1. Þat er upphaf á sögu þessi, at Hákon konungr Aðalsteinsfóstri réð fyrir Noregi, ok var þetta á ofanverðum hans dögum. Þorkell hét maðr; hann var kallaðr skerauki; hann bjó í Súrnadal, ok var hersir at nafnbót; hann átti sér konu, er Ísgerðr hét, ok sonu þrjá barna. Hét einn Ari, annarr Gísli, þriði Þorbjörn, — hann var þeira yngstr — ok óxu allir upp heima þar. Maðr er nemdr Ísi; hann bjó í firði þeim, er Erfibuli heitir, á Norðmæri: kona hans hét Ingigerðr, enn Ingibjörg dóttir. Ari, son Þorkels sýrdæls, biðr hennar, ok var hon honum gefin með miklu fé. Kolr hét þræll, er í brott fór með henni. Maðr hét Björn enn blakki, ok var berserkr; hann fór um land, ok skoraði á menn til hólmgöngu, ef eigi vildu hans vilja gera. Hann kom um vetrinn til Þorkels sýrdæls. Ari son hans réð þá fyrir búi. Björn gerir Ara tvá kosti, hvárt hann vill heldr berjast við hann í hólmi þeim er þar liggr í Súrnadal, ok heitir Stokkahólmr, eða vill hann selja honum í hendr konu sína; hann kaus skjótt at hann vildi berjast, enn hvárttveggja yrði at skömm, hann ok kona hans; skyldi þessi fundr vera á þriggja nátta fresti. Nú líðr til hólmstefnu framan; þá berjast þeir, ok lýkr svá, at Ari fellr, ok lætr líf sitt. Þykkist Björn hafa vegit til landa ok konu. Gísli segir, at hann vill heldr láta líf sitt, enn þetta gangi fram; vill hann ganga á hólm við Björn. Þá tók Ingibjörg til orða: «Eigi var ek af því Ara gift, at ek vilda þik ekki heldr átt hafa. Kolr, þræll minn, á sverð, er Grásíða heitir, ok skaltu biðja, at hann ljái þér; því at þat fylgir því sverði, at sá skal sigr hafa, er þat hefir til orrustu». Hann biðr þrælinn sverðsins, ok þótti þrælnum mikit fyrir at ljá. Gísli bjóst til hólmgöngu, ok berjast þeir, ok lýkr svá, at Björn fellr. Gísli þóttist nú hafa unnit mikinn sigr; ok þat er sagt, át hann biðr Ingibjargar, ok vildi ekki láta góða konu ór ætt ganga, ok fær hennar; nú tekr hann allan fjárhlut, ok gerist mikill maðr fyrir sér. Því næst andast faðir hans, ok tekr Gísli allan fjárhlut eftir hann. Hann lét drepa þá alla, sem með Birni höfðu fylgt. Þrællinn heimti sverð sitt, ok vill Gísli ekki laust láta ok býðr hann fé fyrir, enn þrællinn vill ekki annat, enn sverð sitt, ok fær ekki at heldr. Þetta líkar þrælnum illa, ok veitir Gísla tilræði; var þat mikit sár. Gísli höggr í móti með Grásíðu í höfuð þrælnum svá fast, at sverðit brotnaði, enn haussinn lamdist; ok fær hvárrtveggi bana.
2. Hér eftir tekr Þorbjörn við fé öllu, því er átt hafði faðir hans ok bræðr tveir. Hann býr í Súrnadal, at Stokkum. Hann biðr konu þeirar er Þóra hét ok var Rauðsdóttir, ór Friðarey, ok fekk hennar. Þeira samfarir váru góðar, ok ekki langar, áðr enn þau gátu börn at eiga. Dóttir þeira er nefnd Þórdís, ok var hon ellst barna þeira. Þorkell hét son þeira, enn elzti; annarr Gísli; Ari enn yngsti; ok vaxa allir upp heima þar. Fundust ekki fremri menn þar í nánd, þeira jafnaldrar. Ara var fóstr fengit með Styrkári, móðurbróður sínum; enn þeir Þorkell ok Gísli váru heima báðir. Bárðr hét maðr; hann bjó þar í Súrnadal; hann var ungr maðr ok hafði ný-tekið við föðurarfi sínum. Kolbjörn hét maðr, er bjó á Hellu í Súrnadal; hann var (ok) ungr maðr ok hafði ný-tekið við föðurarfi sínum. Þat töluðu sumir menn, at Bárðr fífldi Þórdísi Þorbjarnardóttur. — Hon var bæði væn ok vitr. — Þorbirni hugnaði þat illa, ok kveðst ætla, ef Ari væri heima, at þá mundi ekki vel gefast. Bárðr kvað ómæt ómaga orð — «ok mun ek fara sem áðr». Með þeim Þorkeli var vingott, ok var hann í bragði með honum; enn Gísla var óþokkat um tal þeira sem föður hans. Þat er sagt einn tíma, at Gísli ræðst í ferð með þeim Bárði ok Þorkeli; hann fór á miðja vega til Grannaskeiðs — svá heitir þar, er Bárðr bjó — ok þá er minst ván var, höggr Gísli Bárð banahögg. Þorkell reiddist, ok kvað Gísla illa gert hafa; enn Gísli bað bróður sinn sefast — «ok skiftu vit sverðum, ok haf þú þat sem betr bítr». Hann brá á glens við hann. Nú sefast Þorkell ok sezt niðr hjá Bárði. Enn Gísli ferr heim ok segir föður sínum, ok líkaði honum vel. Aldri varð síðan jafn-blítt með þeim bræðrum, ok ekki þá Þorkell vápnaskiftit, ok ekki vildi hann heima þar vera, ok fór til hólmgöngu-Skeggja, í eyna Söxu — hann var mjök skyldr Bárði — ok var hann þar. Hann eggjar mjög Skeggja, at hefna Bárðar frænda síns, enn ganga at eiga Þórdísi systur sína. Nú fara þeir til Stokka, tuttugu saman; ok er þeir kómu á bæinn, mælir Skeggi til mægða við Þorbjörn, — «enn til samfara við Þórdísi dóttur þína». Enn Þorbjörn vildi eigi gifta honum konuna. Þat var talat, at Kolbjörn væri í þingum við Þórdísi. Þótti Skeggja sem hann ylli, er hann gat ekki fengit ráðit, ok ferr til fundar við Kolbjörn ok býðr honum hólmgöngu í eynni Söxu. Hann kveðst koma mundu, ok sagðist ekki verðr at eiga Þórdísi, ef hann þyrði ekki at berjast við Skeggja. Þeir Þorkell ok Skeggi fóru heim í Söxu og biðu þar hólmstefnunnar við annan mann ok tuttugasta. Ok er liðnar váru þrjár nætr, fór Gísli ok hittir Kolbjörn, ok spyrr, hvárt hann er tilbúinn til hólmstefnunnar. Kolbjörn svarar ok spyrr, hvárt hann skal þat til ráðsins vinna. «Þat skaltu ekki segja», segir Gísli. Kolbjörn segir: «Svá hygst mér, at ek mun ekki þat til vinna, at berjast við Skeggja». Gísli biðr hann mæla allra manna armastan — «ok þóttu verðir allr at skömm, þá skal ek nú þó fara». Nú ferr Gísli við tólfta mann í eyna Söxu. Skeggi kom til hólmsins, ok segir upp hólmgöngulög ok haslar völl Kolbirni, ok sér ekki hann þar kominn, né þann, er gangi á hólminn fyrir hann. Refr hét maðr, er var smiðr Skeggja. Hann bað að Refr skyldi gera mannlíkan eftir Gísla ok Kolbirni — «ok skal annarr standa aftar enn annarr; ok skal níð það standa ávalt, þeim til háðungar». Nú heyrði Gísli í skóginn, ok svarar: «Annat munu húskarlar þínir vinna þarfara; ok máttu hér þann sjá er þorir at berjast við þik». Ok ganga þeir á hólm ok berjast, ok heldr skildi hvárr fyrir sik. Skeggi hefir sverð þat, er Gunnlogi hét, ok höggr með því til Gísla ok gall við hátt; þá mælti Skeggi:
Gall Gunnlogi;
gaman var Söxu.
Gísli hjó í móti með höggspjóti, ok af sporðinn skildinum, ok af honum fótinn, ok mælti:
Hrökk hræfrakki;
hjó ek til Skeggja.
Skeggi leysti sig af hólmi, ok gekk ávalt við tréfót síðan. Enn Þorkell fór nú heim með Gísla bróður sínum, ok var nú mjök vel í frændsemi þeira, ok þykkir Gísli mikit hafa vaxit af þessum málum.
3. Bræðr tveir eru nefndir — hét annarr Einarr, enn annarr Árni — synir Skeggja ór Söxu. Þeir bjuggu á Flyðrunesi, norðr frá Þrándheimi. Þeir eflast at liði um haustit, ok eftir um várit, ok fara í Súrnadal til Kolbjarnar ok bjóða honum tvá kosti, hvárt hann vill heldr fara með þeim ok brenna inni Þorbjörn ok sonu hans, eða láta þar líf. Hann köri heldr at fara. Fara þeir nú þaðan sextíu manna, ok koma at Stokka um nótt, og bera eld at húsum. Enn þau váru öll í svefni í skemmu einni, Þorbjörn ok synir hans og Þórdís. Þar váru inni sýruker tvau í því húsi. Nú taka þeir Gísli hafrstökkur tvær, ok drepa þeim í sýrukerin, ok verjast svá eldinum, ok slökkva svá þrisvar þar fyrir þeim eldinn; ok þá eftir fengu þeir Gísli brotit vegginn, ok komast svá á brott, tíu saman, ok fylgdu reyk til fjalls, ok kómust svo brott ór hundahljóðum. Enn tólf menn brunnu þar inni. Enn þeir þykkjast öll þau inni hafa brent, er til kómu. Enn þau Gísli fara unz þau koma í Friðarey til Styrkárs, ok eflast þaðan at liði, ok fá fjörutíu manna, ok koma á óvart til Kolbjarnar, ok brenna hann inni við tólfta mann; selja nú lönd sín, ok kaupa sér skip — ok váru á sextíu manna — ok fara á brott með alt sitt, ok koma við eyjar þær, er Æsundar heita, ok liggja þar til hafs. Nú fara þeir þaðan á tveim bátum, fjörutíu manna, ok koma norðr til Flyðruness. Þeir bræðr, Skeggjasynir, váru þá á leið komnir við níunda mann, at heimta landskyldir sínar. Þeir Gísli snúa til móts við þá, ok drepa þá alla; Gísli vá þrjá menn, enn Þorkell tvá. Eftir þat ganga þeir til bæjar, ok taka þaðan á brottu mikit fé. Gísli hjó þá höfuð af hólmgöngu-Skeggja; því at hann var þá þar hjá sonum sínum.
4. Síðan fara þeir til skips, ok láta í haf, ok eru úti aukit hundrað dægra, ok koma af hafi vestr í Dýrafjörð, á syðri strönd, í ós þann, er Haukadalsóss heitir. Tveir menn eru nefndir — ok bjó á sinni ströndinni hvárr — Þorkatlar tveir. Annarr bjó á Saurum í Keldudal, á hinni syðri strönd — þat var Þorkell Eiríksson; enn annarr bjó á nyrðri strönd, í Alviðru — hann var kallaðr Þorkell auðgi. Þorkell fór fyrstr virðingamanna til skips, ok hitti Þorbjörn súr, því at hann var svá kallaðr, síðan hann varðist með sýrunni. Öll lönd váru þar ónumin á hvárritveggju strönd. Nú keypti Þorbjörn súrr land á hinni syðri strönd, á Sæbóli, í Haukadal. Þar gerði Gísli bæ, ok búa þar síðan. Bjartmarr hét maðr, er bjó í Arnarfirði, inn í Botni; enn kona hans hét Þuríðr, ok var Hrafnsdóttir, af Ketilseyri, ór Dýrafirði; enn Hrafn var son Dýra, er fjörðinn nam. Þau áttu sér börn: hét dóttir þeira Hildr — hon var ellst barna þeira; Helgi hét son þeira, Sigurðr ok Vestgeirr. Vésteinn hét austmaðr einn, er út kom um landnám ok vistaðist með Bjartmari. Hann gengr at eiga Hildi dóttur hans. Ok er þau höfðu ekki lengi ásamt verit. gátu þau tvau börn at eiga: Auðr hét dóttir þeira. enn Vésteinn son. Vésteinn austmaðr var Végeirsson, bróðir Vébjarnar sygnakappa. Bjartmarr var son Áns rauðfelds, Gríms sonar loðinkinna, bróður örvar-Odds, Ketils sonar hæings, sonar Hallbjarnar hálftrolls. Móðir Áns rauðfelds var Helga, dóttir Áns bogsveigis. Vésteinn Vésteinsson gerðist fardrengr góðr. Þó átti hann bú í Önundarfirði, undir Hesti, þá er hér var komit sögunni. Kona hans hét Gunnhildr; Bergr hét sonr hans ok Helgi. Nú eftir þetta andast Þorbjörn súrr, ok svá Þóra kona hans. Nú tekr Gísli ok Þorkell bróðir hans við búinu; enn þau Þorbjörn ok Þóra váru í haug lögð.
5. Þorbjörn hét maðr og var kallaðr selagnúpr. Hann bjó í Tálknafirði, at Kvígyndisfelli. Þórdís hét kona hans, enn Ásgerðr dóttir. Þessarrar konu biðr Þorkell Súrsson, ok getr hana at eiga; enn Gísli Súrsson bað systur Vésteins, Auðar Vésteinsdóttur, ok fekk hana; búa nú báðir saman í Haukadal. Eitthvert haust eða vár átti Þorkell enn auðgi, Þórðar son, Víkings sonar, för til Þórsnessþings, ok fylgdu honum Súrssynir. Í Þórsnesi bjó þá Þorsteinn þorskabítr, Þórólfs son mostrarskeggs: hann átti Þóru Óláfs dóttur, Þorsteins sonar: börn þeira váru þau Þórdís ok Þorgrímr ok Börkr enn digri. Þorkell lauk málum sínum á þinginu. Enn eftir þingit bauð Þorsteinn heim Þorkeli auðga ok Súrssonum, ok gaf þeim góðar gjafir at skilnaði; enn þeir buðu heim Þorsteinssonum, vestr þangat, annat vár, til þings. Ok nú fara þeir heim. Enn at öðru vári fara þeir vestr þangat, Þorsteinssynir, tólf saman, til Hválseyrarþings, ok hittust þeir þar ok Súrssynir; bjóða þeir þá Þorsteinssonum heim af þinginu; enn áðr skyldu þeir vera at heimboði hjá Þorkeli auðga; eftir þat fara þeir til Súrssona ok þiggja þar veizlu góða. Þorgrími lízt systir þeira bræðra væn ok biðr hennar, ok því næst er hon honum föstuð, ok er þá þegar gert brúðkaupit, ok fylgir henni heiman Sæból, ok réðst Þorgrímr vestr þangat; enn Börkr er eftir í Þórsnesi, ok hjá honum systursynir hans, saka-Steinn ok Þóroddr. Nú býr Þorgrímr á Sæbóli; enn þeir Súrssynir fara á Hól ok reisa þar góðan bæ; ok liggja þar saman garðar á Hóli ok Sæbóli. Nú búa þeir þar hvárir ok er vinfengi þeira gott. Þorgrímr hefir goðorð, ok er þeim bræðrum at honum styrkr mikill. Þeir fara nú til várþings, eitt vár, með fjörutíu manna, ok váru allir í litklæðum; þar var í för Vésteinn, mágr Gísla, ok allir Sýrdælir.
6. Gestr hét maðr ok var Oddleifsson; hann var kominn til þings ok var í búð hjá Þorkeli auðga. Nú sitja þeir við drykkju, Sýrdælir; enn aðrir menn váru at dómum, því at sóknarþing var. Þá kemr maðr inn í búð þeira Haukdæla, gassi mikill, er Arnórr hét, ok mælti: «Allmikit er um yðr Haukdæla, er þér gáið einskis annars, enn at drekka, enn vilið ekki koma til dóma, þar sem þingmenn yðrir eigu málum við at skiftast; ok þykkir svá öllum, þótt ek kveða upp.» Þá mælti Gísli: «Göngum þá til dóma; kann vera, at þetta mæli fleiri». Ganga þeir nú til dóma; ok spyrr Þorgrímr, ef nökkurir væri þeir menn, er þyrfti þeira liðveizlu; — «ok skal ekki eftir liggja þat sem vér megum þeim veita, meðan vér erum uppi, sem vér heitum váru liði». Þá svarar Þorkell hinn auðgi: «Lítils eru mál þessi verð, er menn eigu hér við at skiftast; enn vér munum yðr til segja, ef vér þurfum yðvarrar liðveizlu». Ok nú finst mönnum orð um, hvé skrautlegr flokkr þeira var, eða um málsenda þeira, hversu skörulegir váru. Þorkell mælti þá til Gests: «Hve lengi ætlar þú at kapp þeira Haukdæla ok yfirgangr muni vera svá mikill?» Gestr svarar: «Ekki munu þeir allir samþykkir hit þriðja sumar, er þar eru nú í þeim flokki.» Enn Arnórr var hjá þessu þeira tali, ok hleypr inn í búð þeira Haukdæla ok segir þeim þessi orð. Gísli svarar: «Hér mun hann mælt mál talat hafa; enn vörumst vér, at ekki verði hann sannspár; enda sé ek gott ráð til þess, at vér bindum várt vinfengi með meirum fastmælum enn áðr, ok sverjumst í fóstbræðralag, fjórir.» Enn þeim sýnist þetta ráðlegt. Ganga nú út í Eyrarhválsodda, ok rísta þar upp ór jörðu jarðarmen, svá at báðir endar váru fastir í jörðu, ok settu þar undir málaspjót, þat er maðr mátti taka hendi sinni til geirnagla. Þeir skildu þar fjórir undir ganga, Þorgrímr, Gísli, Þorkell ok Vésteinn; ok nú vekja þeir sér blóð ok láta renna saman dreyra sinn í þeiri moldu, er upp var skorin undan jarðarmeninu, ok hræra saman moldina ok blóðit; enn síðan fellu þeir allir á kné, ok sverja þann eið, at hverr skal annars hefna sem bróður síns, ok nefna öll goðin í vitni. Ok er þeir tókust í hendr allir, þá mælti Þorgrímr: «Ærin vanda hefir ek, þótt ek gera þetta við þá báða, Þorkell ok Gísla mága mína; enn mik skyldir ekki til við Véstein» — ok hnykkir hendi sinni. «Svá munu vér þá fleiri gera», segir Gísli, ok hnykkir ok sinni hendi, «ok skal ek ekki binda mér vanda við þann mann, er ekki vill við Véstein mág minn». Nú þykkir mönnum um þetta mikils vert. Gísli mælti þá til Þorkels bróður síns: «Nú fór sem mik grunaði; ok mun þetta fyrir ekki koma, sem nú er at gert; get ek ok, at auðna ráði nú um þetta.» Fara nú menn heim af þinginu.
7. Þat bar til tíðenda um sumarit, at skip kom út í Dýrafirði, ok áttu bræðr tveir, norrænir menn; hét annarr Þórir, enn annarr Þórarinn, ok váru víkverskir menn at kyni. Þorgrímr reið til skips, ok keypti fjögur hundruð viðar, ok gaf sumt verðit þegar í hönd, enn sumt á frest. Nú setja kaupmenn upp skip sitt í Sandósi ok taka sér síðan vistir. Oddr er maðr nefndr, ok var Örlygsson; hann bjó á Eyri í Skutilsfirði; hann tók við stýrimönnum. Nú sendir Þorgrímr Þórodd son sinn at bera saman við sinn ok telja: því at hann ætlaði heim at flytja bráðlega. Ok kemr hann til ok tekr viðinn ok berr saman, ok þykkir þó nökkut annan veg um kaup þeira, enn Þorgrímr hafði frá sagt. Mælti hann þá illa við austmennina; enn þeir stóðust þat ekki, ok vinna at honum ok vega hann. Síðan fara austmenn frá skipi, eftir verk þetta. Þeir fara um Dýrafjörð ok fá sér hesta ok vilja nú til vistar sinnar; þeir fara dag þann ok um nóttina, unz þeir koma í dal þann, er gengr upp af Skutilsfirði, ok eta þar dögurð ok fara at sofa síðan. Nú eru Þorgrími sögð tíðindi þessi, ok býst hann þegar heiman, ok lætr flytja sik yfir fjörð, ok ferr eftir þeim einn saman. Hann kemr at þeim, þar sem þeir lágu, ok vekr Þórarin; stingr á honum spjótskafti sínu. Enn hann hleypr upp við ok vill taka til sverðs síns; því at hann kendi Þorgrím. Enn Þorgrímr leggr á honum með spjóti ok vegr hann. Nú vaknar Þórir ok vill hefna félaga síns. Enn Þorgrímr leggr hann spjóti í gegnum. Þar heitir nú Dögurðardalr ok Austmannafall. Eftir þetta ferr Þorgrímr heim ok verðr nú frægr af ferð þessi. Sitr hann nú í búi sínu um vetrinn. Enn um várit búa þeir mágar, Þorgrímr ok Þorkell, skip þat er austmenn höfðu átt. Austmenn þessir váru óeirðarmenn miklir í Noregi ok höfðu átt þar óvært. Nú búa þeir skip þetta ok fara utan. Þat sumar fara ok utan Vésteinn ok Gísli í Skeljavík í Steingrímsfirði. Ok láta hvárirtveggju í haf. Önundr ór Meðaldal ræðr fyrir búi þeira Þorkels ok Gísla, enn saka-Steinn fyrir með Þórdísi á Sæbóli. Ok er nú þetta er tíðenda, réð Haraldr gráfeldr fyrir Noregi. Þeir Þorgrímr ok Þorkell koma norðarlega at við Noreg skipi sínu, ok hitta konung brátt, ok ganga fyrir hann ok kveðja hann vel. Konungr tók þeim vel, ok gerðust þeir honum handgengnir, ok verðr þeim gott til fjár ok virðingar. Þeir Gísli ok Vésteinn váru úti enn hundrað dægra, ok sigla um vetrnátta-skeið at Hörðalandi í miklu fjúki ok ofviðri um nótt, brjóta skipit í spán, enn halda fé sínu ok mönnum.
8. Maðr hét skegg-Bjálfi ok átti skip í förum; hann ætlaði til Danmerkr suðr. Þeir fala at honum skipit hálft. Enn hann kveðst spurt hafa. at þeir váru góðir drengir, ok gaf þeim hálft skipit, ok launa þeir þegar meir enn fullu. Nú fara þeir suðr til Danmerkr, ok í þann kaupstað, er í Vébjörgum heitir, ok eru þeir þar um vetrinn, með þeim manni, er Sigrhaddr hét. Þeir váru þar þrír, Vésteinn, Gísli ok Bjálfi: ok var gott vinfengi með þeim öllum, ok gjafaskifti. Enn snemma um várit bjó Bjálfi skip sitt til Íslands. Maðr hét Sigurðr, félagi Vésteins, norrænn at ætt, ok var þá á Englandi vestr. Hann sendi Vésteini orð ok kvaðst vilja slíta félag við hann ok þóttist ekki þurfa hans fjár lengr. Ok nú biðr Vésteinn leyfis, at hann færi at hitta hann. «Því skaltu heita mér, at þú farir aldri brott af Íslandi, ef þú kemr heill út, nema ek leyfi þér». Nú játar Vésteinn því. Ok einn morgin ríss Gísli upp ok gengr til smiðju; hann var allra manna hagastr ok gerr at sér um alla hluti; hann gerði penning, þann er ekki stóð minna enn eyri, ok hnitar saman penninginn, ok eru tuttugu naddar á, tíu á hvárum hlutnum, ok þykkir sem heill sé, ef saman er lagðr, ok má þó taka í sundr í tvá hluti. Enn frá því er sagt, at hann tekr í sundr penninginn ok selr annan hlut í hendr Vésteini ok biðr þá þetta hafa til jartegna, — «ok skulu vit þetta því at eins sendast á milli, at líf annars hvárs okkars liggi við. Enn mér segir svá hugr um, at vit munum þurfa at sendast á milli, þó at vit hittumst eigi sjálfir». Nú ferr Vésteinn vestr til Englands — enn þeir Gísli ok Bjálfi til Noregs, ok út um sumarit til Íslands, ok varð gott til fjár ok góðrar sæmdar, ok skildu vel sitt félag, ok kaupir nú Bjálfi skip hálft at Gísla. Nú ferr Gísli vestr í Dýrafjörð, á byrðingi einum, við tólfta mann.
9. Nú búa þeir skip sitt í öðrum stað, Þorgrímr ok Þorkell, ok koma út hingat, í Haukadalsárós, í Dýrafjörð, þann sama dag, sem Gísli hafði áðr brott siglt byrðinginum. Nú hittast þeir brátt, ok verðr þar fagnafundr, ok fara nú hvárirtveggju til eigna sinna. Hefir þeim ok gott til fjár orðit Þorgrími ok Þorkeli. Þorkell var ofláti mikill ok vann ekki fyrir búi þeira; enn Gísli vann nótt með degi. Þat var einn góðan veðrdag, at Gísli lét alla menn vinna heyverk — nema Þorkel; hann var einn heima karla á bænum ok hafði lagizt niðr í eldhúsi eftir dögurð sinn. Eldhúsit var tírætt at lengd, enn tíu faðma breitt; enn utan ok sunnan undir eldhúsinu stóð dyngja þeira Auðar ok Ásgerðar, ok sátu þær þar ok saumuðu. Enn er Þorkell vaknar, gengr hann til dyngjunnar, því at hann heyrði þangat manna-mál, og legst þar niðr hjá dyngjunni. Nú tekr Ásgerðr til orða: «Veittu mér þat, at þú sker mér skyrtu, Auðr, Þorkeli bónda mínum». «Þat kann ek ekki betr enn þú», sagði Auðr, «ok mundir þú ekki mik til biðja, ef þú skyldir skera Vésteini bróður mínum skyrtuna». «Eitt er þat sér», segir Ásgerðr, «ok svá mun mér þykkja nökkura stund». «Löngu vissa ek þat», segir Auðr, «hvat við sik var, ok ræðum ekki um fleira». «Þat þykkir mér ekki brigzli», sagði Ásgerðr, «þótt mér þykki Vésteinn góðr; hitt var mér sagt, at þit Þorgrímr hittizt mjök oft, áðr enn þú værir Gísla gefin». «Því fylgdu öngvir mannlestir», segir Auðr — «því at ek tók engan mann undir Gísla, at því fylgdi neinn mannlöstr; ok munu vit nú hætta þessi ræðu». Enn Þorkell heyrir hvert orð, þat er þær mæltu, ok tekr nú til orða, er þær hættu:
(2) «Heyr undr mikit,
heyr örlygi,
heyr mál mikit,
heyr manns bana,
eins eða fleiri», ok gengr inn eftir þat. Þá tekr Auðr til orða: «Oft stendr ilt af kvenna hjali, ok má þat vera, at hér hljótist af í verra lagi, ok leitum okkr ráðs». «Hugat hefi ek mér ráð», segir Ásgerðr, «þat er hlýða mun; enn ekki sé ek fyrir þína hönd». «Hvert er þat?» kvað Auðr. «Leggja upp hendr um háls Þorkeli, er vit komum í rekkju — ok mun hann þetta fyrirgefa mér — ok segja þá lygi.» «Eigi mun því einu mega fyrir hlíta», segir Auðr. «Hvert órræði muntu taka?» segir Ásgerðr. «Segja Gísla bónda mínum alt þat er ek á vant at ræða eða af at ráða». Um aftaninn kemr Gísli heim af verkinu. Þat var vant, at Þorkell var vanr at þakka bróður sínum verkit; enn nú er hann hljóðr ok mælti ekki orð. Nú spyrr Gísli, hvárt honum sé þungt. «Engar eru sóttir á mér», segir Þorkell, «enn sóttum verra er þó». «Hefir ek nökkut þat gert», segir Gísli, «at þér þykki við mik at». «Sá er engi hlutr», segir Þorkell, «ok muntu þessa víss verða, þó at síðar sé». Ok gengr nú sinn veg hvárr þeira, ok varð ekki talat fleira at sinni. Þorkell neytir lítt matar um kveldit ok gengr fyrstr manna at sofa. Ok er hann var kominn í rekkju, þá kemr þar Ásgerðr ok lyftir klæðum ok ætlar niðr at leggjast. Þá tók Þorkell til orða: «Ekki ætla ek þér hér at liggja náttlangt nema lengra banni». Ásgerðr mælti: «Því hefir svá skjótt skipazt? eða hvat berr til þess?» segir Ásgerðr. Þorkell mælti: «Bæði vitum vit nú sökina, þótt ek hafi lengi leyndr verit; ok mun þinn hróðr ekki at meiri, þó at ek mæla berara». Hon svarar: «Þú munt ráða verða hugleiðing þinni um þetta; enn ekki mun ek lengi þæfast til hvílunnar við þik; ok um tvá kosti áttu at velja. Sá er annarr, at þú tak við mér ok lát sem ekki sé í orðit: ella mun ek nefna mér vátta, nú þegar, ok segja skilit við þik, ok mun ek láta föður minn heimta mund minn ok heimanfylgju, ok mun sá kostr, at þú hafir aldri hvíluþröng af mér síðan». Þorkell þagnaði, ok mælti um síðir: «Þat ræð ek, at þú ger hvárt þér líkar; enn ekki mun ek banna rekkjuna náttlangt». Hon lýsti brátt yfir því, hvárt henni þótti betr, ok ferr þegar í rekkju sína. Eigi hafa þau lengi bæði saman legit, áðr enn þau semja þetta með sér, svá sem ekki hefði í vorðit. Auðr kom nú í rekkju hjá Gísla ok segir honum ræður þeira Ásgerðar ok biðr af sér reiði ok bað hann taka nökkut gott ráð ef hann sæi. «Ekki sé ek hér ráð til», sagði hann, «þat sem duga mun; enn þó mun ek ekki kunna þik um þetta, því at ‘mæla verðr einn hverr skapanna málum’, ok þat mun fram koma, sem auðit verðr.»
10. Nú líða missarin af hendi, ok kemr at fardögum. Þá heimtir Þorkell Gísla bróður sinn á tal við sik ok mælti: «Svá er háttat, frændi», segir hann, «at mér er ráðabreytni nökkur í hug ok í skapi; enn því víkr svá við, at ek vil at vit skiftum fé okkru, ok vil ek ráðast til búlags með Þorgrími mági mínum». Gísli svarar: «‘Saman er bræðra eign bezt at líta ok at sjá’; at vísu er mér þökk á, at kyrt sé, ok skiftum engu». «Ekki má svá lengr fram fara», segir Þorkell, «at vit eigum búlag saman, því at á því verðr stórmikill skaði, þar sem þú hefir jafnan einn haft önn ok erfiði fyrir búinu, enn ek tek til einskis höndum, þess sem þrifnaðr sé í». «Tel þú nú ekki at því», segir Gísli, «meðan ek geri ekki orð á; höfum vit nú hvárttveggja reynt, at margt hefir verit um með okkr ok fátt». Þorkell mælti: «Ekki er undir hvat um er talat; skifta skal fénu at vísu, ok fyrir því at ek beiði skiftis, þá skaltu hafa bólstað ok föðurleifð okkra, enn ek skal hafa lausafé». «Ef ekki skal öðru við koma, enn vit skiftum, þá ger þú annathvárt — því at ek hirði ekki hvárt ek geri — at skifta eða kjósa». Svá lauk at Gísli skifti, enn Þorkell kaus lausafé, enn Gísli hefir land. Þeir skiftu ok ómegð; þat váru börn tvau; hét sveinninn Geirmundr, enn Guðríðr mærin, ok var hon með Gísla, enn Geirmundr með Þorkeli. Ferr Þorkell til Þorgríms mágs síns ok býr við hann; enn Gísli hafði bú eftir ok saknar einskis í, at nú sé búit verra enn áðr. Ok líðr nú svá sumarit ok kemr at vetrnóttum. Þat var þá margra manna siðr, at fagna vetri, í þann tíma, ok hafa þá veizlur ok vetrnáttablót, enn Gísli lét af blótum síðan hann var í Vébjörgum í Danmörku, enn hann helt þó sem áðr veizlum ok allri stórmensku. Ok nú aflar hann til veizlu mikillar, þá er svá líðr stundum, sem áðr er getit; hann býðr til veizlu þeim báðum nöfnum, Þorkeli Eiríkssyni ok Þorkeli auðga, ok mágum sínum Bjartmarssonum, ok mörgum öðrum vinum ok félögum. Ok þann dag, er menn koma þar, tekr Auðr til orða: «Þat er satt at segja, at nú þykki mér eins manns vant, þess er ek vilda at hér væri». «Hverr er sá?» kvað Gísli. «Þat er Vésteinn bróðir minn; hann munda ek kjósa til at njóta hér fagnaðar með oss». Gísli mælti: «Annan veg er mér þetta gefit, því at ek vilda gjarna gefa til að hann kæmi hér nú eigi». Ok fellr þetta þeira tal þar niðr.
11. Maðr hét Þorgrímr ok var kallaðr nef. Hann bjó á Nefsstöðum, fyrir utan Haukadalsá. Hann var fullr af gerningum ok fjölkyngi, ok var seiðskratti, sem mest mátti verða. Honum bjóða þeir Þorgrímr ok Þorkell til síu. því at þeir höfðu þar ok boð inni. Þorgrímr var hagr á járn, ok er þess við getit, at þeir ganga til smiðju báðir Þorgrímarnir ok Þorkell, ok síðan byrgja þeir smiðjuna. Nú eru tekin Grásíðu brot, er Þorkell hafði hlotit ór skiftinu þeira bræðra, ok gerir Þorgrímr þar af spjót, ok varð þat algert at kveldi; mál váru í, ok fært í hefti spannar langt. Nú verðr þar at hvílast.
Frá því er sagt, at Önundr ór Meðaldal kom til boðs at Gísla ok bregðr honum á einmæli ok sagði, at Vésteinn væri út kominn — «ok er hans hingat ván». Gísli bregðr við skjótt, ok kallar til sín húskarla sína, Hallvarð ok Hávarð, ok bað þá fara norðr í Önundarfjörð ok hitta Véstein — «ok bera honum kveðju mína ok þat með, at hann sé heima þar til er ek sæki hann heim ok komi ekki til boðsins í Haukadal», — ok selr í hendr þeim knýtiskauta, ok var þar í penningr hálfr til jartegna, ef hann trýði ekki sögn þeira ella. Síðan fara þeir ok hafa skip ór Haukadal ok róa til Lækjaróss ok þar á land ok til bónda þess er þar bjó, á Bersastöðum; hann hét ok Bersi. Þeir bera honum orð Gísla, at hann léði þeim hesta tvá, er hann átti, ok hétu Bandvettir, er skjótastir váru í Fjörðum. Hann lér þeim hestana, ok ríða þeir unz þeir koma á Mosvöllu ok þaðan inn undir Hest. Nú ríðr Vésteinn heiman, ok berr svá til, at þá ríðr hann undir melinn hjá Mosvöllum, er þeir bræðr ríða hit efra, ok farast þeir hjá á mis.
12. Þorvarðr hét maðr, er bjó í Holti. Húskarlar hans deildu um verk ok hjuggust með ljám ok varð hvárrtveggi sárr; kemr Vésteinn til ok sættir þá, ok gerir svá, at hvárumtveggjum hugnar vel; ríðr nú út til Dýrafjarðar ok austmenn þrír samt. Enn þeir koma undir Hest Hallvarðr ok Hávarðr, ok fregna nú hit sanna um ferð Vésteins — ríða nú aftr sem þeir mega. Ok er þeir koma til Mosvalla, þá sá þeir mannareið í miðjum dal, ok var þá leiti í millum þeira; ríða nú í Bjarnardal, ok koma til Arnkelsbrekku; þar springa báðir hestarnir; þeir renna þá af hestunum ok kalla. Heyra þeir Vésteinn nú, ok váru þá komnir á Gemlufallsheiði ok bíða nú ok hittast þeir ok bera upp erendi sín — bera nú fram penninginn, þann er Gísli sendi honum. Hann tekr nú annan penning ór fégyrðli sínum ok roðnar mjök á at sjá: «Satt eitt segi þit», segir hann, «ok munda ek aftr hafa horfit, ef þit hefðið hitt mik fyrr, enn nú falla vötn öll til Dýrafjarðar, ok mun ek þangat ríða: enda em ek þess fúss. Austmenn skulu hverfa aftr. Enn þit stigið á skip», segir Vésteinn, «ok segið Gísla ok systur minni þangatkvámu mína». Þeir fara heim ok segja Gísla. Hann svarar: «Svá verðr nú at vera.» Vésteinn ferr til Gemlufalls, til Luku frændkonu sinnar, ok lætr hon flytja hann yfir fjörðinn ok mælti við hann: «Vésteinn», sagði hon, «vertu varr um þik; þurfa muntu þess.» Hann er fluttr til Þingeyrar; þar bjó sá maðr er Þorvaldr gneisti hét. Vésteinn gengr þar til húss, ok lét Þorvaldr honum heimilan hest sinn; ríðr hann nú við hrynjandi ok hefir sitt söðulreiði; hann fylgir honum til sauðahúss ok bauð at fylgja honum alt til Gísla. Hann kvað ekki þess þurfa. «Margt hefir skipazt í Haukadal», sagði hann, «ok vertu varr um þik». Þeir skiljast nú. Ríðr Vésteinn nú til þess er hann kemr í Haukadal ok var á heiðviðri ok tunglskin. Enn at þeira Þorgríms, þá láta þau inn naut, Geirmundr ok kona sú er Rannveig hét; bæsir hon nautin, enn hann rekr inn at henni. Þá ríðr Vésteinn þar um völl ok hittir Geirmundr hann. Geirmundr mælti: «Kom þú ekki hér á Sæból ok far til Gísla ok ver varr um þik». Rannveig hafði gengit út ór fjósinu, hyggr at manninum ok þykkist kenna, ok er nautin váru inn látin, þræta þau um manninn, hverr verit hafði, ok ganga við þat heim. Þeir Þorgrímr sitja við eld, ok spyrr Þorgrímr, ef þau hefði nökkut manna sét eða hitt, eða um hvat þau þrættist. «Ek þóttumst kenna, at Vésteinn væri hér kominn», sagði Rannveig, «ok var í blári kápu ok spjót í hendi, ok reið við hrynjandi». «Enn hvat segir þú, Geirmundr?» «Ógerla sá ek til; enn húskarl ætla ek Önundar ór Meðaldal, ok var í kápu Gísla, enn söðulreiði Önundar, ok í hendi fiskistöng ok veðrar af upp». «Nú mun ljúga annathvárt ykkart», sagði Þorgrímr, «ok far þú Rannveig á Hól ok vit hvat þar er títt». Nú fór hon ok kom til dyra, er menn váru komnir til drykkju. Gísli var í dyrum úti ok heilsaði henni, ok bauð henni þar at vera. Hon kveðst heim skyldu — «ok vilda ek hitta Guðríði mey». Gísli kallar á hana ok varð ekki at erendum. «Hvar er Auðr, kona þín», segir hon. «Hér er hon», segir Gísli. Hon gengr út og spurði, hvat hon vildi. Hon kvað smá erendi ein vera, ok kómust engi upp. Gísli bað hana gera annathvárt, vera þar eða fara heim. Hon fór heim, ok var þá nökkuru heimskari enn áðr, ef á mátti gæða, enn kunni engi tíðendi at segja. Enn eftir um morgininn lét Vésteinn bera at sér töskur tvær, er varningr var í, ok þeir bræðr höfðu með farit, Hallvarðr ok Hávarðr. Hann tók þar ór refil sextugan at lengd, ok höfuðdúk tuttugu álna langan, ok ofit í glit af gulli í þrem stöðum, ok mundlaugar þrjár, fáðar með gulli. Þetta bar hann fram ok gaf systur sinni, Gísla ok Þorkeli svarabróður sínum, ef hann vildi þiggja. Gísli gengr og Þorkatlar tveir á Sæból til Þorkels bróður síns. Segir Gísli, at Vésteinn var þar kominn ok hann hefir gefit þeim báðum saman gripina, ok sýnir honum ok biðr hann af hafa slíkt er hann vill. Þorkell svarar: «Þó værir þú maklegr, þó at þú eignaðist alla, ok vil ek ekki þiggja gripina; ekki eru launin sýnni enn svá». Ok vill hann víst eigi þiggja. Nú ferr Gísli heim, ok þykkir honum um alt einn veg áhorfast.
13. Nú bar þat til nýlundu á Hóli, at Gísli lætr illa í svefni tvær nætr í samt, ok spyrja menn hvat hann dreymdi. Hann vill ekki segja drauma sína. Nú kemr hin þriðja nóttin, ok fara menn til rekkna sinna, ok er menn höfðu sofit svefn, kemr bylr á húsit svá mikill, at af tekr þekjuna alla öðrum megin af húsinu. Þat fylgdi þessu, at vatn fell ór himni svá mikit, at þat var með ódæmum, ok tóku húsin at drjúpa sem líklegt var, er þakit tók at rofna. Gísli spratt upp skjótt ok heitr á menn sína, at skýli. Enn þræll einn var með Gísla, sá er Þórðr hét, ok kallaðr var enn huglausi. Þrællinn var heima, enn Gísli fór, ok nær allir mennirnir með honum, til heyjanna, at duga þeim við. Vésteinn bauð at fara með þeim; enn Gísli vill ekki þat. Ok nú er mest tóku at drjúpa húsin, þá snúa þau systkin rekkjum sínum um endilangt húsit; enn menn allir aðrir váru burt flýðir ór húsinu, nema þau tvau ein. Nú er gengit inn nökkut fyrir lýsing, hljóðlega, ok þangat at sem Vésteinn hvílir. Hann var þá vaknaðr. Eigi finnr hann fyrr enn hann er lagðr spjóti fyrir brjóstit, svá at stóð í gegnum hann. Enn er Vésteinn fekk lagit, þá mælti hann þetta: «Hneit þar», sagði hann, ok því næst gekk maðrinn út. Enn Vésteinn vildi upp standa; í því fellr hann niðr fyrir stokkinn dauðr. Auðr vaknar við ok kallar á Þórð enn huglausa ok biðr hann taka vápnið ór undinni. Þat var þá mælt, at sá væri skyldr at hefna, er vápni kipti ór sári; enn þat váru kölluð launvíg, enn ekki morð, er menn létu vápn eftir í beninni standa. Þórðr var svá líkblauðr maðr, at hann þorði hvergi í nánd at koma. Gísli kom þá inn ok sá hver efni í váru ok bað Þórð vera kyrran. Hann tók sjálfr spjótit ór sárinu, ok kastaði alblóðugu í örk eina, ok lét engan mann sjá ok settist á stokkinn. Síðan lét hann búa um lík Vésteins eftir þeiri siðvenju er þá var í þann tíma. Vésteinn var mjök harmdauði bæði Gísla ok öðrum mönnum. Þá mælti Gísli til Guðríðar fóstru sinnar: «Þú skalt fara á Sæból ok vita, hvat menn hafast þar at; sendi ek þik fyrir því þangat, at ek trúi þér bezt um þetta ok annat ok kunn at segja mér, hvat menn hafast þar at». Hon ferr ok kemr á Sæból. Þeir váru upp risnir ok sátu með vápnum, Þorgrímar tveir ok Þorkell. Ok er hon kom inn var henni heilsat óbrátt — því at fólk var flest fámálugt Þó spyrr Þorgrímr hana tíðenda. Hon sagði víg Vésteins eða morð. Þorkell svarar: «Tíðendi mundi oss þat hafa þótt eina stund». «Sá maðr er þar látinn», segir Þorgrímr, «er vér erum allir skyldir til virðing at veita ok gera hans útför sem sæmilegasta ok heygja hann; ok er þat satt at segja, at slíkt er mikill mannskaði; máttu ok svá segja Gísla, at vér munum þar koma í dag». Hon ferr heim, ok segir Gísla, at Þorgrímr sat með hjálm ok sverð ok öllum herbúnaði, enn Þorgrímr nef hafði bolöxi í hendi, enn Þorkell hafði sverð ok brugðit af handfang. «Allir menn váru þar upp risnir, sumir með vápnum». «Slíks var at ván», segir Gísli.
14. Gísli býst nú til at heygja Véstein með alt lið sitt í sandmel þeim er á stenzt ok Seftjörn fyrir neðan Sæból. Ok er Gísli var á leið kominn, þá fara þeir Þorgrímr með marga menn til haugsgerðarinnar. Enn þá er þeir höfðu veitt Vésteini umbúnað, sem siðr var til, gekk Þorgrímr at Gísla ok mælti: «Þat er tíðska», segir hann, «at binda mönnum helskó, þá er þeir skulu ganga á til Valhallar, ok mun ek þat gera við Véstein». Ok er hann hafði þat gert, þá mælti hann: «Ekki kann ek helskó at binda, ef þessir losna». Eftir þetta setjast þeir niðr fyrir utan hauginn ok talast við ok láta allólíklega, at nökkurr viti, hverr þenna glæp hefir gert. Þorkell spurði Gísla: «Hversu berst Auðr af um bróðurdauðann? hvárt grætr hon mjök?» «Vita muntu þat þykkjast», segir Gísli; «hon berst af lítt ok þykkir mikit». «Draum dreymdi mik», segir Gísli, «í fyrri nótt ok svá í nótt, enn þó vil ek ekki á kveða, hverr vígit hefir unnit, enn á hit horfir um draumana. Þat dreymdi mik ena fyrri nótt, at af bæ einum hröktist höggormr ok hjoggi Véstein til bana. Enn ena síðari nótt dreymdi mik, at vargr rynni af sama bæ ok biti Véstein til bana. Ok sagða ek því hvárugan drauminn fyrri enn nú, at ek vilda at hvárrgi réðist». Ok þá kvað hann vísu;
(3) Betr bugðak þá brigðir —
biðkat ek draums ens þriðja
slíks af svefni vökðum —
sárteina Vésteini,
þás vit í sal sátum
Sigrhadds við mjöð gladdir —
komsk ei maðr á miðli
mín né hans — at víni.
Þorkell spurði þá: «Hversu berst Auðr af um bróðurdauðann; hvárt grætr hon mjök?» «Oft spyrr þú þessa, frændi», segir Gísli, «ok er þér mikil forvitni á að vita þetta». Gísli kvað vísu:
(4) Hylr á laun und líni
linnvengis skap kvinna
gríðar leggs ór góðum
Gefn él kerum svefna.
Eik berr angri lauka
eirekks braa-geira
bróður dögg á bæði
blíð öndvegi síðna.
Ok enn kvað hann:
(5) Hrynja lætr af hvítum
hvarmskógi Gná bógar
hrauns fylvingar — hyljask
hlátrbrann — í kné svanna.
Hnetr less, enn þreyr þessum
Þögn at mærðar Rögni
snáka túns af sínu
sjónhesli bölgrónu.
Nú ganga þeir bræðr heim eftir þetta báðir saman. Þá mælti Þorkell: «Mikil tíðendi hafa hér gerzt, ok munu þér verða nökkuru meiri tíðendi með harmi enn oss; enn ekki at síðr verðr hverr með sjálfum sér lengst at fara. Vilda ek, at þú létir þér ekki þetta svá mikils fá, at menn renni þar af því grunum í; vilda ek at vér tækim upp leika, ok væri nú svá vel með oss sem þá er bezt hefir verit». «Þetta er vel mælt», segir Gísli, «ok vil ek þat gjarna, ok þó með þeim hætti, ef nökkut kann! þat til at bera á þinni ævi, at þér þykki jafnmikit sem mér þykkir þetta, þá skaltu mér því heita, at gera þá með sama hætti, sem þú beiðir mik nú». Þessu játar Þorkell. Síðan fara þeir heim ok er þá drukkit erfi eftir Véstein. Ok er þat er gert, ferr hverr heim til síns heimilis, ok var nú alt kyrt.
15. Tókust nú upp leikar, sem ekki hefði í orðit. Eiga þeir mágar oftast leik saman, Gísli ok Þorgrímr, ok verða menn ekki ásáttir, hvárr sterkari er, enn þó ætla flestir Gísla aflameira. Þeir leika knattleika á tjörn þeiri er Seftjörn heitir; þar var jafnan fjölment. Þat var einn dag þá er í flesta lagi var komit, at Gísli bað jafnlega skifta til leiksins. «Þat viljum vér víst», segir Þorkell, «enda viljum vér, at þú sparir þá ekki af við Þorgrím; því at þat orð flytzt af at þú sparist við; enn ek ynna þér allvel, at þú fengir sem mesta virðing af, ef þú ert sterkari». «Ekki höfum vit þat reynt hér til», segir Gísli, «enn þó má þat vera, at þar komi at vit reynim». Nú leika þeir ok hefir Þorgrímr ekki við — feldi Gísli hann og bar út knöttinn. Þá vill Gísli taka knöttinn, enn Þorgrímr heldr honum ok lætr hann ekki því ná. Þá fellir Gísli svá hart Þorgrím, at hann hafði ekki við, ok af gekk skinnit af knúnum, enn blóð stökk ór nösunum; af gekk ok kjötit af knjánum. Þorgrímr stóð seint upp; hann leit til haugsins Vésteins ok mælti:
(6) Geirr í gumna sárum
gnast; kannatk þat lasta.
Gísli tók knöttinn á skeiði, ok rekr á milli herða Þorgrími, svá at hann steyptist áfram ok mælti:
(6) Böllr á byrðarstalli
brast; kannatk þat lasta.
Þorkell sprettr upp ok mælti: «Nú má þat sjá, hverr sterkastr er eða mestr atgervimaðr er, ok hættum nú». Ok svá gerðu þeir. Tókust nú af leikarnir ok líðr á sumarit, ok fætkaðist nú heldr með þeim Þorgrími ok Gísla. Þorgrímr ætlaði at hafa haustboð at vetrnóttum ok fagna vetri ok blóta Frey, ok býðr þangat Berki bróður sínum ok Eyjólfi Þórðarsyni ok mörgu öðru stórmenni. Gísli býr ok til veizlu ok býðr til sín mágum sínum ór Arnarfirði ok Þorkötlum tveimr ok skorti ekki hálft hundrað manna at Gísla. Drykkja skyldi vera at hvárratveggja ok var stráð gólf á Sæbóli af sefinu af Seftjörn. Þá er þeir Þorgrímr bjuggust um ok skyldu tjalda húsin, enn boðsmanna var þangat ván um kvöldit, þá mælti Þorgrímr við Þorkel: «Vel kæmi oss nú reflarnir þeir enir góðu, er Vésteinn vildi gefa þér; þætti mér sem þar væri langt í milli, hvárt þú hefðir þá með öllu, eða hefðir þú þá aldri; ok vilda ek nú at þú létir sækja þá». Þorkell svarar: «Alt kann sá er hófit kann, ok mun ek ekki eftir þeim senda». «Ek skal þat gera þá», sagði Þorgrímr, ok bað Geirmund fara. Geirmundr svarar: «Vinna mun ek nökkut; enn ekki er mér um at fara». Þá gengr Þorgrímr at honum ok slær hann bufteitt mikit ok mælti: «Far nú þá, ef þér þykkir nú betra». «Nú skal fara», sagði hann, «þó at nú sé verra; enn vit þat fyrir víst, at hafa skal ek vilja til at fá þér þar fylu, er þú fær mér fola, ok er þó ei varlaunat». Síðan ferr hann. Ok er hann kemr þar, þá eru þau Gísli ok Auðr búin at láta upp tjöldin. Geirmundr berr upp erindit ok sagði alt sem farit hafði. «Hvárt viltu, Auðr, ljá tjöldin?» sagði Gísli. «Ekki spyrr þú þessa af því, at þú vitir ekki at ek vilda at þeim væri hvárki þetta gott gert né annat, þat er þeim væri til sæmdarauka». «Hvárt vildi Þorkell bróðir minn?» sagði Gísli. «Vel þótti honum at ek færa eftir». «Þat skal ærit eitt til», sagði Gísli, ok fylgir honum á leið ok fær honum gripina. Gísli gengr með honum ok alt at garði ok mælti: «Nú er þann veg, at ek þykkist góða hafa gert ferð þína, ok vilda ek at þú værir mér nú leiðitamr um þat sem mik varðar, ok ‘sér æ gjöf til gjalda’, ok vilda ek þú létir lokur frá hurðum þrimr í kveld; ok mættir þú muna, hversu þú vart beiddr til fararinnar». Geirmundr svarar: «Mun Þorkeli bróður þínum við engu hætt?» «Við alls engu», sagði Gísli. «Þá mun þetta áleiðis snúast», sagði Geirmundr. Nú, er hann kemr heim, kastar hann niðr gripunum. Þá mælti Þorkell: «Ólíkr er Gísli öðrum mönnum í þolinmæði, ok hefir hann betr enn vér». «Þessa þurfum vér nú», segir Þorgrímr, ok láta upp refilinn. Síðan koma boðsmenn um kveldit. Ok þyknar veðrit; gerir þá logndrífu um kveldit ok hylr stigu alla.
16. Börkr ok Eyjólfr koma um kveldit með sex tigu manna, ok var þar hundrat manna, enn hálft at Gísla. Tóku menn til drykkju um kveldit, ok fara menn í rekkjur eftir þat ok sofa. Gísli mælti við Auði konu sína: «Ek hefi ekki gefit hesti Þorkels hins auðga, ok gakk þú með mér ok lát loku fyrir hurð ok vaki á meðan ek geng í burt, ok lát frá loku er ek kem aftr». Hann tekrspjótit Grásíðu ór örkinni, ok er í kápu blári ok í skyrtu ok í línbrókum, ok gengr hann síðan til lækjar þess er fellr á milli bæjanna og tekit var neytingarvatn af hvárum tveggja bænum. Hann gengr götu til lækjarins, enn veðr síðan lækinn til götu þeirar er lá til hins bæjarins. Gísla var kunnig húsaskipan á Sæbóli, því at hann hafði gert þar bæinn; þar var innangengt í fjós. Þangat gengr hann; þar stóðu þrír tígir kúa hvárum megin; hann knýtir saman halana í nautunum ok lýkr aftr fjósinu, ok býr svá um, at ekki má upp lúka, þó at innan sé tilkomit. Síðan ferr hann til mannhúsanna, ok hafði Geirmundr geymt hlut verka sinna, því at loka var engi fyrir hurðum. Gengr hann nú inn, ok lýkr aftr hurðinni, sem um aftaninn hafði verit um búit. Nú ferr hann at öllu tómlega. Eftir þat stendr hann ok hlýðist um, hvárt nökkurir vekti, ok verðr hann þess varr, að allir menn sofa. Þrjú váru log í skálanum. Síðan tekr hann sefit af gólfinu ok vefr saman, kastar síðan í ljósit eitt ok sloknar þat. Eftir þat stendr hann ok hyggr at, hvárt nökkurr vaknar við, ok finnr hann þat ekki. Þá tekr hann aðra sefvisk ok kastar í þat ljós, er þar var næst, ok slökkvir þat. Þá verðr hann þess varr, at ekki munu allir sofa, því at hann sér, at ungs manns hönd kemr á et þriðja ljósit, ok kippir ofan kolunni ok kæfir ljósit. Nú gengr hann innar eftir húsinu ok at lokhvílunni, þar er þau Þorgrímr hvildu ok systir hans, ok var hnigin hurð á gátt ok eru þau bæði í rekkju. Gengr hann þangat ok þreifast fyrir ok tekr á brjósti henni ok hvíldi hon nær stokki. Síðan mælti hon Þórdís: «Því er svá köld hönd þín, Þorgrímr?» ok vekr hann. Þorgrímr mælti: «Viltu at ek snúist at þér?» Hon hugði at hann legði höndina yfir hana. Gísli bíðr þá enn um stund ok vermir höndina í serk sér; enn þau sofna bæði; nú tekr hann á Þorgrími kyrt, svá at hann vaknaði. Hann hugði, at hon Þórdís vekti hann, ok snerist þá at henni. Gísli tekr þá klæðin af þeim annarri hendi, enn með annarri leggr hann í gegnum Þorgrím með Grásíðu, svá at í beðinum nam stað. Nú kallar hon Þórdís ok mælti: «Vaki menn í skálanum. Þorgrímr er veginn, bóndi minn». Gísli snýr í burt skyndilega til fjóssins, gengr út sem hann hafði ætlat, ok lýkr aftr eftir sér rammlega; snýr heim síðan hina sömu leið, ok má hvergi sjá spor hans. Auðr lætr loku frá hurðu, er hann kom heim, ok ferr hann í sæng sína, ok lætr sem ekki sé í orðit, eða hann eigi um ekki at vera. Enn menn allir váru ölærir á Sæbóli, ok vissu ekki hvat af skildi ráða; kom þetta á þá óvara, ok urðu því ekki tekin þau ráð sem dygði eða þörf var á.
17. Eyjólfr mælti: «Hér eru orðin mikil tíðindi ok ill, ok er fólk þetta vitlaust er hér er. Nú sýnist mér þat ráð, at kveykja ljós, ok hlaupa til dyranna, svá at vegandinn megi eigi út komast». Ok svá var gert. Þykkir mönnum, er eigi verðr við vegandann vart, sem sá muni þar nökkurr inni vera, er verkit hefir unnit. Líðr nú til þess er dagr kemr, ok er þá tekit lík Þorgríms ok burtu kipt spjótinu ok til graftar búit, ok er þar at sex tigir manna; fara nú á Hól til Gísla. Þórðr enn huglausi var úti, ok er hann sér liðit, hleypr hann inn ok segir at herr manns ferr at bænum, ok var hann allmjök flaumósi. «Þat er vel þá», segir Gísli, ok kvað vísu:
(7) Fellr ek eigi fallum,
folkrunnr, hjarar munni
unnit hefk margra manna
morð við hverju orði
Látum vér þót varra
viggrunnr hniginn liggi —
kominn es þyss í þessa
þjóð — um oss sem hljóðask.
Nú koma þeir á bæinn Þorkell ok Eyjólfr; ganga at lokrekkju þeiri sem Gísli hvíldi í ok kona hans, enn Þorkell, bróðir Gísla, gengr upp fyrir hvílugólfit, ok sér hvar at skór Gísla liggja, frosnir ok snæugir allir; hann skaraði þá upp undir fótborðit ok svá, at ekki skyldi sjá þá aðrir menn. Nú fagnar Gísli þeim ok spyrr tíðenda. Þorkell kvað bæði mikil ok ill, ok spyrr hverju gegna mundi, eða hvat þá skal til ráða taka. «Skamt er þá milli illra verka ok stórra», segir Gísli; «viljum vér til þess bjóðast at heygja Þorgrím, ok eigu þér þat at oss, ok er þat skylt at vér gerum þat með sæmd.» Þetta þiggja þeir ok fara allir saman á Sæból til haugsgerðar ok leggja Þorgrím í skip. Nú verpa þeir hauginn eftir fornum sið; ok er búit er at lykja hauginn, þá gengr Gísli til óssins ok tekr upp stein einn, svá mikinn sem bjarg væri, ok leggr í skipit, svá at nær þótti hvert tré hrökkva fyrir, enn brakaði mjök í skipinu, ok mælti: «Eigi kann ek skip at festa, ef þetta tekr veðr upp». Þat var nökkurra manna mál, at ekki þótti allólíkt fara því er Þorgrímr hafði gert við Véstein, er hann ræddi um helskóna. Nú búast þeir heim frá hauginum. Þá mælti Gísli við Þorkel bróður sinn: «Þat þykkjumst ek at þér eiga, bróðir, at nú sé okkart vinfengi sem þá er bezt hefir verit; ok tökum nú upp leika». Þorkell tekr því vel. Ok fara nú heim hvárirtveggju. Gísli hefir nú ekki allmannfátt, ok er nú slitit boðinu, og gefr Gísli góðar gjafir sínum boðsmönnum.
18. Nú er erfi drukkit eftir Þorgrím ok gefr Börkr góðar vingjafir mörgum mönnum. Þat er næst til tíðenda, at Börkr kaupir af Þorgrími nef, at hann seiddi seið, at þeim manni yrði ekki at björg, er Þorgrím hefði vegit, þó at menn vildi duga honum. Oxi níu vetra gamall var honum gefinn til þess. Nú flytr Þorgrímr fram seiðinn, ok veitir sér umbúnað eftir venju sinni, ok gerir sér hjall, ok fremr hann þetta fjölkyngilega með allri ergi ok skelmisskap. Varð ok sá hlutr einn er nýnæmum þótti gegna, at aldri festi snjó utan ok sunnan á haugi Þorgríms, ok ekki fraus; ok gátu menn þess til, at hann mundi Frey svá ávarðr fyrir blótin, at hann mundi ekki vilja at freri á milli þeira. Því fór fram um vetrinn ok eiga þeir bræðr leika saman. Börkr gengr þar í bú með Þórdísi ok fær hann hennar. Hon fór ekki ein saman, þá er þetta var, ok fæðir hon svein, ok er hann vatni ausinn ok er fyrst nefndr Þorgrímr, eftir föður sínum; ok er hann vex upp, þótti þeim hann þungr í skaplyndi ok óeirinn, ok var snúit nafninu ok kallaðr Snorri goði. Börkr bjó þar þau misseri, ok eiga þeir leika saman. Kona er nefnd Auðbjörg, er bjó í ofanverðum dalnum, á Annmarkastöðum. Hon var systir Þorgríms nefs. Hon hafði átt sér bónda, er Þorkell hét, ok var kallaðr annmarki. Sonr hennar hét Þorsteinn; hann var einnhverr sterkastr at leikunum, annarr enn Gísli. Þeir eru jafnan sér í leik Gísli ok Þorsteinn, enn þeir til móts Börkr ok Þorkell. Einnhvern dag kom þar fjöldi manna at sjá leikinn; því at mörgum var mikil forvitni á at sjá leikinn ok vita hverr sterkastr væri eða leikmaðr beztr. Enn þar var sem víða annarsstaðar, at mönnum er þess meira kapp á, er fleiri koma til leikanna. Þess er getit, at Börkr hefði ekki við Þorsteini um daginn, ok at lyktum reiddist Börkr ok braut í sundr knatt-tré Þorsteins, enn Þorsteinn feldi hann ok rak við svellinu niðr. Enn er Gísli sér þat. þá mælti hann, at hann skyldi leika sem hann hefði mátt til við Börk, — «ok mun ek skifta trjáni við þik». Svá gera þeir. Gísli sezt niðr ok gerir at trénu, horfir á hauginn Þorgríms; snjór var á jörðu, enn konur sátu upp í brekkuna, Þórdís systir hans ok margar aðrar. Gísli kvað þá vísu, er æva skyldi:
(8) Teina sék í túni
tálgríms vinar Fálu
Gauts þes’s geig um veittak
gunnbliks þaamikla.
Nú hefr gunnstœrir geira
grímu Þrótt um sóttan
þann lét lundr um lendan
landkostuð árbranda.
Þórdís nam þegar vísuna, gengr heim ok hefir ráðit vísuna. Þeir skilja nú leikinn; ferr Þorsteinn heim.
Maðr hét Þorgeirr ok var kallaðr orri; hann bjó á Orrastöðum. Bergr hét maðr ok var kallaðr skammfótr; hann bjó á Skammfótarmýri fyrir vestan ána. Ok nú er menn fara heim, ræða þeir um leikinn, Þorsteinn ok Bergr, ok deila at lyktum; er Bergr með Berki, enn Þorsteinn mælir í móti, ok lýstr Bergr Þorstein öxarhamarshögg; enn Þorgeirr stendr á milli ok fær Þorsteinn ekki hefnt sín — ferr heim til móður sinnar Auðbjargar; bindr hon um sár hans, ok lætr ekki vel yfir hans ferð. Kerling fær ekki sofnað um nóttina; svá var henni bimbult. Veðr var kalt úti, ok logn ok heiðríkt. Hon gengr nökkurum sinnum andsælis um húsin ok viðrar í allar ættir ok setr upp nasirnar. Enn við þessa hennar meðferð þá tók veðrit at skipast, ok gerir á fjúk mikit, ok eftir þat þey, ok brestr flóð í hlíðinni ok hleypr snæskriða á bæ Bergs, ok fá þar tólf menn bana, ok sér enn merki jarðfallsins í dag.
19. Nú ferr Þorsteinn á fund Gísla, ok skýtr hann skjóli yfir hann, ok ferr hann suðr í Borgarfjörð ok þar utan. Enn er Börkr frétti þessi fákynstr, þá ferr hann npp á Annmarkastaði ok lætr taka Auðbjörgu ok ferr með hana út á Saltnes ok berr hana grjóti í hel. Ok er þetta er liðit, ferr Gísli heiman ok kemr á Nefstaði ok tekr Þorgrím nef höndum og færir í Saltnes, ok er dreginn belgr á höfuð honum, ok er barðr grjóti til bana, ok er kasaðr hjá systur sinni, á hrygnum milli Haukadals ok Meðaldals. Er nú kyrt ok líðr á várit. Ferr Börkr suðr á Þórsnes ok ætlar at ráðast þangat, ok þykkist enga virðingarför farit hafa vestr þangat — látit þvílíkan mann, sem Þorgrímr var, enn fengit enga leiðréttu. Hann býr nú ferð sína ok skipar til bús síns ok at setja ráð sitt, enn ætlaði að gera aðra för eftir fé sínu ok konu. Þorkell ætlaði ok þangat at ráðast. Súrsson, ok bjóst í fór með Berki mági sínum. Frá því er sagt, at Þórdís Súrsdóttir hefir leiddan Börk á götu, kona hans enn systir Gísla. Þá mælti Börkr: «Nú vil ek at þú segir mér, því þú vart svá óglöð fyrst á hausti, þá er vér slitum leiknum, ok þú hefir því heitit, at segja mér áðr enn ek færa heiman». Þau eru nú ok komin at hauginum Þorgríms, er þau ræða þetta. Þá stingr hon við fótum ok kveðst ekki fara lengra; segir hon nú ok hvað Gísli hafði kveðit, þá er hann leit hauginn Þorgríms ok kveðr fyrir honum vísuna. «Ok ætla ek», segir hon, «at þú þurfir ekki annan veg eftir at leita um víg Þorgríms, ok munu rétt búin málin honum á hendr». Börkr verðr við þetta ákaflega reiðr ok mælti: «Nú vil ek þegar aftr snúa ok drepa Gísla; enn þó veit ek ekki», sagði hann, «hvat satt er í þessu, er Þórdís segir, ok þykki mér hitt ekki ólíkara, at engu gegni, ok ‘eru oft köld kvennaráð’». Ok ríða þeir sína leið — svá getr Þorkell um talit — þar til er þeir koma at Sandaós, þá stíga þeir af baki ok æja. Börkr var fámálugr, enn Þorkell sagði, at hann vildi hitta Önund vin sinn. Hann ríðr þegar svá hart, at brátt felr sýn. Hann snýr þá leið sinni út á Hól, ok segir nú Gísla, hvat títt er, at Þórdís hefir nú upp rofit málit ok ransakat vísuna, — «máttu nú ok svá við búast, at upp er komit málit». Gísli þagnar ok kvað vísu:
(9) Gat-at sál fastrar systir
sveigar mín at eiga
gættin Gjúka dóttur
Guðrúnar hugtúni,
þás log-Sága lægis
lét sinn af hug stinnum —
svá rak snjallra brœðra
saum-Freyjan — ver deyja.
«Ok þóttumst ek ekki þess verðr frá henni, því at ek þykkjumst þat lýst hafa nökkurum sinnum, at mér hefir ekki hennar óvirðing betri þótt enn sjálfs mín; hefir ek stundum lagt líf mitt í háska fyrir hennar sakir, enn hon hefir nú gefit mér dauðaráð. Enn þat vil ek nú vita, bróðir, hvat ek skal þar eiga sem þú ert, slíkt sem ek hefi nú at gert». «At gera þik varan við, ef menn vilja drepa þik, enn bjargir veiti ek þér engar, þær er mér megi sakir á gefa. Þykki mér mikit af gert við mik at drepinn er Þorgrímr mágr minn ok félagi ok virktavinr». Gísli svarar: «Var ekki þess ván um slíkan mann sem Vésteinn var, at ekki mundi mannhefndalaust vera, ok munda ek ekki þér svá svara sem þú svarar mér nú ok ekki heldr gera». Nú skilja þeir. Ferr Þorkell til móts við Börk ok fara þeir suðr til Þórsnesþings ok skipar Börkr til bús síns; enn Þorkell kaupir land á Barðaströnd, þat er í Hvammi hét. Nú kemr at stefnudögum, ok ferr Börkr vestr með fjóra tigu manna, ok ætlar at stefna Gísla til Þórsnessþings, ok er Þorkell Súrsson þar í för, ok systursynir Barkar, Þóroddr ok saka-Steinn; þar var ok í för austmaðr einn, er Þorgrímr hét. Þeir ríða nú til Sandaóss. Þá mælti Þorkell: «Ek á skuld at heimta hér á einum bæ litlum, ok nefndi bæinn, — «ok vil þangat ríða ok heimta skuldina, enn þér ríðit eftir tómlega». Nú ríðr Þorkell fyrir; ok er hann kom þar sem hann hafði á kveðit, þá biðr hann húsfrejju að hon skifti hestum við sik, ok láti þenna sama standa fyrir dyrum, — «ok kasta vaðmáli yfir söðulinn, ok er förunautar mínir koma eftir, þá seg þú at ek sitja inni í stofu ok telja ek silfr». Nú fær hon honum hest annan, ok ríðr hann nú skyndilega ok kemr í skóga ok hittir Gísla ok segir honum um hvat vera er, at Börkr er vestan kominn.
20. Nú er þar til máls at taka, at Börkr býr mál til Þórsnesþings á hendr Gísla um víg Þorgríms. Á þeiri stundu selr Gísli land sitt Þorkeli Eiríkssyni ok tók við lausafé; þat var honum mjök innanhandar. Hann spyrr Þorkel bróður sinn ráða, eða hvað hann legði til með honum, eða hvárt hann vill nökkura ásjá veita honum. Hann svarar sem fyrr, at hann kveðst mundu gera honum njósn, ef honum væri atfarir veittar, enn kveðst mundu firra sik sakargiftum. Þorkell ríðr nú á burt, ok víkr svá reið sinni, at hann kemst á bak þeim Berki, ok seinkar nú ferðina þeira heldr. Gísli tekr nú eyki tvá, ok ekr til skógar með fjárhlut sinn, ok með honum þræll hans, Þórðr hinn huglausi. Þá mælti Gísli: «Oft hefir þú mér hlýðinn verit, ok minn vilja gervan, ok á ek þér góðu at launa». Þat var vandi Gísla, at hann var í kápu blári ok vel búinn; hann varpar þá af sér kápunni ok mælti: «Kápu þessa vil ek gefa þér, vinr, ok vil ek at þú njótir nú þegar ok farir í kápuna, ok sit síðan í sleðanum, þeim er síðar ferr, enn ek mun leiða eykina ok vera í kufli þínum». Þeir gera nú svá. Þá mælti Gísli: «Ef svá berr til, at nökkurir menn kalla á þik, þá skaltu þess mest gæta, at svara aldrigi; enn ef nökkurir menn vilja þér mein gera, þá haltu til skógarins». Enn þat var mjök jafnfært um vit ok hugrekki, því at hvárki var neitt til. Gísli leiðir nú eykina. Þórðr var mikill maðr vexti ok bar hann hátt í sleðanum; hrósaði hann sér ok heldr, ok þóttist veglega búinn. Nú sjá þeir Börkr för þeira, er þeir fara til skógarins, ok hleypa eftir hvatlega. Enn er Þórðr sér þat, þá hleypr hann ór sleðanum, sem hann má hraðast, ok til skógarins. Þeir hyggja Gísla þar fara, ok halda eftir sem ákafast, ok kalla á hann sem þeir geta. Enn hann þegir við ok hleypr sem hann má. Þorgrímr austmaðr skýtr eftir honum spjóti ok kemr milli herða honum, svá hart að hann fellr við áfram, ok var þat hans banasár. Þá mælti Börkr: «Skjóttu allra manna heilastr». Þeir bræðr ræddu sín á milli, at þeir mundu fara eftir þrælnum, ok vita ef nökkurr hugr er í honum; þeir snúa nú til skógarins. Nú er frá því at segja, at þeir Börkr koma at blákápumanninum, ok draga af honum kápuhöttinn, ok þykkir nú minna happ í enn þeir ætluðu, því at þeir kendu þar Þórð hinn huglausa, er þeir ætluðu Gísla. Þat er nú sagt, at þeir bræðr koma at skógnum, enn Gísli er kominn í skóginn ok sér hann þá ok svá þeir hann. Þá skýtr annarr þeira spjóti til hans, enn Gísli tók þat á lofti ok skaut aftr á Þórodd miðjan ok fló í gegnum hann. Nú snýr Steinn í móti félögum sínum, ok segir heldr ógreiðfært um skóginn. Börkr vill þó þangat at leita, ok svá gera þeir. Ok er þeir koma at skóginum, þá sér Þorgrímr austmaðr, hvar limit hrærist í einum stað, ok skýtr spjóti á gagngert, ok kemr í kálfann á Gísla. Hann sendir aftr spjótit, ok rekr gegnum Þorgrím ok lætr hann líf sitt. Nú leita þeir um skóginn ok finna Gísla ekki, ok hverfa aftr við svá búit til bæjarins ok búa nú mál til á hendr Gísla um víg Þorgríms. Engan hlut taka þeir þaðan í fjárhlutina ok fara síðan heim. Gísli ferr nú á fjallit at húsbaki, ok bindr sár sitt meðan þeir Börkr váru á bænum. Ok er þeir váru á brottu, fór Gísli heim ok býr þegar ferð sína ok fær sér skip ok flytr þangat á mikinn fjárhlut, ok ferr Auðr kona hans með honum, ok Guðríðr fóstra hans, ok út til Húsaness, ok koma þar við land. Gísli gengr þar upp til bæjarins ok hittir þar mann ok spyrr sá hverr hann væri, enn Gísli sagði til slíkt er honum sýndist, enn ekki þat sem var. Gísli tekr upp stein einn ok kastar út í hólm þann, er þar var fyrir landi, ok bað þar bóndason eftir gera, þá er hann kæmi heim, ok kvað hann þá vita mundu, hverr maðrinn þar hefði komit. Enn þat var einskis manns at inna, ok kom þar þá enn þat fram, at Gísli var betr at íþróttum búinn enn flestir menn aðrir. Eftir þat gengr hann á bátinn ok rær út yfir nesit ok yfir Arnarfjörð, ok yfir fjörð þann er gengr inn af Arnarfirði ok heitir Geirþjófsfjörðr, ok býst hann þar um ok gerir þar alhýsi ok er þar um vetrinn.
21. Þat er nú þessu næst, at Gísli gerir orð mágum sínum, Helga ok Sigurði ok Vestgeiri, at þeir fari til þings, ok bjóði sætt fyrir hann, at hann yrði ekki sekr. Ok fara þeir til þings Bjartmarssynir, ok koma engu áleiðis um sættina, ok kalla menn at þeir hafi illa borit sik, svá at þeim hafi næsta í alt skap komit áðr enn létti. Þeir segja Þorkeli auðga, hvat títt er, ok kváðust ekki þora at segja Gísla sekt sína. Urðu þar engi önnur tíðendi á þinginu, enn Gísli verðr sekr. Þorkell auðgi ferr þá til fundar við Gísla ok segir honum sekt sína. Þá kvað Gísli vísu þessa:
(10) Mundut þau
á Þórsnesi
málalok
á minni sök,
ef Vésteins
væri hjarta
Bjartmars sonum
í brjóst lagit.
(11) Þá glúpnuðu
er gleðjask skyldu
móðurbrœðr
minnar kvánar,
sem eyðendr
eggi væri
fjarðar dags
fúlu lostnir.
(12) Luku þungleg á þingi
þau eru orð komin norðan,
saltdeilandi sólar,
sómlaust á mik dómi.
Á ek blámarkar Berki
báru hreins ok Steini
veitir dags ens vegna
valdr hermila at gjalda.
Nú spyrr Gísli, hvers hann skal ván eiga hjá þeim. Þeir segjast, nafnar báðir, munu skjóta skjóli yfir hann með þeim hætti, at þeir léti ekki fé sitt fyrir þá sök. Ferr Þorkell heim eftir þetta. Svá er sagt, at Gísli var þrjá vetr í Geirþjófsfirði, enn stundum með Þorkeli Eiríkssyni, enn aðra þrjá vetr ferr hann um alt Ísland ok hittir höfðingja ok biðr sér liðs, enn sakir þess trollskapar, er Þorgrímr nef hafði haft í seiðinum ok atkvæða, þá verðr þess ekki auðit, at höfðingjar tæki við honum, ok þó at stundum þætti þeim eigi ólíklega horfa, þá bar þó allstaðar nökkut við. Hann var þó löngum með Þorkeli Eiríkssyni, ok hefir hann nú sex vetr verit í sektinni. Eftir þetta er hann stundum í Geirþjófsfirði, á bæ Auðar, enn stundum í fylsnum fyrir sunnan ána, er hann hafði gert sér; annat fylsni átti hann við kleifarnar suðr frá garði, ok var hann ýmist.
22. Nú er Börkr spyrr þetta, þá býr hann heiman för sína ok hittir Eyjólf hinn grá, er þá bjó í Arnarfirði, í Otradal, ok beiðir at hann leiti eftir Gísla ok drepi hann í sektinni, ok kveðst mundu gefa honum til þrjú hundruð silfrs, þess at allgott sé, at hann leggi á alla stund at leita eftir honum. Hann tekr við fénu ok heitr sinni umsýslu. Sá maðr var með Eyjólfi, er Helgi hét ok var kallaðr njósnar-Helgi; hann var bæði frár ok skygn, ok var honum um alla Fjörðu kunnigt. Hann er sendr í Geirþjófsfjörð, at vita, hvárt Gísli væri þar. Hann verðr varr við manninn, ok veit ekki hvárt Gísli er, eða annarr maðr. Hann ferr heim ok segir Eyjólfi til svá búins. Hann kveðst víst vita, at þat mun Gísli verit hafa, ok bregðr við skjótt, ok ferr heiman við sjaunda mann í Geirþjófsfjörð, ok verðr ekki varr við Gísla ok ferr við svá búit aftr heim. Gísli var vitr maðr ok draumamaðr mikill ok ber dreymr. Þat kemr saman með öllum vitrum mönnum, at Gísli hafi lengst allra manna í sekt gengit annarr enn Grettir Ásmundarson. Frá því er sagt eitt haust, at Gísli lét illa í svefni nótt eina, þá er hann var á bæ Auðar; ok er hann vaknar, spurði hon, hvat hann dreymdi. Hann svarar: «Ek á draumkonur tvær», sagði hann, «ok er önnur vel við mik, enn önnur segir mér þat nökkut jafnan, er mér þykkir verr enn áðr, ok spár mér ilt eina. Enn þat dreymdi mik nú, at ek þóttumk ganga at húsi einu, eða skála, og inn þóttumk ek ganga í húsit, ok þar kenda ek marga inni, frændr mína ok vini; þeir sátu við elda ok drukku, ok váru sjau eldarnir — sumir váru mjök brunnir, enn sumir sem bjartastir. Þá ;kom inn draumkona mín hin betri, ok sagði at þat merkti aldr minn, hvat ek ætta eftir ólifat; ok hon réð mér þat, meðan ek lifða, at láta leiðast (enn) forna sið ok nema enga galdra né forneskju, ok vera vel við daufan ok haltan ok fátæka ok fáráða. Ekki var draumrinn lengri». Þá kvað Gísli vísur nökkurar:
(13) Fold komk inn þara eldar
unnfúrs í sal brunnu
eirar váru þar aura
einn ok sex at meini.
Sák blíðlega baðar
bekksagnir mér fagna.
Eróðurdeilir bað heilan
hvern mann í því rauni.
(14) Hygðu at, kvað Agða
andspilli Vör banda,
mildr hvé margir eldar
malmrunnr í sal brunnu.
Svá áttu kvað Bil blæju
bjargs ólifat margan
veig Skjöldunga valdi
vetr. Nús skamt til betra.
(15) Gerskat næmr, kvað Nauma —
niðleiks ara steikar
árr, nema allgott heyrir
Iðja galdrs — — at skaldum.
Fátt kveða fleina brautar
fúrþverranda verra,
randar logs ens reynda
runnr, enn ilt at kunna.
(16) Vald eigi þú vigi,
vert ótyrrinn fyrri
morðs við mœti-Njörðu
— mér heitit því — sleitna.
Baugsendir hjalp blindum.
Baldr hygg at því skjaldar.
Ilt kveða-a háð at höltum.
Handlausum tý grand-a.
23. Nú er frá því at segja, at Börkr þrýstir at Eyjólfi fast, ok þykkir ekki svá fylgt sem hann vildi, ok þykkir ekki mikit koma fyrir féit, þat er hann fekk honum í hendr, ok kveðst þess víss vera orðinn, at Gísli væri í Geirþjófsfirði ok biðr Eyjólf senda mann at leita eftir Gísla, ellegar hann kveðst sjálfr mundu fara. Eyjólfr vaknar við skjótt, ok sendir enn njósnar-Helga til Geirþjófsfjarðar, ok hefir hann nú vistir með sér ok er á burt viku, ok sitr nú um, at hann yrði varr við Gísla; sér nú einn dag at hann gengr frá leynum sínum ok kennir Gísla; lætr hann nú verða viðbrugðit ok ferr á burt ok segir Eyjólfi hvers hann er víss orðinn. Eyjólfr býr nú ferð sína heiman með níunda mann ok ferr til Geirþjófsfjarðar, ok hittir á bæ Auðar; þeir finna ekki Gísla þar, ok fara nú um alla skóga at leita Gísla ok finna hann ekki; koma aftr til bæjar Auðar, ok býðr Eyjólfr henni mikit fé til at segja til Gísla, enn þat ferr fjarri at hon vilji þat; þá heitast þeir at meiða hana at nökkuru, ok tjár þat alls ekki; ok verðr við þat heim at fara. Þykkir þessi för en hæðilegasta, ok er Eyjólfr heima um haustit. Enn þó at Gísli yrði þá ekki fundinn, þá skilr hann þó, at hann muni tekinn verða, er skamt er á milli. Gísli ræðst nú heiman, ok inn til Strandar, ok ríðr á fund Þorkels bróður síns, í Hvamm. Hann drepr þar á dyrr á svefnhúsi því er Þorkell liggr í, ok gengr hann út ok heilsar Gísla. «Nú vil ek vita», sagði Gísli, «ef þú vilt mér nökkurn fullting veita; vænti ek nú af þér góðrar liðveizlu; er nú mjök þröngt at mér; hefir ek ok lengi til þessa sparazt». Þorkell svarar hinu sama, ok kveðst öngva björg munu veita honum, þá er honum megi sakir á gefa, enn kveðst mundu fá honum silfr eða fararskjóta, ef hann þyrfti, eða aðra hluti þá sem fyrr var sagt. «Sé ek nú», sagði Gísli, «at þú vilt mér ekki lið veita. Fá mér nú þrjú hundruð vaðmála, ok huggast svá, at ek mun sjaldan krefja þik heðan frá liðs». Þorkell gerir svá, fær honum vöru ok silfr nökkut. Gísli kveðst þat nú ok þiggja mundu, enn sagðist ekki þó svá lítillega við hann gera mundu, ef hann stæði í hans rúmi. Gísla þykkir fyrir, er þeir skiljast. Hann ferr nú út í Vaðil til móður Gests Oddleifssonar, ok kemr þar fyrir dag ok drepr á dyrr. Gengr húsfreyja til dyra. Hon var oft vön at taka við skógarmönnum, ok átti hon jarðhús; var annarr jarðhúsendir við ána, enn annarr við eldahúsit hennar, ok sér þess enn merki. Þorgerðr fagnar vel Gísla — «ok mun ek þat til láta við þik, at þú dvelist hér um hríð, enn ek má ekki vita, hvárt þat verðr nökkut annat enn kvenvælar einar». Gísli kveðst nú þat þiggja mundu, enn segir nú ekki verða körlunum svá, vel, at örvænt sé at konunum verði betr. Gísli er þar um vetrinn ok hefir hvergi verit jafnvel gert við hann í sektinni sem þar.
24. Þegar er várar, ferr Gísli aftr í Geirþjófsfjörð, ok má þá ekki lengr vera í burtu frá Auði konu sinni, svá unnast þau mikit; en nú þar um sumarit á laun ok til þess er haustar, ok kemr nú á þref um draumana, þegar er lengir nóttina; ok kemr nú en verri draumkonan at honum, ok gerast nú svefnfarir harðar, ok segir nú eitt sinn Auði, hvat hann dreymdi, er hon spurði eftir, ok kvað þá vísu:
(17) Villa oss ef elli
oddstríðir skal bíða
— mér gengr Sjöfn í svefna
sauma — mínir draumar.
Stendr eigi þat þeygi
þorn-reið bragar greiði,
öl-Nannan selr annars
efni mér fyr svefni.
Ok nú segir Gísli, at konan sú en verri kemr oft at honum ok vill jafnan ríða hann blóði ok roðru ok þvá honum í, ok lætr sér illilega. Þá kvað hann enn vísu:
(18) Eigi verðr enu — orða
oss lér um þat skorða,
Gefn drepr fyr mér glaumi —
gott ór hverjum draumi
kemr þegar ek vil blunda
kona við mik til funda
— oss þvær hon unda flóði —
öll í manna blóði.
Ok enn kvað hann:
(19) Sagt hef ek frá órum
oddflaums viðum draumi.
Eir varðat mér aura
orðfátt, er ek man láta.
Verr hafa vápna snerru
vekjendr, þeirs mik sekðu,
brynju hatrs ens bitra
beiðendr, ef ek nú reiðumk.
Ok eru nú kyrr tíðindi. Ferr Gísli nú til Þorgerðar, ok er með henni annan vetr. Enn um sumarit eftir ferr hann í Geirþjófsfjörð, ok er þar unz haustar. Þá ferr hann enn til Þorkels bróður síns, ok drepr þar á dyrr; Þorkell vill ekki út ganga, ok tekr Gísli kefli, ok rístr á rúnar, ok kastar inn. Þat sér Þorkell ok tekr upp ok lítr á ok stendr upp síðan, gengr út, ok heilsar Gísla, ok spyrr tíðenda. Hann kveðst ekki kunna at segja, — «ok em ek nú kominn hit síðasta sinn á yðvarn fund, frændi, ok lát nú verða at skörulegri liðveizlu; enn ek mun því launa, at ek mun aldri krefja þik oftar». Þorkell svarar enn hinu sama ok fyrr — býðr honum hross eða skip, enn skerst undan allri liðveizlu Gísli þiggr skip, ok biðr Þorkel setja fram með sér skipit. Hann gerir svá — ok fær honum sex vættir matar ok hundrað vaðmála. Ok er Gísli er á skip kominn, stendr Þorkell á landi. Þá mælti Gísli: «Nú þykkist þú öllum fótum í etu standa ok vera vinr margra höfðingja, ok uggir nú ekki at þér; enn ek er sekr, ok hefi ek mikinn fjandskap margra manna; enn þat kann ek þér at segja, at þú munt þó fyrr drepinn enn ek. Ok munum vit nú skilja, ok verr enn vera skyldi, ok sjást aldri síðan; enn vita skaltu þat, at ekki mundi ek svá við þik gera». «Ekki hirði ek um spár þínar», sagði Þorkell — ok skildust við svá búit. Ferr Gísli inn til Hergilseyjar á Breiðafjörð. Þá tekr hann úr skipinu þiljur ok þóftur, árar, ok alt þat sem laust var innbyrðis, ok hvelfir skipinu ok lætr reka inn at Nesjum. Ok nú geta menn þess til, er sjá skipit, at Gísli muni druknaðr vera, er skipit er brotit, ok rekit á land, ok muni tekit hafa frá Þorkeli bróður sínum. Nú gengr Gísli í Hergilsey til húss. Þar býr sá maðr, er Ingjaldr hét; kona hans hét Þorgerðr; Ingjaldr var systrungr Gísla at frændsemi, ok hafði með honum farit út hingat til Íslands. Ok er þeir hittast, býðr hann Gísla allan greiða, ok alla björg, þá er hann mátti honum veita; ok þat þiggr Gísli, ok er þar síðan um kyrt nökkura stund.
25. Með Ingjaldi var þræll ok ambátt; þrællinn hét Svartr, enn ambáttin hét Bóthildr. Helgi hét son Ingjalds, ok var afglapi, sem mestr mátti vera, ok fífl; honum var sú umbúð veitt, at raufarsteinn var bundinn við hálsinn, ok beit hann gras úti sem fénaðr, ok er kallaðr Ingjaldsfífl; hann var mikill vexti, nær sem troll. Gísli er þar þann vetr, ok smíðar skip Ingjaldi, ok marga hluti aðra. Enn alt þat, sem hann smíðaði, þá var þat auðkent, því at hann var hagari enn flestir menn aðrir. Menn undruðust, því þat var svá vel smíðat mart, sem Ingjaldr átti; því at hann var ekki hagr. Gísli er ávalt á sumrum í Geirþjófsfirði; ferr nú svá fram þrjá vetr, frá því er hann hafði dreymt, ok verðr honum þetta at mestu trausti, er Ingjaldr veitir honum. Þykkir mönnum nú grunsamlegt um þetta alt jafnsaman, ok hyggja nú, at Gísli muni lifa, ok hafa verit með Ingjaldi, enn ekki druknaðr, sem sagt hafði verit. Leggja menn nú ræðu á, at Ingjaldr á nú þrjú skip, ok öll vel gerr. Kemr þessi kvittr fyrir Eyjólf enn grá, ok hlýtr Helgi enn at fara, ok kemr hann í Hergilsey. Gísli er ávalt í jarðhúsi, þá er menn koma í eyna. Enn Ingjaldr var góðr gestgjafi, ok býðr Helga gisting; þar var hann um nóttina. Ingjaldr var iðjumaðr mikill; hann reri á sjó hvern dag, er sjófært var; ok um morguninn, er hann var búinn til útróðrar, spyrr hann, hvárt Helga er ekki ákaft um ferðina, eða því hann liggr. Hann kvað sér vera ekki einkar skjalt, ok blés við, ok strauk höfuðbeinin. Ingjaldr bað hann þá liggja sem kyrrastan, ok ferr hann til sjóvar; enn Helgi tekr at stynja fast. Nú er sagt, at Þorgerðr gengr til jarðhússins, ok ætlar at gefa Gísla dögurð; enn þili er á millum búrsins ok þess er Helgi lá í; Þorgerðr gengr í burt ór búrinu; klífr Helgi upp á þilit, ok sér, at þar var manni matr deildr; ok í því kemr Þorgerðr inn, ok vizt Helgi við fast, ok fellr ofan af þilinu. Þorgerðr spyrr, því hann lætr svá, at klífa í ræfr upp, ok vera ekki kyrr. Hann kveðst svá óðvirki vera af beinverkjum, at hann mátti ekki kyrr vera, — «ok vilda ek», segir hann, «at þú fylgdir mér til rekkju». Hon gerir svá. Síðan gengr hon burt með matinn. Enn Helgi ríss upp þegar, ok gengr eftir, ok sér nú, hvat títt er; gengr nú aftr ok legst niðr eftir þetta, ok er þar þann dag. Ingjaldr kemr heim um kveldit, ok ferr til rekkju Helga, ok spyrr, hvárt honum létti nökkut. Hann kvað áleiðis snúast, ok beiðir sér farnings um morgininn ór eyinni; ok er hann fluttr suðr til Flateyjar, ok ferr síðan suðr til Þórsness; segir nú, að hann er orðinn varr við, at Gísli er með Ingjaldi? Síðan býst Börkr heiman, ok eru saman fimtán, fara á skip, ok sigla sunnan yfir Breiðafjörð. Þenna dag er Ingjaldr róinn á vastir, ok Gísli með honum, enn þræll hans ok ambátt á öðru skipi, ok sátu hjá eyjum nökkurum, þeim er heita Skutileyjar.
26. Nú sér Ingjaldr, at skipit siglir sunnan, ok mælti: «Skip siglir þarna, ok hygg ek, at þar muni vera Börkr hinn digri». «Hvat er þá til ráðs takanda?» sagði Gísli; «ek vil vita, hvárt þú ert svá hygginn, sem þú ert drengrinn góðr». «Skjótt er til ráða at taka», sagði Ingjaldr, «þó at ek sé engi vitrleiksmaðr: róum sem ákafast at eyinni, ok göngum síðan upp á Vaðsteinaberg, ok verjumst, meðan vér megum upp standa». «Nú fór sem mik varði», sagði Gísli, «at þú mundir hitta þat ráðit, at þú mættir drengrinn af verða sem beztr; enn verri laun sel ek þér þá fyrir liðveizluna, enn ek hafða ætlat, ef þú skalt fyrir mínar sakir lífit láta. Nú skal þat vera aldri, ok skal annat ráð taka. Þú skalt róa at eyjunni, ok þrællinn, ok ganga upp á bergit, ok búist at verjast, ok munu þeir ætla mik annan manninn, er sigla sunnan fyrir nesit. Enn ek mun skifta klæðum við þrælinn, sem eitt sinn fyr, ok mun ek fara á bátinn með Bóthildi». Ingjaldr gerði sem Gísli ráðlagði; fanst þat eitt á, at hann var hinn reiðasti. Ok er þeir skilja, þá mælti Bóthildr: «Hvat er nú til ráðs?» Gísli kvað vísu:
(20) Ráðs leitar nú rítar
ruðr — vekjum mjöð Suðra —
skorð þvít skiljask verðum
skjaldsteins frá Ingjaldi.
Þó mank hyrs at hváru
hafa bláfoldar skafla
snyrtigátt nek sýtik
snauð þanns mér verðr auðit.
Nú róa þau suðr í móti þeim Berki, ok láta sem ekki sé til vandræða. Þá segir Gísli fyrir, hversu hátta skal: «Þú skalt segja», segir hann, «at hér sé fíflit innanborðs; enn ek mun sitja í stafni, ok herma eftir því, ok vefja mik í váðunum, ok vera stundum utanborðs, ok láta sem ek má ærilegast; ok ef nökkurr berr þá um fram, mun ek róa sem ek má, ok leita þess á, at sem skjótast skildi með oss». Ok nú rær hon í móti þeim, ok þó ekki allnærri þeim Berki, ok lætr sem hon bregði til miða. Nú kallar Börkr á hana, ok spyrr, ef Gísli væri í eyinni. «Ekki veit ek þat», segir hon; «enn hitt veit ek, at er þar sá maðr, er mjök berr af öðrum mönnum, þeim sem í eyinni eru, bæði at vexti ok hagleik». «Já», segir Börkr; «enn hvárt er Ingjaldr bóndi heima?» «Löngu áðan reri hann til eyjarinnar» sagði hon, «ok þræll hans með honum, at því er ek hugða». «Þat mun þó ekki verit hafa», sagði Börkr, «ok mun Gísli þat verit hafa — ok róum eftir þeira sem ákafast». Þeir svöruðu: «Gaman þykkir oss at fíflinu, ok horfa á þat, svá sem þat getr ærilega látit». Þeir sögðu, at hon var hörmulega stödd, er hon skyldi fylgja fóla þessum. «Svá þykki mér ok», segir hon; «enn hitt finn ek á, at yðr þykkir hlægilegt, ok harmit mik alllítt». «Förum ekki at heimsku þessi», sagði Börkr, «ok víkjum áleiðis». Skiljast þau nú, ok róa þeir til eyjarinnar, ok ganga á land, ok sjá nú mennina á Vaðsteinabergi, ok snúa þangat, ok hyggja allgott til sín; enn þeir eru uppi á berginu, Ingjaldr ok þrællinn. Börkr kennir brátt mennina, ok mælti til Ingjalds: «Hitt er nú ráð, at selja fram Gísla, eða segja til hans ella; ok ertu mannhundr mikill, er þú hefir leynt bróðurbana mínum, ok ert þó minn landseti, ok værir þú ills verðr frá mér, ok væri þat sannara, at þú værir drepinn». Ingjaldr svarar: «Ek hefi vánd klæði, ok hryggir mik ekki, þó at ek slíti þeim ekki gerr; ok fyrr mun ek láta lífit, enn ek gera ekki Gísla þat gott, sem ek má, ok firra hann vandræðum». — Ok þat hafa menn mælt, at Ingjaldr hafi Gísla mest veitt, ok þat at mestu gagni vorðit; ok þat er sagt, at þá er Þorgrímr nef gerði seiðinn, at hann mælti svá fyrir, at Gísla skyldi ekki at gagni verða, þó at menn byrgi honum hér á landi; enn þat kom honum ekki í hug, at skilja til um úteyjar, ok endist því þetta hóti lengst, þótt ekki yrði þess álengdar auðit.
27. Berki þykkir ekki þat til liggja, at veita Ingjaldi atgöngu landseta sínum; hverfa þeir nú frá til bæjar, ok leita þar Gísla, ok finna hann ekki, sem ván var. Þeir fara nú um eyna, ok koma þar at í einum stað, er fíflit lá, ok beit gras í dalverpi einu, ok bundinn steinn við hálsinn. Þá tekr Börkr til orða: «Bæði er nú, at mikit er sagt frá fíflinu Ingjalds, enda deilist þat nú heldr víðara enn ek hugða, ok er hér ekki á at horfa, ok hefir oss orðit svá mikil vanhyggja, at stóru berr; ok ekki veit ek, nær vér fáum þetta leiðrétt; ok mun Gísli þar verit hafa á bátinum hjá oss, ok mun hafa látit eftir fíflinu; því at hann er við hvárttveggja brugðinn, ok er hin mesta hermikráka; ok er þat skömm jafnmörgum mönnum, ef hann skal nú komast ór höndum oss; ok skundum eftir honum, ok látum hann nú ekki ór færi ganga». Síðan hlaupa þeir á skip, ok róa eftir þeim, ok falla fast við árar. Þeir geta at líta, at þau eru komin langt inn á sund, ok sækja nú hvárirtveggju fast róðrinn. Rennir þat skipit meira, sem mennirnir váru fleiri á, ok legst svá næri um síðir, at þá er Börkr kominn í skotfæri, er þau eru komin at landi. Þá tekr Gísli til orða, ok mælti við ambáttina: «Nú munu vit skiljast, ok er hér gull, at þú skalt færa Ingjaldi, enn annat konu hans, ok seg þeim, at þau gefi þér frelsi, ok ber þetta til jartegna. Ek vil ok, at Svarti sé frelsi gefit. Máttu at vísu beita minn lífgjafi, ok vil ek, at þú njótir þess». Nú skilja þau, ok hleypr Gísli á land, ok í hamraskarð nökkut; enn þat er á Hjarðarnesi. Ambáttin reri í burt, alsveitt af mæði, ok rauk af henni. Þeir Börkr róa at landi, ok verðr saka-Steinn skjótastr af skipinu, ok hleypr at leita Gísla; ok er hann kemr í hamraskarðit, stendr Gísli fyrir með brugðit sverð, ok keyrir þegar í höfuð honum, svá at stóð í herðum niðri, ok fell hann dauðr á jörð. Þeir Börkr ganga nú upp á eyna; enn Gísli hleypr á sund, ok ætlar at leggjast til lands. Börkr skýtr eftir honum spjóti, ok kom í kálfann á honum, ok skar út ór, ok varð þat mikit sár. Hann kemr á burt spjótinu, enn týnir sverðinu; því at hann var svá móðr, at hann gat ekki á haldit. Þá var myrkt af nótt. Er hann komst at landi, þá hleypr hann í skóg; því at þá var víða skógum vaxit. Þá róa þeir Börkr at landi ok leita Gísla, ok kvía hann í skóginum, ok er hann svá móðr ok stirðr. at hann má varla ganga, ok verðr nú varr við menn alla vega frá sér. Nú leitar hann ráðs, ok ferr ofan til sjóvarins, ok kemst þar inn með flæðarbökkum til Haugs í myrkrinu, ok hittir bónda einn, er Refr hét, ok var allra manna slægastr. Hann heilsar honum, ok spyrr tíðenda. Hann sagði alt, hversu farit hafði með þeim Berki. Refr átti sér konu, er Álfdís hét, væn at yfirliti, enn fárskona sem mest í skapi, ok var hinn mesti kvenskratti; með þeim Ref var jafnræði. Ok er hann hefir sagt Ref tíðendin, skorar Gísli á hann til fulltings, — «ok munu þeir koma hér brátt», sagði Gísli, «ok ekr nú at mjök, enn fáir verða til liðveizlu». «Ek mun gera á nökkurn», sagði Refr, «þann, at ráða einn, hversu at með skal fara at veita þér, ok hlutast þú til einskis». «Þat skal nú þiggja», sagði Gísli, «ok mun ek ekki ganga fæti framar». «Gakk þú inn þá», sagði Refr; ok svá gerðu þeir. Þá mælti Refr við Álfdísi: «Nú mun ek skifta mönnum við þik í rekkjunni», ok tekr nú fötin öll ór rúminu, ok mælti, at Gísli skyldi þar niðr leggjast í hálminn, ok berr á hann ofan fötin, ok hvílir nú á honum ofan hon Álfdís, — «ok vertu nú þar», sagði Refr, «fyrst, hvat sem í gerist». — Hann biðr nú ok Álfdísi vera sem versta viðskiftis, ok sem ærasta, — «ok spari nú ekki af», sagði Refr, «ok at mæla þat alt ilt, er þér kemr í hug, bæði í blóti ok skattyrðum; enn ek mun ganga til móts við þá, ok haga svo orðum sem mér sýnist». Ok í annat sinn, er hann kemr út, sér hann menn fara, ok eru þar förunautar Barkar, átta saman; enn Börkr er eftir at Forsá; ok skulu þessir þangat fara, at leita at Gísla, ok taka hann, ef hann væri þar kominn. Enn Refr er úti, ok spyrr tíðenda. «Þau ein kunnu vér at segja, at þú munt spurt hafa. Eða veiztu nökkut til fara Gísla?» segja þeir; «eða hvárt hefir hann hér nökkut komit?» «Þat er bæði», sagði Refr, «at hann hefir ekki hér komit; enda mundi honum skamt til skjótra ófara, ef hann hefði þess freistat; ok ekki veit ek, hversu ótrúlegt yðr þykkir, at ek munda ekki óbúnari, enn einhver yðvarr, at drepa Gísla; enn hefi ek þat vit með mér, at ek munda þykkjast ekki alllítit í í vinna, at hafa slíks manns traust, sem Börkr er, ok hans vin vilda ek vera». Þeir spyrja: «Er þér nökkut um, at vér rannsökum þik ok hús þín?» «Já», sagði Refr; «þat vil ek gjarna; því at ek veit, at þér megið því örugglegar leita í öðrum stöðum, ef þér vitið fyrir víst, at hann er ekki hér, ok gangið inn ok leitið sem gersamlegast». Þeir ganga inn. Ok er Álfdís heyrði hark þeira, þá spyrr hon, hvat gauragangi þar væri, eða hverir glóparnir starfaði á mönnum um nætr. Refr bað hana hafa sik at hófi. Enn hon lætr þó ekki vant margra fíflyrða; veitir hon þeim mikla ágauð, svá at þeir máttu minni til reka. Þeir rannsaka ekki at síðr, ok þó minnr enn þeir mundu, ef þeir yrðu ekki fyrir þvílíkum hrópyrðum af húsfreyju. Fara síðan á burt, ok finna alls ekki, ok biðja bónda vel lifa; enn hann bað þá vel fara. Ok koma þeir aftr til fundar við Börk — ok una allilla við sína för, ok þykkjast fengit hafa mikinn mannskaða með svívirðing, enn komit engu áleiðis. Flyzt þetta nú yfir heraðit, ok þykkir mönnum ekki ór steini hefja, hverjum óförum þeir fara fyrir Gísla Börkr ferr nú heim, ok segir Eyjólfi, hvat um er at vera. Gísli er með Ref hálfan mánuð, ok síðan ferr hann á burt, ok skilja þeir Refr góðir vinir, ok gefr Gísli honum kníf ok belti, ok váru þat góðir gripir; enn ekki hafði hann fleira laust. Ok eftir þetta ferr Gísli í Geirþjófsfjörð til konu sinnar, ok hefir nú mikit aukizt hans frægð í þessum atburð; ok er þat ok sannsagt, at ekki hefir meiri atgervimaðr verit, enn Gísli, né fullhugi; enn þó varð hann ekki gæfumaðr. Nú er fyrst frá horfit.
28. Nú er þar til máls at taka um várit, at Börkr ferr til Þorskafjarðarþings með fjölmenni, ok ætlar at hitta vini sína. Gestr ferr vestan af Rauðasandi á Barðaströnd, ok Þorkell Súrsson, ok ferr á sínu skipi hvárr þeira. Ok er Gestr er albúinn, koma til hans sveinar tveir, ok klæddir illa, ok höfðu stafi í höndum. Þess verða menn vísir, at Gestr hefir launtal við sveinana, ok verða menn þess vísir, at þeir biðja hann fars, ok hann veitir þeim. Þeir fara nú með honum til þingsins. Þar ganga þeir á land, ok fara sem leiðir liggja fyrir þeim til þess er þeir koma til Þorskafjarðarþings. Maðr er nefndr Hallbjörn; hann var göngumaðr, ok fór um heruðin, ekki með færi menn enn tíu eða tólf; enn hann tjaldaði sér búð á þinginu. Þangat fara sveinarnir, ok biðja hann búðarrúms, ok segjast vera göngumenn. Hann kveðst veita búðarrúm hverjum þeim er hann vill beitt hafa. «Hefi ek hér verit mörg vár», sagði hann, «ok kenni ek alla höfðingja ok goðorðsmenn». Þeir sveinarnir segja, at þeir vildi hlíta hans ásjá ok fræðast af honum — «er okkr mikil forvitni á at sjá stóreflismenn, þar er miklar sögur ganga frá». Hallbjörn kveðst mundu fara ofan til strandar og sagðist mundu kenna hvert skip skjótlega sem kæmi, ok segja þeim til. Þeir biðja hann hafa þökk fyrir léttlæti sitt. Fara nú ofan til strandar, ok svá til sjávarins; sjá nú, at skipin sigla at landi. Þá tekr sveinn hinn eldri til orða: «Hver á þat skip, er nú siglir hingat næst?» Hallbjörn sagði, at þat á Börkr hinn digri. «Enn hverr siglir þar næst?» «Gestr hinn spaki», sagði hann. «Enn hverir sigla þar næst ok leggja skip sitt við fjarðarhornið?» «Þat er Þorkell Súrsson», sagði hann. Þeir sjá nú, at Þorkell gengr á land ok sezt niðr einshversstaðar, meðan þeir flytja varnað þeira af skipinu, svá sem sjórinn fell á land. Enn Börkr tjaldar búð þeira. Þorkell hafði girzkan hatt á höfði, ok feld grán, ok gulldálk um öxl, enn sverð í hendi. Síðan gengr Hallbjörn, ok sveinarnir með honum, þangat at, sem Þorkell sitr. Nú tekr annarr sveinninn til orða, sá hinn eldri, ok mælti: «Hverr er sá hinn göfuglegi, er hér sitr? Ekki hefi ek sét vænna mann né tígulegri». Hann svarar: «Vel fara þér orð; enn Þorkell heiti ek». Sveinninn mælti: «Allgóðr gripr mun sverðit þat vera, sem þú hefir í hendinni; eða hvárt muntu lofa mér at sjá?» Þorkell svarar: «Furðu undarlega lætr þú um þetta, enn þó mun ek þetta leyfa þér», ok réttir at honum. Sveinninn tók við sverðinu, ok veik sér frá líttat, ok sprettir friðböndunum, ok bregðr sverðinu. Ok er Þorkell sá þat, þá mælti hann: «Þat lofaða ek þér ekki þarna, at bregða sverðinu». «Þar spurða ek þik ekki at leyfis», sagði sveinninn ok reiðir upp sverðit, ok rekr á hálsinn Þorkeli, svá at af tók höfuðit. Enn þegar þessi tíðendi eru orðin, þá hleypr upp Hallbjörn göngumaðr; enn sveinninn kastar niðr sverðinu alblóðugu, ok grípr upp staf sinn, ok hlaupa þeir með þeim Hallbirni; ok urðu göngumenn næsta at gjalti. Þeir hlaupa upp hjá búðinni, er Börkr tjaldaði. Menn drífa þá at Þorkeli, ok þykkjast ekki vita, hverr verkit hefir unnit. Börkr spyrr, hverju gegndi þyss sjá, eða kliðr, er var hjá Þorkeli. Ok er þeir Hallbjörn hlaupa upp hjá búðinni — ok eru fimtán göngumenn — ok er hann Börkr spurði þessa, þá svarar sá hinn yngri sveinninn, er Helgi hét — enn sá hét Bergr, er vígit hafði vegit — : «Ekki veit ek, hvat þeir þinga; enn þat hygg ek, at þeir þræti um, hvárt Vésteinn hefði átt eftir dætr einar, eða hefði hann áttan son nökkurn». Hallbjörn hleypr til búðar; enn sveinarnir til skógar, er þar var nær, ok verða ekki fundnir.
29. Menn hlaupa nú til búðar Hallbjarnar, ok spyrja, hví gengdi. Enn þeir göngumennirnir segja, at sveinar tveir ungir höfðu komit í flokk þeira, ok segja, at þeim kom þetta mjök at óvörum, ok kváðust engi deili á þeim vita; þeir segja þó frá yfirlitum þeira, ok viðrtal þeira, hvílíkt verit hafði. Börkr þykkist nú vita af orðum þeim, er Helgi hafði mælt, at synir Vésteins muni verit hafa; ok eftir þetta gengr hann til fundar við Gest, ok ræðst um við hann, hversu með skal fara. Börkr mælti: «Mér er þat skyldast allra manna, at mæla eftir Þorkel mág minn. Þykkir oss ekki því ólíkt hafa til borit, sem synir Vésteins muni unnit hafa verkit; því at ekki vitum vér annarra manna ván, þeira er sakir hafi átt við Þorkel, enn þeir. Nú kann vera, at þeir hafi komizt burt at sinni. Gef þú til ráð, hversu málit skal upp taka». Gestr svarar: «Kunna munda ek mér ráð, ef ek hefða vígit vegit, at hafa þat undanbragð, at mætti ónýtt verða, ef á mér yrði haft, at nefnast annan veg enn ek héta, ok letr Gestr mjök, at sökin sé fram höfð. Þat hafa menn fyrir satt haft, at Gestr hafi verit í ráðum með sveinunum; því at hann var skyldr þeim at frændsemi. Nú hætta þeir, ok falla niðr málin: enn Þorkell er heygðr at fornum sið, ok fara menn heim af þinginu; ok gerist ekki fleira til tíðenda á því þingi. Börkr unir nú illa við sína ferð, sem þó átti hann stundum vanda til, ok hefir þó svá búit mikla sneypu og svívirðing af þessu máli. Sveinarnir fara nú unz þeir koma í Geirþjófsfjörð, ok liggja úti tíu dægr. Koma þeir til Auðar, ok er Gísli þar fyrir; þeir koma þar um nótt, ok drepa á dyrr. Auðr gengr til hurðar, ok heilsar þeim, ok spyr tíðenda — enn Gísli lá í rekkju sinni ok var þar jarðhús undir niðri, ok beindi hon raust þegar, ef hann þurfti at varast. Þeir segja henni nú víg Þorkels, ok um hvat véla var; segja henni ok, hversu lengi matlausir þeir hafa verit. «Ek mun senda ykkr», sagði Auðr, «yfir hálsinn í Mosdal til sona Bjartmars; skal ek fá ykkr vistir, ok jartegnir, at þeir skjóti yfir ykkr nökkuru skjóli; ok geri ek því þetta, at ek nenni ekki at kveðja Gísla bjargar við ykkr». Nú fara sveinarnir í skóga þá, er þeir mega ekki finnast, ok neyta matar — því at þeir höfðu lengi matar mist —, ok leggjast síðan niðr ok sofa, er þeir váru mettir; því at þeir váru mjök syfjaðir.
29. Nú er at segja frá Auði, at hon gengr inn til Gísla, ok mælti: «Nú skiftir mik miklu, hversu þú vilt til snúa, at gera minn sóma meira enn ek em verð». Hann tók þegar undir ok mælti: «Veit ek, at þú munt segja mér víg Þorkels bróður míns». «Svá er, sem þú getr», sagði Auðr, «ok eru hér komnir sveinarnir, ok vildu, at þér byrgist at allir saman, ok þykkjast nú ekki traust eiga, nema þetta». Hann svarar: «Ekki má ek þat standast, at bróðurbana mína, ok vera ásamt við þá», ok hleypr upp, ok vill bregða sverði, ok kvað vísu:
(21.) Hverr of veit nema hvattan
bjaldrís dragi Gísli
— átt man fyrða frétta
fœriván — ór spánum,
alls sigrviðir segja
snyrti hrings af þingi
— drýgjum enn til dauða
dáð — Þorketil ráðinn.
Nú sagði Auðr þá á burtu — «ok hafða ek vit til þess, at hætta þeim ekki hér». Gísli sagði, at þann veg var ok allra bezt, at þeir hittist ekki; ok sefast hann brátt, ok eru nú kyrr ein tíðendi. Svá er sagt, at nú eru ekki meir eftir enn tveir vetr þess, er draumkonan sagði hann mundu lifa. Ok er á líðr, er Gísli í Geirþjófsfirði, ok koma aftr draumar hans allir, ok harðar svefnfarir, ok kemr nú jafnan at honum draumkonan sú hin verri, ok þó hin stundum, hin betri. Einhverja nótt er þat enn, at Gísla dreymir, at konan sú hin betri kom at honum; hon sýndist honum ríða grám hesti, ok býðr honum með sér at fara, til síns innis, ok þat þekkist hann. Þau koma nú at húsi einu, því er nær var sem höll væri, ok leiðir hon hann inn í húsit, ok þóttu honum þar vera hægindi í pöllum, ok vel um búit. Hon bað þau þar vera, ok una sér vel — «ok skaltu hingat fara, þá er þú andast», sagði hon, «ok njóta hér fjár ok farsælu». Ok nú vaknar hann, ok kvað vísur nökkurar eftir því sem hann dreymdi:
(22.) Heim bauð með sér Sveiða
saum-Hlakk gráum Blakki
— auðs vas brúðr við beiði
blíð — jóskreyti ríða.
Móins grundar kvaðsk mundu
mank orð um þat skorðu
hneigi-Sól af heilu
hornflœðar mik gœða.
Ok enn kvað hann:
(23.) Dýr lét drápu stjóra
dís til svefns um vísat
lægis elds þars lágu
— lítt týnik því — dýnur.
Inn með sér en svinna
saums leiddi mik Nauma,
lagði hal í hvílu.
Hlaut skald sæing blauta.
(24.) Hingat skalt, kvað hringa
Hildr at óðar gildi,
fleygi-Þollr með fullu
fallheyjaðar deyja.
Þá mantu Ullr ok öllu
ísungs féi þvísa
— þat hagar okkr til auðar —
ormláðs Freyju ráða.
30. Frá því er sagt, at einhverju sinni var Helgi enn sendr á njósn í Geirþjófsfjörð; ok þykkir mönnum áræðilegt, at Gísli muni þar. Sá maðr ferr með honum, er Hávarðr hét. Hann hafði komit út um sumarit áðr, ok var frændi Gests Oddleifssonar. Þeir váru sendir í skóga, at höggva efnitré; enn þó at þetta væri yfirbragð á þeira ferð, þá bjó þó hitt undir, at þeir skyldu leita at Gísla, ok vita, ef þeir fyndi fylsni Gísla. Ok einn dag at kveldi sjá þeir eld í kleifunum fyrir sunnan ána; þat var um dagsetrskeið, ok niðmyrkr sem mest. Þá spyrr Hávarðr Helga, hvat þá sé til ráðs — «ok muntu», segir hann «vera þessu vanari, enn ek». «Einn mun á gerr», segir Helgi, «at hlaða hér vörðu á hóli þessum, er nú stöndum vit á, ok mun þá finnast, er ljóss dagr er; ok sér heðan frá vörðunni til kleifanna, er skamt er at sjá». Þetta taka þeir ráðs. Ok er þeir hafa hlaðið vörðuna, sagði Hávarðr sik syfja, svá at hann kveðst ekki mega annat enn sofa. Hann gerir svá. Enn Helgi vakir ok hleðr þat sem ógert var at vörðunni. Ok er hann hafði því lokit, þá vaknar Hávarðr, ok biðr Helga þá sofa, enn hann kveðst vaka mundu. Ok Helgi sefr um hríð. Ok á meðan hann sefr, tekr Hávarðr til verks, ok berr á burtu vörðuna alla ok sér hvern steininn í náttmyrkrinu. Ok er hann hefir þat gert, tekr hann stein einn mikinn, ok keyrir niðr á bergit, nærri höfði Helga, svá at jörðin bifaðist við. Ok þá sprettr Helgi upp, ok verðr lafhræddr ok felmtsfullr, ok spurði, hverju gegndi. Hávarðr sagði: «Maðr er í skóginum, ok hafa margir slíkir komit í nótt». «Þat mun Gísli verit hafa», segir Helgi, «ok mun hann hafa orðit var við okkr; ok máttu þat skilja, félagi góðr», segir hann, «at vit munum allir lemjast ef á okkr kemr slíkt grjót; ok er engi annarr á gerr, enn verða á burtu sem skjótast». Nú rennr Helgi sem fljótast má hann; enn Hávarðr gengr á eftir, ok biðr Helga ekki hlaupa undan sér; enn Helgi gaf at því engan gaum, ok fór sem fætr toguðu. Ok at lyktum kom þeir báðir til skips, ok stíga þar á, ok ljósta síðan árum í sjó, ok róa sem ákafast, ok létta ekki fyrr sinni ferð, enn þeir koma heim í Otradal, ok segir Helgi, at hann er víss orðinn. hvar Gísli er niðr kominn. Eyjólfr víkst við skjótt, ok ferr þegar við tólfta mann, ok er þar í för Helgi ok Hávarðr. Þeir fara til þess er þeir koma í Geirþjófsfjörð, ok ganga um alla skóga at leita vörðunnar ok fylsnis Gísla, ok fundu hvártki. Nú spyr Eyjólfr Hávarð hvar þeir settu vörðuna. Hann svarar: «Ekki má ek þat vita; því at bæði var, at ek var svá syfjaðr, at ek vissa fátt frá mér, enda hlóð Helgi þá vörðuna, er ek svaf. Ekki þykki mér örvænt, at Gísli hafi orðit varr við okkr, ok hafi borit burtu vörðuna, þá er lýsti, ok vit várum í burtu farnir». Þá mælti Eyjólfr: «Afauðit verðr oss mjök um þetta mál, ok munu vér aftr snúa», ok svá gera þeir, ok kveðst Eyjólfr áðr vilja hitta Auði. Þeir koma nú á bæinn, ok ganga inn, ok settist Eyjólfr enn á tal við Auði. Hann tekr svá til orðs: «Ek vil eiga kaup við þik, Auðr», segir hann, «at þú seg mér til Gísla, enn ek mun gefa þér þrjú hundruð silfrs, þau sem ek hefi tekit til höfuðs honum. Þú skalt ok ekki við vera, er vér tökum hann af lífi. Þat skal ok fylgja, at ek mun fá þér ráðahag þann, at öllu sé betri, enn sjá hefir verit. Máttu ok á þat líta», segir hann, «hversu óhallkvæmt þér verðr at liggja í eyðifirði þessum, ok hljóta þat af óhöppum Gísla, ok sjá aldri frændr ok nauðleytamenn». Hon svarar: «Þat þykki mér óvænst um», segir hon, «at vér verðum um þat sátt, at þú fáir mér þat gjaforð, at mér þykki jafnt við þetta. Enn þó er þat satt, sem mælt er, at fé er bezt eftir feigan; ok lát mik sjá, hvárt fé þetta er svá mikit ok frítt, sem þú segir». Hann steypir nú fénu í kné henni, ok hefir hon hönd í, enn hann telr ok tjár fyrir henni. Guðríðr fóstra hennar tekr at gráta.
31. Síðan gengr hon út, ok til móts við Gísla, ok segir honum: «Fóstra mín er nú vitlaus orðin, ok vill svíkja þik». Gísli mælti: «Ger þú þér gott í hug; því at ekki mun mér þat at fjörlesti verða, at Auðr blekki mik», ok kvað vísu:
(25) Segja menn at manni
mjó Hlín hafi sínum
fjarðar elgs um folgit,
fúrvangs hugi ranga.
Enn grjót-öluns grátna
grund-fit vitum sitja.
Hykk-atk hœlibrekku
hannlogs at því sanna.
Eftir þetta fer mærin heim, og segir ekki, hvert hon hefir farit. Eyjólfr hefir þá talit silfrit; enn Auðr mælti: «Í engan stað er fét minna eða verra enn þú hefir sagt; ok mun þér nú þykkja ek heimilt eiga at gera af slíkt er mér sýnist». Eyjólfr tekr því glaðlega, ok bað hana at vísu gera af slíkt er hon vill. Auðr tekr nú fét, ok lætr koma í einn stóran sjóð; stendr hon síðan upp, ok rekr sjóðinn með silfrinu á nasir Eyjólfi, svá at þegar stökkr blóð um hann allan, ok mælti: «Haf nú þetta fyrir auðtryggi þína, ok hvert ógagn með. Engi ván var þér þess, at ek munda selja bónda minn í hendr illmenni þínu. Haf nú þetta, ok með bæði skörara ok klæki. Skaltu þat muna, vesæll maðr, meðan þú lifir, at kona hefir barit þik; enn þú munt ekki at heldr fá þat er þú vildir». Þá mælti Eyjólfr: «Hafið hendr á, ok drepi, þó at blauðr sé». Hávarðr tekr þá til orða: «Þó er för vár helzti ill, þó at vér vinnum ekki þetta níðingsverk; ok standi menn upp, ok láti hann ekki þessu ná». Eyjólfr mælti: «Satt er hit fornkveðna — ‘án er ills gengis, nema heiman hafi’». Hávarðr var vinsæll maðr, ok váru margir búnir at veita honum lið til þessa, enn í annan stað at firra Eyjólf óhappi; ok verðr hann nú svá búit at hafa, ok ferr á burt við þetta. Enn áðr enn Hávarðr gengi út, mælti Auðr: «Ekki mun sannlegt at halda skuld þeiri, er Gísli á at gjalda þér, ok er hér fingrgull, er ek vil at þú hafir». «Ekki munda ek þetta þó heimt hafa», segir Hávarðr. «Ek vil nú þó gjalda», segir Auðr. Hon gaf honum þó raunar gullit fyrir liðveizlu sína. Hávarðr fekk sér hest, ok ferr suðr á Strönd til Gests Oddleifssonar, ok vill ekki lengr vera með Eyjólfi. Eyjólfr ferr heim í Otradal, ok unir illa sinni ferð; enda þótti mönnum þessi ferð hin hæðilegasta.
32. Líðr svá nú sumarit, at Gísli er í jarðhúsum sínum, ok er varr um sik ok ætlar hann nú ekki í burt; þykkir honum nú fokit vera í öll skjól; nú eru ok liðnir draumavetr hans gervallir. Þat berr enn til einhverja nótt um sumarit, at Gísli lætr illa í svefni. Enn er hann vaknar, spyrr Auðr, hvat hann hefði dreymt. Hann segir, at nú kom at honum draumkonan sú hin verri ok mælti svá: «Nú skal ek því öllu bregða, er hin betri draumkonan mælti við þik; ok skal ek þess ráðandi, at þér skal þess ekki at gagni verða, er hon hefir mælt». Þá kvað Gísli vísu:
(26) Skuluð þit ei, kvað skorða
skapkers, saman vera
— svá hefr ykkr — við ekka
eitr — goð munar leitat —.
Allvaldr hefir aldar
erlendis þík sendán
einn ór yðru ranni
annan heim at kanna.
«Þat dreymdi mik enn», sagði Gísli, «at sjá kona kom til mín, ok batt á höfuð mér dreyruga húfu, ok þó áðr höfuð mitt í blóði, ok jós um mik allan, svá at ek varð alblóðugr». Gísli kvað vísu:
(27) Þvá hugðak mér Þrúði
þremja hlunns ór brunni
Óðins elda lauðri
auðs mina skör rauðu,
ok hraunkneifar hræva
hand væri því blandí
báls í benja éli
blóðrauð vala slóðar.
Ok enn kvað hann:
(28.) Hugðak geymi-Göndul
gunnelda mér falda
of rakskorinn reikar
rúf dreyrugri húfu;
væri hendr á henni
í hjörregni þvegnar.
Svá vakti mik Sága
saums ór mínum draumi.
Nú gerðist svá mikit um drauma Gísla, at hann gerir svá myrkhræddan, at hann þorir hvergi einnsaman at vera; ok þegar hann leggr sín augu saman, þá sýnist honum hin sama kona. Þat var eina nótt, at Gísli lét raunlítt í svefni. Auðr spurði, hvat fyrir hann bæri. «Þat dreymdi mik», segir Gísli, «at menn kæmi at oss, ok væri Eyjólfr í för, ok margt annarra manna, ok hittumst vér, ok vissa ek, at áburðir urðu með oss. Einn þeira fór fyrstr, grenjandi mjök, ok þóttumst ek höggva hann sundr í miðju, ok þótti mér vera á honum vargshöfuð. Þá sóttu margir at mér; ek þóttumst hafa skjöldinn í hendi mér ok verjast lengi». Gísli kvað þá vísu:
(29) Vissak fjándr at fundi
fekk ek innan lið minna
ár þót eigi værak
andaðr at mér standa.
Meittim vér enn væri
valtafn í munn hrafni
fríðr í fögru blóði
faðmar þinn roðinn mínu.
Ok enn kvað hann:
(30) Máttit skildi skaldi
ekjaldr kom mér at haldi
gátum hug við hneiti
hjörr gellandi bella,
áðr enn mik þeirs mínu
munu aldrlagi valda
— gnýr vas hjörs at heyra
hár ofrliði báru.
Ok enn kvað hann:
(31) Sték of einn áðr ynni
árflognis mik sáran
hrælœkjar gafk hauki
huggendr Munins tuggu.
Sneið at sínu ráði
sverðs egg í tvau leggi.
Misti menja lestir
— mannbót vas þat — fótar.
Nú líðr á haustit, ok minkar ekki draumana, ok heldr er vaxandi gangr at þeim. Þat var eina nótt, er Gísli lét enn illa í svefni. Auðr spurði þá enn, hvat fyrir hann bæri. Gísli kvað vísu:
(32) Hugðak brúðr um báðar
benvíði mér síður
— þann höfum vér at vinna
vílsinn — ofan rinna.
Slíkt dreymir mik seima —
sekr emk við her nekkvat;
bíðum brodda hríðar —
beiði-Lofn, es ek sofna.
Ok enn kvað hann vísu:
(33) Hugðak blóð um báðar,
baug-Hlín, granar mínar
harðar hvössu sverði
hrænets Regin setja,
ok val mærar væri
Vár af miklu fári
líkn rekjumk svá lauka
lífs vánir mér gránar.
Ok enn kvað hann:
(34) Hugðak hlífar flagða
hristendr af mér kvista
— stór fengum ben — brynju
báðar hendr með vendi.
Enn fyr mækis munni
minn hugðak Syn tvinna
— oss gein hjörr um hjassa —
hjalmstofn ofan klofna.
Ok enn kvað hann vísu:
(35) Hugðak Sjöfu í svefni
silfrbands of mér standa,
Gerðr hafði sú garða
grátandi brá váta,
ok eld-Njörun öldu
allskyndila byndi —
Hvat hyggr mér, en mæra,
— mín sár — undir því váru?
33. Nú er Gísli heima þat sumar, ok er nú kyrt. Síðan kemr sumarnátt síðasta. Þá er þess getit, at Gísli mátti ekki sofa, ok ekki þeira þriggja. Veðri var þann veg farit, at á var logn mikit — hélufall var ok mikit. Þá kveðst Gísli vilja fara frá húsum ok til fylsnis síns suðr undir kleifarnar ok vita, ef hann mætti sofna. Nú fara þau öll ok eru þær í kyrtlum, ok draga kyrtlarnir döggslóðina. Gísli hafði kefli, ok reist á rúnir, ok falla niðr spænirnir. Þau koma til fylsnisins. Hann leggst niðr, ok vill vita ef hann gæti sofit; enn þær vaka. Rennr á hann svefnhöfgi ok dreymir hann. at fuglar kæmi í húsit, er læmingjar heita; þeir eru meiri enn rjúpkerar; ok létu illilega; ok höfðu válkazt í roðru ok blóði. Þá spurði Auðr, hvat hann hafði dreymt. — «Nú váru enn ekki svefnfarir góðar». Gísli kvað vísu:
(36) Mér bar hljóm í humi
hör-Bil, þás vit skilðum,
— støkkvik dverga drekku —
dreyra svans fyr eyru.
Ok björraddar hlýddi
heggr rjúpkera Tveggja
— koma mun dals á drengi
døgg — læmingja høggvi.
Ok er þetta er tíðenda, heyra þau mannamál, ok er Eyjólfr þar kominn með hinn fimtánda mann, ok hafa áðr komit til húss, ok sjá döggslóðina, sem vísat væri til. Ok er þau verða verða vör við mennina, ganga þau upp á kleifarnar, þar sem vígi er bezt ok hefir hvár þeira þusl í hendi mikla. Þeir Eyjólfr ganga at neðan. Hann mælti þá við Gísla: «Hitt er nú ráð, at fara ekki undan lengra, ok láta þik ekki elta sem huglausa menn, því at þú ert kallaðr fullhugi mikill. Hefir nú ekki orðið skamt funda á milli, ok þat mundu vér vilja, at sjá væri hinn efsti». Gísli svarar: «Sæk þú at karlmannlega, fyrir því at ek skal ekki lengra undan fara. Er þat ok þín skylda mest at sækja fyrstr at mér; því at þú átt sakir við mik meiri enn aðrir menn, þeir sem hér eru í för». «Ek mun þat ekki undir þér eiga», segir Eyjólfr, «at skifta líði mínu sem mér líkar». «Þat var ok líkara», segir Gísli, «at grey þitt mundi ekki þora við mik vápnum at skifta». Eyjólfr mælti þá til njósnar-Helga: «Þat væri nú frægð mikil, at þú réðir fyrstr upp á kleifarnar at Gísla, ok mundi þat ágæti lengi uppi vera». «Oft hefi ek þat reynt», segir Helgi, «at þú vilt aðra hafa fyrir þér oftast, þar er nökkur raun er at; enn fyrir því, at þú eggjar svá ákaflega, þá skal ek til ráða, enn þú fylg mér drengilega, ok gakk næst mér, ef þú ert ekki með öllu blauðr». Helgi ræðr nú til, þar sem honum þykkir vænzt, ok hefir í hendi öxi mikla. Gísli var svá búinn, at hann; hafði í hendi öxi ok gyrðr sverði ok skjöld á hlið; hann var í kufli grám, ok hafði gyrt at sér með reipi. Nú skopar Helgi skeið, ok hleypr upp á kleifarnar at Gísla. Hann snarar í móti Helga, ok reiðir upp sverðit, ok rekr á lendarnar, svá at í sundr tók manninn í miðju, ok fellr sér hvárr hlutrinn ofan fyrir kleifarnar. Eyjólfr komst upp annarsstaðar, ok kom þar Auðr í móti honum, ok lýstr á hönd honum með lurki, svá at ór dró alt aflit, ok hratar hann ofan aftr. Þá mælti Gísli: «Þat vissa ek fyrir löngu at ek var vel kvæntr: enn þó vissa ek ekki, at ek var svá vel kvæntr, sem ek er. Enn minna lið veittir þú mér nú, enn þú mundir vilja, eða ætlaðir, þó at tilræðit væri gott; því at eina leið mundu þeir nú hafa farit báðir».
35. Þá fara til tveir menn at halda Auði ok Guðríði, ok þykkjast þeir hafa ærit at vinna. Nú sækja tólf at Gísla, ok komast upp á kleifarnar. Enn hann ver sik bæði með grjóti ok vápnum, svá at því fylgdi mikil frægð. Nú hleypr at förunautr Eyjólfs einn, ok mælti til Gísla: «Legg þú af við mik vápnin þau hin góðu, er þú berr, ok alt saman, og Auði konu þína». Gísli svarar: «Tak þú þá við ódeiglega; því at hvártki samir, vápnin þau er ek hefi átt, né svá konan». Sjá maðr leggr til Gísla með spjóti. Enn Gísli höggr mót ok spjótit af skaftinu, ok verðr höggit svá mikit, at öxin hljóp í helluna, ok brestr af hyrnan. Hann kastar þá öxinni, enn grípr til sverðsins, ok vegr með því, enn hlífir sér með skildinum. Þeir sækja nú at rösklega; enn hann verst vel ok drengilega; kvámu þeir nú hart saman. Gísli vá enn tvá menn, ok eru nú fjórir látnir. Eyjólfr bað þá sækja at sem karlmannlegast — «fám vér hart af», segir Eyjólfr, «ok væri þat einskis vert, ef góð yrði erfiðislaunin». Ok er minst er vánin, vizt Gísli við, ok hleypr upp á hamar þann, er heitir Einhamar, ok af kleifunum; þar snýst Gísli við og verst. Þetta kom þeim at óvörum; þykkir þeim nú mjök óhægjast sitt mál — mennirnir dauðir fjórir, enn þeir sárir ok móðir. Verðr nú hvíld á atsókninni. Þá eggjar Eyjólfr menn sína allfast, ok heitr þeim miklum fríðendum, ef þeir næði Gísla. Eyjólfr hafði einvala lið með sér at hreysti ok harðfengi.
36. Maðr er nefndr Sveinn, er fyrst réðst í móti Gísla. Gísli höggr til hans, ok klýfr hann í herðar niðr, ok fleygir honum ofan fyrir hamarinn. Nú þykkjast þeir ekki vita, hvar staðar næmi manndráp þessa manns. Gísli mælti þá til Eyjólfs: «Þat munda ek vilja, at þau þrjú hundruð silfrs, er þú hefir tekit til höfuðs mér, skaltu hafa dýrast keypt; ok þat munda ek vilja, at þú gæfir til þess önnur þrjú hundruð silfrs, at vit hefðum aldri fundizt, ok muntu taka svívirðing fyrir mannskaða». Nú leita þeir sér ráðs, ok vilja ekki fyrir líf sitt frá hverfa. Sækja þeir nú at honum tveggja vegna, ok fylgja þeir Eyjólfi fremstir, er annarr heitir Þórir, enn annarr Þórðr, frændr Eyjólfs; þeir váru hinu mestu garpar; ok er atsóknin þá bæði hörð og áköf, ok fá þeir nú komit á hann sárum nökkurum með spjótalögum; enn hann verst með mikilli hreysti ok drengskap; ok fá þeir svá þungt af honum af grjóti og stórum höggum, svá at engi var ósárr, sá er at honum sótti; því at Gísli var ekki missfengr í höggum. Nú sækja þeir Eyjólfr at fast ok frændr hans; þeir sá, at þar lá við sæmd þeira ok virðing. Leggja þeir þá til hans með spjótum, svá at út falla iðrin; enn hann sveipar að sér iðrunum ok skyrtunni, ok bindr at fyrir neðan með reipinu. Þá mælti Gísli, at þeir skildu bíða lítt þat — «munu þér nú hafa þau málalok, sem þér vilduð». Hann kvað þá vísu:
(37) Falls Gallar skal Fylla
fagrleit, hús mik teitir,
rekkilát at rökkum
regns sínum vin fregna.
Vel hygg ek, þót eggjar
ítrslegnar mik bíti.
Þá gaf sínum sveini
— sverðs — minn faðir herðu.
Sjá er hin síðasta vísa Gísla; ok þegar jafn skjótt er hann hafði kveðit vísuna, hleypr hann ofan af hamrinum, ok keyrir sverðit í höfuð Þórði, frænda Eyjólfs, ok klýfr hann alt til beltisstaðar; enda fellr Gísli á hann ofan, ok er þegar örendr. Enn þeir váru allir mjök sárir, förunautar Eyjólfs. Gísli lét líf sitt með svá mörgum ok stórum sárum, at furða þótti í vera. Svá hafa þeir sagt, at hann hopaði aldri, ok ekki sá þeir, at högg hans væri minna hið síðasta enn hit fyrsta. Lýkr þar nú ævi Gísla; ok er þat alsagt, at hann hefir hinn mesti hreystimaðr verit, þó at hann væri ekki í öllum hlutum gæfumaðr. Nú draga þeir hann ofan, ok taka af honum sverðit; götva þeir hann þar í grjótinu, ok fara ofan til sjávar. Þá andaðist hinn sétti maðr, við sjó niðri. Eyjólfr bauð Auði, at hon færi með honum. Enn hon vildi ekki. Eftir þetta fara þeir Eyjólfr heim í Otradal, ok andaðist þegar hina sömu nótt hinn sjaundi maðr. Enn hinn átti liggr í sárum tólf mánuði, ok fær bana. Enn aðrir verða heilir, þeir sem sárir váru, ok fengu þó óvirðing. Ok er þat alsagt, at engi hafi hér frægri vörn veitt verit af einum manni, svá at menn viti með sannendum.
37. Nú ferr Eyjólfr heiman við enn tólfta mann suðr til fundar við Börk enn digra, ok sagði honum þessi tíðendi, ok allan atburð. Ok varð Börkr kátr við þetta, ok biðr Þórdísi taka vel honum Eyjólfi — «ok mun þú ást þá hina miklu, er þú unnir Þorgrími bróður mínum, ok ger vel við Eyjólf». «Gráta mun ek Gísla bróður minn», segir Þórdís; «enn mun eigi vel fagnat Gísla bana, ef grautr er ger ok gefinn?» Ok um kveldit, er hon bar mat fram, fellir hon niðr spánatrogit. Eyjólfr hafði lagt sverð þat í milli stokks og fóta sér, er Gísli hafði átt. Þórdís kennir sverðit, ok er hon lýtr niðr eftir spánunum, þreif hon meðalkaflann á sverðinu, ok leggr til Eyjólfs, ok vildi leggja á honum miðjum; gáði hon ekki, at hjaltit horfði upp, ok nam við borðinu; hon lagði neðar enn hon hafði ætlat, ok kom í lærit, ok var þat mikit sár. Börkr tekr Þórdísi ok snarar af henni sverðit. Þeir hlaupa upp allir, ok hrinda fram borðum ok matnum. Börkr bauð Eyjólfi sjálfdæmi fyrir þetta, ok gerði hann full manngjöld, ok kveðst gert hafa mundu meira, ef Berki hefði verr í farit. Þórdís nefnir sér þá vátta, ok segir skilit við Börk, ok kveðst ekki skyldu koma síðan í sömu sæng hjá honum; ok þat endi hon. — Fór hon þá at búa á Þórdísarstöðum út á eyri. Enn Börkr er eftir á Helgafelli til þess er Snorri goði kom honum á burt; ok fór Börkr þá at búa í Glerárskógum. — Enn Eyjólfr ferr heim, ok unir illa við sína ferð.
38. Synir Vésteins fara til Gests frænda síns, ok skora á hann, at hann komi þeim utan, með ráðum sínum, ok Gunnhildi, móður þeira, ok Auði, er Gísli hafði átta, ok Guðríði Ingjaldsdóttur ok Geirmundi bróður hennar. Fara þau öll utan í Hvítá. Kom Gestr þeim utan með fé sínu. Þau váru skamma stund úti ok kómu við Noreg. Gengr Bergr á stræti, ok vill kaupa þeim búðarrúm í kaupangi, ok tveir menn með honum; þeir mæta tveim mönnum, ok var annar í skallatsklæðum, ungr maðr ok mikill vexti; sá spurði Berg at nafni. Hann sagði til hit sanna um nafn sitt ok kyn; því at hann ætlaði, at hann mundi þess víðar koma at hann mundi njóta föður síns, enn gjalda. Enn sá er í skarlatsklæðunum var brá sverði, ok hjó Berg banahögg. Þat var Ari Súrsson, bróðir Gísla ok Þorkels. Förunautar Bergs fóru til skips, ok sögðu tíðendin. Stýrimaðr kom þeim undan ok tók Helga far til Grænlands. Helgi kom þangat, ok þroskaðist þar, ok þótti hinn bezti drengr; ok váru menn sendir til höfuðs honum; enn þess var ekki auðit. Helgi týndist í veiðiför, ok þótti þat mikill skaði. Þær Auðr ok Gunnhildr fara til Danmerkr í Heiðabæ; tóku þær við trú, ok gengu suðr, ok kómu ekki aftr. Geirmundr var eftir í Noregi, ok kvángaðist, ok varð vel at þroska. Guðríðr systir hans var manni gefin, ok þótti skýr kona, ok eru margir menn frá henni komnir. Ari Súrsson fór til Íslands; hann kom í Hvítá, ok seldi skipit, enn keypti sér land at Hamri, ok bjó þar nökkura vetr. Víða hefir hann búit á Mýrum, ok eru menn komnir frá honum. Lúku vér hér Gísla sögu Súrssonar. Guð gefi alla góða daga utan enda. Amen.
Источник: Saga Gísla Súrssonar I og II. Búið hefir til prentunar Vald. Ásmundarson. Reykjavík, 1899.
OCR: Стридманн