Þórodds þáttr Snorrasonar

1. Þóroddr ferr at heimta skatt.

Þóroddr Snorrason hafði dvalizt í Nóregi at ráði Óláfs konungs, þá er Gellir Þorkelsson fekk leyfi at fara til Íslands, svá sem fyrr var ritit, ok var hann þá með Óláfi konungi ok unði illa ófrelsi því, er hann skyldi eigi fara ferða sinna, þannug er hann vildi.

Öndurðan vetr, þann er Óláfr konungr sat í Niðarósi, lýsti konungr því, at hann vill menn senda til Jamtalands at heimta skatt. En til farar þeirar váru menn ófúsir, því at af lífi váru teknir sendimenn Óláfs konungs, þeir er hann hafði fyrr sent, Þrándr hvíti ok þeir tólf saman, svá sem fyrr var ritit, ok höfðu Jamtr síðan haldizt í lýðskyldu við Svíakonung. Þóroddr Snorrason bauðst til þeirar farar, því at hann hirði þá alllítt, hvat yfir hann gekk, ef hann færi sjálfráði. Þat þekkðist konungr, ok fóru þeir Þóroddr tólf saman.

Þeir kómu fram austr á Jamtalandi ok sóttu heim þann mann, er Þórarr er nefndr. Hann var þar lögmaðr ok metorðamaðr mestr. Þeir fengu þar góðar viðtökur. En er þeir höfðu þar dvalizt litla hríð, þá báru þeir upp erendi sín fyrir Þórar. Hann segir, at fyrir þeim svörum réðu engum mun miðr en hann aðrir landsmenn ok höfðingjar, ok kvað þings skyldu til kveðja. Var svá gert, at þingboð var upp skorit ok stefnt þing fjölmennt. Fór Þórarr til þings, en sendimenn dvölðust meðan at hans. Þórarr bar upp mál þetta fyrir alþýðu. En þat kom ásamt með öllum, at þeir vildu engan skatt gjalda Nóregskonungi, en sendimennina vildu sumir hengja láta, en sumir láta þá hafa til blóts. En hitt var af ráðit, at þeim skyldi halda þar, til þess er sýslumenn Svíakonungs kæmi þar. Skyldu þeir þá stafa fyrir þeim slíkt, er þeir vildi, með ráði landsmanna, en gera hitt yfirbragð á, at sendimenn væri vel haldnir ok þeir væri fyrir því dvalðir, at þeir skyldi skattsins bíða, ok skyldi skipta þeim á vistir tveim ok tveim saman.

2. Þóroddr kemst at svikum Jamta.

Þóroddr var með annan mann at Þórars. Þar var jólaveizla mikil ok samburðaröl. Margir váru bændr þar í þorpinu, ok drukku þeir allir samt um jólin. Annat þorp var þaðan skammt. Þar bjó mágr Þórars, ríkr ok auðigr. Hann átti sér son roskinn. Þeir mágar skyldu drekka hálf jól at hvárs þeira ok fyrr at Þórars. Þeir mágar drukkust á, en Þóroddr ok bóndason, ok var kappdrykkja ok um kveldit kappmæli ok mannjafnaðr með Norðmönnum ok Svíum ok því næst um konunga þeira, bæði þá, er fyrr höfðu verit, ok þessa, er nú váru, ok svá þau skipti, er verit höfðu landa í milli í manndrápum ok ránum, þeim er verit höfðu milli landa.

Þá mælti bóandason: «Ef várir konungar hafa fleiri menn látit, þá munu sýslumenn Svíakonungs jafna þat með tólf manna fjörvi, þá er þeir koma sunnan eftir jólin, ok vituð þér ógerla, veslir menn, til hvers þér eruð dvalðir.»

Þóroddr hugsaði sitt mál, ok margir drógu glott at ok fundu þeim hneyksliyrði ok svá konungi þeira. Fór þat þá óleynt, er ölit mælti með þeim Jamtum, er Þóroddr hafði áðr ekki grunat. Eftir um daginn tóku þeir Þóroddr öll klæði sín ok vápn ok lögðu sér til handargagns. Eftir um nóttina, er menn váru sofnaðir, hljópu þeir braut til skógar.

3. Brotthlaup þeira Þórodds.

Um morguninn eftir, er menn urðu varir við brauthlaup þeira, fóru menn eftir þeim með sporhunda ok hittu þá í skógi, þar er þeir höfðu fólgizt, ok höfðu þá heim ok í skemmu. Þar var gröf djúp. Váru þeir þar í látnir ok hurð læst fyrir. Höfðu þeir lítinn mat ok engi klæði nema sín.

Ok er kómu mið jól, fór Þórarr ok allir frelsingjar með honum til mágs hans. Skyldi hann þar drekka inn efra hlut jólanna. Þrælar Þórars skyldu gæta grafarinnar. En þeim var þá ætlaðr gnógr drykkr, en þeir stilltu lítt drykkjunni ok gerðu sik ölóða þegar um kveldit. En er þeir þóttust fulldrukknir, þá mæltu þeir sín í milli, er mat skyldu færa grafarmönnum, at þá skyldi ekki skorta. Þóroddr kvað kvæði ok skemmti þeim þrælunum. En þeir kváðu hann mundu vera virkðamann ok gáfu honum kerti mjök mikit ok log á. Þá kómu þeir þrælarnir út, er áðr váru inni, ok kölluðu ákafliga, at hinir skyldi inn fara. En þeir váru hvárirtveggju ölóðir, svá at þeir luku hvárki aftr gröfina né skemmuna.

Þá ristu þeir Þóroddr í sundr í strengi feldi sína ok knýttu saman ok gerðu hnoða af endanum ok köstuðu upp á skemmugólfit. Þat vafðist um örkufót ok varð fast. Þeir leituðu þá til upp at fara. Lyfti Þóroddr förunaut sínum upp, til þess er hann stóð á öxlum honum. Síðan las hann sig upp í gögnum glugginn. Þá skorti eigi reip í skemmunni, ok lét hann ofan síga móti Þóroddi. En er hann skyldi draga Þórodd upp, þá fekk hann hvergi komit honum. Þá mælti Þóroddr, at hann skyldi kasta reipinu yfir bita þann, er var í húsinu, en gera lykkju á endanum, bera þar í viðu ok grjót, svá at þat væri meir en jafnvægi hans. Hann gerði svá. Fór þá sigin ofan í gröfina, en Þóroddr upp.

Þeir tóku sér klæði í skemmunni, sem þeir þurftu. Þar váru inni hreinstökur nökkurar, ok skáru þeir af fitjarnar ok bundu öfgar undir fætr sér. En áðr þeir færi brott, þá lögðu þeir eld í kornhlöðu mikla, er þar var, ok hljopu síðan í brott í niðamyrkri. Hlaðan brann ok margt annarra húsa í þorpinu. Þeir Þóroddr fóru alla nótt á eyðimörk ok fálust at degi.

4. Þeir Þóroddr fundu Arnljót gellina.

Um morgininn var saknat þeira. Var þá farit með sporhunda at leita þeira á alla vega frá bænum. En hundarnir rökðu sporin aftr til bæjarins, því at þeir kenndu af hreinsfitjunum ok rökðu þangat sporit, sem klaufirnar höfðu vitat af hreinsfitjunum, ok varð ekki leitat þeira.

Þeir Þóroddr fóru lengi á eyðimörkum ok kómu eitt kveld at litlum húsabæ ok gengu þar inn. Þar sat inni karlmaðr ok kona við eld. Nefndist hann Þórir ok segir, at sú var kona hans, er þar sat, ok svá, at þau áttu húsakot þat. Bauð bóndi þeim þar at vera, en þeir þágu þat. Hann segir þeim, at því var hann þar kominn, at hann hafði flýit ór byggðinni fyrir víga sakar. Var þeim Þóroddi unninn góðr beini. Mötuðust þau öll við eldinn. Síðan var búit um þá Þórodd þar í seti, ok lögðust þeir til svefns. En þá var enn logi á eldinum.

Þá sá Þóroddr, at þar gekk fram maðr ór öðru húsi, ok hafði hann engan mann sét jafnmikinn. Sá maðr hafði skarlatsklæði, búin gullhlöðum, ok var inn vegligsti sýnum. Þóroddr heyrði, at hann ávítaði þau um þat, er þau tóku við gestum, en höfðu varla sér matbjörg.

Húsfreyja svarar: «Ver þú eigi reiðr, bróðir. Sjaldan hefir þetta at móti borit. Veittu þeim heldr nökkura gagnsmuni, því at þú ert betr til færr en vit.»

Þóroddr heyrði þann inn mikla mann nefndan Arnljót gellina ok svá, at húsfreyja var systir hans. Þóroddr hafði heyrt getit Arnljóts ok þat með, at hann var inn mesti stigamaðr ok illvirki.

5. Arnljótr leiðbeindi þeim Þóroddi.

Sváfu þeir Þóroddr um nóttina, því at þeir váru mæddir áðr af göngu.

En er lifa myndi þriðjungr nætr, þá kom þar Arnljótr, bað þá upp standa ok búast ferðar sinnar. Þeir Þóroddr stóðu þegar upp ok klæddust. Var þeim gefinn dagverðr. Síðan fekk Þórir skíð hvárumtveggja þeira.

Arnljótr réðst til ferðar með þeim. Steig hann á skíð. Þau váru bæði breið ok löng. En þegar er Arnljótr laust við geislinum, þá var hann hvar fjarri þeim. Þá beið hann ok mælti, at þeir myndi hvergi komast at svá búnu, bað þá stíga á skíðin með sér. Þeir gerðu svá. Fór Þóroddr nærri honum ok helt sér undir belti Arnljóts, en förunautr Þórodds helt honum. Skreið Arnljótr þá svá hart sem hann færi lauss. Þeir kómu til sáluhúss nökkurs, er þriðjungr var af nótt, drápu sér þar eld ok bjuggu til matar. En er þeir mötuðust, þá mælti Arnljótr, bað þá engu niðr kasta af matnum, hvárki beinum né mola. Arnljótr tók ór serk sínum silfrdisk einn ok mataðist þar af. En er þeir váru mettir, þá hirði Arnljótr leifar þeira. Síðan bjuggust þeir til rekkna. Í annan enda hússins var loft uppi á þvertrjám. Fóru þeir Arnljótr upp á loftit ok lögðust þar til svefns. Arnljótr hafði höggspjót mikit, ok var gullrekinn falrinn, en skaftit svá hátt, at tók hendi til falsins, en hann var sverði gyrðr. Þeir höfðu bæði vápn sín ok klæði uppi á loftinu hjá sér. Arnljótr bað þá vera hljóðsama. Hann lá fremstr á loftinu.

Litlu síðar kómu þar til hússins menn tólf. Þat váru kaupmenn, er fóru til Jamtalands með varning sinn. En er þeir kómu í húsit, gerðu þeir um sik glaum mikinn ok váru kátir, gerðu fyrir sér elda stóra. En er þeir mötuðust, þá köstuðu þeir út beinum öllum. Síðan bjuggust þeir til rekkna ok lögðust niðr í seti þar við eldinn.

En er þeir höfðu litla hríð sofit, þá kom þar til hússins tröllkona mikil. En er hon kom inn, sópaðist hon um fast, tók beinin ok allt þat, er henni þótti ætt, ok sló í munn sér. Síðan greip hon mann þann, er næst henni var, reif ok sleit allan, kastaði á eldinn. Þá vöknuðu þeir aðrir ok við illan draum ok hljópu upp, en hon færði til heljar hvern at öðrum, svá at einn var eftir á lífi. Hljóp sá innar undir loftit ok kallar til hjálpar sér, ef nokkut væri þess í loftinu, er honum myndi duga. Arnljótr seildist til hans ok tók í herðar honum ok kippði honum upp í loftit. Þá slóst hon fram at eldinum ok tók at eta mennina, þá er steikðir váru. Þá stóð Arnljótr upp ok greip höggspjót sitt ok setti milli herða henni, svá at út hljóp oddrinn um brjóstit. Hon brá við hart ok kvað við illiliga ok hljóp út. Arnljóti varð laust spjótit, ok hafði hon þat með sér á brott. Arnljótr gekk til ok ruddi út hræjum manna, setti fyrir skálann hurð ok gætti, því at hon hafði þat allt frá brotit, er hon hljóp út. Sváfu þeir þá, þat er eftir var nætrinnar. En er lýsti, stóðu þeir upp ok átu þá fyrst dagverð sinn.

En er þeir höfðu matazt, mælti Arnljótr: «Nú munum vér hér skiljast. Skuluð þér nú fara eftir akbraut þessi, er þeir fóru í gær hingat kaupmenninir, en ek vil leita spjóts míns. Mun ek hafa at verkkaupi þat, er mér þykkir fénýtt af fé því, er þessir menn hafa átt. Skaltu, Þóroddr, bera Óláfi konungi kveðju mína, ok seg honum þat, at hann er svá maðr, at mér er mest forvitni á at hitta, en kveðja mín mun honum þykkja einskis verð.»

Tók hann upp silfrdiskinn ok strauk með dúknum ok mælti: «Færðu konungi disk þenna, seg, at þat er kveðja mín.»

Síðan bjuggust þeir til ferðar hvárirtveggju, ok skilðust þeir at svá búnu. Fór Þóroddr ok þeir förunautar ok svá sá maðr, er undan hafði komizt af þeim förunautum, kaupmönnum. Fór Þóroddr til þess, er hann fann Óláf konung í Kaupangi, ok segir honum allt frá ferðum sínum, bar honum kveðju Arnljóts ok færði honum silfrdiskinn.

Konungr segir, at þat var illa, er Arnljótr hafði eigi farit á hans fund, — «ok er skaði mikill, er svá illt skyldi leggjast fyrir svá góðan dreng ok merkiligan mann.»

Þóroddr var síðan með Óláfi konungi, þat er eftir var vetrar, ok fekk þá leyfi af honum at fara til Íslands um sumarit eftir. Skilðust þeir Óláfr konungr þá með vináttu.

Источник: Íslendinga sögur. Guðni Jónsson bjó til prentunar.

Сканирование: Heimskringla

OCR: Стридманн