Magnús, son Sigurðar konungs, var tekinn til konungs í Ósló yfir land alt, svá sem alþýða hafði svarit Sigurði konungi. Gerðust þá þegar margir menn honum handgengnir, ok svá lendir menn. Magnús var hverjum manni fríðari, er þá var í Noregi; hann var maðr skapstórr ok grimmr, atgervimaðr var hann mikill, en vinsæld föður hans heimti hann mest til alþýðu vináttu. Hann var drykkjumaðr mikill, fégjarn, úþýðr ok údæll. Haraldr gilli var maðr léttlátr, kátr ok leikinn, lítillátr, örr svá at hann sparði ekki við vini sína, ráðþægr, svá at hann lét aðra ráða með sér öllu því er vildu. Slíkt alt dró honum til vinsælda ok orðlofs; þýddust hann þá margir ríkismenn engum mun síðr en Magnús konung. Haraldr var þá í Túnsbergi, er hann spurði andlát Sigurðar konungs, bróður síns. Átti hann þá þegar stefnur við vini sína, ok réðu þeir þat af, at eiga Haugaþing þar í bœnum. Á því þingi var Haraldr til konungs tekinn yfir hálft land; váru þá kallaðir þat nauðungareiðar, er hann hafði svarit föðurleifð sína af hendi sér. Tók Haraldr sér hirð ok gerði lenda menn; dróst honum brátt lið engum mun minna en Magnúsi konungi. Fóru þá menn í milli þeirra, ok stóð svá sjau nætr. En fyrir því at Magnús konungr fékk lið miklu minna, þá sá hann engan annan sinn kost en skipta landi við Harald. Var þá svá skipt, at hálft ríki skyldi hvárr þeirra hafa við annan, þat er Sigurðr konungr hafði haft. En skip ok borðbúnað ok gersimar, ok alt lausafé, þat er Sigurðr konungr hafði átt, hafði Magnús konungr, ok undi hann þó verr sínum hluta. Ok réðu þó landi nökkura hríð í friði, ok hugðu þó mjök sér hvárir. Haraldr konungr gat son, er Sigurðr hét, við Þóru, dóttur Guthorms grábarða. Haraldr konungr fékk Ingiríðar, dóttur Rögnvalds, hann var son Inga konungs Steinkelssonar. Magnús konungr átti Kristínu, dóttur Knúts lávarðar, systur Valdimars Danakonungs. Magnús konungr varð henni eigi unnandi, ok sendi hana aptr suðr til Danmerkr, ok gékk honum alt síðan þyngra; fékk hann úþokka mikinn af frændum hennar.
Þá er þeir höfðu tveir verit konungar 3 vetr, Magnús ok Haraldr, sátu þeir hinn fjórða vetr báðir norðr í kaupangi, ok veitti hvárr öðrum heimboð; ok var þó æ við bardaga búit með liðinu. En at vári sœkir Magnús konungr með skipaliði suðr fyrir land, ok dró lið at sér alt, þat er hann fékk; leitar þá þess við vini sína, ef þeir vili fá honum styrk til þess, at taka Harald af konungdómi ok miðla honum slíkt af ríki, sem honum sýndist; tjár þat fyrir þeim, at Haraldr hafði fyrr svarit ríki af hendi sér. Fékk Magnús konungr til þess samþykki margra ríkismanna. Haraldr konungr fór til Upplanda, ok hit efra austr til Víkr; dró hann ok lið at sér, þá er hann spurði til Magnús konungs; ok hvar sem þeir fóru, hjoggu hvárir bú fyrir öðrum, ok svá drápust þeir menn fyrir. Magnús konungr var miklu fjölmennari, því at hann hafði allan þora lands til liðsamnaðar. Haraldr var í Vík austanfjarðar, ok dró at sér lið, ok tók þá hvárr fyrir öðrum bœði menn ok fé. Þar var þá með Haraldi Kriströðr, bróðir hans sammœðri, ok lendir menn margir váru með honum, ok þó miklu fleiri með Magnúsi konungi. Haraldr konungr var með lið sitt, þar sem heitir Fors á Ránríki, ok fór þaðan út til sjávar. Lafranzvöku aptan mötuðust þeir at náttverði, þar sem heitir Fyrileif; en varðmenn váru á hestum ok héldu hestvörð alla vega frá bœnum; ok þá verða varðmenn varir við lið Magnús konungs, at þeir fóru þá at bœnum; ok hafði Magnús konungr nær 60 hundraða manna, en Haraldr hafði 15 hundruð manna. Þá kómu varðmenn, ok báru njósn Haraldi konungi, ok sögðu, at lið Magnús konungs var þá komit at bœnum. Haraldr svarar: Hvat mun Magnús konungr frændi vilja? Eigi mun þat, at hann muni vilja berjast við oss. Þá svarar Þjóstólfr Álason: Herra! svá munut þér verða gera ráð fyrir yðr ok liði yðru, sem Magnús konungr muni hafa til þess her saman dregit í alt sumar, at hann muni ætla at berjast, þegar er hann finnr yðr. Þá stóð konungr upp ok mælti við sína menn, bað þá taka vápn sín, ef Magnús vill berjast. Þar næst var blásit, ok gékk lið Haralds konungs alt út frá bœnum í akrgerði nökkut, ok settu þar upp merki sín. Haraldr konungr hafði tvær hringabrynjur, en Kriströðr, bróðir hans, hafði enga brynju, er kallaðr var hinn hraustasti maðr. Þá er Magnús konungr ok hans menn sá lið Haralds konungs, þá fylktu þeir sínu liði, ok gerðu svá langa fylkingina, at þeir skyldu kringja alt um lið Haralds konungs. Svá segir Haldórr skvaldri:
Magnús fékk þar miklu,
margs gengis naut hann, lengri,
valr nam völl at hylja
varmr, fylkingararma.
Magnús konungr lét bera fyrir sér krossinn helga í orrostu; varð þar orrosta mikil ok hörð. Kriströðr konungsbróðir hafði gengit með sína sveit í miðja fylking Magnús konungs, ok hjó til beggja handa, ok stukku fyrir honum menn tvá vega. Ok einnhverr bóndi ríkr, sá er verit hafði í liði Haralds konungs, var staddr á bak Kriströði; hann reiddi upp kesjuna tveim höndum, lagði í gegnum herðarnar ok kom fram í brjóstit, ok féll Kriströðr þar. Þá mæltu margir, er hjá stóðu, hví hann gerði þetta hit illa verk. Bóndi svarar: Nú veit hann þat, er þeir hjoggu bú mitt í sumar, ok tóku alt þat er heima var, en höfðu mik nauðgan í her með sér; slíkt hugða ek honum fyrr, ef ek fénga föng á. Eptir þat kom flótti í lið Haralds konungs, ok flýði hann sjálfr ok alt lið hans. Þá var fallit mart af liði Haralds konungs; þar fékk banasár Ingimarr af Aski Sveinsson, lendr maðr or liði Haralds konungs, ok nær 60 hirðmanna. Haraldr konungr flýði þá austr í Vík til skipa sinna, ok fór síðan til Danmerkr á fund Eiríks konungs eimuna ok sótti hann at trausti; þeir funnust suðr á Sjálandi. Eiríkr konungr tók vel við honum, ok mest fyrir því, at þeir höfðu svarizt í brœðralag. Hann veitti Haraldi at veizlu ok yfirferð Halland, ok gaf honum 8 langskip reiðalaus. Eptir þat fór Haraldr konungr norðr um Halland, ok þá kom lið til hans. Magnús konungr lagði land alt undir sik eptir orrostu þessa; grið gaf hann öllum mönnum, er sárir váru, ok lét grœða sem sína menn, ok kallaði sér þá land alt; hann hafði þá alt hit bezta mannval, er í var landinu. En er þeir réðu ráðum sínum, þá vildi Sigurðr Sigurðarson ok Þórir Ingiríðarson ok allir hinir vitrustu menn, at þeir héldi flokkinum í Víkinni, biði þar, ef Haraldr kvæmi sunnan. En Magnús konungr tók hitt með einræði sínu, at hann fór norðr til Björgynjar ok settist þar um vetrinn, en lét lið fara frá sér, en lenda menn til búa sinna.
Haraldr konungr kom til Konungahellu með liði því, er honum hafði fylgt or Danmörk. Þá höfðu þar samnað fyrir lendir menn ok bœjarmenn, ok settu fylking upp frá bœnum. En Haraldr konungr gékk upp af skipum sínum, ok gerði menn til bóndaliðs ok beiddi af þeim, at þeir verði honum eigi vígi land sitt, ok lézt eigi mundu meira beiðast, en hann átti at réttu at hafa, ok fóru menn í milli. Um síðir gáfu bœndr upp samnaðinn, ok géngu til handa Haraldi konungi; þá gaf Haraldr til liðs sér lén ok veizlur lendum mönnum, en réttarbœtr bóndum, þeim er í lið snerust með honum. Eptir þat samnaðist mikit fólk til Haralds konungs; fór hann austan um Víkina, ok gaf góðan frið öllum mönnum, nema mönnum Magnús konungs, þá lét hann ræna eða drepa, hvar sem hann stóð þá. Ok er hann kom austan til Sarpsborgar, þá tók hann þar 2 lenda menn Magnús konungs, Ásbjörn ok Nereið, bróður hans, ok bauð þeim kost, at annan skyldi hengja, en öðrum steypa í forsinn Sarp, ok bað þá sjálfa kjósast at. Ásbjörn kaus at fara í Sarp, því at hann var ellri, en sá þótti dauðinn hinn grimmligri, ok var svá gert. Þess getr Haldórr skvaldri:
Ásbjörn varð sá er orðum
illa hélt við stilli,
gramr fœðir val víða
vígs, í Sarp at stíga.
Nereið lét gramr á grimman
grandmeið Sigars fjánda,
húsþinga galt, hengja,
hrannbáls glötuðr mála.
Eptir þat fór Haraldr konungr norðr til Túnsbergs, ok var þar vel við honum tekit; samnaðist ok til hans herr mikill.
Magnús konungr sat í Björgyn ok spurði þessi tíðindi. Þá lét hann kalla á tal við sik alla höfðingja, þá er váru í bœnum, ok spurði ráðs, hvernug með skyldi fara. Þá svarar Sigurðr Sigurðarson: Hér kann ek gott ráð til leggja; láti þér skipa skútu með góðum drengjum, ok fá til at stýra mik eða annan lendan mann, at fara á fund Haralds konungs, frænda þíns, at bjóða honum sættir, eptir því sem réttlátir menn gera í milli ykkar, þeir sem eru í landinu, ok þat at hann skal hafa ríki hálft við yðr; ok þykki mér líkligt með orðafulltingi góðra manna, at Haraldr konungr þekkist þetta boð, ok verði þá sætt milli yðar. Þá svaraði Magnús konungr: Eigi vil ek þenna kost, eða hvat stoðar þá þat, er vér unnum alt ríkit undir oss í haust, ef vér skulum nú miðla hálft ríkit; ok gefit þar til annat ráð. Þá svarar Sigurðr Sigurðarson: Svá sýnist mér, herra! sem lendir menn þínir setist nú heima ok vili eigi koma til þín, þeir er í haust báðu þik heimleyfis; gerðir þú þá mjök móti mínum ráðum, er þú dreifðir þá svá mjök því fjölmenni, er vér höfðum; því at ek þóttumst vita, at þeir Haraldr konungr mundu leita aptr í Víkina, þegar er þeir spyrði, at þar væri höfðingjalaust. Nú er til annat ráð, ok er þat ilt, ok kann þó vera at hlýði; ger til gesti þína ok annat lið með þeim; lát fara heim at þeim lendum mönnum ok drepa þá, er nú vilja eigi við skipast nauðsyn þína, en gef eignir þeirra þeim nökkurum, er yðr eru øruggir, þótt áðr sé eigi mikils virðir; látit þá keyra upp fólkit, hafit eigi síðr illa menn en góða, farit síðan austr í móti Haraldi með því liði, er þér fáit ok berizt. Konungr svarar: Úvinsælt mun þat verða at láta drepa mart stórmenni, en hefja upp lítilmenni; hafa þeir opt eigi síðr brugðizt, en verr skipat landit; vil ek enn heyra fleiri ráð þín. Sigurðr svarar: Vandast mér nú ráðagerðirnar, er þú vill eigi sættast ok eigi berjast; förum vér þá norðr til Þrándheims, þannug sem landsmegin er mest fyrir oss, ok tökum lið þat alt um leið, er vér fám; kann þá vera, at þeim Elfargrímum leiðist at rekast eptir oss. Konungr svarar: Eigi vil ek flýja fyrir þeim, er vér eltum í sumar; ok ráð mér betra ráð. Þá stóð Sigurðr upp, ok bjóst brott at ganga ok mælti: Ek skal þá ráða þér þat ráð, er ek sé, at þú vill hafa ok framgengt mun verða; sit hér í Björgyn, þar til er Haraldr kemr með múga hers, ok munut þá annathvárt verða þola bana eða skömm. Ok var Sigurðr ekki lengr á þessu tali.
Haraldr konungr fór austan með landi ok hafði allmikinn her. Var þessi vetr kallaðr múgavetr. Haraldr konungr kom til Björgynjar jólaaptan, ok lagði liðinu í Flóruvága, ok vildi eigi berjast um jólin fyrir helgi sakir. En Magnús konungr lét búast við í bœnum. Hann lét reisa valslöngu út í Hólmi, ok hann lét gera járnrekendr, ok sumt af viðum, ok leggja um þveran váginn yfir frá konungsgarði til Norðness ok til Munkabryggju. Hann lét slá herspora ok kasta yfir á Jónsvöllu, ok eigi meir en 3 daga var heilagt haldit um jólin, at eigi væri smíðat. En affaradag jólanna þá lét Haraldr konungr blása til brautlögu liðinu; níu hundruð manna höfðu samnazt til Haralds konungs um jólin.
Haraldr konungr hét á hinn helga Ólaf konung til sigrs sér, at láta Ólafskirkju gera þar í bœnum með sínum eins kostnaði. Magnús konungr setti fylking sína út í Kristskirkjugarði, en Haraldr konungr reri fyrst at Norðnesi. En er þeir Magnús konungr sá þat, sneru þeir inn í bœinn, ok inn í vágsbotn. En er þeir fóru inn um strætit, þá hljópu margir bœjarmenn inn í garða ok til heimilis síns, en þeir er yfir géngu á völluna, hljópu á hersporana. Þá sá þeir Magnús konungr, at Haraldr konungr hafði róit öllu liðinu yfir í Hegravík, ok géngu þar upp á bakka fyrir ofan bœinn; þá sneri Magnús konungr út eptir stræti, flýði þá liðit frá honum, sumt í fjallit upp, sumt upp um Nunnusetr, sumt í kirkjur, eða falst í öðrum stöðum. Magnús konungr gékk út á skip sitt, en þeim var engi kostr í brott at fara, því at járnrekendr gættu fyrir utan. Fylgði ok fátt manna konungi; váru þeir fyrir því til enskis fœrir. Svá segir Einarr Skúlason í Haraldsdrápu:
Luku vág, viku,
vara kostr fara
brýns Björgynjar
braut háskrautum.
Litlu síðar kómu menn Haralds konungs út á skipin; var þá handtekinn Magnús konungr; en hann sat aptr í fyrirrúmi á hásætiskistu, ok með honum Hákon faukr, móðurbróðir hans, hinn vænsti maðr ok kallaðr eigi vitr; en Ívarr Özurarson ok margir aðrir vinir hans váru þá handteknir, en sumir þegar drepnir.
Haraldr konungr átti þá stefnur við ráðuneyti sitt, ok beiddi þá ráðagerðar með sér, ok at lyktum þessarrar stefnu féngust þeir orskurðir, at taka Magnús svá frá ríki, at hann mætti eigi kallast konungr þaðan í frá. Var hann þá seldr í hendr konungs þrælum, en þeir veittu honum meizlur, stungu út augu hans, ok hjoggu af honum annan fót, en síðarst var hann geldr. Ívarr Özurarson var blindaðr, Hákon faukr var drepinn. Eptir þetta lagðist land alt undir ríki Haralds konungs. Gerðist þá mjök eptirleitat, hverir mestir höfðu verit vinir Magnús konungs, eða hverir mest mundu vita féhirzlur hans eða gersimar. Krossinn helga hafði Magnús konungr haft með sér, síðan er Fyrileifar orrosta hafði verit, ok vildi hann ekki til segja, hvar þá var kominn. Reinaldr byskup í Stafangri var enskr, ok fégjarn mjök kallaðr; hann var kærr vin Magnús konungs, ok þótti mönnum þat líkligt, at honum mundi fengin til varðveizlu stórfé ok dýrgripir; váru menn sendir eptir honum ok kom hann til Björgynjar; váru þá kensl þessi borin á hendr honum, en hann synjaði, ok bauð skírslur fyrir. Haraldr konungr vildi ekki þat; hann lagði á byskup at gjalda sér 15 merkr gulls. Byskup sagði, at hann vill eigi svá vesla stað sinn, vill heldr hætta lífi sínu. Síðan hengðu þeir Reinald byskup út í Hólmi við valslönguna. En er hann gékk til gálgans, hristi hann bótann af fœti sér ok mælti, ok sór um: Eigi veit ek meira fé Magnús konungs, en þat sem þar er í bótanum. Þar var í einn gullhringr. Reinaldr byskup var jarðaðr í Norðnesi at Mikjálskirkju, ok var þetta verk mjök lastat. Síðan var Haraldr einn konungr yfir Noregi, meðan hann lifði.
Fim vetrum eptir andlát Sigurðar konungs urðu tíðindi mikil í Konungahellu. Þeir váru þar þá sýslumenn: Guthormr, sonr Haralds flettis, ok Sæmundr húsfreyja. Hann átti Ingibjörgu, dóttur Andres prests Brúnssonar. Þeirra synir váru þeir Páll flipr ok Gunni físs. Ásmundr hét son Sæmundar laungetinn. Andres Brúnsson var mikill merkismaðr; hann söng at Krosskirkju. Solveig hét kona hans. Með þeim var þá at fóstri ok uppfœzlu Jón Loptsson, ok var 11 vetra gamall. Loptr prestr Sæmundarson, faðir Jóns, var ok þar. Dóttir Andres prests ok Solveigar hét Helga, er Einarr átti. Það barst at í Konungahellu dróttinsnótt hina næstu eptir páskaviku, at gnýr varð mikill úti á strætum um allan bœinn, sem þá er konungr fór með alla hirð sína, ok hundar létu svá illa, at eigi mátti varðveita, ok brutust út. En allir er út kómu, urðu galnir ok bitu alt þat, er fyrir varð, menn eða fénað; en alt þat er bitit var ok blóðit kom á, þá œrðist, ok alt þat er hafanda var, lét burð sinn ok œrðist. Þessi menning var náliga hverja nótt frá páskum ok til uppstigningardags. Mennirnir óttuðust mjök undr þessi, ok réðust margir í brott ok seldu garða sína, fóru í herað eða í aðra kaupstaði, ok þótti þeim öllum þat mest vert, er vitrastir váru, ok hræddust þat, sem var, at þetta mundi vera fyrir miklum stórtíðindum, þeim er þá váru eigi fram komin. En Andres prestr talaði þá langt ok snjalt hvítsunnudag, ok veik hann svá til lykta rœðu sinni, at hann rœddi um vanda bœjarmanna, ok bað menn herða hugi sína ok eyða eigi þann hinn dýrliga stað, hafa heldr gæzlu yfir sér, ok ætla ráð sitt, ok gæta sín við öllu því, er við mætti komast, við eldi eða úfriði, ok biðja sér miskunnar til guðs.
Or bœnum bjoggust 13 byrðingar ok ætluðu til Björgynjar, ok týndust 11 með mönnum ok fé ok öllu því, er á var, en hinn 12ta braut, ok héldust mennirnir, en féit týndist. Þá fór Loptr prestr norðr til Björgynjar með alt sitt, ok hélt hann heilu. Lafranzvöku dag týndust byrðingarnir. Eiríkr Danakonungr ok Özurr erkibyskup sendu orð báðir til Konungahellu, ok báðu þá varast um stað sinn, sögðu, at Vindr hefði úti her mikinn, ok herjuðu víða á kristna menn ok höfðu jafnan sigr. Bœjarmenn lögðu oflítinn hug á sitt mál, afrœktust ok úmintust þess at meir, er lengra leið frá þeirri ógn, er yfir þá hafði komit. Lafranzvöku dag, þá er talat var fyrir hámessu, kom Rettiburr Vindakonungr til Konungahellu, ok hafði hálft sétta hundrað Vindasnekkjur, en á hverri snekkju váru menn 44 ok 2 hestar. Dunimiz hét systurson konungs, en Uniburr hét höfðingi einn, er réð fyrir miklu liði. Þeir tveir höfðingjar reru upp með herinum sumum eystri kvísl um Hísing, ok kómu svá ofan at bœnum, en sumu liðinu lögðu þeir upp vestri kvísl til bœjarins. Þeir lögðu at landi út við stikin, ok létu þar upp hestaliðit, ok riðu þar um Brattsás, ok svá upp um bœinn. Einarr Andresmágr bar þessi tíðindi upp til Kastalakirkju, því at þar var bœjarlýðrinn, ok hafði sótt til hámessu. Ok kom Einarr þá, er Andres prestr talaði. Einarr sagði mönnum, at herr fór at bœnum með fjölda herskipa, en sumt liðit reið ofan um Brattsás. Þá mæltu margir, at þar mundi vera Eiríkr Danakonungr, ok væntu menn sér griða af honum. Þá hljóp fólkit alt ofan í bœinn til fjár síns, ok vápnaðist ok gékk ofan á bryggjur; sá þá þegar, at úfriðr var ok úflýjandi herr. Austrfararskip 9 flutu í ánni fyrir bryggjum, er kaupmenn áttu. Vindr lögðu þar fyrst at, ok börðust við kaupmennina. Kaupmenn vápnuðust, ok vörðust lengi vel ok drengiliga. Varð þar orrosta hörð, áðr kaupmenn yrði unnir. Í þeirri hríð létu Vindr hálft annat hundrað skipa at öllu liði. Þá er bardaginn var sem mestr, stóðu bœjarmenn á bryggjum, ok skutu á heiðingja. En er orrosta rénaði, þá flýðu bœjarmenn upp í bæinn, ok síðan til kastalans alt fólk, ok höfðu menn með sér dýrgripi sína ok alt fé, þat er með mátti komast. Solveig ok dœtr hennar ok 2 konur aðrar géngu upp á land. Þá er Vindr höfðu kaupskipin unnit, géngu þeir á land ok könnuðu lið sitt, ok birtist þá skaði þeirra. Hljópu þeir sumir í bœinn, en sumir á kaupskipin, ok tóku fé alt, þat er þeir vildu með sér hafa. Því næst lögðu þeir eld í bœinn, ok brendu hann allan, ok svá skipin. Eptir þat sóttu þeir öllu liðinu at kastalanum, ok skipuðu til atsóknar.
Rettiburr konungr lét bjóða þeim, er í kastalanum váru, at ganga út ok hafa lífsgrið með vápnum ok klæðum ok gulli. En alllir œptu at móti, ok géngu út á borgina, sumir skutu, sumir grýttu, sumir skutu staurum, ok varð þá mikil orrosta; féll þá af hvárumtveggjum, ok miklu fleira af Vindum. Solveig kom upp á bœ þann, er heita Sólbjargir, ok sagði þar tíðindin. Þá var skorin herör ok send til Skúrbága; þar var samburðaröl nökkut ok mart manna. Þar var sá bóndi, er hét Ölvir mikilmunnr; hann hljóp upp þegar, ok tók skjöld ok hjálm ok mikla öxi í hönd sér, ok mælti: Stöndum upp, góðir drengir! ok takit vápn yður, ok förum til liðveizlu við bœjarmenn, því at þat mun skömm þykkja hverjum manni, er þat spyrr, at vér sitjum hér ok kýlum öl, en góðir drengir skulu leggja líf sitt í hættu í bœnum fyrir várar sakir. Margir svöruðu ok mæltu í mót, sögðu, at þeir mundu týna sér, en koma bæjarmönnum at engu liði. Þá hljóp Ölvir upp ok mælti: Þótt allir dveljist eptir aðrir, þá skal ek þó fara einn samt, ok láta skulu heiðingjar einn eða tvá fyrir mik, áðr en ek falla. Hleypr ofan til bœjarins. Menn fara eptir honum, ok vildu sjá ferð hans, ok svá ef honum mætti nökkut við hjálpa. En er hann kom svá nær kastalanum, at heiðnir menn sá hann, þá hljópu í mót honum átta menn alvápnaðir. En er þeir mœttust, hljópu heiðnir menn umhverfis hann. Ölvir reiddi upp öxina, ok laust fremri hyrnu undir kverk þeim, er á bak honum stóð, svá at sundr sneið kjálkann ok barkann, ok féll sá opinn á bak aptr. Þá reiddi hann fram öxina fyrir sik, ok høggr annan í höfuðit, ok klauf þann í herðar niðr. Síðan skutust þeir á, ok drap hann þá enn tvá, ok varð sjálfr sárr mjök. En þeir fjórir, er eptir váru, flýðu þá. Ölvir rann eptir þeim, en díki nökkut var fyrir þeim; 2 hinir heiðnu hljópu þar í, ok drap Ölvir þá báða; stóð hann þá ok fastr í díkinu. En 2 heiðingjar kómust undan af þeim átta. Þeir menn, er fylgt höfðu Ölvi, tóku hann ok fluttu aptr með sér til Skúrbága, ok varð hann grœddr at heilu; ok er þat mál manna, at eigi hafi maðr farit drengilegri ferð. Lendir menn tveir, Sigurðr Gyrðarson, bróðir Philippus, ok Sigarðr, kómu með 6 hundruð manna til Skúrbága, ok hvarf Sigurðr aptr með 4 hundruð manna, ok þótti síðan lítils verðr, ok lifði skamma stund. Sigarðr fór með 2 hundruð manna til bœjarins, ok barðist þar við heiðna menn, ok féll þar með öllu liði sínu. Vindr sóttu kastalann, en konungr ok stýrimenn stóðu fyrir utan bardagann. Í einhverjum stað, þar er Vindr stóðu, var einn maðr, er skaut af boga, ok mann til bana með hverri ör; tveir menn stóðu fyrir honum með skjöldu ok hlýfðu honum. Þá mælti Sæmundr við Ásmund, son sinn, at þeir skyldu skjóta at skytanum báðir senn: en ek mun skjóta at þeim, er skjöldinn berr. Hann gerði svá, en sá skaut skildinum fyrir sik. Þá skaut Ásmundr milli skjaldanna, ok kom örin í enni skytanum, svá at út kom í hnakkann, ok féll sá dauðr á bak aptr. En er Vindr sá þat, þá ýldu þeir allir sem hundar eða vargar. Þá lét Rettiburr konungr kalla til þeirra ok bjóða þeim grið; en þeir neituðu því. Síðan veittu heiðingjar harða atsókn. Þá var sá einn af heiðnum mönnum, er svá nær gékk, at alt gékk at kastalahurðinni, ok lagði sverði þann mann, er fyrir innan stóð hurðina, en menn báru at honum skot ok grjót, ok var hann hlífðarlauss, en svá var hann fjölkunnigr, at ekki vápn festi á honum. Þá tók Andres prestr vígðan eld ok signaði, ok skar tundr ok lagði í eld; ok setti á örvarodd, ok fékk Ásmundi. En hann skaut þessi ör at hinum fjölkunnga manni, ok beit þetta skot svá, at honum vann at fullu, ok féll hann dauðr á jörð. Þá létu heiðingjar illiliga enn sem fyrr, ýldu ok gnístu. Gékk þá alt fólk til konungs; þótti kristnum mönnum þá sem væri til ráðs, at þeir mundu undan leita. Þá skildi túlkr, sá er kunni vindversku, hvat höfðingi sá mælti, er Uniburr er nefndr; hann mælti svá: Þetta fólk er atalt ok ilt viðskiptis, ok þótt vér tœkim alt þat fé, er í þessum stað er, þá mætti vér gefa til annat fé jafnmikit, at vér hefðim eigi komit hér, svá höfum vér mikit lið látit ok marga höfðingja. Ok fyrst í dag, er vér tókum at berjast við kastalann, þá höfðu þeir til varnar skot ok spjót; því næst börðu þeir oss með grjóti, ok nú berja þeir oss með keflivölum sem hunda; sé ek fyrir því, at þeirra föng þverra til varnar, ok skulum vér enn gera þeim harða hríð, ok freistum þeirra. En svá var, sem hann sagði, at þá skutu þeir staurum, en í fyrstu hríð höfðu þeir borit úvarliga skotvápn ok grjót. En er kristnir menn sá, at minkaðist fjöldi af staurunum, hjoggu þeir í tvau hvern staurinn. En heiðingjar sóttu at þeim ok gerðu harða hríð, ok hvíldust í milli. Gerðust nú hvárirtveggju móðir ok sárir. Ok í einnihverri hvíld þá lét konungr enn bjóða þeim grið, at þeir skyldu hafa vápn sín ok klæði, ok þat er þeir bæri sjálfir út af kastalann. Þá var fallinn Sæmundr húsfreyja, ok var þat ráð manna, þeirra er eptir váru, at gefa upp kastalann ok sjálfa sik í vald heiðinna manna, ok var þat hit úsnjallasta ráð, fyrir því at heiðingjar efndu eigi orð sín, tóku alla menn, karla ok konur ok börn, drápu mart, alt þat er sárt var ok ungt, ok þeim þótti ilt at flytja eptir sér; þeir tóku alt fé, þat er þar var í kastalanum; þeir géngu inn í Krosskirkju ok ræntu hana at öllu skrúði sínu. Andres prestr gaf Rettiburr konungi refði silfrbúit ok gylt, en Dunimiz, systursyni hans, fingrgull; fyrir því þóttust þeir vita, at hann mundi vera nökkurr ráðamaðr í staðinum, ok virtu hann meira en aðra menn. Þeir tóku krossinn helga ok höfðu braut; þá tóku þeir ok tabuluna, er stóð fyrir altarinu, er Sigurðr konungr hafði gera látit í Grikklandi ok haft í land, þeir lögðu hana niðr á gráðuna fyrir altarit. Þá géngu þeir út or kirkjunni. Þá mælti konungr: Þetta hús hefir verit búit með ást mikilli við þann guð, er þetta hús á; ok svá lízt mér, sem gætt muni lítt hafa verit til staðarins eða hússins, því at ek sé, at guð er reiðr þeim er varðveita. Rettiburr konungr gaf Andrési presti kirkjuna ok skrínit, krossinn helga, bókina plenarium, ok klerka fjóra. En heiðnir menn brendu kirkjuna ok öll húsin, þau er þar í kastalanum váru. En sá eldr, er þeir höfðu tendrat í kirkjunni, sloknaði tysvar; þá hjoggu þeir ofan kirkjuna, tók þá at loga innan öll, ok brann sem önnur hús. Þá fóru heiðingjar til skipa sinna með herfangit, ok könnuðu lið sitt, en er þeir sá skaða sinn, þá tóku þeir at herfangi alt fólkit ok skiptu milli skipanna. Þá fóru þeir Andres prestr á konungsskipit með krossinn helga; þá kom ótti yfir heiðingja af þeirri bending, er yfir konungsskipit kom hiti svá mikill, at allir þeir þóttust nær brenna. Konungr bað túlkinn spyrja prest, hví svá varð. Hann sagði, at almáttigr guð, sá er kristnir menn trúðu á, sendi þeim mark reiði sinnar, er þeir dirfðust þess, att hafa með höndum hans píslarmark, þeir er eigi vilja trúa á skapara sinn: ok svá mikill kraptr fylgir krossinum, at opt hafa orðit fyrr þvílíkar jartegnir yfir heiðnum mönnum, þá er þeir höfðu hann með höndum, ok sumar enn berari. Konungr lét skjóta á skipbátinn kennimönnum, ok bar Andres prestr krossinn helga í fangi sér. Þeir leiddu bátinn fram með endilöngu skipinu ok fram fyrir barðit, ok aptr með öðru borði til lyptingar, skutu síðan við forkum ok hrundu bátinum inn at bryggjunum. Síðan fór Andres prestr með krossinn um nóttina til Sólbjarga, ok var bæði hregg ok rota. Andres flutti krossinn til góðrar varðveizlu. Rettiburr konungr ok hans lið, þat er eptir var, fór í brott ok aptr til Vindlands, ok mart þat fólk, er tekit hafði verit í Konungahellu; var lengi síðan í Vindlandi í þján, en þeir er út váru leystir ok aptr kómu í Noreg til óðala sinna, urðu allir at minna þrifnaði. Kaupstaðrinn í Konungahellu hefir aldregi fengit slíka uppreist sem áðr var.
Magnús, er blindaðr hafði verit, fór síðan í Niðarós, ok gaf sik í klaustr, ok tók við munkaklæðum. Þá var skeytt þannug Hernes mikla á Frostu í próventu hans. En Haraldr réð þá einn landi eptir um vetrinn, ok gaf öllum mönnum sættir, er hafa vildu, tók þá marga menn til hirðvistar, er með Magnúsi höfðu verit. Einarr Skúlason segir svá, at Haraldr konungr átti tvær orrostur í Danmörk, aðra við Hveðn, en aðra við Hlésey:
Útryggum léztu eggjar,
eljunþrár, und hári
Hveðn á höldum roðnar,
hrafns munnlituðr! þunnar.
Ok enn þetta:
Áttut sókn við sléttan,
serkrjóðr Hárs, merki,
harðr, þar er hregg um virðum,
Hléseyjar þröm, blésu.
Haraldr konungr gilli var allra manna mildastr. Þat er sagt, at á hans dögum kom af Íslandi til byskupsvígslu Magnús Einarsson, ok var konungr ágætliga vel til hans ok veitti honum mikinn sóma. En er byskup var út búinn ok skipit albúit, gékk hann í höllina, er konungr drakk, ok kvaddi hann dýrliga ok fagnaði honum; konungr tók vel við honum ok blýðliga. Dróttning sat hjá konunginum. Þá mælti konungr: Herra byskup! eru þér nú búnir í brott? Hann sagði, at svá væri. Konungr mælti: Ekki hittir þú nú í tíma til, er þér kómut, er borðin váru uppi; nú er ekki til at gefa yðr, svá virðulig sem skyldi; eða hvat et til at gefa byskupi? Féhirðirinn svarar: Upp ætlum vér nú gefnar gersimar. Konungr mælti: Til er borðkerit hérna, þigg þat, byskup! fé er hér í. Byskup þakkaði honum sinn sóma. Þá mælti dróttning: Far heill ok sæll, herra byskup! Konungr mælti til hennar: Far heill ok sæll, herra byskup! hverja heyrðir þú göfga konu slíkt mæla við byskup sinn ok gefa honum ekki? Hon svarar: Hvat er nú til, herra? Konungr mælti: Til er hœgindit undir þér. Síðan var þat tekit, ok var skorit um pell, ok (var þat) hinn dýrligsti hlutr. Ok er byskup veik í brott, þá lét konungr taka undan sér hœgindit, ok mælti: Lengi hafa þau saman verit. Síðan fór byskup á brott, ok kom út til Íslands til stóls síns, ok var þá rœtt um, hvat af borðkerinu skyldi gera, þess er konungi gegndi bezt. Spurði byskup ráðs eptir, ok mæltu menn, at selt mundi, ok gefit fátœkum mönnum verðit. Þá mælti byskup: Annat ráð vil ek taka; gera skal af kalek hér at staðinum, ok vil ek svá mæla fyrir. Njóti hann, ok vilda ek síðan, at þeir hinir helgu menn allir, er hér eru af helgir dómar í þessi kirkju hinni helgu, léti hann hvert sinn njóta, er yfir honum er messa sungin. Ok sá kalekr er þar síðan at staðnum í Skálaholti, ok af pellinum, er yfir váru dregin hœgendin, er konungr gaf honum, eru nú gervar fyrirsöngskápr, er þar eru í Skálaholti. Í þessum hlut má marka stórlyndi Haralds konungs ok mörgu öðru, þó at hér sé fátt ritat af.
Sigurðr er maðr nefndr, er upp fœddist í Noregi; hann var kallaðr son Aðalbrikts prests. Móðir Sigurðar var Þóra, dóttir Saxa í Vík, systir Sigríðar, móður þeirra Ólafs konungs Magnússonar ok Kára konungsbróður, er átti Borghildi, dóttur Dags Eilífssonar. Synir þeirra váru þeir Sigurðr á Austrátt ok Dagr. Synir Sigurðar váru Jón á Austrátt, Þorsteinn ok Andres daufi. Jón átti Sigríði, systur Inga konungs ok Skúla hertoga. Sigurðr var í barnœsku settr til bókar, ok varð hann klerkr ok vígðr til djákns. En er hann gerðist fullkominn at aldri ok afli, þá var hann allra manna vaskligastr ok sterkastr, mikill maðr, ok á alla atgervi var hann umfram alla jafnaldra sína, ok náliga hvern annan í Noregi. Sigurðr var snimma ofsamaðr mikill ok úeirarmaðr; hann var kallaðr slembidjákn. Manna var hann fríðastr sýnum, heldr þunnhárr, ok þó vel hærðr. Þá kom þat upp fyrir Sigurð, at móðir hans sagði, at Magnús konungr berfœttr var faðir hans; ok þegar er hann réð sjálfr háttum sínum, þá afrœktist hann klerkasiðu, fór þá af landi brott. Í þeim ferðum dvaldist hann langa hríð. Þá byrjaði hann ferð sína út til Jórsala, ok kom til Jórdanar, ok sótti helga dóma, svá sem pálmurum er títt. Ok er hann kom aptr, þá dvaldist hann í kaupferðum. Einn vetr var hann staddr nökkura hríð í Orkneyjum; hann var með Haraldi jarli at falli Þorkels fóstra Sumarliðasonar. Sigurðr var ok uppi á Skotlandi með Davíð Skotakonungi; var hann þar virðr mikils. Síðan fór Sigurðr til Danmerkr, ok var þat hans sögn ok hans manna, at þar hefði hann flutt skírslur til faðernis sér, ok bar svá, at hann var son Magnús konungs, ok væri þar við 5 byskupar. Svá segir Ívarr Ingimundarson í Sigurðarbelki:
Gerðu skírslur
um skjöldungs kyn
fim byskupar
þeir er framast þóttu.
Svá bar raunir
at ríks konungs þess
var hins milda
Magnús faðir.
Vinir Haralds konungs sögðu, at þat hefði verit svik ok lygi Dana.
Þat er sagt frá Sigurði slembi, at hann hafðist í kaupferðum nökkura vetr. Einn vetr var hann á Íslandi, ok var þann vetr með Þorgilsi Oddasyni í Saurbœ, ok vissu fáir, hverr hann var. Þat var um haustit, er sauðir váru reknir í rétt ok ætlaðir til skurðar, ok er þeir hendu sauðina, hljóp einn sauðrinn at honum Sigurði, sem hann leitaði þangat hjálpar. Sigurðr réttir at honum hönd, ok kippir út or réttini ok lætr hann hlaupa í fjallit upp, ok mælti: Eigi leita nú fleiri traustsins til vár, en at trausti skal þeim verða. Þat gerðist enn um vetrinn, at kona ein hafði tekit, ok varð Þorgils henni reiðr, ok vill refsa hana. Hon hljóp þar til hjálpar, sem Sigurðr var, ok hann setti hana hjá sér í pallin. Þorgils bað hann selja hana fram, ok segir hvat hon hefir gert; en Sigurðr bað henni friðar: er þó hefir hon mitt sótt, ok gefi henni upp sökina. Þorgils sagði, at hon skal víti fyrir taka. Ok er Sigurðr sá, at hann vill eigi heyra bœn hans, hleypr hann upp ok brá sverði, ok bað hann til sœkja. Ok er Þorgils sá þetta, at hann vildi vígi verja, leizt honum maðrinn með miklu yfirbragði, ok grunar hverr vera muni, ok lætr við berast at gera á hlut konunnar, ok gaf henni frið. Þar váru fleiri útlendir menn, ok hafði Sigurðr minst yfirlæti. Einn dag er Sigurðr kom í stofu, tefldi austmaðr við einn heimamann Þorgils, sá var skartsmaðr mikill ok barst á mikit. Austmaðrinn kallaði á Sigurð, at hann réði um taflit; hann sá, ok leizt honum farit. En sá maðr er tefldi við austmanninn, hafði sáran fót, ok þrútnaði tá hans ok vægði. Sigurðr sezt í pallinn ok tekr eitt strá ok dregr eptir gólfinu. En ketlingar hljópu eptir gólfinu; hann dregr æ fyrir þeim stráit, þar til er kemr yfir fót honum. En hann spratt upp ok kvað við, en taflit svarfast. Gera þeir nú þrætumál, hvárr hefði. Ok því er þessa getit, at Sigurðr þótti nær sér tekit hafa bragðit. Eigi vissu menn fyrr, at hann væri lærðr, en þváttdaginn fyrir páska, þá söng hann yfir vatni; ok æ þótti hann því meira verðr, er lengr hafði hann verit. Ok um sumarit eptir, áðr en þeir skildi, mælti Sigurðr, at Þorgils skyldi kunnliga senda menn til Sigurðar slembis. Þá svarar Þorgils: Hvat er þér at honum langt? Hann svarar: Ek em Sigurðr slembidjákn, son Magnús konungs berfœtts. Fór hann síðan utan.
Þá er Haraldr hafði verit konungr yfir Noregi 6 vetr, kom Sigurðr til Noregs, ok fór á fund Haralds konungs, bróður síns, hitti hann í Björgyn, gékk þegar á fund konungs, birti fyrir honum faðerni sitt ok beiddi konung taka við frændsemi sinni. Konungr veitti enga orskurði skjóta um þat mál, ok bar þetta fyrir vini sína, átti við þá tal ok stefnur. En af tali þeirra kom þat upp, at konungr bar sakir á hendr Sigurði um þat, er hann hafði verit at aftöku Þorkels fóstra fyrir vestan haf. Þorkell hafði fylgt Haraldi konungi til Noregs, þá fyrst er hann hafði komit til lands; hafði Þorkell verit hinn mesti vin Haralds konungs. Var þessu máli fylgt svá fast, at þar var Sigurði gefin fyrir dauðasök, ok með ráði lendra manna þá varð þetta svá, at eitt kveld síðarla géngu til gestir nökkurir, þar er Sigurðr var, ok kölluðu hann með sér ok tóku skútu nökkura ok reru brott frá bœnum með Sigurð ok suðr til Norðness. Sigurðr sat aptr á kistunni ok hugsaði sitt mál, ok grunaði, at þetta mundi vera svik. Hann var svá búinn, at hann hafði blár brœkr ok skyrtu ok möttul á tyglum at yfirhöfn. Hann sá niðr fyrir sik ok hafði hendr á möttulsböndunum; lét stundum af höfði sér, stundum lét hann á höfuð sér. En er þeir váru komnir fyrir nesit, váru þeir kátir ok drukknir, ok reru ákafliga ok ugðu fátt at sér. Þá stóð Sigurðr upp ok gékk til borðs, en tveir menn, þeir er til gæzlu váru fengnir með honum, stóðu upp ok géngu at borðinu, tóku möttulinn báðir ok héldu frá honum, sem títt er at gera við ríka menn. En er hann grunaði, at þeir héldi fleirum klæðum hans, þá greip hann sinni hendi hvárn þeirra, ok steyptist utanborðs með alla þá, en skútan rendi fram langt, ok varð þeim seint at víkja ok löng dvöl, áðr en þeir féngi sína menn tekit. En Sigurðr tók svá langt kaf í brott, at hann var fyrr á landi uppi, en þeir hefði snúit skipi sínu eptir honum. Sigurðr var allra manna fóthvatastr, ok stefnir hann á land upp, en konungsmenn fóru ok leituðu hans alla nótt, ok funnu hann eigi. Hann lagðist í bergskor nökkura; svalaði honum mjök, hann fór af brókunum, ok skar rauf á setgeiranum ok smeygði á sik ok tók út höndunum, ok hjálp svá lífi sínu at sinni. Konungsmenn fóru aptr ok máttu eigi leyna úförum sínum.
Sigurðr þóttist finna, at eigi mundi honum til hjálpar vera at leita á fund Haralds konungs, ok var þá í fylsknum alt haustit ok öndurðan vetr. Hann var í bœnum í Björgyn á laun með presti nökkurum, ok gildraði til, ef hann mætti verða skaðamaðr Haralds konungs, ok váru mjök margir menn í þessum ráðum með honum, ok þeir sumir, er þá váru hirðmenn ok herbergismenn Haralds konungs, en þeir höfðu fyrr verit hirðmenn Magnús konungs, váru þeir þá í kærleikum miklum við Harald konung, svá at æ var nökkurr af þessum sá, er sat yfir borði konungsins. Lúcíumessu at kveldi töluðust við tveir menn, er þar sátu; mælti annarr til konungs: Herra! nú höfum vit skotit orskurð þrætu okkarrar til yðarra orslita, ok höfum vit veðjat ask hunangs hvárr okkarr; ek segi þat, at þér munut liggja í nótt hjá Ingiríði dróttning, konu þinni, en hann segir, at þér munut liggja hjá Þóru Guthormsdóttur. Þá svaraði konungr hlæjandi, ok var mjök úvitandi, at þessi spurning væri með svá mikilli vél, ok sagði: Eigi muntu hljóta veðféit. Af því þóttust þeir vita, hvar hans var at vitja á þeirri nótt, en höfuðvörðr var þá haldinn fyrir því herbergi, er flestir hugðu at konungr væri inni ok dróttning svaf í.
Sigurðr slembidjákn ok nökkurir menn með honum kómu þar til herbergis, er konungr svaf, ok brutu upp hurðina ok géngu þar inn með brugðnum sverðum. Ívarr Kolbeinsson vann fyrst á Haraldi konungi. En konungr hafði drukkinn niðr lagzt ok svaf fast, ok vaknaði við þat, er menn vágu at honum, ok mælti í úvitinu: Sárt býr þú nú við mik, Þóra! Hon hljóp upp við ok mælti: Þeir búa sárt við þik, er verr vilja þér en ek. Lét Haraldr konungr þar líf sitt. En Sigurðr með sína menn gékk í brott. Lét hann þá kalla sér þá menn, er honum höfðu heitizt til föruneytis, ef hann féngi Harald konung tekit af lífdögum. Þá géngu þeir Sigurðr ok hans menn til skútu nökkurrar, ok skipuðust menn við árar ok reru út á váginn undir konungsgarð; tók þá at lýsa af degi. Þá stóð Sigurðr upp ok talaði við þá, er stóðu á konungsbryggjum, ok lýsti vígi Haralds konungs sér á hendr, ok beiddist af þeim viðrtöku, ok þess at þeir tœki hann til konungs, svá sem burðir hans váru til. Þá dreif þannug á bryggjurnar mart manna or konungsgarði, ok svöruðu allir sem einum munni mælti, sögðu, at þat skyldi aldri verða, at þeir veitti hlýðni ok þjónan þeim manni, er myrt hafði bróður sinn: en ef hann var eigi þinn bróðir, þá áttu enga ætt til at vera konungr. Þeir börðu saman vápnum sínum, dœmdu þá alla útlaga ok friðlausa. Þá var blásit konungslúðri ok stefnt saman öllum lendum mönnum ok hirðmönnum. En Sigurðr ok hans menn sá þann sinn kost hinn fegrsta, at verða í brottu; hann hélt þá á Norðrhörðaland ok átti þar þing við bœndr; géngu þeir undir hann ok gáfu honum konungsnafn. Þá fór hann inn í Sogn, ok átti þar þing við bœndr; var hann ok þar til konungs tekinn. Þá fór hann norðr í Fjörðu; var honum þar vel fagnat. Svá segir Ívarr Ingimundarson:
Tóku við mildum
Magnús syni
Hörðar ok Sygnir
at Harald fallinn.
Sórusk margir
menn á þingi
buðlungs syni
í bróður stað.
Haraldr konungr var jarðaðr í Kristskirkju hinni fornu.
Источник: Heimskringla eða Sögur Noregs konunga Snorra Sturlusonar. N. Linder og H. A. Haggson. Uppsala, W. Schultz, 1869–1872.
Текст с сайта Heimskringla