðu þeir þá út ór hellinum. En áðr þeir gengi á brott, brá Þórðr fæti sínum á krossmarkit, er hann hafði í hellisdyrum gert. Síðan fóru þeir ok kómu til kirkju, ok var þá lokit tíðum. Síðan fóru þeir heim ok kómu þar til, er þeir þóttust verit hafa um nóttina, ok fundu engan þá hellinn, ok þótti þat undr mikil. Síðan gengu þeir heim. Þórðr mundi flokk þenna allan, en húskarl mundi ekki orð í.

En ári síðar eftir þetta þá færði Þórðr byggð sína nær kirkju, en at jafnlengd þessa atburðar önnur misseri þá andaðist húskarl, förunautr Þórðar. En hann lifði lengi síðan, ok urðu honum engir hlutir kynligar en áðr, en þó eru slíkt fáheyrðir hlutir.

Источник: Íslendinga sögur. Guðni Jónsson bjó til prentunar.

Текст с сайта Heimskringla