Haraldr inn hárfagri var sonr Hálfdanar svarta. Hann var einvaldskonungr yfir Nóregi er saga þessi gerðisk. Hann tók ungr konungsdóm. Haraldr var allra manna vitrastr ok vel búinn at öllum íþróttum þeim sem konungs tign byrjaði. Konungr hafði mikla hirð um sik ok valdi þar til ina ágætustu menn þá sem reyndir váru at *mikilli harðfengi ok mörgum frægðarverkum. Ok svá sem konungr girntisk at hafa með sér it bezta mannval, þá váru þeir at öllu betr haldnir en nökkurir menn í landinu, því konungr sparði hvárki við sína menn fé né fullting ef þeir kunna at gæta. Eigi var með minna móti at þat hlýðzk öngum í móti at gera konungs vilja. Sumir urðu landflótta fyrir honum en sumir drepnir, ok kastaði konungr sinni eign á allt þat þeir áttu eptir. En margir mikilsháttar menn þoldu eigi álögur konungs ok flýðu ór Nóregi, þeir sem váru af stórum ættum, ok vildu heldr flýja óðul sín en liggja undir ánauðaroki konungs, ok leituðu til ýmissa landa. Á hans dögum byggðisk mjök Ísland, því þangat flýðu þá margir mikilsháttar menn þeir er eigi þoldu ofríki Haralds konungs.
Þórir hét jarl sá er ríki átti at ráða í Nóregi; hann var ágætr höfðingi. Jarl var vel kvæntr ok hafði fengit ágætt kvánfang. Jarl ól við konu sinni eina dóttur sú er Ólöf er nefnd; hon var þegar á unga aldri harðla kurteis. Hon var allra kvenna fríðust sköpuð þeira sem þá váru í Nóregi. Af því var lengt nafn hennar ok var hon kölluð Ólöf geisli. Jarl unni henni mikit ok hann var vandlátr við hana, svá enginn skyldi við hana tala af karlmönnum. Jarl lét smíða henni eina skemmu; hann lét vanda hana mikit at öllu smíði. Skemman var vel grafin ok gagnskorin, ok rennt silfr í skurðina. Þetta herbergi var þakit með blýi ok steini ok lúnat allt saman. Skíðgarðr var um skemmuna hár ok læst garðhliðit með sterkum jarnhurðum. Ekki var þetta hús at miðr gert utan en innan. Þessa skemmu byggði jarlsdóttir ok hennar þjónustumeyjar. Jarl sendi nú eptir þeim konum sem hann vissi hagastar ok lét kenna dóttur sinni allar kvennmannligar listir þær sem þá váru kurteisum konum tíðar í þann tíma. Ok þat hugsaði jarl sem honum gafsk raun á, svá skyldi dóttir hans bera hannyrðir af hverri konu sem hon væri þeim fríðari. Nú líða svá fram stundir. En þegar hon hafði aldr til at þroska, völdusk til margir ágætir menn at biðja hennar, en jarl var mjök kostvandr vegna dóttur sinnar, ok kom enginn sá fram at hann vildi gipta honum hana, ok vísaði þeim frá með hœverskum svörum, ok öngvan mann sigraði hon með orðum eða gerðum. Leið svá fram langar stundir, ok hafði jarls dóttir allra manna lof.
Nú skal nefna fleiri menn til sögunnar. Ketill er maðr nefndr; hann átti at ráða fyrir Raumsríki. Hann var mikilhæfr maðr ok ríkr at auðæfum, vitr ok vinsæll. Ketill var kvángaðr maðr, ok hét Ingibjörg kona hans; hon var af ættum dýrum. Þau áttu tvá sonu; hét annarr Sigurðr, en annarr Gunnlaugr. Þeir brœðr áttu kenningarnöfn; var annarr kallaði Sigurðr spaki, en annarr Gunnlaugr ofláti. Ketill kendi sonum sínum allar íþróttir þær er mönnum var þá títt at kunna, því Ketill var hverjum manni betr at sér búinn um allar íþróttir. Þeir heldu sér marga þjónustumenn ok gáfu þeim góðar gjafir. Þeir brœðr ríðu út með sveinum sínum at skjóta dýr ok fugla, því at þeir váru inir mestu ágætismenn. Ketill var inn mesti ágætismaðr til bardaga ok inn mesti rausnarmaðr í öllum greinum. Hann háði fjórar ok tuttugu hólmgöngur ok hafði í öllum sigr. Vingott var með þeim Haraldi konungi ok Katli. Ketill var ok málamaðr svá mikill at hann átti aldri því máli at fylgja at hann ynni ekki við hverja sem hann átti, því þegar hann tók at tala, þá þótti öllum svá sem hann talaði. Hann var ok svá málsnjallr at aldri þótti svá mikit óhljóð á nökkru þingi at ekki fengi hann hljóð er hann tók at tala. Konungr bauð Katli opt at þiggja hæri nafnbót ok sagði honum þat vel sóma, bæði sakir vísdóms ok margra hluta annarra, en Ketill vildi þat eigi þiggja, sagðisk heldr vilja vera einfaldr bóndi ok halda sik til jafns við þá sem meiri nafnbœtr hefði. Ketill unni svá mikit konu sinni at hann mátti ekki móti henni láta. Ok leið svá fram um tíma.
Svá bar til at Haraldr konungr bauð út leiðangri, því hann ætlaði suðr með landi, ok vandaði konungr þessa ferð mjök af skipum ok mönnum. Ketill bóndi fekk konungi til handa báða syni sína ok með þeim mikit lið ok frítt, en sjálfr sat hann heima, því hann var þá hniginn af elli. Þegar konungr var albúinn, sigldi hann suðr með landi; en er hann kom í Rogaland, réð þar fyrir sá jarl er Eiríkr hét; hann var mikill höfðingi ok vinsæll af sínum mönnum. En þegar jarl fretti komu konungs, lét hann búa fagra veizlu með inum beztum föngum er hann kunni at fá. Til þessarar veizlu bauð hann konunginum með öllu sínu liði, því konungr gekk á land með allan sinn hóp, en jarl leiddi konung með allri hirð sinni til hallar. Allra handa hljóðfœri ok strengleika frömdu þeir, ok með þessum fagnaði leiddi jarl konung í sína höll; setjandi hann í hásæti. Var þar in ágætasta veizla, ok var konungr inn kátasti ok allir hans menn, því jarl sparði ekki at veita lengi með allri blíðu. Var þar inn bezti drykkr, ok urðu menn skjótt drukknir. Konungr setti þá sonu Ketils it næsta sér, ok höfðu þeir inn mesta sóma af konungi. At þeirri veizlu var konungr allglaðr bæði við jarl ok sína menn, því jarl stóð sjálfr frammi ok þjónaði at konungs borðum. Efldisk þá mikil gleði í höllunni. Skipaði konungr þeim brœðrum at gefa at drekka, en jarl setti hann í hásæti hjá sér, en þeir brœðr gerðu þegar sem konungr bauð. Fengu þeir mikla virðing fyrir sína hœverskliga þjónustu af öllum þeim sem í höllunni váru. Ok sem borð váru upptekin, lætr jarl fram bera góða gripi er hann valdi til at gefa konungi, ok öllum hans mönnum gaf hann nökkura góða gjöf. En at enduðum þessum gjöfum lét jarl fram bera eina hörpu. Hon var mjök glæsilig. Annarrhvárr hennar strengr var með rauða gull, en annarr ór hvítu silfri. Var þetta it ágætasta hljóðfœri. Seildisk konungr á móti hörpunni ok tók til at slá, en hon bar svá mikit hljóð ok fagrt at allir undruðusk ok þóttusk ekki slíkt sét hafa eða heyrt. Þá mælti jarl til konungs: «Þat vilda ek, herra, at þér gengið með mér at skemmta yðr. Vil ek sýna yðr eigu mína úti ok inni, akra ok aldingarða.» Konungr gerði sem jarl bað. Gekk hann at sjá ok leizk allvel á. Þeir gengu at einum eplagarði. Þar stóð einn fagr lundr með fríðu blómi ok fögrum eplum, en undir þeim lundi léku þrír sveinar. Þeir váru allir vænir ok vel búnir. Þeir sátu at tafli, ok léku tveir eigi til jafns við inn þriðja. Þóttusk þeir vanhaldnir verða ok rótuðu saman taflinu. Sá þykktisk er betr gekk ok sló sinn pústr hvárn þeira. Þeir réðusk nú hvártveggi ok tóku til glímu tveir við inn eina ok skakkaði ekki minna glíma þeira en taflbrögðin. Þá bað jarl þá at hætta ok vera sátta. Þeir gerðu svá ok tefldu síðan sem áðr. En konungr ok hans fylgð horfði á leik þeira ok þótti mikit gaman at því ok gengu eptir þat heim til hallar ok settisk konungr í hásæti. Þat var auðfundit at konungi fannsk mikit um inn unga mann, ok frétti jarl hvat sveinum þetta hefði verit. «Þeir eru synir mínir, herra,» sagði jarl. «Eiga þeir eina móður?» segir konungr. «Eigi er þat,» sagði jarl. «Hvat hétu sveinarnir?» segir konungr. Jarl segir: «Sigmundr ok Helgi, en Þorgrímr inn þriði, ok er hann frillugetinn, en móðir hans var miklu fremri.» Litlu síðar gengu sveinarnir þessir i höllina er fyrr sá þeir hjá lundinum. Gekk Þorgrímr síðast, því svá var um önnur metorð þeira at hann var minnst metinn. Jarl kallar þá á sveinana ok bað þá ganga fyrir konung. Þeir gerðu svá. En er þeir komu fyrir hásætit, þá tók Þorgrímr sinni hendi hvárn þeira ok veik þeim frá sér ok gekk fram í milli þeira ok kvaddi svá konung ok hvarf til hans, en konungr tók sveininn brosandi ok setti hann niðr hjá sér ok frétti hann at móðurætt sinni, en hann kveðzk systurson Þóris ór Sogni hersis. Konungr renndi gullhringi af hendi sér ok gaf Þorgrími. Gekk Þorgrímr þá á brott ok aptr til brœðra sinna. En veizlan stóð með inni mestu sœmd allt þar til at konungr kvaðzk vilja heim halda. «En sakir stórmennsku þeirar er þú hefir oss sýnt, þá skaltu sjálfr kjósa þér laun af oss.» Jarl varð glaðr við ok bað at konungr mundi taka af sér Þorgrím son sinn, ok sagði sér þykkja þat betra, «því öll sú vinsemd at þér veitið mér, þá þykki mér þat miklu meira vert at þér gerið honum til heiðrs. En vilda ek því helzt, herra, at hann fœri til yðvar, at ek ann honum allra þeira mest.» Konungr játar þá þessari bœn, ok fór síðan á brott ok Þorgrímr með honum. Var hann þegar inn mjúkasti í allri þjónustu við konung. Öfunduðu hann þegar margir konungs menn.
Einhvern tíma bar svá til at konungr fór at veizlu hjá einum bónda er Sigurðr heitir. Hann var hersir ok mjök auðigr. Þessi veizla var mjök ágæt at öllum föngum. Konungr skipar Þorgrími at standa frammi um daginn ok skenkja sér ok sínum vildarmönnum. Þótti hirðmönnum konungs við of hversu konungr lagði mikit til Þorgríms í allri virðingu ok metorði. Sigurðr átti frænda er Grímr hét. Hann var mjök ríkr ok ofmetnaðarmaðr mikill, svá honum þótti flest lágt hjá sér. Hann var at veizlu þessari ok skipaði öndvegi á inn œðra bekk. Þorgrímr skenkti; ok þá er hann bar eitt stórt drykkjuker fyrir Grím, drap Þorgrímr fœti ok skjalfadisk yfir kerit ok á klæði Gríms. Grímr varð illa við ok hljóp upp með stóryrðum ok kvað þat auðsét at sá pútuson væri vanr at geyma svína ok gefa þeim sáð en þjóna nökkurum dugandi manni. Þorgrímr reiddisk mjök orðum Gríms ok brá saxi ok lagði í gegnum hann ok dró hann dauðan undan borðum. Sigurði líkaði þetta stórilla ok bað sína menn upp standa ok hafa hendr á Þorgrími. Konungr mælti þá: «Ger eigi svá, Sigurðr, því Grímr mælti til óhelgis sér, en ek vil bœta manninn fullum bótum ef þú vilt at ek skipa sem mér líkar, því svá mun bezt haldask várt vinfengi.» Varð svá at vera sem konungr vildi ok galt þegar út féit allt, svá Sigurði líkaði vel. Leið nu svá fram veizlan at þar varð ekki fleira til tíðinda. Fór konungr á brott heimleiðis. Konungr bauð nú til sín mörgu stórmenni, fyrst Þóri hersi ok Katli bónda af Raumaríki. Var hann þá orðinn konulauss. Ingibjörg kona hans var þá önduð ok hafði andask af sængarferð. Hon átti dóttur ok var kölluð eptir móður sinni. Síðan býðr hann múg ok margmenni því at ekki vantaði til veizlunnar þat er hon þurfti. Kómu menn nú eptir ákveðnum tíma til veizlunnar. Fór Ólöf geisli með föður sínum. Var nú skipat mönnum í sæti ok borinn drykkr ágætr. Þorgrímr gekk um beina ok fannsk mönnum mikit um hversu gildr maðr ok sœmiligr hann var ok heiðarliga klæddr, því konungr lagði mikla virðing á hann. Þótti þeim mörgum hans mönnum við of ok lögðu fyrir þat mikinn óþokka á Þorgrim. Þeir gáfu honum kenningarnafn ok kölluðu hann Þorgrím prúða. En er Þorgrímr sá Ólöfu, lagði hann þegar ástarþokka mikinn til hennar. Svá fór Ólöfu it sama er hon sá Þorgrím; fundu þetta þó ekki aðrir menn. En þegar þau gátu fundisk ok bar saman tal þeira, þá fell þat hvártveggi vel í geð. Spurði Þorgrímr hversu hon mundi svara ef hann bæði hennar, en hon kveðzk engin mótmæli mundi hafa þar um, þótt hann bæði hennar ef faðir hennar vildi svá. At líðandi veizlunni hefr Þorgrímr upp orð sín ok biðr Ólafar geisla. Tók jarl því ekki fljótt, ok skildu við svá búit.
Nökkuru síðar kom Þorgrímr at máli við konung at hann gæfi honum orlof at hitta Þóri jarl. Konungr veitti honum þat. En er Þorgrímr kom til jarls, var honum þar vel fagnat; hafði Þorgrímr þá upp erendi sín. Jarl sagðisk mundi gipta honum dóttur sína. Var Þorgrímr þar þrjár nætr, ok fell allvel á með þeim Ólöfu, ok segja sumir menn at þau muni þá fastmælum bundit hafa sitt eiginorð. Fór Þorgrímr þá á konungs fund at sinni. Fór hann þá í hernað; var hann þá fulltíða maðr. Lá hann í hernaði um sumarit ok þótti inn röskvasti maðr í öllum mannraunum; bæði aflaði hann sér fjár ok frama. Þat var nú því næst at Ketill af Raumariki ríðr heiman með þrjá tigu *manna til Þóris jarls; var þar at veizlu Haraldr konungr. Ketill hefr upp orð sín ok biðr Ólafar geisla sér til handa ok með fulltingi konungs gipti Þorir Katli dóttur sína. Lagði Ólöf þar ekki jáyrði til. Var þat auðfundit at henni var ekki um þann ráðahag, en þá er kaupin fóru fram, kvað Ólöf vísu þessa:
Veit ek, at gullhrings gætir
glaðr kveðr betr en aðrir;
sá mun hljómr í heimi
hauklanda mér granda
enginn en hristir hringa
svá hvítr at ek til líta;
öðrum vann ek eiða vinna;
ann ek vel björtum manni.
Flestir halda þat fyrir satt at Ólöf mundi heldr vilja átt hafa Þorgrím, en þó varð svá búit at standa. Var nú ákveðinn brullaupstími at vetrnáttum heima hjá Þóri jarli. Líðr svá á sumarit. Um haustit kom Þorgrímr heim ór hernaði ok frétti þat at Ólöf var gipt. Fór hann þegar á konungs fund ok beiddi hann liðveizlu at ná konunni, hvárt Þóri jarli líkaði vel eða illa, en konungr kvaðzk undan allri liðveizlu við Þorgrím ok sagði Ketil vera sinn góðan vin: «Legg ek þér þat til ráðs,» segir konungr, «at þú deilir ekki kappi við Ketil, því hann er inn mesti kappi ok garpr. Vil ek biðja Ingibjargar dóttur hans þér til handa ok sættisk svá heilum sáttum.» Þorgrímr kvaðzk eigi þat vilja: «Vil ek halda öll orð ok einkamál þau vit Ólöf höfum talat okkar í milli. Ætla ek hana at eiga eðr öngva konu ella. Vili þér mik ekki til styrkja, þá mun ek yðr ekki lengr þjóna.» Konungr sagði hann skyldi því ráða. Síðan tók Þorgrímr orlof af konungi. Gaf konungr Þorgrími gullhring þann er vá mörk. Fór hann síðan til manna sinna. Þá váru þrjár nætr til brullaupsins. Gengr Þorgrímr þá einn á land sinna manna þar til er hann kom á garð Þóris. Þat var í þann tíma er brúðr var á bekk komin. Öll var drykkjustofan alskipuð af mönnum; sat konungr í hásæti. Var veizlan in bezta. Þorgrímr gengr í stofuna á mitt gólfit; svá váru mörg ljós í stofunni at hvergi bar skugga á. Allir menn þekktu Þorgrím. Hann mælti þá: «Hefir þú, Ketill, keypt Ólöfu?» Ketill kvað svá vera. «Var þat nökkut,» segir Þorgrímr, «hennar vili eða samþykki til?» «Ek ætlaða,» segir Ketill, «at Þórir jarl mundi eiga ráða fyrir dóttur sinni, ok mundi þat kaup lögfullt er hann gerði.» Þorgrímr sagði: «Þat segi ek at vit Ólöf höfum þat eiðum bundit at hon skyldi öngvan mann eiga nema mik, ok segi hon hvárt eigi er svá.» Ólöf kvaðzk því ekki í móti mæla. «Þá þykkjumsk ek eiga konuna,» segir Þorgrímr. «Hana skaltu aldri eiga né fá,» segir Ketill. «Hefi ek deilt kappi við þér meiri menn ok haldit mínum hlut fyrir þeim.» Þorgrímr mælti þá: «Sjá þykkjumsk ek at þú Ketill gerir þetta í konungs trausti, ok sakir þess þá býð ek þér hólmgöngu, ok eigi sá konuna er annan vinnr.» «Þess vil ek njóta at ek em mannfleiri» segir Ketill. En er þeir Ketill höfðu þetta mælt, bar svá við at öll ljós -in slokknuðu í stofunni. En er ljósit varð uppkomit, var horfin brúðrin ok Þorgrímr. Þóttusk þá allir vita at hann mundi þessu verki valda. Var þat sagt at Þorgrímr hefði brúðina burt tekit þá ljósin slokknuðu ok bar til skips, en menn hans höfdu við búisk eptir því sem Þorgrímr hafði þeim fyrir sagt, svá þeir váru skipbúnir til hafs, því veðr stóð af landi. Þá var landnámatími sem mestr á Íslandi. Þat þóttisk Þorgrímr vita at hann mundi ekki geta haldit sik í Nóregi fyrir verki þessu. Fýstisk hann því at fara til Íslands, ok létu þeir í haf ok fengu góðan byr, ok kómu at Snæfellsnesi ok tóku land í Hraunhöfn. Spurði konungr nú til ferða Þorgríms; þóttisk Ketill hafa fengit ina mestu sneypu, misst konuna, en óvíst hvárt hann mundi nökkurn tíma geta rétt þessi mál. Gerði konungr Þorgrím útlægan fyrir endilöngum Nóregi af atgöngu Ketils. Hverfum vér þar frá at sinni.
Hólmkell hét maðr. Hann bjó á Fossi á Snæfellsnesi við Hólmkelsá. Hann átti Þorbjörgu Einarsdóttur frá Laugarbrekku ok með henni tvá sonu þá er hér verða til sögunnar at koma. Hét annarr Jökull, en annarr Einarr. Hann var at Ingjaldshóli, en Höskuldr at Höskuldsstöðum, Áni ok Geiti at Geitalœk. Þorgrímr prúði keypti land *af Ingjaldi ok bjó at Ingjaldshóli, en Ingjaldr fór búferlum annarstaðar, ok kemr hann ekki við þessa sögu. Þorgrímr gerðisk brátt höfðíngi mikill ok inn mesti vizkumaðr. Þeir gerðusk vinir miklir Þorgrímr ok Hólmkell á Fossi. Þat er sagt at Þorgrímr gerði brullaup til Ólafar, ok inn fyrsta vetr er þau bjuggu at Ingjaldshóli, fœddi Ólöf sveinbarn. Sá sveinn var vatni ausinn ok nefndr Trausti. Vetri síðar fœddi hon annan svein. Sá var vatni ausinn ok kallaðr Víglundr. Hann var snemmendis bæði vitr ok vænn. Á því sama ári fœddi Þorbjörg á Fossi dóttur eina ok var nefnd Ketilríðr. Þau váru jafngömul Víglundr ok hon, en Trausti vetrinum ellri. Þau vaxa upp í bygðarlaginu, ok þat var allra manna mál at hvárki kona né karl fœddisk fegri upp ok at öllu prýðiligri þar í sveitum en Víglundr ok Ketilríðr. Hólmkell unni mikit Ketilríði, svá hann mátti ekki á móti henni láta ok ekki mein vita, en Þorbjörg mun minna. Þá Víglundr var tíu vetra en Trausti ellifu, þá váru öngvir menn fulltíða þar í sveitum svá sterkir, ok var Víglundr þeira sterkari. Þar eptir fara aðrar þeira íþróttir, enda sparði Þorgrímr ekki at kenna honum allra handa hannyrðir. Vildi Þorbjörg at Fossi ekki kenna dóttur sinni. Þat þótti Hólmkeli illa. Tók hann þat ráð at hann reið með dóttur sína til Ingjaldshóls. Fagnaði Þorgrímr honum vel, því vinátta mikil var með þeim bœndunum. Leitaði Hólmkell þangat fóstrs dóttur sinni til Ólafar at hon kenndi henni hannyrðir, því Ólöf var bezt kvenna á Íslandi. Ólöf tók feginshendi við henni ok lagði við hana ástfóstr. Þá atti Ólöf unga dóttur er Helga hét. Hon var tveim vetrum yngri en Ketilríðr, ok lögðu þau gleði ok gaman til samans þessir ungu menn, en at hvárri gleði sem þá var, þá hlotnaðisk svá til at þau váru sér Víglundr ok Ketilríðr, en þau systkin sér Helga ok Trausti. Festi hvárt mikla ást við annat Víglundr ok Ketilríðr. Töluðu þat ok margir menn at þeim þœtti jafnræði fyrir flestra hluta sakir. Þat var ok jafnan hvar sem þau váru á hvárri gleði at hvárki gáði annars en horfa upp á annat. Talaði Víglundr þat einn tíma at hann vildi at þau bindi sína ást hvárt við annat, en Ketilríðr gaf sér fátt um þat. «Eru þar margir hlutir í móti,» segir hon, «þat fyrst at þér megi þetta ekki í hug vera þá þú ert fulltíða; verði þér löngum hverflyndu karlmenninir um slíka hluti. Þat er ok þat annat at mér stendr ekki vel þat at gera at fylgja ekki ráðum föður míns. Þat þriðja at ek mun mín ekki sjálfráð, ok veit ek þar gengr mest fyrir móður mín, því at hon hefir lítla ást á mér. En öngvan veit ek þann er ek vilda heldr eiga en þik ef ek réða. En hitt segir mér hugr at þar munu stórir meinbugir á liggja hversu sem at lyktum gengr.» Opt kom Víglundr at máli við Ketilríði, en hon svarar jafnan inu sama. Þó segja menn svá muni hafa farit at þau muni eiðum bundit hafa sitt eiginorð. Nú er þar til at taka er þeir brœðr Jökull ok Einarr gerðusk óspakir mjök í heraðinu; gengu þeir í fótspor móður sinnar um slíka hluti. Hólmkeli var þat mjök leitt en gat þó ekki at gert. Verða þeir mjök óvinsælir sakir síns framferðis. Þeir brœðr áttu einn hest gráðan, brúnan at lit; hann var mjök ólmr ok illr viðskiptis. Hverjum hesti renndi hann sem við hann var átt; hann hafði vígtennr svá stórar at þær váru öngum hesti til líka. Víglundr átti ok gráðan hest góðan, fífilbleikan at lit, allra hesta beztr ok fegrstr; hann hafði mikil mæti á hestinum. Þorgrímr prúði átti yxn tvau ok váru brandkrossótt at lit; beinalitr var á hornum þeira. Honum þóttu uxarnir góðir. Þat var einn tíma at Einarr kom at máli við móður sína. «Illa þykkir mér at Þorgrímr hefir svá mikil metorð í heraðinu. Ætla ek bezt at freista við Ólöfu konu hans ef ek komumsk á muni við hana, ok mundi þá annathvárt at minnkuðu metorð hans eða hann mundi leitask við at hefna, ok er óvist at hann verði hæri í hlut en vér.» Hon kvað vel mælt. Ok einnhvern tíma er Þorgrímr var heiman riðinn at erindum sínum, reið Einarr til Ingjaldshóls ok Jökull. Ólöf hafði um þat beðit eina vinnukonu sína at hvern morgin er húskarlar fœri til verks, skyldi hon læsa aptr karldyrum, ok svá hafði hon gert þenna morgin. Koma þeir brœðr at bœnum, ok verðr heimakonan vör við; gengr hon þá til svefnhúss Ólafar ok segir henni at þeir Fossverjar væri komnir. Stendr hon þá upp ok klæðir sik ok gengr til saumstofu einnar ok setr þar niðr á miðjan pall griðkonu sína ok leggr yfir hana möttul sinn ok mælti: «Bregðzk þú eigi ókunnig, þó Einarr ætli þik mik; en ek mun svá gera tíl at þú fáir öngva blygð af honum.» Aðra heimakonu sendi hon til dyra, því ekki var karla heima. Einarr spurði hvar Ólöf væri. Hon kvað hana í svefnstofu sinni. Einarr víkr þangat ok þeir brœðr báðir. En er þeir kómu í stofu, sá þeir at húsfreyja sat á palli. Settisk Einarr niðr hjá henni ok talar við hana. Í því kom inn einn maðr bláklæddr í stofuna ok helt á brugðnu saxi allbitrligu. Maðrinn var mjök reiðugligr en ekki fótstór vexti. Þeir spurðu hann at heiti, en hann kvaðzk heita Óttarr. Ekki þekktu þeir þenna mann. Stóð þeim af honum ótti nökkurr. Hann tók til orða: «Út er at ganga ok fagna Þorgrími bónda, því hann ríðr nú at garði.» Þeir spretta upp við þetta ok ganga út ok sjá hvar Þorgrímr bóndi ríðr með mikinn flokk manna. Þeir stukku þegar á bak ok hleypa brott ok heim. En þat var raunar búsmali rekinn heim, en inn bláklæddi maðr var Ólöf sjálf. En er Fossverjar spurðu þetta, þóttusk þeir fengit hafa mikla sneypu. Vex nú af þessu fullr óþokki þeira á millum. En er Þorgrímr kom heim, sagði húsfreyja allt hversu farit hafði. Þorgrímr mælti þá: «Ekki skal hér sakir á gefa vegna Holmkels vinar míns, með því Einarr kom ekki sínum vilja fram.»
Þat var einn dag at þeir brœðr Jökull ok Einarr riðu til Ingjaldshóls. Þá váru þeir feðgar heima ok úti staddir. Jökull spyrr Víglund hvárt hann vil gefa sér hest sinn inn bleika. Víglundr segisk þat eigi vilja. Jökull segir: «Förumannliga var við orðit.» Víglundr kvað eigi verða at gert. «Þá muntu vilja etja hestum við okkr brœðr.» «Þat þykki mér vera mega,» segir Víglundr. «Þá þykki mér betr en gefinn hestrinn,» segir Jökull. «Mun þat fara sem má,» segir Víglundr. Kveða þeir á nær vera skal hestavígit. Riða Fossverjar heim síðan. En er sú stund kom at hestavígit skyldi vera, þá var fram leiddr Brúnn þeira brœðra, ok lét hann ógnarliga. Þeir búask til báðir brœðr at fylgja. Þar næst var fram leiddr hestr Víglundar. En þegar hann kom í hringinn, snerisk hann í hringnum allt þar til er hann hóf upp báða fœtr ok setti framan í snoppu Brúns, svá ór honum hrutu allar vígtennrnar. Síðan lagði hann á tennrnar ok beit hann aptr við huppinn, ok beit hann á hol; datt þá Brúnn dauðr niðr. En er Fossverjar sá þat, hlaupa þeir til vápna ok svá hvártveggju ok börðusk þar til at Þorgrímr ok Hólmkell gátu skilit þá. Þá var fallinn einn maðr af Víglundi en tveir af þeim brœðrum; skildu við svá búit. Hélzk vinátta með þeim Þorgrími ok Hólmkeli sem áðr. Spurði Hólmkell at gott var með þeim Víglundi ok Ketilríði ok meinaði hann þat ekki, en Þorbjörgu ok sonum hennar þótti þetta allt it versta. Líða nú svá stundir fram, ok er þat allra manna mál at öngvir menn sé jafn mannvænligir sem Víglundr ok Ketilríðr á Íslandi þeim samtíða sakir lista ok kurteisi.
Einn tíma var þat at þeir brœðr Jökull ok Einarr fóru heiman frá Fossi um nátt, því hon var þá björt, ok fram í þá afrétt er hestr Víglundar var inn bleiki. Þeir koma til hrossanna ok vildu reka til bygða, en þess var ekki kostr. Svá varði hestrinn þeim at þeir gátu ekki at gert. En þeir höfðu ætlat at reka allt stóðit í langferð. En er þeir gátu þat ekki gert, urðu þeir harðla reiðir ok sóttu at hestinum með vápnum ok vildu drepa hann, en hestrinn varði sik með tönnunum ok hófunum svá rammliga at þat var lengi nætr er þeir fengu ekki at gert. En þat varð um síðir at þeir gátu komit á hann spjótalögunum ok drápu hann síðan. En er þat var gert, nenntu þeir ekki at reka í brott stóðit, því þeim þótti svá sem þá mundi víst verða at þeir hefði drepit hann, en þeir vildu leyna. Drógu þeir hestinn ofan fyrir einn hamarklett til þess at þat skyldi líkara þykkja at hann hefði þar sjálfr ofan fyrir gengit ok brotit sik ór hálsliðunum. Fóru þeir síðan heim ok létu svá sem ekkert neitt hefði í gerzk. Nökkuru síðar fóru þeir Jökull ok Einarr á þá afrétt er Þorgrímr prúði átti ok geldneyti hans gengu í. Þar váru fimm tigir uxa í flokki er Þorgrímr átti. Þar þekktu þeir Brandkrossana ina góðu. Síðan tóku þeir báða ok lögðu taum við ok leiddu heim til Foss ok drápu báða ok gerðu þá til ok festu upp í útibúri. Þetta var um nátt, ok höfðu þeir lokit þessu starfi áðr en heimamenn stóðu upp. Allt vissi Þorbjörg móðir þeira þetta með þeim ok sagði þetta væri eptir sínu skapi gert. Nú er þat at segja at þeir Víglundr ok Trausti gengu til hrossa sinna einn dag ok koma í afréttina til hrossanna. Sakna þeir hestsins ok leita um daginn. Finna hann um síðir undir einum hamri dauðan. Finna þeir á hestinum stór sár ok mörg er hann hafði verit lagðr á hol. Þóttisk Víglundr þá vita at þeir brœðr frá Fossi mundi þessu valda. Gengu þeir þá heim til Ingjaldshóls ok sögðu Þorgrími bónda at hestr þeira væri dauðr ok þeir brœðr Jökull ok Einarr hefði drepit hann. Þorgrímr bað þá at láta vera kyrrt um at sinni, «því þeir hafa áðr misst sinn hest. Mun yðr annat nóg til verða ef svá ferr sem ek ætla, þó at þetta líði um.» Síðan var Þorgrími sagt at horfin væri yxin góðu hans er hann hafði mæti mest á lagt, ok þat at menn hugðu af mannavöldum vera. Þorgrímr bóndi gaf sik fátt um þetta, en sagði eigi ørvænt vera at þjófar lægi úti á heiðum, þeir er slíku *ylli. Lét hann ok ekki leita þeira. Spurðisk þetta víða um sveitir, ok þótti mönnum þeir á Ingjaldshóli fyrir skaða orðit hafa miklum, ok er þetta nú lagt í mikla umrœðu. Þorbjörg húsfreyja at Fossi hefir þetta nökkut í flimti. Hon lét neyta slátrs uxanna. En er Hólmkell varð víss at þar mundi niðr komnir uxarnir Þorgríms bónda, tekr hann hest sinn ok ríðr einn dag út til Ingjaldshóls. En er hann finnr Þorgrím bónda, sagði hann honum at hann ætlar uxar hans *inir góðu sé þar niðr komnir, ok synir hans muni valda því. «Vil ek lúka þér verð fyrir uxana,» sagði hann, «svá mikit sem þú vilt sjálfr hafa. En þú sœk eigi syni mína saksóknum.» Þorgrímr kvað svá vera skyldi; tók hann svá mikla peninga fyrir uxana sem honum vel ánœgði. Skildusk þeir Þorgrímr ok Hólmkell með vináttu.
Alvör hét kona er bjó í Honskarði, fjölkunnig ok illa skapi farin ok allóvinsæl af alþýðu. Mjök vingott var með þeim Þorbjörgu húsfreyju at Fossi. Þau mœðgin Þorbjörg, Jökull ok Einarr keyptu at henni ok gáfu henni hundrað silfrs at hon skyldi fyrirkoma þeim brœðrum Víglundi ok Trausta með *einhverri fjölkyngi eptir því sem hon sæi ráð til, því þeim lék mikil öfund á um vinsældir þeira Þorgrímssona, en hefði frétt hver ást ok vinátta var með þeim Víglundi ok Ketilríði, en fyrirmundu þeim báðum at njótask sem síðar bar raun á. Maðr hét Björn ok var kallaðr Báru-Björn; hann var heimamaðr Þorgríms prúða. En því var hann Báru-Björn kallaðr at hann var sjógarpr svá mikill at honum þótti ekkert veðr ófœrt á sjó at róa því hann kvaðzk aldri hirða um glettingsbárur. Hann hafði komit út með Þorgrími prúða ok hafði þá iðju at hann var fyrir skipum hans, en þá var fiskigangr mikill á nesjum. Aldri reri hann meirr en við þriðja mann ok hafði þó hraustan teinæring. Þat bar svá til at báðir liðsmenn hans sýktusk. Þá váru húskarlar allir Þorgríms at heyvinnu, ok vildi Björn róa til fiska ok talar við þá Víglund ok Trausta at þeir skyldu róa með honum um daginn á sjó, því menn hans væri eigi fœrir. Þeir gerðu svá; var með þeim vingott. Allt vissi Alvör af því ok fór upp á hús sín ok veifði *kofra *sínum í austrátt, ok þykknaði skjótt veðrit. En er þeir váru komnir út á mið, var fiskr nógr undir. Þá sá þeir at dró upp flóka við austr ok landnorðr. Víglundr mælti: «Þat þykki mér ráð at vér höldum at landi, því mér gezk ekki at veðri þessu.» Björn segir: «Eigi munum vér þat gera fyrr en hlaðit er skipit.» «Þú munt þessu ráða,» segir Víglundr. Flókann dró fljótt yfir, ok fylgdi bæði vindr ok fjúk ok svá mikil sjóillska at sjórinn var hvergi heill ok rauk hann þá sem salt. Björn kvaðzk vilja at landi fara. Víglundr kvað betr fyrri, «en þó skal nú eigi átelja.» Þeir róa báðir Björn ok Trausti ok gengr eigi fram ok rekr þá í útsuðr til hafs. Tekr þá at fylla undir þeim skipit. Biðr Björn Víglund róa, en Trausta stýra. Sezk hann þá til ára ok rœr svá sterkliga at þeir ná landi við Dögurðará. Þar bjó Þorkell skinnvefja er út kom með Bárði Snæfellsás, ok var hann þá gamall. En er sagt var Ketilríði at þeir hefði undan rekit ok þeir væri druknaðir, seig á hana ómegin, ok er hon raknaði við, kvað hon vísu þessa:
Aldri má ek á æginn
ógrátandi líta,
fyrst at málvinir mínir
fyrir marbakka sukku;
leiðr er mér sjóvar sorti
ok súgandi bára;
heldr gerði mér harðan
harm í unna farmi.
Þorkell tók vel við þeim brœðrum. Fóru þeir heim annan dag. Var þá fagnafundr mikill fyrir þeim Víglundi ok Ketilríði.
Nú er þar til at taka at Ketill raumr varð illa við málalyktir þeira Þorgríms prúða. Tók hann mjök fast at eldask ok þótti eigi hœgt til atgerða. Synir hans Gunnlaugr ok Sigurðr váru hraustir menn, en Ingibjörg dóttir hans var allra kvenna vænst ok bezt at sér. Maðr hét Hákon. Hann var víkverskr at ætt ok ríkr; hann var ofrkappsmaðr mikill. Hann byrjaði ferð sína til Ketils í Raumaríki ok bað Ingibjargar dóttur hans, en hann svaraði því ok mælti: «Ek mun gipta þér dóttur mína með því skilyrði at þú skalt fara til Íslands ok drepa Þorgrím prúða ok fœra mér höfuð hans.» Hákon kvað sér ekki þykkja þat mikils vert ok keyptu þeir þessu. It sama sumar fór Hákon til Íslands; hann kom skipi sínu í Fróðárós. Þeir Fossverjar kómu til skips fyrst Jökull ok Einarr. Tók stýrimaðr vel við þeim ok spurði þá margs. Þeir váru léttir í máli ok á tiðindum. Spurði hann þá at Þorgrími prúða. Þeir sögðu hann búa á Ingjaldshóli ok vera inn mesta virðingamann ok höfðingja, en sögðu hvergi betri hýbýli en hjá föður sínum ok móður ok sér. «Eigum vit systur svá fríða ok kurteisa at eigi mun finnask hennar líki; viljum vér bjóða þér þangat til vistar. Skulum vér gera hvárt þér þykkir ljúfara, at gipta þér systur okkar elligar at þú takir hana frillutaki.» Stýrimanni þótti þetta fýsiligt vera; kvaðzk þangat mundi fara. Sagði þeim þá hvert erendi hann hafi til Íslands. Þótti þeim þat vel vera, ok bundusk nú allir í þessum ráðum. Nökkuru síðar fór stýrimaðr heim til Foss, ok var þat fjarri skapi Hólmkels bónda, en þó urðu þeir brœðr at ráða með atgangi móður sinnar. Skjótt kom stýrimaðr sér í kærleika við Þorbjörgu ok gaf henni marga góða gripi. Þat var einn tíma at Hákon talaði við þau mœðgin; spurði hann hvar mey sú fagra væri sem Jökull hefði sagt sér frá. Þau sögðu at hon væri á fóstri at Ingjaldshóli. Hákon bað at hon skyldi heim koma: «Vilda ek sjá hana, svá mikit sem sagt er frá henni. Treysti ek þess at þit mœðgin setið í stilli, svá ek fái hennar vilja sakir várrar vináttu.» Litlu síðar kom Þorbjörg at máli við Hólmkel bónda. «Þat vil ek,» segir hon, «at Ketilríðr fari heim til mín.» «Hitt þykki mér,» segir bóndi, «at hon sé þar kyrr sem hon er komin.» «Eigi skal svá vera,» segir hon, «skal ek fyrr láta sœkja hana sjálf en hon sé þar lengr ok fái þvílíkt orð af Víglundi sem á horfisk. Vil ek fyrr láta sœkja hana ok gipta hana Hákoni, því þat lízk mér sœmdarráð.» Skilja þau tal sitt. Þykisk nú Hólmkell vita at Þorbjörg muni láta sœkja Ketilríði; vildi hann þat heldr gera en aðrir. Ríðr hann þá til Ingjaldshóls; var honum þar vel fagnat, sem ván var. En þegar Hólmkell var kominn, gengr Víglundr á fund Ketilríðar ok mælti svá: «Hér er kominn faðir þinn,» segir Víglundr, «þykkjumsk ek vita at hann muni sœkja þik.» «Hann mun því ráða,» segir hon. «En þat vilda ek, Ketilrídr, at þú myndir orð ok einkamál okkar, því ek veit þat ek verð þér aldri afhuga.» Ketilrídr mælti ok grét: «Fyrir löngu þóttumsk ek vita at vit mundum ekki njótask mega. Þœtti mér nú betra at vit hefðim hér færa um talat, en ekki er víst at ek unna þér minna en þú mér, þó ek tala hér færa um. En ek sé at þetta er ráð móður minnar. Hefi ek reynt litla ást af henni langan tíma, ok er líkast at farnar sé gleðistundir okkrar flestar allar ef hon skal ráða, ok skylda ek vel við una ef ek vissa þér gengi vel, því annathvárt munum vit aldri njótask ella þar munu koma til ráð föður míns, en þó á hann við þungt at etja þar sem eru móðir mín ok brœðr, því þau vilja allt í móti mínum vilja gera, en láttu sem sízt á þér finna.» Síðan gengr Víglundr at henni ok kyssti hana. Var þat auðfundit á þeim báðum at þeim þótti mikit fyrir at skiljask at því sinni. Þá kvað Víglundr vísu:
Öngri skal ek svá ungri
unna *silki-Gunni
enn, svá at ýtar finni,
annarri en þér, svanni.
Fríð, mun þú orð ok eiða,
ár þá er fyrr váru,
Hlökk, þó at spretti sprakkann
spilli vár í milli.
Ketilríðr gekk þá inn í bœinn. Hitti hon þá föður sinn; sagði hann þá at hon skyldi fara heim með honum. Ketilríðr kvað hann ráða skyldi, «en gott þykki mér hér.» «Veit ek þat,» sagði Hólmkell, «en þó verðr nú svá at vera.» Öllum þótti þat mikit at skiljask við Ketilríði, því hon var hugþekk hverjum manni. Ríða þau feðgin þá heim til Foss. En er Ketilríðr kom heim, varð stýrimaðr allfeginn. Þorbjörg skipaði Ketilríði at þjóna stýrimanni, en hon vildi þat með öngu móti gera. Sagði hon allt saman þetta föður sínum með gráti, en hann sagði: «Þú skalt ekki Hákoni þjóna útan þú vilir, ok þat eina þjóna er þér ljúfast þykkir, ok vertu hjá mér jafnan bæði nætr ok daga.» Hon kvaðzk þat gjarnan vilja. Fór nú svá fram nökkura stund; náði Hákon þá öngu viðtali við hana. Nú eru teknir upp knáttleikar at Æsutjörn, ok gengu Fossverjar fyrir gleðinni. Ok inn fyrsta dag er menn kómu heim frá gleðileikunum, spurði Ketilríðr hvárt þar hefði nökkurir verit frá Ingjaldshóli. Henni var sagt at allir þeir feðgar hefði þar verit ok svá Ólöf ok Helga. Ketilríðr bað þá föður sinn at fara til leiksins annan dag, en hann játaði því. Fóru þau öll um daginn ok varð gleði góð. Koma þeir Þorgrímssynir seint heim. Ekki kom fleira frá Ingjaldshóli en þeir brœðr. Þeir ganga ofan á brekkuna þar sem konurnar sitja. Ketilríðr stendr þá upp í móti þeim ok fagnar þeim harðla vel. Víglundr setzk niðr hjá henni ok báðir þeir brœðr á sína hönd hvárr Ketilríðar. Gerði hon sér jafnkært við þá báða at yfirsýn. Ketilríðr horfði jafnan á Víglund ok mælti: «Nú mun ek lengja nafn þitt ok kalla þik Víglund inn væna. Sá er hér hringr er ek vil gefa þér í nafnfesti er faðir minn gaf mér í tannfé.» Hann tók við hringnum ok dró á hönd sér, en hann gaf henni á móti hringinn Haraldsnaut, því faðir hans hafði gefit honum hann. Varð þeim nú drjúghjalat, ok sá þeir Fossverjar þetta ok fannsk mikit um. Fóru nú hvártveggju heim. Um kveldit kom Hákon at máli við Þorbjörgu ok spyrr hana því hon léti dóttur sína fara til mannfunda með slika skapsmuni sem hon hefði, ok bað hana þat eigi gera. Hon játar því. Talaði húsfreyja þá við Hólmkel at hann skyldi láta dóttur sína heima sitja, ok þat gerði hann. En Ketilríðr varð við þetta óglöð. Faðir hennar kvaðzk heima skyldi vera hjá henni ef hon yndi betr við. Hon kvaðzk þat gjarnan vilja. Fóru menn þá til leika sem áðr. Váru þá sínu megin hvárir at leik Þorgrimssynir ok Fossverjar. Þat var einn tíma at Víglundr sló út knöttinn fyrir Jökli. Jökull reiddisk þá ok tók knöttinn er hann náði ok setti framan í andlit Víglundí svá ofan hljópu báðar brýrnar. Trausti risti af skyrtu sinni ok batt um brýrnar á bróður sínum. En þá þat var gert váru Fossverjar heim farnir. Þeir brœðr fóru þá heim. En er þeir komu heim, sat bóndi á palli ok mælti: «Heil þit bæði systkin.» «Hvárn okkar kvenkynnir þú?» segir Trausti. «Mér þykkir,» sagði Þorgrímr, «sem þat muni kona sem faldinn hefir.» «Eigi em ek kona,» segir Víglundr, «en verða má at lítt sé af brugðit.» «Því hefndir þú ekki á Jökli,» sagði Þorgrímr, «er hann barði þik?» «Farnir váru þeir,» sagði Trausti, «þá ek hafði bundit um andlit Víglundar.» Fell þetta nú niðr. Annan dag fóru þeir brœðr; váru nú hvártveggju at leiknum. Þá minnst var ván, slær Víglundr knettinum fram í brýnn Jökli. Jökull ætlaði þá at slá með knattdrepunni Víglund. Víglundr hljóp undir höggit ok fœrði hann niðr við klakann svá hart at hann lá í óviti. Váru þeir þá skildir ok fóru heim hvártveggi. Eigi var Jökull sjálfbirgr heim, ok var hann borinn í fjórum skautum ok batnar honum bráðliga. Váru þá leikar at Fossi. Búask þeir Þorgrímssynir til leika, ok latti bóndi þat mjök ok kvaðzk ætla at vandræði mundi af standa. Þeir fóru eigi at síðr. En er þeir kómu í stofu at Fossi, var tekit til leika. Alskipuð var stofan. Víglundr gekk innar at pallinum þar sem bóndi sat ok Ketilríðr dóttir hans. Hon fagnar vel Víglundi. Víglundr tók hana ór sætinu ok settisk niðr ok setti hana á kné sér. En er bóndi sá þat, þokaði hann sem manns mun ok lét hana setjask niðr í millum þeira. Tóku þau nú tal milli sín. Þá lét bóndi fá þeim tafl, ok tefldu um daginn. Illa gafsk Hákoni at þessu ok þeim Þorbjörgu. Opt hafði Hákon orðum á þessum vetri at Holmkell skyldi gipta honum dóttur sína Ketilríði, en bóndi vildi honum öngvan kost á gera. Líðr nú á daginn þar til þeir brœðr búask heim. En er þeir váru búnir ok út komnir á hlað, var Ketilríðr þar fyrir ok sagði at hon vildi at þeir brœðr fœri eigi heim um kveldit, «sakir þess at ek veit at þeir brœðr mínir sitja í vegi fyrir ykkr.» Víglundr kvaðzk fara skyldu eigi at síðr, ok svá gerðu þeir. Sína öxi bitrliga hafði hvárr þeira brœðra í hendi. En er þeir koma at stakkgarði einum, sá þeir at þar váru Fossverjar fyrir. Þeir váru tólf saman. Þá mælti Jökull: «Þat er vel, Víglundr, at vit höfum hér fundisk. Skal nú launa þér fallit ok knatthöggit.» «Ek kann eigi at lasta þat,» sagði Víglundr. Sœkja þeir at þeim brœðrum, en þeir vörðusk vel. Eigi var langt áðr en Víglundr hjó mann til bana ok annan til. Þá hafði Trausti drepit inn þriðja. Þá mælti Jökull: «Nú skulum vér frá hverfa at sinni ok snúa öllum sökum á hendr þeim brœðrum.» Ok þat gerðu þeir. Fóru nú hvártveggi heim. Sagði Jökull þá föður sínum at þeir Víglundr ok Trausti hefði drepit þrjá heimamenn hans, «en vér vildum ekki at þeira hlut gera, fyrr en vér fyndum þik.» Hólmkell varð reiðr mjök við sögu þessa. En er Jökull fann þetta, þá eggjaði hann Hákon at biðja Ketilríðar, ok svá gerði hann. Ok með áeggjan Þorbjargar ok fulltingi þeira brœðra, þá gipti Hólmkell dóttur sína Ketilríði Hákoni stýrimanni, ok lagði Ketilríðr aldri jáyrði þar til. Ætlaði Hákon at staðfestask hér á Íslandi, því hann sá at hann kom ekki fram sínum vilja at drepa Þorgrím prúða. Spurðisk þetta til Ingjaldshóls; brá Víglundi mjök við þetta. En þegar Hólmkell spurði it sanna um fyrirsát þeira Fossverja þá þóttisk hann hafa ofgert er hann hafði gipt Hákoni dóttur sína. Sœkja þeir Þorgrímssynir leika til Foss. Kom Víglundr enn at máli við Ketilríði ok gaf henni nökkura skuld um at hon var gipt Hákoni. En um kveldit er þeir bjuggusk heim at fara, var Hákon horfinn ok þeir brœðr báðir ok margir menn aðrir með þeim. Bóndinn talaði þá við Víglund: «Þat vilda ek at þú fœrir eigi heim í kveld, því mér þykkir eigi trúligt um ferð þeira brœðra.» Víglundr kvaðzk fara mundu eigi at síðr sem hann hefði ætlat. En er hann kom út fyrir dyrr, var Ketilríðr þar fyrir ok bað Víglund aðra leið at fara en þeir fóru heiman. Víglundr sagði: «Ekki mun ek um stórt gera fyrir þín orð,» ok kvað vísu:
Trúði málþings meiðir,
marglóðar, þér, tróða;
hugða ek sízt, at hefði
huglestir þik festa;
ekki tjáðu eiðar
oss eða margir kossar;
seint er kvenna geð kanna;
kona sleit við mik heitinn.
«Eigi þykkjumsk ek þat gert hafa,» sagði Ketilríðr, «ok vilda ek þú fœrir hvergi.» «Eigi skal þat vera,» segir Víglundr, «er mér meiri gleði vit Hákon reynum með okkr en sjái þat hann spenni þik,» ok kvað vísu:
Þola mun ek eld, sem annarr
þat eggviðr á mik leggr,
ráð eru þunglig, Þrúðar
þann sem maðr eða annarr;
hinn þykki mér meiri,
ef mannbrennir þik spennir
rennir axlarmeiðum,
annarr en ek þik, svanni.
Síðan fóru þeir brœðr veg sinn allt þar til þeir kómu at þeim sama stakkgarði sem þeir höfðu næst fundisk. Þeir váru þar fyrir Fossverjar með tólf *mönnum. Þeir Þorgrímssynir kómusk upp á heyit er í garðinum stóð svá hinir urðu ekki varir við fyrr en þeir höfðu dregit upp mikit klakatorf. En er þeir sá þá Þorgrímssyni, hljópu þeir þegar upp ok sóttu at þeim. Varð þar inn harðasti bardagi með þeim. Þóttusk þeir Fossverjar sjá at þeir mundu seint geta sótta þá á meðan þeir váru á heyinu. Þá mælti Jökull: «Þat er nú ráð, Víglundr, at horfa ekki undan. Höfum vér þat fyrir satt at þú munir ekki fullroskinn karlmaðr vera ef þú ferr eigi ofan af heyinu ok berjumsk til þrautar.» En við eggjunarorð þessi stökk Víglundr ofan af heyinu ok Trausti bróðir hans. Varð þá hörð svipan. Fellu þá menn Hákonar svá ekki stóðu nema þrír eptir Hákon, Jökull ok Einarr, ok allir förunautar þeira dauðir nema tveir, ok váru þeir óvígir. Jökull mælti: «Nú skal með prýði at vinna. Þeir skulu berjask Trausti ok Einarr, Víglundr ok Hákon, en ek skal sitja ok horfa á.» Trausti var þá bæði sárr ok móðr. Börðusk þeir Trausti ok Einarr þar til báðir váru fallnir. Þá tóku þeir til at berjask Víglundr ok Hákon, ok var Víglundr ákafliga móðr en ekki sárr. Þessi sókn var bæði hörð ok löng, því Hákon var inn mesti garpr, en Víglundr bæði sterkr ok vápnfimr. En svá lýkr þeira viðskiptum at Hákon liggr dauðr, en Víglundr bæði móðr ok sárr. Jökull sprettr þá upp. Hann var hvárki móðr né sárr. Hann snýr þá á móti Víglundi ok tóku þeir þá til at berjask, ok gengr þat lengi dags at ekki mátti í milli sjá hvárr sigrask mundi. Þá þóttisk Víglundr sjá at honum mundi ekki tjá at berjask til þrautar við Jökull sakir sára ok mœði. Kastar hann þá upp skildinum ok öxinni, því hann var jafnfimr á báðum höndum, ok hendi þá vinstri hendi öxina, en hœgri skjöldinn. Við því gat Jökull ekki sét ok hjó Víglundr af honum höndina hœgri í olbogabót. Þá leitaði Jökull undan, en Víglundr gat ekki eptir farit. Hann greip þá upp spjót eitt, því mörg lágu hjá honum, ok skaut eptir Jökli. Spjótit kom í milli herða honum ok flaug út um brjóstit. Fell hann þá dauðr niðr. Þetta sá þeir tveir menn sem eptir lifðu af þeim Fossmönnum. Þá hljópu þeir á bak ok riðu heim til Foss, kómu í stofu. Sat bóndi á palli ok dóttir hans, en húsfreyja til vinstri handar. Þeir sögðu þá tíðindin at Hákon væri fallinn ok Jökull ok Einar ok sjau menn með þeim. Svá væri fallnir báðir Þorgrímssynir. En er Ketilrídr heyrði þetta, fell hon í óvit. En er hon vítkaðisk, mælti Þorbjörg móðir hennar: «Nú sýnir þú lauslæti þitt ok hverja ást er þú hefir haft á Víglundi. Er nú vel at þit skilduð.» Hólmkell mælti: «Því skal ætla þat sem verr gegnir? Unni Ketilríðr svá mikit brœðrum sínum at eigi var óvíst at henni brygði nökkut við er hon frétti fall þeira.» «Vera má,» sagði Þorbjörg, «en eigi ætla ek þat. Þarf eigi lengr hér um at tala, er nú mál at safna mönnum ok hefna sem grimmligast þeira brœðra ok fara til Ingjaldshóls ok brenna Þorgrím inni.» «Mun þat nökkut vel ráðit?» sagði bóndi. «Þykkir mér sem sé hann saklauss. Sé ek eigi at Þorgrímssynir mætti meira fyrirfara en lifinu. Lá þeim þat fyrir at verja hendr sínar ok líf meðan þeir máttu.»
Nú er þar til at taka at þeir Víglundr ok Trausti liggja í valnum. Vaknaði Víglundr við ok gengr til bróður síns ok finnr með honum líf. Ætlar hann þá at veita honum umbúnað, því hann treysti sér ekki at bera hann heim til bygða. Þá heyrði hann sleðagang. Var þar kominn faðir hans með sleða ok lætr Trausta þar uppá ok ekr honum heim til Ingjaldshóls, en Víglundr riðr einn saman. Síðan fylgði Þorgrímr þeim inn í jarðhús sem var undir sæng hans, ok var Ólöf þar fyrir ok batt sár þeira þar á laun ok urðu grœddir at heilu ok lá alla sjau mánaði í sárum. Hólmkell bóndi lét heygja sonu sína ok þá menn sem með þeim höfðu fallit, ok heita þar nú Kumlahaugar eða hryggir. Spurðusk þessi tíðindi um heraðit ok þótti mikilsvert. Höfðu þat allir menn fyrir satt at Þorgrímssynir væri fallnir. Fundusk þeir Þorgrímr ok Hólmkell ok sleit þetta ekki þeira vináttu, ok urðu á þat sáttir at sœkja eigi þessi mál til dóma. En er Þorbjörg vissi þetta, sendi hon á laun eptir Einari föður sínum til Lóns at hann skyldi taka vígsmálit eptir sonu sína at sœkja Þorgrímssonu til fullra sekta á Þíngnessþíngi. Spurðisk þetta um heraðit ok heim til Ingjaldshóls. Hásetar Hákonar sigldu um sumarit þegar þeir váru búnir ok kómu við Nóreg ok fundu Ketil ok sögðu honum hvernin farit hafði. Þóttisk hann eigi vita hvernin hann mundi geta hefnt svívirðingar þeirar er Þorgrímr prúði hafði honum gert. Synir Ketils váru nýkomnir ór víkingu, Gunnlaugr ofláti ok Sigurðr spaki. Þeir váru inir frægustu menn. Gunnlaugr hafði þat heit strengt at synja öngum manni fars þeim sem líf lægi við. En Sigurðr hafði því heitit at launa aldri illu gott. Ketill segir sonum sínum fall Hákonar ok biðr þá fara til Íslands ok hefna sinnar svívirðingar á Þorgrími. Þeir létu seint við því en sakir bœnarstaðar föður sins fóru þeir á stað. En er þeir kómu í haf, rak á fyrir þeim stórviðri ok villtusk allt sumarit úti til vetrnátta. Kómu við Snæfellsnes í þoku mikilli ok brutu skipit við Öndverðanes. Kómusk menn allir lífs á land, en lítit náðisk af fé. Þorgrímr spurði þetta svá ok hverir menninir væri. Reið hann þá til móts við þá ok bauð þeim Sigurði ok Gunnlaugi heim til sín með alla sína menn, ok þat þágu þeir ok váru þar um vetrinn. Mikit fannsk Sigurði um Helgu, en þó talaði hann fátt við hana. Aldri urðu þeir varir við Þorgrímssyni. Þat var einn tíma at Gunnlaugr kom at máli við bróður sinn. Hann mælti svá: «Skulu vit ekki leita til hefnda við Þorgrím? Því ek veit vit fám fullgott fœri á honum.» Sigurðr sagði: «Þetta er betr ómælt. Þœtti mér ek þá launa illu gott ef ek skylda drepa þann mann er mik hefir tekit af skipbroti ok gert síðan við mik hvern hlut öðrum betr. Skylda ek heldr verja hann en vont gera ef því væri at skipta.» Skildu þeir þetta tal ok kom aldri Gunnlaugr á þat optar. Líðr nú vetrinn ok láta þeir brœðr bœta skip sitt. Búask at sumri til brottferðar. Töluðu þat sumir menn at vel mundi í hugþokka verit hafa með þeim Sigurði ok Helgu, en þó komsk þat ekki á lopt fyrir alþýðu mönnum.
Nú víkr aptr sögunni til Eiríks jarls. Hann gerðisk gamall maðr ok dó af elli. Sigurðr sonr hans tók eignir eptir hann ok fekk öngva nafnbót eptir hann af Haraldi konungi, því konungr lagði heldr óþokka til allra frænda Þorgríms fyrir sakir vináttu við Ketil. Helgi hafði kvángask í Nóregi, ok var kona hans önduð. Átti hann eptir dóttur eina er Ragnhildr hét, kvenna fríðust. Helgi undi ekki í Nóregi eptir Eirík jarl föður sinn ok fór hann til Íslands ok kom at í Austfjörðum seint landnámatíðar. Hann keypti land í Gautavík at þeim er land hafði numit ok bjó þar til ellidaga. Nefna verðr fleiri menn til sögunnar. Steinólfr hét maðr; hann bjó í Hraunsdal. Hann átti þann son er Þorleifr hét, mikill maðr ok efniligr. Hann bað Ketilríðar, en hon vildi ekki eiga hann. Þorleifr talaði margt um at hann skyldi hennar fá, hvárt þat þœtti Hólmkeli vel eðr lítt. Mjök var Þorbjörg Þorleifi samþykk. En er svá var komit at Þorgrímssynir váru heilir, spurðu þeir föður sinn hvat hann legði þá til ráða með þeim. Þorgrímr sagði: «Þat þykki mér ráð at þit komið til skips Gunnlaugar ok biðið hann fars um Íslandshaf ok segið við liggja líf ykkar, sem satt er. Þit skuluð dyljast, en hann mun halda heitstrenging sína ok flytja ykkr til Nóregs. En Sigurðr er svá góðr drengr at þit munuð af honum nökkut gott hljóta, enda munuð þit þess þurfa, því þar munu þit mín mjök gjalda.» Var þetta nú staðráðit. Þat segja menn at Ketilríðr væri mjök harmþrungin um vetrinn. Svaf hon löngum lítit ok vakti í stofu sinni at sauma á nætr. Þá sömu nátt er þeir brœðr ætluðu til skips um daginn eptir en þeir Ketilssynir váru þá skipbúnir, fóru þeir brœðr til Foss ok gengu í svefnstofu Ketilríðar. Sat hon þar ok saumaði, en þjónustukona hennar svaf. Fagnar hon þeim allvel. «Hefir nú,» sagði hon, «langt verit á millum funda vára. En nú þykki mér þó vel at fara er ek sé ykkr á lífi.» Settusk þeir þá niðr hjá henni ok töluðu lengi. Sagði Víglundr henni alla sína ráðabreytni. Hon lét vel yfir þeiri fyrirætlan. «Þykkir mér vel,» sagði hon, «þegar þeir gengr vel, hvat sem um mik líðr.» «Gipsk þú ekki á meðan ek em í brottu,» sagði Víglundr. «Faðir minn mun því ráða,» sagði Ketilríðr, «því ek vil eigi í móti honum gera, en ek má eigi sjálf ráða, en vera má at mér sé eigi hœgra en þér ef ek em öðrum gipt, en þó mun þat um sinn svá fram fara.» Hann bað hana skera hár sitt ok þvá höfuð sitt; hon gerði svá. En er þat var gert mælti Víglundr: «Þat læt ek vera um mælt at enginn skeri hár mitt né þvái höfuð mitt nema þú meðan þú lifir.» Gengu þeir þá út ok Ketilríðr með þeim; þau skildu þar í túninu úti. Kyssti Víglundr hana, en hon grét sárliga ok þau bæði. Þótti þeim báðum allmikit fyrir at skiljask, en þó varð nú svá at vera. Gekk hon nú inn aptr í stofuna en þeir fóru veg sinn. Þá kvað Víglundr vísu áðr en þau skildu:
Mær, nem þú mínar vísur,
munnfögr, ef þú vilt kunna;
þær munu þér at gamni,
þorn-Grund verða stundum;
ef, ítrust, verðr úti
*eygarðr litinn, Freyja,
þá muntu *mín, in mjóva,
minnask hverju sinni.
En er þeir váru skammt ór garði komnir, kvað Víglundr aðra vísu:
Stóðum vit tvau í túni;
*tók Hlín um *mann sínum
*höndum, haukligt *kvendi,
hárfögr ok grét sáran;
*títt flugu tár um tróðu,
til segir harmr ok vili;
strauk drifhvítum dúki
drós um hvarminn ljósa.
Litlu síðar en Ketilríðr kom í stofu sína, kom Hólmkell þar. Hann sá á dóttur sinni at hon var grátin mjök. Hann spurði því henni yrði svá ósvefnsamt. Hon sagði: «Mér kemr í hug fall brœðra minna.» «Vildir þú láta hefna þeira?» sagði hann. «Þat skyldi vera ef ek væra karlmaðr mikils ráðandi,» sagði Ketilríðr. Bóndi svarar: «Vit þú þat fyrir víst at ek hefi þat þó fyrir þik gert at fara eigi at þeim brœðrum, því ek veit þeir lifa, ok dylsk þú nú ekki fyrir mér hvárn veg þér er um gefit, því ek skal þegar vita at ek get drepit þá ef þat er þinn vili.» Hon sagði þá: «At síðr skyldu þeir drepnir, at hvárgi skyldi sekr hafa verit gerðr ef ek hefða ráðit, ok ek skylda peninga leggja til fararefni Víglundi ef ek hefða til, ok öngvan mann skylda ek eiga annan en hann ef ek ætta at ráða.» Hólmkell stóð þá upp ok gekk út ok tók hest sinn ok reið eptir þeim brœðrum. En er þeir sá þat, mælti Trausti: «Hér ríðr Hólmkell bóndi. Sé ek nú eitt til ef þú vilt fá Ketilríðar, ok er þó ekki gott ráð at drepa Hólmkell en taka Ketilríði síðan.» Víglundr svarar: «Þó at svá væri á bugi at ek sæi aldri Ketilríði heðan af, þá vilda ek þat heldr en gera Hólmkeli nökkut mein, ok lítt munda ek honum þá alla sína velgørninga er hann hefir mér gert, slíka harma sem hann átta á mér at hefna. Enda mun Ketilríðr nógan harm hafa, þó eigi sé nú drepinn faðir hennar, sá er henni vil allgott.» «Svá er miklu betr,» sagði Trausti. «Nú skulum vit ríða,» sagði Víglundr, «af veginum fyrir Hólmkeli. Er honum þat sœmdarauki.» Ok svá gerðu þeir. Hólmkell ríðr nú fram fyrir þá ok snýr síðan aptr ok heim. Þeir brœðr ríða aptr á götuna. Þeir sjá at þar liggr í götunni fésjoðr ok gullhringr með rúnakefli. Þar váru á ristin öll orð þeira Hólmkels ok Ketilríðar ok þat með at hon gaf Víglundi fé þetta. Síðan fóru þeir brœðr til skips þeira Gunnlaugs ok Sigurðar. Váru þeir búnir til hafs, ok stóð byrr af landi. Víglundr kallar þá a skipit út. Hann spurði hvárt Gunnlaugr vildi veita honum far yfir Íslandshaf. Hann spurði hverir þeir væri. Annarr kvaðzk heita Vandráðr, en annarr Torráðr. Gunnlaugr spurði þá hvat þá drœgi til brott at fara. Þeir sögðu líf sitt við liggja. Hann bað þá ganga á skip, ok svá gerðu þeir. Síðan var dregit segl upp, ok sigldu þeir í haf. En er þeir höfðu siglt um stund, spyrr Gunnlaugr inn mikla mann hvárra manna hann væri. Hann sagði: «Ek heiti Víglundr, en bróðir minn Trausti, ok erum vit Þorgrímssynir.» Þá þagnar Gunnlaugr ok mælti síðan: «Hvat er nú til ráða, Sigurdr bróðir? Því mér þykkir nú um vant at ráða, því ek veit at Ketill faðir minn lætr drepa þá er þeir koma í Nóreg.» Sigurðr sagði: «Ekki spurðir þú mik ráða þá þú tóksk við þeim, en þekkta ek Víglund þegar ek sá hann af Helgu systur hans. Þykkir mér þér sjálfrátt at Ketill faðir minn hafi eigi meira vald yfir þeim en þér líkar. Mættir þú svá helzt launa Þorgrími fyrir sína velgørninga.» «Þetta er vel mælt, bróðir,» sagði Gunnlaugr, «ok gerum svá.» Fá þeir nú góðan byr ok koma við Nóreg ok fara heim til Raumsdals. Var Ketill þá ekki heima. En er hann kom heim, váru synir hans í stofu, ok sátu Þorgrímssynir milli þeira. Þeir váru saman fjórir og tuttugu. Ekki heilsuðu þeir föður sínum. Settisk hann í sæti sitt. Hann þekkti sonu sína, en ekki Þorgrímssyni. Hann spyrr því synir hans kveðja hann ekki, eðr hverir þeir væri inir ókunnu menn. Gunnlaugr sagði: «Annarr heitir Víglundr, en annarr Trausti, synir Þorgríms prúða.» Ketill mælti: «Þá standi upp mínir menn ok drepi þá. Vilda ek hér væri kominn Þorgrímr, ok skyldi hann svá fara.» Sigurðr sagði: «Mikill er þá munr *okkar Þorgríms prúða at hann tók okkr brœðr báða af skipbroti með öllum mönnum okkar ok veitti oss öllum vetrvist. Átti hann þá alls kosti við oss. En nú viltu drepa syni hans saklausa. Munum vér kompanar vera skeinuhættir áðr en þeir Þorgrímssynir eru fangaðir, því eitt skal nú yfir oss líða.» Ketill sér nú at þat er ófœrt at berjask við sonu sína. Rennr honum þá reiðin. Sigurðr mælti þá: «Þat legg ek til með ykkr at Gunnlaugr bróðir minn geri um öll þessi mál, því hann er reyndr at einu rettdœmi.» Ketill sagði: «Ek ætla þat verði nú svá at vera heldr en vér deilum illdeilum.» Þetta var staðráðit. Gunnlaugr mælti þá: «Þat er mín gerð at Þorgrímr prúði skal eiga Ólöfu ok hafi fyrir sjálfum sér spillt. En faðir minn skal eiga allan arf eptir Þóri jarl föður Ólafar, þann hon stóð til. En Ketill skal gipta Ingibjörgu dóttur sína Trausta Þorgrímssyni, en Sigurðr skal eiga Helgu Þorgrímsdóttur. Læt ek hér standa mína gerð.» Öllum þótti vel ok vitrliga gert. Undi Ketill vel við þessa gerð þar sem komit var. Váru þeir þar um vetrinn í góðu yfirlæti. Gekk Trausti at eiga Ingibjörgu. En at sumri leggja þeir allir í hernað fóstbrœðr ok verða inir frægustu menn. Bar þó Víglundr langt af þeim öllum. Váru þeir þrjá vetr ina næstu í þessu starfi. Var Víglundr aldri með öllu gleðibragði, því Ketilríðr gekk honum aldri ór huga.
Hólmkell bóndi sat nú heima. Þat var einn dag at hann reið til Ingjaldshóls ok sátu þeir Þorgrímr allan dag á tali ok vissi engi tal þeira. Fór Hólmkell heim. Þorleifr Steinólfsson helt á bónorði sínu við Ketilríði, en Hólmkell tók því ekki fljótt. Litlu síðar sendi Þorgrímr bóndi heiman þrjá menn ok váru í brottu þrjár vikur, kómu heim síðan. Vissu menn ekki hvárt þeir höfðu erendat. Þat bar til einn dag á Fossi at þar kómu þrír tigir *manna. Hólmkell spyrr foringja þeira at nafni, en hann kvaðsk Þórðr heita ok eiga heima í Austfjörðum, en kvað þat erendi sitt at biðja Ketilríðar. Bóndi veik því til ráða dóttur sinnar. Var hon atspurð; tók hon því fjarri. Þótti maðrinn gamall vera, en öngvan hug hafa á at giptask. Þorbjörg fýsti þá enn þessara kaupa ok þær urðu málalyktir at Hólmkell gipti honum dóttur sína hvárt henni var þat nærri skapi eða fjarri, ok fór Ketilríðr heim með honum; skyldi brúðkaupit vera í Austfjörðum. Linna þau ekki fyrr en þau koma austr ok heim, ok tók Ketilríðr þar við öllum ráðum. Þó sá menn aldri hana glaða vera. Ekki gerði bóndi brullaup til hennar. Í einni sæng lágu þau stórri, sem ván var. Var fyrir sænginni sitt sparlak. Leið svá fram langar stundir. Þorleifr undi illa at Ketilríðr var gipt, en þótti þó eigi hœgt til atgerða þar hon var svá langt í brott. Þórðr gerði alla hluti vel til Ketilríðar, ok gagnaðisk henni þat ekki vegna þeirar ástar er hon hafði á Víglundi, því hon bar loganda elskueld sér í brjósti.
Víglundr kom þetta sumar ór hernaði ok þeir allir fóstbrœðr. Tók Ketill harðla vel við þeim ok svá Ingibjörg. Einn dag váru þeir kallaðir til hárþváttar. Víglundr sagði: «Öngvan höfuðþvátt mun ek hafa, ok öngvan hefi ek haft síðan vit Ketilríðr skildum.» Hann kvað þá vísu:
*Langúðig *strauk lauðri
líneik *um skör *mína;
því er mér *enn til annars
óbrátt höfuðþváttar.
Öldungis skal enginn
Auði glæst it næsta
ein á aldri mínum
asklaugar mér vaska.
Lét Víglundr ekki vaska sér. Sátu þeir nú um kyrrt þann vetr. En at sumri bjuggusk þeir til Íslands á sínu skipi hvárir ok skildu í hafi. Kómu Ketilssynir í Hvítá ok fóru til Ingjaldshóls ok sögðu Þorgrími af sættum þeira Ketils ok svá at sona hans væri ván til Íslands. Gladdisk Þorgrímr við þetta allt saman. En þeir Víglundr sigldu þar til er þeir sá Snæfellsjökul. Þá kvað Víglundr vísu:
*Ljóst er út at líta,
lauka reið, yfir heiði;
sól gengr síð undir múla,
slíkt langar mik þangat;
fjöll eru mér þekk af þellu;
því er ek hljóðr, valin tróða;
víf á ek vænst at leyfa
valgrund er þar sitr undir.
Því næst kom vindr ofan af nesinu svá þá rak til hafs. Kom þá á vestan ok gerði veðráttu harða svá menn stóðu í austri jafnan. Þat var einn dag at Víglundr sat á bunka. Þá var veðr allhvasst. Hann kvað þá vísu:
Ketilríðr bað eigi kvíða
karlmann í för snjallri
ungan, þótt *öldur gangi
útan jafnhátt skútum.
Enn er á orð at minnask,
verum hraustir við, Trausti
verð ek af harmi hörðum
harðlyndr, Ketilríðar.
«Mikit er nú um,» kvað Trausti «er þú nefnir hana bæði í upphafi vísu þinnar ok niðurlagi.» «Þykkir mér svá vera,» sagði Víglundr. Þeir váru úti hálft annat hundrað daga ok tóku land með nauðum í Austfjörðum í Gautavík. Víglundr mælti: «Þat þykki mér ráð, bróðir, með því vit eigum sökótt at þú nefnisk Hrafn, en ek Örn.» Bóndi ór Gautavík kom til skips. Tóku stýrimenn vel við honum ok buðu honum at taka af varningi slíkt sem hann vildi. Bóndi sagðisk eiga húsfreyju unga: «Skal hon koma til skips á morgun ok hafa slíkt af varningi yðrum sem hon vil.» Reið bóndi nú heim, en húsfreyja kom til skips annan dag. Þekkti hon þegar Víglund er hon sá hann ok gaf sér fátt um. En Víglundr brá nú við er hann þekkti hana. Tók hon slíkt af varningi þeira sem hon vildi. Bóndi bauð heim stýrimanni, en er hann kom heim, gekk bóndi á móti honum ok húsfreyja ok skriðnuðu bónda fœtr, því hann var stirðr af elli. Húsfreyja mælti hjótt: «Illt er at eiga gamlan mann.» «Þar var sleipt,» sagði bóndi. Váru þeir inn leiddir með mikilli vegsemd. Ekki ætlaði Víglundr at Ketilríðr mundi kenna hann. Þá kvað hon:
Kenni ek Víglund vænan
Vánar elds at kveldi,
*firn er, at fund minn girnisk
flaustra eims, ok Trausta.
Gipt er gullhlaðs þopta
grannvaxin nú manni,
en mun enginn finnask
ellri þeim í heimi.
Nú sátu þeir þar um vetrinn ok var Víglundr harðla óglaðr, en bóndi var inn kátasti ok veitti þeim allt með blíðu. Segja þat sumir menn at Ketilríðr hafi haft himnu fyrir andliti sér ok hafi eigi viljat at Víglundr þekkti sik, ok svá þat at Víglundr hafi eigi ráðinn í verit at kenna hana. Þat var einn dag at Ketilríðr var úti stödd; henni var þá mjök heitt. Hon hafði sprett himnunni frá andliti sér. Í því bili kom Víglundr at ok sá görla ásjónu hennar. Hann brá mjök við ok setti rauðan sem blóð. Hann gekk inn í stofu. Trausti var þar fyrir; hann sá á bróður sínum ógleði. Hann spurði hvat hann hefði þess sét er honum hefði svá mikit við brugðit. Víglundr kvað vísu:
Hræðask mun ek aldri
ormasetrs til betra,
ek lýg at þér eigi,
auðar Bil sízt vit skildum;
*þess ek skal háls af herðum,
*hart bíð ek af þeim, sníða,
*angr hlaut ek auðs af spröngu,
armleggs karls, þá hana faðmar.
Aldri hafði Ketilríðr himnu þá síðan, því hon vissi at Víglundr hafði þá þekkt hana. Trausti svarar þá bróður sínum: «Þat er it mesta óráð at gera nökkut illt bónda, svá vel sem hann gerir til okkar, því þat mundi okkr til ógæfu verða ef þú dræpir hann saklausan ok leið þik þar frá,» ok kvað vísu:
Þit munið, brenndra bauga
*brjótr, aldri njótask,
ef þú gœðingi góðum
grandar Fáfnis landa.
*Áhlaup *munu eigi
einhlít vera rítar;
taka skulum rétt til ráða,
*raunfróðligar, bróðir.
Líðr nú dagrinn; fara menn til sængr. Um náttina stóð Víglundr upp ok gekk til sængr þeirar er þau bóndi lágu í. Ljós var ófarliga í skálanum svá sjá mátti allt it efra, en dimmt var it neðra. Hann lyptir upp fortjaldinu ok sér at Ketilríðr horfir til þilis, en bóndi snýr fram á stokkinn sem hœgast undir höggit. Þá ætlaði Víglundr at bregða sverðinu, ok í því kom Trausti at ok mælti: «Varastu ok ger eigi ódáðaverk at drepa manninn sofanda. Láttu öngvan á þér finna at þú hafir ofrást á konu þessari, ok berr þik karlmannliga,» ok kvað vísu:
Mun þú mey þá, er grandar,
minn vinr, konu þinni;
lít hér *fremdar flýti,
*feiginlitr gerir segja.
Skalattu, skrautligs silkis
skorð þótt þetta hafi orðit
ein at yndis *tjóni,
uppskátt um mik láta.
Þá sefask Víglundr. En þat undraði hann at svá langt var í milli þeira í sænginni. Gengu þeir brœðr þá til rúms síns, ok svaf Víglundr lítt um náttina. Um morguninn var Víglundr raunar óglaðr. Bóndi var þá allkátr ok spurði Víglund hvat honum var at ógleði. Víglundr kvað vísu, er allir ætludu Örn heita:
*Mjök hefir mundar jökla
mjallhvít numit allan,
*strangr í stjórnar bingi
straumr, mik *kona flaumi.
Aldri gengr in unga
eik, þó við mik leiki,
fljóð hyggr at kvell *kunni,
*kona *þín, ór huga mínum.
«Vera má at svá sé,» sagði bóndi. «Þykki mér ráð,» sagði hann, «at vit skemmtum okkr í dag ok teflim.» Þeir gerðu svá. Lítt gáði Örn at taflinu fyrir hug þeim er hann hafði á Ketilríði, svá honum var komit at máta. Í því kom húsfreyja í stofu ok sá taflit ok kvað vísu:
Þoka mundir þú Þundar
*þinni *töflu *inn *gjöfli,
ráð eru tjalda tróðu,
teitr af einum reiti.
Bóndi kvað við:
Enn er mótsnúin *manni
*men-Hlín í hug sínum;
eikskis mátti *nema elli
auð-Baldr frá þér gjalda.
Örn tefldi þat er hon lagði til ok var þá jafntefli. Fátt töluðusk þau við Örn ok húsfreyja. Þat var einn tíma at þau töluðusk við nökkut ok ekki lengi. Gengr Örn þá *til móts við bónda. Var bóndi þá enn glaðr við stýrimann. Örn kvað vísu:
Halltu *vörð á *vænni,
vinr minn, konu þinni;
láttu eigi *Gná geira
ganga mér at angri.
Eigi veit ek, ef úti
opt finnumsk Bil tvinna
Hlökk at *hvárum *okkrum
heimilari verði seima.
«Vel mun duga, þó hon ráði,» sagði bóndi. Skildu þeir þá þessa rœðu. Hvern hlut gerði bóndi öðrum betr til þeira. En þó gagnaðisk stýrimanni þat ekki ok var svá ókátr at hann kvað aldri neitt gleðiorð. Þetta þótti bróður hans it mesta mein ok talaði opt fyrir honum at hann vildi af hyggja ok fá sér aðra konu. Örn sagði: «Þat mundi eigi verða mega. Mun ek öngri annarri slíkt unna, ok því mun ek ekki í því fásk,» ok kvað vísu:
*Ann ek, þó úthallt renni
eikikjölr inn bleiki,
mun þér minn hagr þykkja
mannligr, um konu annars.
Eigi kann ek, ef önnur
jafnblíð verðr mér síðan,
vindr rak knörr ór klandri,
kvinna nökkuru sinni.
«Svá má vera at sé,» sagði Trausti. Gengu þeir þá til stofu. Sat bóndi þar ok húsfreyja í knjám hans, ok helt bóndi um hana miðja. Sá Örn at henni var ekki mikit um þat. Fór hon þá ór knjám bónda ok sezk í bekkinn ok grét fárliga. Örn gekk þangat, settisk niðr hjá henni, ok töluðu nökkut hljótt. Hann kvað þá vísu:
Svá vilda ek þik sjaldan,
svinn brúðr, koma ok finna,
*hörvi glæst, at hristi
hrumr maðr at þér krummur;
heldr vilda ek halda,
Hlín, at vilja mínum,
*lýsigrund, í landi,
*liða *elds, um þik miðja.
«Ekki er víst,» kvað húsfreyja, «at okkr verði þess lagit.» Stendr hon þá upp ok gengr í brott. Bóndi var enn allkátr ok mælti: «Þat vilda ek, Örn, at þú hugsaðir um bú mitt ok annisk þat mik varðar, því ek ætla mér heimanferð; mun ek verða brottu mánuð mest. Treysti ek þér bezt til þessa er mik varðar.» Örn gaf sik fátt at þessu. Síðan reið bóndi heiman við fimta mann. Hrafn talar þá við bróður sinn: «Þat þykki mér ráð at vit ríðim báðir í brott ok sém eigi heima meðan bóndi er í brott, því þat mun ellegar talat at þú munir fífla húsfreyju ok mun ykkar þá mikill mannamunr þykkja vera.» Örn sagði at svá skyldi vera. Riðu þeir þá heiman ok váru með kaupunautum sínum allt þar til bóndi kom heim í nefndan tíma. Hann var heldr fjölmennr. Þar var í ferð með honum Þorgrímr prúði ok Helga dóttir hans, Sigurðr spaki ok Gunnlaugr ofláti, ok Holmkell frá Fossi með fimm tigum manna. Þá kómu þeir heim stýrimenninir. Ketilríðr hafði búisk við mikilli veizlu at fyrirsögn bónda, ok ætlaði hann þá at veita brullaup sitt. En er þeir sátu allir í stofu, þá stóð bóndi upp ok mælti: «Svá er háttat, Örn stýrimaðr, at þú hefir verit hér í vetr ok þit brœðr, ok veit ek þú heitir Víglundr, en annarr Trausti, ok eruð Þorgrímssynir. Svá ok vissa ek hvern hug þú hafðir á Ketilríði. Hefi ek þér ok margar raunir gert, ok hefir þú þær allar vel borit. En þó öllungis hefir þú þik í öngri óvíssi sýndann. En ávallt átta ek nökkut undir mér. Nú skal ekki þik leyna at ek heiti Helgi sonr Eiríks jarls, en föðurbróðir þinn. Bað ek því Ketilríðar at ek vilda geyma hana þér til handa; er hon ok óspillt af mér. Hefir Ketilríðr allt þetta kvennmannliga borit, því hon var alls þessa duld. Höfum vit aldri undir einum klæðum legit, því rekkjustokkr tekr upp í milli rúma okkar, þó vit höfum eitt áklæði haft. Ætla ek ok henni hafi þetta engin skript verit, þó hon kenndi öngvan karlmann meðan þú lifðir. Eru þetta allt ráð Hólmkels bónda. Þykki mér ráð at þú biðir nú Ketilríðar en sættisk við Hólmkel bónda. Mun hann láta þik ná sættum. Hefir honum mjök prýðiliga farit í yðrum viðskiptum.» Víglundr gengr þá at Hólmkeli bónda ok leggr höfuð sitt í kné honum. En hann svarar, «Á þínum hálsi er þat bezt komit. Skulu vit at vísu sættask, mun þat Ketilríðr vilja.» Var nú ok svá at Hólmkell gipti Víglundi dóttur sína Ketilríði. En Þorgrímr prúði gipti Helgu dóttur sína Sigurði spaka, ok váru þar brullaupin bæði undir eins. Lifðu hvártveggi saman með yndi ok eptirlæti, sœmð ok sóma. Fekk nú Víglundr þat hann eptir langaði. Lifðu með yndi til ellidaga. Sannask þat hér at enginn veit sína æfina fyrr en öll er. Endask hér nú þessi saga af Víglundi inum væna.
Víglundar saga, a new edition based on UW-Madison Libraries Special Collections MS 140
Text copyright © 2007 by Natalie Van Deusen
Текст с сайта University of Wisconsic Digital Collections