Haraldz saga ins hárfagra

1. Haraldr tók konungdóm.

Haraldr tók konungdóm eptir fǫður sinn; þá var hann x. vetra gamall; hann var allra manna mestr ok sterkastr ok fríðastr sýnum, vitr maðr ok skǫrungr mikill. Guthormr, móðurbróðir hans, gerðisk forstjóri fyrir hirðinni ok fyrir ǫllum landráðum; hann var hertogi fyrir liðinu. Eptir líflát Hálfdanar svarta gengu margir hǫfðingjar á ríkit, þat er hann hafði leift; var inn fyrsti maðr Gandálfr konungr ok þeir brœðr, Hǫgni ok Fróði, synir Eysteins konungs af Heiðmǫrk, ok Hǫgni Káruson gekk víða yfir Hringaríki. Þá byrjar ferð sína Haki Gandálfsson út á Vestfold með ccc. manna, ok fór it øfra um dali nǫkkura ok ætlaði at koma á óvart Haraldi konungi, en Gandálfr konungr sat í Lóndum með her sinn, ok þar ætlaði hann at flytjask yfir fjǫrðinn á Vestfold. En er þat spyrr Guthormr hertogi, samnar hann her ok ferr með Haraldi konungi, ok vendir fyrst móti Haka upp á land ok finnask þeir í dal nǫkkurum; varð þar orrosta ok fekk Haraldr konungr sigr; þar fell Haki konungr ok mikill hluti liðs hans; þar heitir síðan Hakadalr. Eptir þat venda þeir aptr, Haraldr konungr ok Guthormr hertogi, en þá var Gandálfr konungr kominn á Vestfold, ok fara nú hvárir móti ǫðrum, ok er þeir finnask, verðr orrosta hǫrð; þaðan flýði Gandálfr konungr ok lét mestan hluta liðs síns ok komsk við svá búít í ríki sitt. Ok er þessi tíðendi spyrja synir Eysteins konungs á Heiðmǫrk, væntu þeir sér skjótt hers. Þeir gera orð Hǫgna Kárusyni ok Guðbrandi hersi ok leggja stefnu sína á Heiðmǫrk á Hringisakri.

2. Fall Eysteinssona.

Eptir þessar orrostur ferr Haraldr konungr ok Guthormr hertogi ok alt lið þat, er þeir fá, ok venda til Uplanda ok fara mjǫk markleið. Þeir spyrja, hvar Uplendinga-konungar hafa lagt stefnu sina, ok koma þar um miðnætti, ok verða eigi varðmenn fyrr varir við, en lið var komit fyrir þá stofu, er inni var Hǫgni Káruson, ok svá þá, er Guðbrandr svaf í, ok lǫgðu eld í hváratveggju, en Eysteinssynir kómusk út með sína menn ok bǫrðusk um hríð ok fellu þar báðir, Hǫgni ok Fróði. Eptir fall þessa iiii. hǫfðingja eignaðisk Haraldr konungr með krapt ok framkvæmð Guthorms, frænda síns, Hringaríki ok Heiðmǫrk, Guðbrandzdali ok Haðaland, Þótn ok Raumaríki, Vingulmǫrk, allan inn nørðra hlut. Eptir þat hǫfðu þeir Haraldr konungr ok Guthormr hertogi ófrið ok orrostur við Gandálf konung, ok lauk með því, at Gandálfr konungr fell í inni síðurstu orrostu, en Haraldr konungr eignaðisk ríki alt suðr til Raumelfar.

3. Frá Gyðu Eiríksdóttur.

Haraldr konungr sendi menn sina eptir meyju einni, er Gyða er nefnd, dóttir Eiríks konungs af Hǫrðalandi — hon var at fóstri á Valdresi með ríkum bóanda — er hann vildi taka til frillu sér, þvíat hon var allfríð mær ok heldr stórlát; en er sendimenn kómu þar, þá báru þeir upp erendi sín fyrir meyna; hon svaraði á þessa lund, at eigi vill hon spilla meydómi sínum, til þess at taka til mannz þann konung, er eigi hefir meira ríki, en nǫkkur fylki, til forráða, »en þat þykki mér undarligt,« segir hon, »er engi er sá konungr, er svá vill eignask Nóreg ok vera einvaldi yfir, sem hefir Gormr konungr at Danmǫrku eða Eiríkr at Upsǫlum«. Sendimǫnnum þykkir hon svara furðustórliga ok spyrja hana máls um, hvar til svǫr þessi skulu koma, segja, at Haraldr er konungr svá rikr, at henni er fullræði í, en þó at hon svari á annan veg þeira erendum, en þeir mundu vilja, þá sjá þeir engan sinn kost til þess at sinni, at þeir mundu hana í brot hafa, nema hennar vili væri til þess, ok búask þeir þá ferðar sinnar. En er þeir eru búnir, leiða menn þá út. Þá mælti Gyða við sendimenn, bað þá bera þau orð sín Haraldi konungi, at hon mun því at einu játa at gerask eigin kona hans, ef hann vill þat gera fyrir hennar sakir áðr, at leggja undir sik allan Nóreg ok ráða því ríki jafnfrjálsliga, sem Eiríkr konungr Svía-veldi eða Gormr konungr Danmǫrku, »þvíat þá þykki mér,« segir hon, »hann mega heita þjóðkonungr«.

4. Heitstrenging Haraldz konungs.

Sendimenn fara nú aptr til Haraldz konungs ok segja honum þessi orð meyjarinnar ok telja, at hon er furðudjǫrf ok óvitr, segja þat makligt, at konungr sendi lið mikit eptir henni við ósœmð. Þá svarar Haraldr konungr, at eigi hefði þessi mær illa mælt, eða gǫrt svá, at hefnda væri fyrir vert, bað hana hafa mikla þǫkk fyrir orð sín — »hon hefir mint mik þeira hluta,« segir hann, »er mér þykkir nú undarligt, er ek hefi eigi fyrr hugleitt«, ok enn mælti hann: »þess strengi ek heit, ok því skýt ek til guðs, þess er mik skóp ok ǫllu ræðr, at aldri skal skera hár mitt né kemba, fyrr en ek hefi eignazk allan Nóreg með skǫttum ok skyldum ok forráði, en deyja at ǫðrum kosti«. Þessi orð þakkaði honum mjǫk Guthormr hertogi ok lét þat vera konungligt verk at efna orð sín.

5. Orrosta í Orkadal.

Eptir þetta samna þeir frændr liði miklu ok búa ferð sina á Uplǫnd ok svá norðr um Dali ok þaðan norðr um Dofrafjall, ok þá er hann kom ofan í byggðina, þá lét hann drepa menn alla ok brenna byggðina; en er fólkit varð þessa víst, þá flýði hverr, er mátti, sumir ofan til Orkadals, sumir til Gaulardals, sumir á markir, sumir leituðu griða, ok þat fengu allir, þeir er á konungs fund kómu, ok gerðusk hans menn. Þeir fengu enga mótstǫðu, fyrr en þeir kómu til Orkadals; þar var samnaðr fyrir þeim; þar áttu þeir ina fyrstu orrostu við konung þann, er Grýtingr hét. Haraldr konungr fekk sigr, en Grýtingr var handtekinn ok drepit mikit lið af honum, en hann gekk til handa Haraldi konungi ok svarði honum trúnaðareiða. Eptir þat gekk alt fólk undir Harald konung í Orkdœlafylki ok gerðusk hans menn.

6. Landzskipti ok ríkisstjórn.

Haraldr konungr setti þann rétt alt þar, er hann vann ríki undir sik, at hann eignaðisk óðul ǫll ok lét alla bóendr gjalda sér landskyldir bæði ríka ok óríka; hann setti jarl í hverju fylki, þann er dœma skyldi lǫg ok landzrétt ok heimta sakeyri ok landskyldir, ok skyldi jarl hafa þriðjung skatta ok skylda til borðz sér ok kostnaðar. Jarl hverr skyldi hafa undir sér iiii. hersa eða fleiri, ok skyldi hverr þeira hafa xx. marka veizlu; jarl hverr skyldi fá konungi í her lx. hermanna, en hersir hverr xx. menn. En svá mikit hafði Haraldr konungr aukit álǫg ok landzskyldir, at jarlar hans hǫfðu meira ríki, en konungar hǫfðu fyrrum. En er þetta spurðisk um Þrándheim, þá sóttu til Haraldz konungs margir ríkismenn ok gerðusk hans menn.

7. Orrosta í Gaulardal.

Þat er sagt, at Hákon jarl Grjótgarðzson kom til Haraldz konungs útan af Yrjum ok hafði lið mikit til fulltings við Harald konung. Eptir þat fór Haraldr konungr inn í Gaulardal ok átti þar orrustu ok feldi þar ii. konunga ok eignaðisk síðan ríki þeira, en þat var Gauldœlafylki ok Strindafylki. Þá gaf hann Hákoni jarli yfirsókn um Strindafylki. Eptir þat fór Haraldr konungr inn í Stjóradal ok átti þar ina iii. orrustu ok hafði sigr ok eignaðisk þat fylki. Eptir þat sǫmnuðusk saman Innþrœndir ok váru komnir saman iiii. konungar með her sinn; sá einn, er réð Veradal, annarr réð fyrir Skaun, iii. Sparbyggvafylki, iiii. af Eynni iðri, sá átti Eynafylki. Þessir iiii. konungar fóru með her í mót Haraldi konungi, en hann helt orrostu við þá ok fekk sigr, en þessir konungar fellu sumir, en sumir flýðu. Haraldr konungr átti allz í Þrándheimi viii. orrostur eða fleiri, ok at feldum viii. konungum eignaðisk hann allan Þrándheim.

8. Haraldr vann Naumdœlafylki.

Norðr í Naumudal váru brœðr ii. konungar, Herlaugr ok Hrollaugr. Þeir hǫfðu verit at iii. sumur at gera haug einn; sá haugr var hlaðinn með grjóti ok lími ok viðum gǫrr; en er haugrinn var algǫrr, þá spurðu þeir brœðr þau tíðendi, at Haraldr konungr fór á hendr þeim með her; þá lét Herlaugr konungr aka til vist mikla ok drykk. Eptir þat gekk Herlaugr konungr í hauginn með xii. mann; siðan lét hann kasta aptr hauginn. Hrollaugr konungr fór upp á haug þann, er konungar váru vanir at sitja á, ok lét þar búa konungs hásæti ok settisk þar í; þá lét hann leggja dýnur á fótpallinn, þar er jarlar váru vanir at sitja; þá veltisk konungr ór hásætinu ok í jarlssæti, ok gaf sér sjálfr jarlsnafn. Eptir þat fór Hrollaugr á móti Haraldi konungi ok gaf honum alt ríki sitt ok bauð at gerask hans maðr ok sagði honum alla sína meðferð. Þá tók Haraldr konungr sverð ok festi á linda honum, þá festi hann skjǫld á háls honum ok gerði hann jarl sinn ok leiddi hann í hásæti; þá gaf hann honum Naumdœlafylki ok setti hann þar jarl yfir.

9. Frá skipan Haraldz konungs.

Haraldr konungr fór þá aptr til Þrándheims ok dvalðisk þar um vetrinn, ok kallaði heimili sitt jafnan síðan; þar setti hann inn mesta hǫfuðbœ, er Hlaðir heita. Þann vetr fekk hann Ásu, dóttur Hákonar jarls Grjótgarðzsonar, ok hafði Hákon þá mestan metnað af konunginum. Um várit réð Haraldr konungr sér til skipa. Hann hafði gera látit um vetrinn dreka mikinn ok búinn it vegligsta; þar skipaði hann á hirð sinni ok berserkjum; stafnbúar váru mest vandaðir, þvíat þeir hǫfðu merki konungs. Aptr frá stafninum til austrúms var kallat á rausn; þat var skipat berserkjum. Þeir einir náðu hirðvist með Haraldi konungi, er afreksmenn váru bæði at afli ok hreysti ok allz konar atgørvi; þeim einum var skipat hans skip; en hann átti þá góð vǫl at kjósa ór hverju fylki sér hirðmenn. Hann hafði her mikinn ok mǫrg stórskip ok margir ríkismenn fylgðu honum. Þess getr Hornklofi í Glymdrápu, at Haraldr konungr hafði fyrr barzk á Updals-skógi við Orkndœlinga, en hann hefði leiðangr þenna úti:

42.
Hilmir réð á heiði,
hjaldr-seiðs, þrimu, galdra
óðr við œskimeiða
ey vébrautar, heyja,
áðr gnapsólar Gripnis
gnýstœrandi fœri
rausnarsamr til rimmu
ríðviggs lagar skíðum.

43.
Gerði glamma ferðar
gný drótt jǫru Þróttar
helkannanda hlenna
hlymræks of trǫð glymja,
áðr út á mar mœtir
mannskœðr lagar tanna
rœsinaðr ok rausnar
rak vébrautar nǫkkva.

10. Orrosta við Sólskel.

Haraldr konungr helt liði sínu út ór Þrándheimi ok snøri suðr á Mœri. Húnþjófr er nefndr konungr, sá er réð fyrir Mœrafylki; Sǫlvi klofi hét sonr hans; þeir váru hermenn miklir. En sá konungr, er réð fyrir Raumsdali, er nefndr Nǫkkvi; hann var móðurfaðir Sǫlva. Þessir hǫfðingjar drógu saman her mikinn, er þeir spyrja til Haraldz konungs, ok fara móti honum, ok hittask við Sólskel; varð þar orrosta mikil ok hafði Haraldr konungr sigr; svá segir Hornklofi:

44.
Þar svát barsk at borði,
borðhǫlkvi rak norðan,
hlífar valdr til hildar,
hregg, dǫglinga tveggja,
ok allsnœfrir jǫfrar
orðalaust at morði
(endisk rauðra randa
rǫdd) dynskotum kvǫddusk.

Báðir konungar fellu, en Sǫlvi komsk með flótta undan; lagði Haraldr konungr þá undir sik þessi tvau fylki ok dvalðisk þar lengi um sumarit ok skipaði þar réttum með mǫnnum, en um haustit bjósk hann at fara norðr til Þrándheims. Rǫgnvaldr Mœra-jarl, sonr Eysteins glumru, hafði þá of sumarit gǫrzk maðr Haraldz konungs. Haraldr konungr setti hann hǫfðingja yfir þessi ii. fylki, Norð-Mœri ok Raumsdal, ok fekk honum þar styrk til bæði af ríkismǫnnum ok bóndum, svá ok skipakost at verja landit fyrir ófriði. Hann var kallaðr Rǫgnvaldr inn ríki eða inn ráðsvinni, ok segja menn, at hvártveggja væri sannefni. Haraldr konungr var um vetrinn eptir í Þrándheimi.

11. Fall Arnviðar ok Auðbjarnar konungs.

Eptir um várit bjó Haraldr konungr her mikinn ór Þrándheimi ok sagði, at hann mundi þeim her stefna á Sunn-Mœri. Sǫlvi klofi hafði um vetrinn legit úti á herskipum ok herjat um Norð-Mœri ok drepit þar marga menn Haraldz konungs, en suma rænta, en stundum um vetrinn hafði hann verit á Sunn-Mœri með Arnviði konungi frænda sínum. En er þeir spyrja til Haraldz konungs, þá samna þeir liði ok verða fjǫlmennir, þviat margir þóttusk eiga Haraldi konungi heiptir at gjalda. Sǫlvi klofi fór suðr í Fjǫrðu á fund Auðbjarnar konungs, er þar réð fyrir, ok bað hann liðs, at hann skyldi fara með her sinn til styrks við þá Arnvið konung — segir hann svá: »Ǫllum er oss sjá kostr nú auðsær, at vér rísim allir upp móti Haraldi konungi; munu vér þá hafa gnógan styrk, ok mun þá auðna ráða sigri, en hitt er ella, ok er þat engi kostr þeim mǫnnum, er eigi eru ótignari at nafni, en Haraldr, at gerask þrælar hans. Þótti fǫður mínum betri sá kostr, at falla í bardaga í konungdómi sínum, en gerask undirmaðr Haraldz konungs«. Kom Sǫlví svá rœðum sínum, at Auðbjǫrn hét ferðinni, ok dró hann þá her saman ok fór norðr til fundar við Arnvið konung; hǫfðu þeir þá allmikinn her. Þeir spurðu þá til Haraldz konungs, at hann var þá norðan kominn. Þeir hittusk fyrir innan Sólskel. Þat var þá siðvanði, er menn bǫrðusk á skipum, at tengja skyldi skipin ok berjask um stafna. Var þá svá gǫrt; lagði Haraldr konungr skip sitt móti skipi Arnviðar konungs; varð sú orrosta in snarpasta, ok fell mikit fólk af hvárum tveggjum, ok at lykðum varð Haraldr konungr svá óðr ok reiðr, at hann gekk fram á rausn á skipi sínu, ok barðisk þá svá snarpliga, at allir frambyggvar á skipi Arnviðar hrukku aptr til siglu, en sumir fellu, gekk Haraldr konungr þá upp á skipit, leituðu þá menn Arnviðar konungs á flótta, en hann sjálfr fell á skipi sínu; þar fell Auðbjǫrn konungr, en Sǫlvi flýði; svá segir Hornklofi:

45.
Háði gramr, þars gnúðu,
geira hregg við seggi,
(rauð fnýsti ben blóði)
bryngǫgl í dyn Skǫglar,
þás á rausn fyr ræsi
(réð egglituðr) seggir
— æfr gall hjǫrr við hlífar —
hnigu fjǫrvanir (sigri).

Þar fell ór liði Haraldz konungs Ásgautr ok Ásbjǫrn, jarlar hans, Grjótgarðr ok Herlaugr, mágar hans, synir Hákonar Hlaðajarls. Sǫlvi var síðan víkingr mikill langa hríð ok gerði opt mikinn skaða á ríki Haraldz konungs.

12. Brenna Vémundar konungs.

Haraldr konungr lagði undir sik Sunn-Mœri. Vémundr, bróðir Auðbjarnar konungs, helt Firðafylki. Þetta var síðla um haust ok gera menn þat ráð með Haraldi konungi, at hann skyldi eigi fara suðr um Stað á haustdegi. Þá setti Haraldr konungr Rǫgnvald jarl yfir Mœri hváratveggju ok Raumsdal ok hafði hann þá um sik mikit fjǫlmenni. Haraldr konungr fór þá til Þrándheims. Þann sama vetr fór Rǫgnvaldr jarl it iðra um Eið ok svá suðr um Fjǫrðu; hann hafði njósn af Vémundi konungi ok kom um nótt, þar sem heitir Naustdalr; var Vémundr konungr þar á veizlu; Rǫgnvaldr jarl tók hús á þeim ok brendi konung inni með níu tigu manna. Eptir þat kom Berðlu-Kári til Rǫgnvaldz jarls með langskip alskipat, ok fóru þeir báðir norðr á Mœri; tók Rǫgnvaldr jarl skip þau, er átt hafði Vémundr konungr, ok alt lausafé, þat er hann fekk. Berðlu- Kári fór norðr á fund Haraldz konungs ok gerðisk hans maðr; hann var berserkr mikill. Um várit eptir fór Haraldr konungr suðr með landi ok lagði undir sik Firðafylki. Síðan siglði Haraldr konungr austr með landi ok kom fram í Vík austr, en hann setti eptir Hákon jarl Grjótgarðzson ok fekk honum yfirsókn í Firðafylki. Þá sendi Hákon jarl orð Atla jarli inum mjóva, at hann skyldi fara á braut ór Sogni ok vera jarl á Gaulum, sem hann hafði fyrr verit, en kvað Harald konung hafa veitt sér Sygnafylki. Atli jarl sendi þau orð í mót, at hann mun halda Sygnafylki ok svá Gaulum, þar til er hann finnr Harald konung. Jarlarnir þreyttu þetta með sér, þar til er báðir samna her; þeir hittusk á Fjǫlum í Stafanessvági ok áttu þar orrostu mikla. Þar fell Hákon jarl, en Atli jarl varð sárr til ólífis ok fóru þeir með hann til Atleyjar ok andaðisk hann þar; svá segir Eyvindr skáldaspillir:

46.
Varð Hǫ́kunn,
Hǫgna meyjar
viðr, vápnberr,
es vega skyldi,
ok sinn aldr
í odda gný
Freys ǫ́ttungr
á Fjǫlum lagði.

47.
Ok þar varð,
es vinir fellu
magar Hallgarðs,
manna blóði
Stafaness
við stóran gný
vinar Lóðurs
vágr of blandinn.

13. Frá Haraldi konungi ok Eiríki Svíakonungi.

Haraldr konungr kom liði sinu austr í Vík ok lagði inn til Túnsbergs; þar var þá kaupstaðr; hann hafði þá dvalzk í Þrándheimi iiii. vetr ok komit ekki á þeiri stundu í Víkina. Hann spurði þar þau tíðendi, at Eiríkr Svía-konungr Eymundarson hafði lagt undir sik Vermaland ok hann tók þar skatta af ǫllum markbyggðum, ok hann kallaði Vestra-Gautland alt norðr til Svínasundz, ok it vestra alt með hafi, þá kallaði Svíakonungr þat alt sitt ríki ok tók skatta af. Hann hafði þar sett yfir jarl, er kallaðr var Hrani gauzki; hann hafði ríki í milli Svínasundz ok Gautelfar; hann var ríkr jarl. Haraldi konungi var sagt frá orðum Svía-konungs, at hann skyldi eigi fyrr af láta, en hann hefði jammikit ríki í Víkinni, sem fyrr hafði Sigurðr hringr eða Ragnarr loðbrók, sonr hans, en þat var Raumaríki ok Vestfold, alt út til Grenmars, svá Vingulmǫrk, ok alt suðr þaðan. Þá um ǫll þessi fylki hafði snúizk til hlýðni við Svía-konung. Þetta likaði Haraldi stórilla; hann stefndi þar þegar þing við bœndr þar á Foldinni ok bar sakar á hendr þeim um landráð við sik. Bœndr kómu þar sumir syn fyrir sik, sumir guldu fé, sumir sættu refsingum: fór hann svá um sumarit um þat fylki. Um haustit fór hann upp á Raumaríki ok fór þar alt at sama hætti. Þá spurði hann ǫndverðan vetr, at Eirikr Svía-konungr reið um Vermaland at veizlum með hirð sína.

14. Dráp Áka.

Haraldr konungr býsk austr um Eiðaskóg ok kom fram í Vermalandi; lét þar búa veizlur fyrir sér. Áki hét maðr; hann var ríkastr bóndi á Vermalandi, stórauðigr ok þá gamall at aldri; hann sendi menn til Haraldz konungs ok bauð honum til veizlu; konungr hét ferðinni at ákveðnum degi. Áki bauð ok Eiríki konungi til veizlu ok lagði honum inn sama stefnudag. Áki átti mikinn veizluskála ok var þá forn; hann lét þá gera annan nýjan skála eigi minna ok vanda sem mest; hann lét þann skála tjalda allan nýjum búnaði, en inn forna með fornum búnaði. En er konungar kómu til veizlunnar, þá var skipat Eiríki konungi með sinu liði í inn forna skála, en Haraldi í inn nýja skála með sínu liði; þannug var skipt ǫllum borðbúnaði, at Eiríks-menn hǫfðu forn ker ok horn ok þó gylt ok vel búin, en Haraldz konungs menn hǫfðu ǫll ný ker ok horn ok búin ǫll með gulli; þau váru ǫll skyggð ok likuð, en drykkr var hvártveggi inn bezti. Áki hafði fyrr verit maðr Hálfdanar svarta. En er sá dagr kom, er veizlan var ǫll, þá bjoggusk konungar til brautferðar; váru þá reiðskjótar búnir. Þá gekk Áki fyrir Harald konung ok leiddi eptir sér son sinn, xii. vetra gamlan, sá hét Obbi. Áki mælti: »ef yðr þykkir herra vináttu vert fyrir góðvilja minn, er ek hefi lýst fyrir þér í heimboði mínu, þá launa þat syni mínum; hann gef ek þér til þjónostumannz«. Konungr þakkaði honum með mǫrgum fǫgrum orðum sinn fagnað ok hét honum þar í mót fullkominni sinni vináttu; síðan greiddi hann fram stórar gjafar, er hann gaf konungi. Siðan gekk Áki til Svía-konungs; var þá Eiríkr konungr klæddr ok búinn til ferðar ok var hann heldr ókátr. Áki tók þá góða gripi ok gaf honum. Konungr svarar fá ok steig á bak hesti sinum. Áki gekk á leið með honum ok talaði við hann; skógr var nær þeim ok lá þar vegrinn yfir; en er Áki kom á skóginn, þá spurði konungr hann: »hví skiptir þú svá fagnaði með okr Haraldi konungi, at hann skyldi hafa af ǫllu inn betra hlut, ok veiztu, at þú ert minn maðr«. »Ek hugða,« segir Áki, »at yðr, konungr, ok yðra menn mundi engan fagnað skort hafa at þessarri veizlu, en er þar var forn búnaðr, er þér drukkuð, þá veldr þat því, at þér eruð nú gamlir, en Haraldr konungr er nú í blóma aldrs; fekk ek honum af því nýjan búnað; en þar er þú mintir mik, at ek væra þinn maðr, þá veit ek hitt eigi síðr, at þú ert minn maðr«. Þá brá konungr sverði ok hjó hann banahǫgg, reið braut síðan. En er Haraldr konungr var búinn at stíga á hest sinn, þá bað hann kalla til sin Áka bóanda, en er menn leituðu hans, þá runnu sumir þannug, sem Eiríkr konungr hafði riðit; fundu þeir þar Áka dauðan, fóru síðan aptr ok sǫgðu konungi. En er hann spyrr þetta, heitr hann á menn sina, at þeir skulu hefna Áka bóanda; ríðr þá Haraldr konungr þannug, er áðr hafði riðit Eiríkr konungr, til þess er hvárir verða varir við aðra; þá ríða hvárir, sem mest megu, til þess er Eiríkr konungr kamr á skóg þann, er skilr Gautland ok Vermaland. Þá snýr Haraldr konungr aptr á Vermaland; leggr þá land þat undir sik, en drap menn Eiríks konungs, hvar sem hann stóð þá. Fór Haraldr konungr um vetrinn aptr á Raumaríki.

15. Ferð Haraldz konungs til Túnsbergs.

Haraldr konungr fór um vetrinn út til Túnsbergs til skipa sinna; býr hann þá skipin ok heldr austr yfir fjǫrðinn, leggr þá undir sik alla Vingulmǫrk. Hann er úti á herskipum allan vetrinn ok herjar á Ránríki; svá segir Þorbjǫrn hornklofi:

48.
Úti vill jól drekka,
ef skal einn ráða,
fylkir enn framlyndi
ok Freys leik heyja;
ungr leiddisk eldvelli
ok inni at sitja,
varma dyngju
eða vǫttu dúns fulla.

Gauta hǫfðu samnað fyrir alt um landit.

16. Orrosta á Gautlandi.

Um várit, er ísa leysti, stikuðu Gautar Gautelfi, at Haraldi konungr skyldi eigi mega leggja skipum sínum upp í landit. Haraldr konungr helt skipum sínum upp í elfina ok lagðisk við stikin, herjaði þá á bæði lǫnd ok brendi byggðina; svá segir Hornklofi:

49.
Grennir þrǫng (at gunni)
gunnmǫ́s fyr haf sunnan
(sá vas gramr) ok gumnum
(geðharðr) und sik jǫrðu,
ok hjalmtamiðr hilmir
holmreyðar lét olman
lindihjǫrt fyr landi
lundprúðr við stik bundinn.

Síðan riðu Gautar með her mikinn ok heldu orrostu við Harald konung, ok varð þar allmikit mannfall ok hafði Haraldr konungr sigr; svá segir Hornklofi:

50.
Ríks (þreifsk reiddra øxa
rymr; knǫ́ttu spjǫr glymja)
svartskyggð bitu seggi
sverð þjóðkonungs ferðar,
þás (hugfyldra hǫlða)
hlaut andskoti Gauta
(hǫ́r vas sǫngr of svírum)
sigr (flugbeiddra vigra).

17. Haraldr konungr fór til Uplanda.

Haraldr konungr fór víða um Gautland herskildi ok átti þar margar orrostur tveim megin elfarinnar ok fekk hann optast sigr, en í einni hverri orrostu fell Hrani gauzki. Síðan lagði Haraldr konungr land alt undir sik fyrir norðan elfina ok fyrir vestan Væni ok Vermaland alt. En er hann snorisk þaðan í brot, þá setti hann þar eptir til landz gæzlu Guthorm hertoga ok lið mikit með honum, en hann snørisk þá til Uplanda ok dvalðisk þar um hríð; fór síðan norðr um Dofrafjall til Þrándheims ok var þar enn langar hriðir. Hann tók þá at eiga bǫrn; þau Ása áttu sonu þessa: Guthormr var ellztr; Hálfdan svarti, Hálfdan hvíti — þeir váru tvíburar, Sigfrøðr inn iiii.; þeir váru allir upp fœddir í Þrándheimi með miklum sóma.

18. Orrosta í Hafrsfirði.

Tíðendi þau spurðusk sunnan ór landi, at Hǫrðar ok Rygir, Egðir ok Þilir sǫmnuðusk saman ok gerðu upreist bæði at skipum ok vápnum ok fjǫlmenni; váru þeir uphafsmenn Eiríkr, Hǫrðalandz-konungr, Súlki konungr af Rogalandi ok Sóti jarl, bróðir hans, Kjǫtvi inn auðgi, konungr af Ǫgðum, ok Þórir haklangr, sonr hans; af Þelamǫrk brœðr ii., Hróaldr hryggr ok Haddr inn harði. En er Haraldr konungr varð þessa tiðenda víss, þá dró hann her saman ok skaut skipum á vatn, bjósk síðan með liðit ok ferr með landi suðr ok hafði mart manna ór hverju fylki. En er hann kømr suðr um Stað, þá spyrr þat Eiríkr konungr; hafði hann þá ok saman komit því liði, er honum var ván; ferr hann þá suðr í móti því liði, er hann vissi at austan myndi koma til fultings við hann. Mœttisk þá herrinn allr fyrir norðan Jaðar, ok leggja þá inn til Hafrsfjarðar. Þar lá þá fyrir Haraldr konungr með her sinn; teksk þar þegar orrosta mikil, var bæði hǫrð ok lǫng, en at lykðum varð þat, at Haraldr konungr hafði sigr, en þar fellu þeir Eirikr konungr ok Súlki konungr ok Sóti jarl, bróðir hans. Þórir haklangr hafði lagt skip sitt í móti skipi Haraldz konungs ok var Þórir berserkr mikill; var þar allhǫrð atsókn, áðr Þórir haklangr fell; var þá hroðit alt skip hans. Þá flýði Kjǫtvi konungr ok í hólma nǫkkurn, þar er vígi var mikit; síðan flýði alt lið þeira, sumt á skipum, en sumt hljóp á land upp ok svá it øfra suðr um Jaðar; svá segir Hornklofi:

51.
Heyrðir í Hafrsfirði,
hvé hizug barðisk
konungr enn kynstóri
við Kjǫtva enn auðlagða;
knerrir kómu austan,
kaps of lystir,
með ginǫndum hǫfðum
ok grǫfnum tinglum.

52.
Hlaðnir vǫ́ru hǫlða
ok hvítra skjalda,
vigra vestrœnna
ok valskra sverða;
grenjuðu berserkir,
guðr vas á sinnum,
emjuðu ulfheðnar
ok ísǫrn dúðu.

53.
Freistuðu ens framráða,
es þeim flýja kendi,
allvalds austmanna,
es býr at Utsteini;
stóðum Nǫkkva brá,
es vas styrjar væni;
hlǫmmun vas á hlífum,
áðr Haklangr felli.

54.
Leiddisk þá fyr Lúfu
landi at halda
hilmi inum halsdigra,
holm lézk at skjaldi;
slógusk und sessþiljur,
es sárir vǫ́ru,
létu upp stjǫlu stúpa,
stungu í kjǫl hǫfðum.

55.
Á baki létu blíkja,
barðir vǫ́ru grjóti,
Sváfnis salnæfrar
seggir hyggjandi;
æstusk austkylfur
ok of Jaðar hljópu
heim ór Hafrsfirði,
hugðu á mjǫðdrykkju.

19. Haraldr konungr varð einvaldr at Nóregi.

Eptir orrostu þessa fekk Haraldr konungr enga mótstǫðu í Nóregi; váru þá fallnir allir inir mestu fjándmenn hans, en sumir flýðir ór landi, ok var þat allmikill mannfjǫldi, þvíat þá byggðusk stór eyðilǫnd; þá byggðisk Jamtaland ok Helsingjaland ok var þó áðr hvártveggja nǫkkut byggt af Norðmǫnnum. Í þeim ófriði, er Haraldr konungr gekk til landz í Nóregi, þá funnusk ok byggðusk útlǫnd, Færeyjar ok Ísland; þá var ok mikil ferð til Hjaltlandz, ok margir ríkismenn af Nóregi flýðu útlaga fyrir Haraldi konungi ok fóru í vestrvíking, váru í Orkneyjum eða Suðreyjum á vetrum, en á sumrum herjuðu þeir í Nóreg ok gerðu þar mikinn landzskaða; margir váru þeir ok ríkismenn, er gengu til handa Haraldi konungi ok gerðusk hans menn ok byggðu lǫnd með honum.

20. Frá bǫrnum Haraldz konungs.

Haraldr konungr var nú einvaldi orðinn allz Nóregs. Þá mintisk hann þess, er mærin sú in mikilláta hafði mælt til hans; hann sendi þá menn til hennar ok lét hana hafa til sín ok lagði hana hjá sér; þessi váru bǫrn þeira: Álof var ellzt, þá var Hrœrekr, þá Sigtryggr, Fróði ok Þorgils.

21. Kvánfang Haraldz konungs.

Haraldr konungr átti margar konur ok mǫrg bǫrn; hann fekk þeirar konu, er Ragnhildr hét, dóttir Eiríks konungs af Jótlandi; hon var kǫlluð Ragnhildr in ríka, þeira sonr var Eiríkr blóðøx. Enn átti hann Svanhildi, dóttur Eysteins jarls; þeira bǫrn váru Ólafr Geirstaða-álfr, Bjǫrn ok Ragnarr rykkill. Enn átti Haraldr konungr Áshildi, dóttur Hrings Dagssonar ofan af Hringaríki; þeira bǫrn váru Dagr ok Hringr, Guðrøðr skirja, Ingigerðr. Svá segja menn, at þá er Haraldr konungr fekk Ragnhildar ríku, at hann léti þá af ix. konum sínum; þess getr Hornklofi:

56.
Hafnaði Holmrýgjum
ok Hǫrða meyjum
hverri enni heinversku
ok Hǫlga ættar
konungr enn kynstóri,
es tók konu danska.

Bǫrn Haraldz konungs váru þar hver upp fœdd, sem móðerni áttu. Guthormr hertogi hafði vatni ausit inn ellzta son Haraldz konungs ok gaf nafn sitt; hann knésetti þann svein ok fóstraði ok hafði með sér í Vík austr; fœddisk hann þar upp með Guthormi hertoga. Guthormr hertogi hafði alla stjórn landzins um Víkina ok um Uplǫndin, þá er konungr var eigi nær.

22. Vestrferð Haraldz konungs.

Haraldr konungr spurði, at víða um mitt landit herjuðu víkingar, þeir er á vetrum váru fyrir vestan haf. Hann hafði þá leiðangr úti hvert sumar ok kannaði eyjar ok útsker, en hvar sem víkingar urðu varir við her hans, þá flýðu allir ok flestir á haf út, en er konungi leiddisk þetta, þá varð þat á einu sumri, at Haraldr konungr siglði með her sinn vestr um haf, kom hann fyrst við Hjaltland ok drap þar alla víkinga, þá er eigi flýðu undan. Síðan siglir hann suðr til Orkneyja ok hreinsaði þar alt af víkingum. Eptir þat ferr hann alt í Suðreyjar ok herjar þar; hann drap þar marga víkinga, þá er fyrir liði réðu áðr; hann átti þar margar orrostur ok hafði optast sigr. Þá herjaði hann á Skotland ok átti þar orrostur; en er hann kom vestr í Mǫn, þá hǫfðu þeir áðr spurt, hvern hernað hann hafði gǫrt þar í landi, þá flýði alt fólk inn á Skotland ok var þar aleyða af mǫnnum; braut var ok flutt alt fé þat, er mátti; en er þeir Haraldr konungr gengu á land, þá fengu þeir ekki herfang; svá segir Hornklofi:

57.
Menfergir bar margar
margspakr (Niðar varga
lundr vann sókn á sandi)
sandmens í bý randir;
áðr fyr eljunpruðum
allr herr Skota þverri
lǫgðis eiðs af láði
lœbrautar varð flœja.

I þessu bili fell Ívarr, sonr Rǫgnvaldz Mœra-jarls, en í bœtr þess gaf Haraldr konungr Rǫgnvaldi jarli, er hann siglði vestan, Orkneyjar ok Hjaltland, en Rǫgnvaldr gaf þegar Sigurði, bróður sínum, bæði lǫndin, ok var hann vestr eptir, þá er konungr siglði austr; gaf hann áðr Sigurði jarldóm. Þá kom til lags við hann Þorsteinn rauðr, sonr Óláfs hvíta ok Auðar innar djúpúðgu. Þeir herjuðu á Skotland ok eignuðusk Katanes ok Suðrland alt til Ekkjalsbakka. Sigurðr jarl drap Melbrigða tǫnn, jarl skozkan, ok batt hǫfuð hans við slagálar sér ok laust á kykvavǫðva sínum á tǫnnina, er skagði ór hǫfðinu; kom þar í blástr ok fekk hann þar af bana, ok er hann heygðr á Ekkjalsbakka. Þá réð lǫndum Guthormr, sonr hans, einn vetr ok dó barnlauss. Síðan settusk í lǫndin vikingar, Danir ok Norðmenn.

23. Skorit hár Haraldz konungs.

Haraldr konungr var á veizlu á Mœri at Rǫgnvaldz jarls; hafði hann þá eignazk land alt; þá tók konungr þar laugar ok þá lét Haraldr konungr greiða hár sitt, ok þá skar Rǫgnvaldr jarl hár hans, en áðr hafði verit óskorit ok ókembt x. vetr. Þá kǫlluðu þeir hann Harald lúfu, en síðan gaf Rǫgnvaldr honum kenningarnafn ok kallaði hann Harald inn hárfagra, ok sǫgðu allir, er sá, at þat var it mesta sannnefni, þvíat hann hafði hár bæði mikit ok fagrt.

24. Gǫngu-Hrólfr útlægr gǫrr.

Rǫgnvaldr Mœra-jarl var inn mesti ástvin Haraldz konungs, ok konungr virði hann mikils. Rǫgnvaldr átti Hildi, dóttur Hrólfs nefju; synir þeira váru þeir Hrólfr ok Þórir. Rǫgnvaldr jarl átti ok frillusonu; hét einn Hallaðr, annarr Einarr, inn iii. Hrollaugr; þeir váru rosknir, þá er inir skírbornu brœðr þeira váru bǫrn. Hrólfr var vikingr mikill; hann var svá mikill maðr vexti, at engi hestr mátti bera hann, ok gekk hann, hvargi sem hann fór; hann var kallaðr Gǫngu-Hrólfr. Hann herjaði mjǫk í Austrvegu. Á einu sumri, er hann kom ór víking austan í Víkina, þá hjó hann þar strandhǫgg. Haraldr konungr var í Víkinni; hann varð mjǫk reiðr, þá er hann spurði þeita, þviat hann hafði mikit bann á lagt at ræna innan landz. Konungr lýsti því á þingi, at hann gerði Hrólf útlaga af Nóregi. En er þat spurði Hildr, móðir Hrólfs, þá fór hon á fund konungs ok bað friðar Hrólfi; konungr var svá reiðr, at henni týði ekki, at biðja; þá kvað Hildr þetta:

58.
Hafnið Nefju nafna,
nú rekið gand ór landi,
horskan hǫlða barma,
hví bellið því stillir?
Ilt ’s við ulf at ylfask,
Yggr valbríkar, slíkan;
muna við hilmis hjarðir
hœgr, ef rennr til skógar.

Gǫngu-Hrólfr fór síðan vestr um haf í Suðreyjar, ok þaðan fór hann vestr í Valland ok herjaði þar ok eignaðisk þar jarlsríki mikit ok byggði þar mjǫk Norðmǫnnum, ok er þar síðan kallat Norðmanndí. Af Hrólfs ætt eru komnir jarlar í Norðmanndí. Sonr Gǫngu-Hrólfs var Viljálmr, faðir Rikarðar, fǫður annars Ríkarðar, fǫður Roðberts lǫngumspáða, fǫður Viljálms bastarðar Englakonungs; frá honum eru siðan komnir Englakonungar allir. Ragnhildr drótning ríka lifði síðan iii. vetr, er hon kom í Nóreg, en eptir dauða hennar fór Eiríkr, sonr þeira Haraldz konungs, til fóstrs í Fjǫrðu til Þóris hersis Hróaldzsonar ok fœddisk hann þar upp.

25. Frá Svása jǫtni.

Haraldr konungr fór einn vetr at veizlum um Uplǫnd ok lét búa sér til jólaveizlu á Þoptyn. Jólaaptan kom Svási fyrir dyrr, þá er konungr sat yfir borði, ok sendi konungi boð, at hann skyldi út ganga til hans; en konungr brásk reiðr við þessum sendiboðum, ok bar inn sami maðr reiði konungs út, sem honum hafði borit boðin, en Svási bað bera eigi at síðr annat sinn erendit, ok kvað sik vera þann finninn, er konungr hafði játat at setja gamma sinn annan veg brekkunnar þar, en konungr gekk út ok varð honum þess jázi at fara heim með honum ok gekk yfir brekkuna með áeggjan sumra sinna manna, þótt sumir letti. Þar stóð upp Snæfríðr, dóttir Svása, kvinna fríðust, ok byrlaði konungi ker fult mjaðar, en hann tók alt saman ok hǫnd hennar, ok þegar var sem eldzhiti kvæmi í hǫrund hans, ok vildi þegar hafa samræði við hana á þeiri nótt, en Svási sagði, at þat myndi eigi vera, nema at honum nauðgum, nema konungr festi hana ok fengi at lǫgum, en konungr festi Snæfriði ok fekk, ok unni svá með œrslum, at ríki sitt ok alt þat, er honum byrjaði, þá fyrir lét hann. Þau áttu iiii. sonu, einn var Sigurðr hrísi, Hálfdan háleggr, Guðrøðr ljómi, Rǫgnvaldr réttilbeini. Síðan dó Snæfriðr, en litr hennar skipaðisk á engan veg, var hon þá jamrjóð, sem þá, er hon var kvik. Konungr sat æ yfir henni, ok hugði, at hon myndi lifna. Fór svá fram iii. vetr, at hann syrgði hana dauða, en allr landzlýðr syrgði hann viltan; en þessa villu at lægja kom til læknar Þorleifr spaki, er með viti lægði þá villu fyrst með eptirmæli með þessum hætti: »eigi er, konungr, kynligt, at þú munir svá friða konu ok kynstóra ok tígnir hana á dúni ok á guðvefi, sem hon bað þik, en tígn þín er þó minni, en hœfir, ok hennar í þvi, at hon liggr ofrlengi í sama fatnaði, ok er miklu sannara, at hon sé hrœrð, ok sé skipt undir henni klæðum«. En þegar er hon var hrœrð ór rekkjunni, þá slær ýldu ok óþefani ok hvers kyns illum fnyk af líkamanum; var þá hvatat at báli ok var hon brend; blánaði áðr allr líkaminn ok ullu ór ormar ok eðlur, froskar ok pǫddur ok allz kyns illyrmi. Seig hon svá í ǫsku, en konungrinn steig til vizku ok hugði af heimsku, stýrði síðan ríki sínu ok styrkðisk, gladdisk hann af þegnum sínum, en þegnar af honum, en ríkit af hváru tveggja.

26. Frá Þjóðólfi ór Hvini.

Eptir þat er Haraldr konungr hafði reynt svik finnunnar, varð hann svá reiðr, at hann rak frá sér sonu sína ok finnunnar ok vildi eigi sjá þá. En Guðrøðr ljómi fór á fund Þjóðólfs ins hvinverska, fóstrfǫður sins, ok bað hann fara með sér til konungs, þviat Þjóðólfr var ástvinr konungs, en konungr var þá á Uplǫndum. Þeir fara siðan, en er þeir kómu til konungs síð aptans, ok settusk niðr útarliga ok dulðusk; konungr gekk á gólfinu ok sá á bekkina, en hann hafði veizlu nǫkkura ok var mjǫðr blandinn; þá kvað hann þetta fyrir munni sér:

59.
Mjǫk eru mínir rekkar
til mjǫðgjarnir fornir
ok hér komnir hárir;
hví eruð ævar margir?

Þá svaraði Þjóðólfr:

60.
Hǫfðum vér í hǫfði
hǫgg at eggja leiki
með vellbrota vitrum;
váruma þá til margir.

Þjóðólfr tók ofan hǫttinn, ok kendi konungr hann þá ok fagnaði honum vel. Þá bað Þjóðólfr konung, at hann skyldi eigi fyrir líta sonu sína — »þvíat fúsir væri þeir at eiga betra móðerni, ef þú hefðir þeim þat fengit«. Konungr játaði honum því ok bað hann hafa Guðrøð heim með sér, svá sem hann hafði fyrr verit, en Sigurð ok Hálfdan bað hann fara á Hringaríki, en Rǫgnvald á Haðaland. Þeir gera svá sem konungr bauð, gerðusk þeir allir vaskligir menn ok vel búnir at íþróttum. Haraldr konungr sat þá um kyrt innan landz, ok var friðr góðr ok árferð.

27. Upphaf Torf-Einars jarls í Orkneyjum.

Rǫgnvaldr jarl á Mœri spurði fall Sigurðar bróður síns ok þat, at þá sátu í lǫndunum víkingar. Þá sendi hann vestr Hallað, son sinn, ok tók hann jarlsnafn ok hafði lið mikit vestr, en er hann kom til Orkneyja, þá settisk hann í lǫndin; en bæði á haust ok um vetr ok um vár fóru víkingar um Eyjar, námu nesnám ok hjoggu strandhǫgg. Þat leiddisk Hallaði jarli at sitja í eyjunum; veltisk hann þá ór jarldóminum ok tók hǫlðsrétt; fór hann síðan austr í Nóreg. En er Rǫgnvaldr jarl spurði þetta, lét hann illa yfir ferð Hallaðar, sagði, at synir hans myndi verða ólíkir forellri sínu. Þá svaraði Einarr: »ek hefi lítinn metnað af þér, á ek við lítla ást at skiljask. Mun ek fara vestr til Eyja, ef þú vill fá mér styrk nǫkkurn. Mun ek því heita þér, er þér mun allmikill fagnaðr á vera, at ek mun eigi aptr koma til Nóregs«. Rǫgnvaldr segir, at þat líkaði honum vel, at hann kvæmi eigi aptr — »þvíat mér er lítil ván, at frændum þínum sé sœmð at þér, þvíat móðurætt þíxi ǫll er þrælborin«. Rǫgnvaldr fekk Einari eitt langskip ok skipaði þat til handa honum. Siglði Einarr um haustit vestr um haf, en er hann kom til Orkneyja, þá lágu þar fyrir vikingar ii. skipum, Þórir tréskegg ok Kálfr skurfa; Einarr lagði þegar til orrostu við þá ok sigraðisk, en þeir fellu báðir; þá var þetta kveðit:

61.
Þá gaf hann Tréskegg trollum,
Torf-Einarr drap Skurfu.

Hann var fyrir því kallaðr Torf-Einarr, at hann lét skera torf ok hafði þat fyrir eldivið, þviat engi var skógr í Orkneyjum. Siðan gerðisk Einarr jarl yfir eyjunum ok var hann ríkr maðr; hann var ljótr maðr ok einsýnn ok þó manna skygnastr.

28. Andlát Eiríks konungs Emundarsonar.

Guthormr hertogi sat optast í Túnsbergi ok hafði yfirsókn alt um Víkina, þá er konungr var eigi nær, ok hafði þar landvǫrn; var þar mjǫk herskátt af víkingum, en ófriðr var upp á Gautland, meðan Eiríkr konungr lifði Emundarson; hann andaðisk, þá er Haraldr konungr inn hárfagri hafði verit x. vetr konungr í Nóregi.

29. Dauði Guthorms hertoga.

Eptir Eirík var konungr í Svíþjóð Bjǫrn, sonr hans, l. vetra; hann var faðir þeira Eiríks ins sigrsæla ok Óláfs, fǫður Styrbjarnar. Guthormr hertogi varð sóttdauðr í Túnsbergi. Þá gaf Haraldr konungr yfirsókn ríkis þess allz Guthormi syni sínum ok setti hann þar hǫfðingja yfir.

30. Dauði Rǫgnvaldz Mœra-jarls.

Þá er Haraldr konungr var xl. at aldri, þá váru margir synir hans vel á legg komnir; þeir váru allir bráðgǫrvir. Kom þá svá, at þeir unðu illa við, er konungr gaf þeim ekki ríki, en setti jarl í hverju fylki, ok þótti þeim jarlar vera smábornari, en þeir váru. Þá fóru til á einu vári Hálfdan háleggr ok Guðrøðr ljómi með mikla sveit manna ok kómu á óvart Rǫgnvaldi Mœra-jarli ok tóku hús á honum ok brendu hann inni við lx. manna. Þá tók Hálfdan langskip iii. ok skipaði ok siglir siðan vestr á haf, en Guðrøðr settisk þar at lǫndum, sem áðr hafði haft Rǫgnvaldr jarl. En er Haraldr konungr spurði þetta, þá fór hann þegar með liði miklu á hendr Guðrøði, sá Guðrøðr engan annan sinn kost, en gefask upp í vald Haraldz konungs, ok sendi konungr hann austr á Agðir. En Haraldr konungr setti þá yfir Mœri Þóri, son Rǫgnvaldz jarls, ok gipti honum Álofu, dóttur sína, er kǫlluð var árbót. Þórir jarl þegjandi hafði þá ríki þvílikt, sem haft hafði Rǫgnvaldr jarl, faðir hans.

31. Dauði Hálfdanar háleggs.

Hálfdan háleggr kom vestr til Orkneyja ok mjǫk á óvart, ok flýði Einarr jarl þegar ór eyjunum ok kom aptr þegar sama haust ok kom þá óvart Halfdáni. Þeir hittusk ok varð skǫmm orrosta ok flýði Hálfdan ok var þat við nótt sjálfa; lágu þeir Einarr tjaldalausir um nóttina, en um morgininn, er lýsa tók, þá leituðu þeir flóttamanna um eyjarnar, ok var hverr drepinn, þar er staðinn varð. Þá mælti Einarr jarl: »eigi veit ek,« segir hann, »hvárt ek sé út á Rínansey mann eða fugl, stundum hefsk upp, en stundum leggsk niðr«. Síðan fóru þeir þannug til ok fundu þar Hálfdan hálegg ok tóku hann hǫndum. Einarr jarl kvað vísu þessa um aptaninn, áðr hann lagði til orrostu:

62.
Sékat ek Hrólfs ór hendi
né Hrollaugi fljúga
dǫrr á dolga mengi,
dugir oss fǫður hefna;
en í kveld, meðan knýjum,
of kerstraumi, rómu,
þegjandi sitr þetta
Þórir jarl á Mœri.

Þá gekk Einarr jarl til Hálfdanar; hann reist ǫrn á baki honum við þeima hætti, at hann lagði sverði á hol við hrygginn ok reist rifin ǫll ofan á lendar, dró þar út lungun; var þat bani Hálfdanar; þá kvað Einarr:

63.
Rekit hefk Rǫgnvalds dauða,
rétt skiptu þvi nornir,
nú ’s folkstuðill fallinn,
at fjórðungi mínum;
verpið snarpir sveinar,
þvít sigri vér rǫ́ðum
(skatt velk hǫ́num harðan),
at Háfœtu grjóti.

Síðan settisk Einarr jarl at Orkneyjum, sem fyrr hafði hann haft. En er tíðendi þessi spyrjask í Nóreg, þá kunnu þessu stórilla brœðr hans ok tǫlðu hefnda fyrir vert, ok margir sǫnnuðu þat aðrir. En er Einarr jarl spyrr þetta, þá kvað hann:

64.
Eru til míns fjǫrs margir
menn of sannar deilðir
ór ýmissum áttum
ósmábornir gjarnir;
en þat vitu þeygi
þeir, áðr mik hafi feldan,
hverr ilþorna arnar
undir hlýtr at lúta.

32. Sætt Haraldz konungs ok Einars jarls.

Haraldr konungr bauð liði út ok dró saman her mikinn ok fór siðan vestr til Orkneyja, en er Einarr jarl spurði, at konungr var austan kominn, þá ferr hann yfir á Nes; þá kvað hann vísu:

65.
Margr verðr sekr of sauði
seggr með fǫgru skeggi,
en ek at ungs í Eyjum
allvalds sonar falli;
hætt segja mér hǫlðar
við hugfullan stilli,
Haralds hefk skarð í skildi
(skala ugga þat) hǫggvit.

Þá fóru menn ok orðsendingar millum konungs ok jarls; kom þá svá, at þar var á komit stefnulagi, ok finnask þeir sjálfir ok festi þá jarl alt í konungs dóm; Haraldr konungr dœmði á hendr Einari jarli ok ǫllum Orkneyingum at gjalda lx. marka gullz; bóndum þótti gjald ofmikit; þá bauð jarl þeim, at hann myndi einn saman gjalda ok skyldi hann eignask þá óðul ǫll í eyjunum; þessu játuðu þeir mest fyrir þá sǫk, at inir snauðu áttu lítlar jarðir, en inir auðgu hugðusk mundu leysa sín óðul, þegar er þeir vildu; leysti jarl alt gjaldit við konung; fór konungr þá austr eptir um haustit. Var þat lengi síðan í Orkneyjum, at jarlar áttu óðul ǫll, alt þar til er Sigurðr Hlǫðvisson gaf aptr óðulin.

33. Kvánfang Eiríks konungs.

Guthormr, sonr Haraldz konungs, hafði landvǫrn fyrir Víkinni ok fór hann með herskipum it ýtra, en er hann lá í Elfarkvíslum, þá kom þar Sǫlvi klofi ok lagði til bardaga við hann; þar fell Guthormr. Hálfdan svarti ok Hálfdan hvíti lágu í víking ok herjuðu um Austrveg. Þeir áttu orrostu mikla á Eistlandi; þar fell Hálfdan hvíti. Eiríkr var at fóstri með Þóri hersi Hróaldszsyni í Fjǫrðum; honum unni Haraldr konungr mest sona sinna ok virði hann mest. Þá er Eiríkr var xii. vetra gamall, gaf Haraldr konungr honum v. langskip, ok fór hann í hernað, fyrst í Austrveg ok þá suðr um Danmǫrk ok um Frísland ok Saxland, ok dvalðisk í þeiri ferð iii. vetr. Eptir þat fór hann vestr um haf ok herjaði um Skotland ok Bretland, Írland ok Valland ok dvalðisk þar aðra iiii. vetr. Eptir þat fór hann norðr á Finnmǫrk ok alt til Bjarmalandz ok átti hann þar orrostu mikla ok hafði sigr. Þá er hann kom aptr á Finnmǫrk, þá fundu menn hans í gamma einum konu þá, er þeir hǫfðu enga sét jamvæna; hon nefndisk fyrir þeim Gunnhildr ok sagði, at faðir hennar bjó á Hálogalandi, er hét Ǫzurr tóti — »ek hefi hér verit til þess«, segir hon, »at nema kunnostu at finnum tveim, er hér eru fróðastir á mǫrkinni; nú eru þeir farnir á veiðar, en báðir þeir vilja eiga mik, ok báðir eru þeir svá vísir, at þeir rekja spor sem hundar bæði á þá ok á hjarni, en þeir kunnu svá vel á skíðum, at ekki má forðask þá, hvárki menn né dýr, en hvatki er þeir skjóta til, þá hœfa þeir; svá hafa þeir fyrir komit hverjum manni, er hér hefir komit í nánd, ok ef þeir verða reiðir, þá snýsk jǫrð um fyrir sjónum þeira, en ef nǫkkut kvikt verðr fyrir sjónum þeira, þá fellr dautt niðr. Nú meguð þér fyrir engan mun verða á veg þeira, nema ek fela yðr hér í gammanum; skuluð þér þá freista, ef vér fáim drepit þá«. Þeir þekðusk þetta, at hon fal þá. Hon tók línsekk einn, ok hugðu þeir, at aska væri í; hon tók þar í hendi sinni ok sori því um gammann útan ok innan. Lítlu síðarr koma finnar heim; þeir spyrja, hvat þar er komit; hon segir, at þar er ekki komit; finnum þykkir þat undarligt, er þeir hǫfðu rakit spor alt at gammanum, en siðan finna þeir ekki. Þá gera þeir sér eld ok matbúa, en er þeir váru mettir, þá býr Gunnhildr rekkju sina; en svá hafði áðr farit iii. nætr, at Gunnhildr hefir sofit, en hvárr þeira hefir vakat yfir ǫðrum fyrir afbrýðis sakir. Þá mælti hon: »farið nú hegat ok liggi á sína hlið mér hvárr ykkarr«; þeir urðu þessu fegnir ok gerðu svá; hon helt sinni hendi um háls hvárum þeira. Þeir sofna þegar, en hon vekr þá, ok enn brálliga sofna þeir, ok sva fast, at hon fær varliga vakit þá, ok enn sofna þeir, ok fær hon þá fyrir engan mun vakit þá, ok þá setr hon þá upp ok enn sofa þeir; hon tekr þá selbelgi tvá mikla ok steypir yfir hǫfuð þeim ok bindr at sterkliga fyrir neðan hendrnar; þá gerir hon bending konungsmǫnnum, hlaupa þeir þá fram ok bera vápn á finna ok fá hlaðit þeim, draga þá út ór gammanum. Um nóttina eptir váru reiðarþrumur svá stórar, at þeir máttu hvergi fara, en at morni fóru þeir til skips ok hǫfðu Gunnhildi með sér ok fœrðu Eiríki. Fóru þeir Eiríkr þá suðr til Hálogalandz. Hann stefndi þá til sín Ǫzuri tóta; Eiríkr segir, at hann vill fá dóttur hans; Ǫzurr játir því, fær þá Eiríkr Gunnhildar ok hefir hana með sér suðr í land.

34. Frá sonum Haraldz.

Haraldr konungr var þá l. at aldri, er synir hans váru margir rosknir, en sumir dauðir. Þeir gerðusk margir ofstopamenn miklir innan landz ok váru sjálfir ósáttir; þeir ráku af eignum jarla konungs, en suma drápu þeir. Haraldr konungr stefndi þá þing fjǫlment austr í landi ok bauð til Uplendingum. Þá gaf hann sonum sínum konunganǫfn ok setti þat í lǫgum, at hans ættmenn skyldi hverr konungdóm taka eptir sinn fǫður, en jarldóm sá, er kvensifr væri af hans ætt kominn. Hann skipti landi með þeim, lét hafa Vingulmǫrk, Raumaríki ok Vestfold, Þelamǫrk, þat gaf hann Óláfi, Birni, Sigtryggvi, Fróða, Þorgísli, en Heiðmǫrk ok Guðbrandzdali, þat gaf hann Dag ok Hring ok Ragnari; Snæfríðarsonum gaf hann Hringaríki, Haðaland, Þótn ok þat, er þar liggr til; Guthormi hafði hann gefit til yfirsóknar frá Elfi til Svinasundz of Ránríki; hann hafði hann sett til landvarnar austr við landz-enda, sem fyrr er ritat. Haraldr konungr sjálfr var optast um mitt land, Hrœrekr ok Guðrøðr váru jafnan innan hirðar með konungi ok hǫfðu veizlur stórar á Hǫrðalandi ok Sogni. Eiríkr var með Haraldi konungi feðr sínum; honum unni hann mest sona sinna ok virði hann mest; honum gaf hann Hálogaland ok Norðmœri ok Raumsdal. Norðr í Þrándheimi gaf hann yfirsókn Hálfdani svarta ok Hálfdani hvíta ok Sigrøði. Hann gaf sonum sínum í hverju þessu fylki hálfar tekjur við sik, ok þat með, at þeir skyldu sitja í hásæti, skǫr hæra en jarlar, en skǫr lægra, en hann sjálfr, en þat sæti eptir hans dag ætlaði sér hverr sona hans, en hann sjálfr ætlaði þat Eiríki, en Þrœndir ætluðu þat Hálfdani svarta, en Víkverir ok Uplendingar unnu þeim bezt ríkis, er þar váru þeim undir hendi. Af þessu varð þar mikit sundrþykki enn af nýju milli þeira brœðra. En með því at þeir þóttusk hafa lítit ríki, þá fóru þeir í hernað, svá sem sagt er at Guthormr fell í Elfarkvíslum fyrir Sǫlva klofa. Eptir þat tók Óláfr við því ríki, er hann hafði haft. Hálfdan hvíti fell á Eistlandi, Hálfdan háleggr fell í Orkneyjum. Þeim Þorgísli ok Fróða gaf Haraldr konungr herskip, ok fóru þeir í vestrvíking ok herjuðu um Skotland ok Bretland ok Írland. Þeir eignuðusk fyrst Norðmanna Dyflinni. Svá er sagt, at Fróða væri gefinn banadrykkr, en Þorgísl var lengi konungr yfir Dyflinni ok var svikinn af Írum ok fell þar.

35. Dauði Rǫgnvaldz réttilbeina.

Eiríkr blóðøx ætlaði at vera yfirkonungr allra brœðra sinna, ok svá vildi ok Haraldr konungr vera láta; váru þeir feðgar lǫngum ásamt. Rǫgnvaldr réttilbeini átti Haðaland; hann nam fjǫlkyngi ok gerðisk seiðmaðr. Haraldi konungi þóttu illir seiðmenn. Á Hǫrðalandi var sá seiðmaðr, er hét Vitgeirr; konungr sendi honum orð ok bað hann hætta seið; hann svaraði ok kvað:

66.
Þat ’s vǫ́ lítil,
at vér síðim
karla bǫrn
ok kerlinga,
es Rǫgnvaldr siðr
réttilbeini,
hróðmǫgr Haralds,
á Haðalandi.

En er Haraldr konungr heyrði þetta sagt, þá með hans ráði fór Eiríkr blóðøx til Uplanda ok kom á Haðaland. Hann brendi inni Rǫgnvald bróður sinn með lxxx. seiðmanna, ok var þat verk lofat mjǫk. Guðrøðr ljómi var um vetrinn með Þjóðólfi í Hvini, fóstrfǫður sínum, á kynnissókn ok hafði skútu alskipaða ok vildi hann fara norðr á Rogaland. Þá lǫgðusk á stormar miklir, en Guðrøði var títt um ferð sina ok lét hann illa um dvǫlina; þá kvað Þjóðolfr:

67.
Fariða er, áðr fleyja
flatvǫllr, heðan, batnar,
(verpr) Geitis veg (grjóti)
Goðrøðr (of sæ stóran);
vinabýsna skalt, vísi
viðfrægr, heðan bíða;
vesið með oss, unz verði
veðr, nú ’s brim fyr Jaðri.

Guðrøðr fór sem áðr, hvat sem Þjóðólfr mælti; en er þeir kómu fyrir Jaðar, þá kafði skipit undir þeim, ok létusk þar allir.

36. Fall Bjarnar kaupmannz.

Bjǫrn, sonr Haraldz konungs, réð þá fyrir Vestfold ok sat optast í Túnsbergi, en var lítt í hernaði. Til Túnsbergs sóttu mjǫk kaupskip bæði þar um Víkina ok norðan ór landi ok sunnan ór Danmǫrk ok af Saxlandi. Bjǫrn konungr átti ok kaupskip í ferðum til annarra landa ok aflaði sér svá dýrgripa eða annarra fanga, þeira er hann þóttisk hafa þurfa. Brœðr hans kǫlluðu hann farmann eða kaupmann. Bjǫrn var vitr maðr ok vel stilltr ok þótti vænn til hǫfðingja; hann fekk sér gott kvánfang ok makligt; hann gat son, er Guðrøðr hét. Eiríkr blóðøx kom ór Austrveg með herskip ok lið mikit; hann beiddisk af Birni bróður sínum, at taka við skǫttum ok skyldum þeim, er Haraldr konungr átti á Vestfold, en hinn var áðr vanði, at Bjǫrn fœrði konungi skatt eða sendi menn með; vildi hann enn svá ok vildi eigi af hǫndum greiða. En Eiríkr þóttisk vista þurfa ok tjalda ok drykkjar. Þeir brœðr þreyttu þetta með kappmælum, ok fekk Eiríkr eigi at heldr ok fór brot ór býnum. Bjǫrn fór ok ór bœnum um kveldit ok upp á Sæheim. Eiríkr hvarf aptr, fór upp um nóttina á Sæheim eptir Birni, kom þar, er þeir sátu yfir drykkju; Eiríkr tók hús á þeim, en þeir Bjǫrn gengu út ok bǫrðusk; þar fell Bjǫrn ok mart manna með honum; Eiríkr tók þar herfang mikit ok fór norðr í land. Þetta verk líkaði stórilla Víkverjum, ok var Eiríkr þar mjǫk óþokkaðr, fóru þau orð um, at Óláfr konungr myndi hefna Bjarnar, ef honum gæfi fœri á. Bjǫrn konungr liggr í Farmannzhaugi á Sæheimi.

37. Sætt konunga.

Eiríkr konungr fór um vetrinn eptir norðr á Mœri ok tók veizlu í Sǫlva fyrir innan Agðanes; en er þat spurði Hálfdan svarti, fór hann til með her ok tók hús á þeim. Eiríkr svaf í útiskemmu ok komsk út til skógar við v. mann, en þeir Hálfdan brendu upp bœinn ok lið alt, þat er inni var; kom Eiríkr á fund Haraldz konungs með þessum tíðendum. Konungr varð þessu ákafliga reiðr ok samnaði her saman ok fór á hendr Þrœndum; en er þat spyrr Hálfdan svarti, þá býðr hann út liði ok skipum ok verðr allfjǫlmennr ok lagði út til Staðs fyrir innan Þórsbjǫrg. Haraldr konungr lá þá sínu liði út við Reinsléttu. Fóru þá menn milli þeira. Guthormr sindri hét einn gǫfugr maðr; hann var þá í liði með Hálfdani svarta, en fyrr hafði hann verit með Haraldi konungi ok ástvinr beggja þeira. Guthormr var skáld mikit: hann hafði ort sitt kvæði um hvárn þeira feðga; þeir hǫfðu honum boðit laun fyrir, en hann neitti ok beiddisk, at þeir skyldu veita honum eina bœn, ok hǫfðu þeir því heitit. Hann fór þá á fund Haraldz konungs ok bar sættarorð millum þeira ok bað þá hvárn tveggja þeira bœnar ok þess, at þeir skyldu sættask, en konungar gerðu svá mikinn metnað hans, at af hans bœn sættusk þeir. Margir aðrir gǫfgir menn fluttu þetta mál með honum. Var þat at sætt, at Hálfdan skyldi halda ríki ǫllu, því er áðr hafði hann haft; skyldi hann ok láta óhætt við Eirík bróður sinn. Eptir þessi sǫgu orti Jórunn skáldmær nǫkkur erendi í Sendibít:

68.
Haralds frák Hálfdan spyrja
herðibrǫgð, en lǫgðis
sýnisk svartleitr reyni
sjá bragr, ins hárfagra.

38. Fœddr Hákon góði.

Hákon Grjótgarðzson Hlaða-jarl hafði alla yfirsókn í Þrándheimi, þá er Haraldr konungr var annarstaðar í landi, ok hafði Hákon mestan metnað í Þrœndalǫgum af konungi. Eptir fall Hákonar tók Sigurðr, sonr hans, ríki ok gerðisk jarl í Þrándheimi; hann hafði atsetu á Hlǫðum. Með honum fœddusk upp synir Haraldz konungs, Hálfdan svarti ok Sigrøðr, en áðr váru þeir undir hendi Hákonar, fǫður hans. Þeir váru mjǫk jafnaldrar, synir Haraldz ok Sigurðr. Sigurðr jarl fekk Bergljótar, dóttur Þóris jarls þegjanda; móðir hennar var Álof árbót, dóttir Haraldz hárfagra. Sigurðr jarl var allra manna vitrastr. En er Haraldr konungr tók at eldask, þá settisk hann optliga at stórbúum, er hann átti á Hǫrðalandi á Alreksstǫðum eða á Sæheimi, á Fitjum, eða á Útsteini, ok í Kǫrmt á Ǫgvaldznesi. Þá er Haraldr konungr var nær lxx., gat hann son við konu þeiri, er Þóra er nefnd morstrstǫng; hon var æzkuð ór Morstr; hon átti góða frændr; hon var í frændsemistǫlu við Hǫrða-Kára; hon var kvinna vænst ok in fríðasta; hon var kǫlluð konungs ambátt. Váru þá margir þeir konungi lýðskyldir, er vel váru ættbornir, bæði karlar ok konur. Sá var siðr um gǫfugra manna bǫrn, at vanda menn mjǫk til at ausa vatni eða gefa nafn. En er at þeiri stefnu kom, er Þóru var ván, at hon myndi barn ala, þá vildi hon fara á fund Haraldz konungs; hann var þá norðr á Sæheimi, en hon var í Morstr. Hón fór þá norðr á skipi Sigurðar jarls; þau lágu um nóttina við land; þar ól Þóra barn uppi á hellunni við bryggjusporð, þat var sveinbarn. Sigurðr jarl jós sveininn vatni ok kallaði eptir feðr sínum, Hákoni Hlaða-jarli; sá sveinn var snimma fríðr ok mikill vexti ok mjǫk líkr feðr sínum. Haraldr konungr lét sveininn fylgja móður sinni, ok váru þau at konungsbúum, meðan sveinninn var ungr.

39. Orðsending Aðalsteins konungs.

Aðalsteinn hét þá konungr í Englandi, er þá hafði nýtekit við konungdómi; hann var kallaðr inn sigrsæli ok inn trúfasti. Hann sendi menn til Nóregs á fund Haraldz konungs með þess konar sending, at sendimaðr gekk fyrir konung; hann selr konungi sverð gullbúit með hjǫltum ok meðalkafla, ok ǫll umgerð var búin með gulli ok silfri ok sett dýrligum gimsteinum; helt sendimaðrinn sverðzhjǫltunum til konungsins ok mælti: »hér er sverð, er Aðalsteinn konungr mælti at þú skyldir við taka«. Tók konungr meðalkaflann, ok þegar mælti sendimaðrinn: »nú tóktu svá, sem várr konungr vildi, ok nú skaltu vera þegn hans, er þú tókt við sverði hans«. Haraldr konungr skilði nú, at þetta var með spotti gǫrt, en hann vildi enskis mannz þegn vera, en þó mintisk hann þess, sem hans háttr var, at hvert sinn er skjót œði eða reiði hljóp á hann, at hann stilti sik fyrst ok lét svá renna af sér reiðina ok leit á sakar óreiðr; nú gerir hann enn svá ok bar þetta fyrir vini sína, ok finna þeir allir saman hér ráð til, þat it fyrsta, at láta sendimenn heim fara óspilta.

40. Ferð Hauks til Englandz.

Annat sumar eptir sendi Haraldr konungr skip vestr til Englandz ok fekk til stýrimann Hauk hábrók; hann var kappi mikill ok inn kærsti konungi; hann fekk í hǫnd honum Hákon, son sinn. Haukr fór þá vestr til Englandz á fund Aðalsteins konungs ok fann hann í Lundúnum; þar var þá boð fyrir ok veizla virðilig. Haukr segir sínum mǫnnum, þá er þeir koma at hǫllinni, hvernug þeir skulu hátta inngǫngunni, segir, at sá skal síðarst út ganga, er fyrstr gengr inn, ok allir standa jafnfram fyrir borðinu ok hverr þeira hafa sverð á vinstri hlið ok festa svá yfirhǫfnina, at eigi sé sverðit. Siðan ganga þeir inn í hǫllina; þeir váru xxx. manna. Gekk Haukr fyrir konung ok kvaddi hann. Konungr biðr hann velkominn. Þá tók Haukr sveininn Hákon ok setr á kné Aðalsteini konungi. Konungr sér á sveininn ok spyrr Hauk, hvi hann ferr svá. Haukr svarar: »Haraldr konungr bað þik fóstra honum ambáttarbarn«. Konungr varð reiðr mjǫk ok greip til sverðz, er var hjá honum, ok brá svá, sem hann vildi drepa sveininn. »Knésett hefir þú hann nú,« segir Haukr, »nú máttu myrða hann, ef þú vill, en ekki mantu með þvi eyða ǫllum sonum Haraldz konungs«. Gekk Haukr siðan út ok allir hans menn, ok fara leið sina til skips ok halda í haf, er þeir eru at því búnir, ok kómu aptr til Nóregs á fund Haraldz konungs, ok líkaði honum nú vel, þviat þat er mál manna, at sá væri ótignari, er ǫðrum fóstraði barn. Í þvílíkum viðskiptum konunga fannsk þat, at hvárr þeira vildi vera meiri en annarr ok varð ekki misdeili tígnar þeira at heldr fyrir þessar sakar; hvárrtveggi var yfirkonungr síns ríkis til dauðadags.

41. Skírðr Hákon.

Aðalsteinn konungr lét skíra Hákon ok kenna rétta trú ok góða siðu ok allz konar kurteisi. Aðalsteinn konungr unni honum svá mikit, meira en ǫllum frændum sínum, ok út í frá unni honum hverr maðr, er hann kunni. Hann var síðan kallaðr Aðalsteinsfóstri. Hann var inn mesti íþróttamaðr, meiri ok sterkari ok friðari, en hverr maðr annarra, hann var vitr ok orðsnjallr ok vel kristinn. Aðalsteinn konungr gaf Hákoni sverð þat, er hjǫltin váru ór gulli ok meðalkaflinn, en brandrinn var þó betri; þar hjó Hákon með kvernstein til augans; þat var síðan kallat Kvernbítr; þat sverð hefir bezt komit til Nóregs; þat átti Hákon til dauðadags.

42. Leiddr Eiríkr til ríkis.

Haraldr konungr var þá áttrœðr at aldri, gerðisk hann þá þungfœrr, svá at hann þóttisk eigi mega fara yfir land eða stjórna konungs málum. Þá leiddi hann Eirík, son sinn, til hásætis síns ok gaf honum vald yfir landi ǫllu. En er þat spurðu aðrir synir Haraldz konungs, þá settisk Hálfdan svarti í konungshásæti; tók hann þá til forráða allan Þrándheim; hurfu at því ráði allir Þrœndir með honum. Eptir fall Bjarnar kaupmannz tók Óláfr bróðir hans ríki yfir Vestfold ok til fóstrs Guðrøð, son Bjarnar. Tryggvi hét sonr Óláfs, ok váru þeir Guðrøðr fóstbrœðr ok mjǫk jafnaldra ok báðir inir efniligstu ok atgorvimenn miklir; Tryggvi var hverjum manni meiri ok sterkari. En er Víkverjar spurðu, at Hǫrðar hǫfðu tekit til yfirkonungs Eirík, þá tóku þeir Óláf til yfirkonungs í Víkinni, ok helt hann því ríki. Þetta líkaði Eiríki stórilla. Tveim vetrum síðarr varð Halfdan svarti bráðdauðr inn í Þrándheimi at veizlu nǫkkurri, ok var þat mál manna, at Gunnhildr konungamóðir hefði keypt at fjǫlkunnigri konu, at gera honum banadrykk. Eptir þat tóku Þrœndir Sigrøð til konungs.

43. Dauði Haraldz konungs.

Haraldr konungr lifði iii. vetr, siðan er hann hafði Eiríki gefit einvald ríkisins; var þá á Rogalandi eða á Hǫrðalandi at stórbúum, er hann átti. Eiríkr ok Gunnhildr áttu son, er Haraldr konungr jós vatni ok gaf nafn sitt, segir svá, at sá skyldi konungr vera eptir Eirík fǫður sinn. Haraldr konungr gipti flestar dœtr sinar innan landz jǫrlum sínum, ok eru þaðan komnar miklar kynkvislir. Haraldr konungr varð sóttdauðr á Rogalandi, er hann heygðr á Haugum við Karmtsund. Í Haugasundi stendr kirkja, en við sjálfan kirkjugarðinn í útnorðr er haugr Haraldz konungs ins hárfagra; fyrir vestan kirkjuna liggr legsteinn Haraldz konungs, sá er lá yfir legi hans í hauginum, ok er steinninn hálfs fjogrtánda fets langr ok nær ii. álna breiðr. Í miðjum hauginum var leg Haraldz konungs; þar var settr steinn annarr at hǫfði, en annarr at fótum, ok lǫgð þar hellan á ofan, en hlaðit grjóti tveim megin útan undir. Þeir steinar standa nú þar í kirkjugarðinum, er þá váru í hauginum ok nú var frá sagt. Svá segja fróðir menn, at Haraldr inn hárfagri hafi verit allra manna fríðastr sýnum ok sterkastr ok mestr, inn ǫrvasti af fé ok allvinsæll við sína menn; hann var hermaðr mikill ǫndverða æfi, ok þýða menn þat nú, at vitat hafi um tré þat it mikla, er móður hans sýndisk í draumi fyrir burð hans, er inn neðsti hlutr trésins var rauðr sem blóð, en þá var leggrinn upp frá fagr ok grœnn, at þat jartegnði blóma ríkis hans, en at ofanverðu var hvítt tréit; þar sýndisk þat, at hann myndi fá elli ok hæru; kvistir ok limar trésins boðaði afkvæmi hans, er um alt land dreifðisk, ok af hans ætt hafa verit jafnan síðan konungar í Nóregi.

44. Fall Óláfs ok Sigrøðar.

Eiríkr konungr tók allar tekjur þær, sem konungr átti um mitt land, inn næsta vetr eptir andlát Haraldz konungs, en Óláfr austr um Víkina, en Sigrøðr, bróðir þeira, hafði alt um Þrœndalǫg. Eiríki líkaði þetta stórilla, ok fóru þau orð um, at hann myndi með styrk eptir leita við brœðr sína, ef hann mætti fá einvaldzríki yfir landi ǫllu, svá sem faðir hans hafði gefit honum. En er Óláfr ok Sigrøðr spyrja þetta, þá fara sendimenn milli þeira; því næst gera þeir stefnulag sitt, ok ferr Sigrøðr um várit austr til Víkr, ok finnask þeir Óláfr brœðr í Túnsbergi ok dvǫlðusk þar um hrið. Þat sama vár býðr Eiríkr út liði miklu ok skipum ok snýr austr til Víkr. Eiríkr konungr fekk svá mikit hraðbyri, at hann siglði dag ok nótt, ok fór engi njósn fyrir honum, ok er hann kom til Túnsbergs, þá gengu þeir Óláfr ok Sigrøðr með lið sitt austr ór bœnum á brekkuna ok fylkðu þar. Eiríkr hafði lið miklu meira ok fekk hann sigr, en þeir Óláfr ok Sigrøðr fellu þar báðir, ok er þar haugr hvárs tveggja þeira á brekkunni, sem þeir lágu fallnir. Eiríkr fór um Víkina ok lagði undir sik ok dvalðisk þar lengi sumars. Tryggvi ok Guðrøðr flýðu þá til Uplanda. Eiríkr var mikill maðr ok fríðr, sterkr ok hreystimaðr mikill, hermaðr mikill ok sigrsæll, ákafamaðr í skapi, grimmr, óþýðr ok fálátr. Gunnhildr, kona hans, var kvinna fegrst, vitr ok margkunnig, glaðmælt ok undirhyggjumaðr mikill ok in grimmasta. Þau váru bǫrn þeira Eiríks ok Gunnhildar: Gamli var elztr, Guthormr, Haraldr, Ragnfrøðr, Ragnhildr, Erlingr, Guðrøðr, Sigurðr slefa. Ǫll váru bǫrn Eiríks fríð ok mannvæn.

Источник: Nóregs konunga sǫgur, udgivet af Finnur Jónsson. G. E. C. Gads Forlag. København, 1911 (1925).

Текст с сайта Heimskringla