Saga Magnús konungs Erlingssonar

1. Upphaf Magnús konungs Erlingssonar.

Síðan er Erlingr varð þess víss, hver ráðagerð þeirra Hákonar var, þá sendi hann boð öllum höfðingjum, þeim er hann vissi, at trúnaðarvinir höfðu verit Inga konungs, ok svá hirðsveitinni ok handgengnum mönnum konungs, þeim er undan höfðu komizt, ok húskörlum Gregorii, ok gerði þeim stefnulag. En er þeir funnust ok áttu tal sitt þá réðst þat þegar, at þeir skyldu halda saman flokkinum, ok bundu þeir þat fastmælum milli sín. Síðan töluðu þeir þat, hvern þeir skyldu til konungs taka. Þá talaði Erlingr skakki, leitaði, ef þat væri ráð höfðingja eða annarra ríkismanna, at tekinn væri til konungs son Símonar skálps, dótturson Haralds konungs gilla, en Jón Hallkelsson byndist fyrir flokkinn. Jón mæltist undan. Var þá leitat við Nikolás Skjaldvararson, systurson Magnús konungs berfœtts, ef hann vildi gerast höfðingi fyrir flokkinum. Hann svaraði á þá lund, at þat væri hans ráð, at taka þann til konungs, er af konungaætt væri kominn, en þann til ráða fyrir flokkinn, er vænn væri til vits; lét mundu betra verða til liðs. Þá var leitat við Árna konungsmág, ef hann vildi láta taka til konungs nökkurn sona sinna, brœðra Inga konungs. Hann svaraði því, at son Kristínar, dótturson Sigurðar konungs, væri bezt ættborinn til konungdóms í Noregi: er þar, segir hann, sá maðr til forráða með honum, er skylda berr til at vera forsjámaðr fyrir honum ok ríkinu, er Erlingr er faðir hans, maðr vitr, harðráðr, ok reyndr mjök í orrostum ok landráðamaðr góðr; mun hann eigi skorta til þessa ráðs framkvæmd, ef hamingja fylgir. Tóku margir vel undir þetta ráð. Erlingr svarar: Svá heyrist mér til, sem þeir sé flestir, er þessa máls er leitat við, er heldr fœrist undan at taka upp vandann. Nú sýnist mér jafnvíst, þótt vér hefim þetta mál, hvárt heldr er, at tignin fæst þeim, er fyrir beitist flokkinum, eða verðr hinn veg, sem áðr hefir nú mjök mörgum farit, þeim er slík stórræði hafa upptekit, at fyrir þat hafa týnt allri eigunni, ok þar með lífinu. En ef framgangrinn verðr at þessu máli, þá má vera, at þeir sé nökkurir, er vildi þenna kost hafa tekit; mun sá þess þurfa, er gengr í þenna vanda, at setja ramligar skorður við, at eigi sæti hann þá mótgangi eða fjándskap af þeim, er nú eru í þessu ráði. Allir játtu því, at gera þetta samband með fullum trúnaði. Erlingr mælti: Þat er frá mér at segja, at næst þykki mér þat bana mínum, at þjóna Hákoni; ok þótt mér þykki þetta hit háskasamligsta, þá vil ek heldr til þess hætta, at láta yðr fyrir sjá; ok mun ek taka við forráðum flokksins, ef þat er allra yðarra ráð ok fýsi, ok vilit ér allir binda þetta með svardögum. Allir játtu því, ok var á þeirri stefnu þat ráðit, at þeir skyldu Magnús Erlingsson til konungs taka. Síðan áttu þeir þing í bœnum, ok á því þingi var Magnús til konungs tekinn yfir land alt. Þá var hann 5 vetra gamall. Síðan géngu til handa honum allir menn, þeir er þar váru, er handgengnir höfðu verit Inga konungi, ok hafði hverr þeirra slíkar nafnbœtr, sem áðr hafði haft með Inga konungi.

2. Ferð Magnús konungs til Danmerkr.

Erlingr skakki byrjaði ferð sína ok réð sér til skipa, ok hafði með sér Magnús konung ok alla handgengna menn, þá er þar váru. Þar var í för Árni konungsmágr ok Ingiríðr, móðir Inga konungs, ok synir hennar tveir ok Jón kutiza, son Sigurðar storks, ok húskarlar Erlings, ok svá þeir er verit höfðu húskarlar Gregorii, ok höfðu alls 10 skip. Þeir fóru suðr til Danmerkr á fund Valdimars konungs ok þeirra Búriz Heinrekssonar, bróður Inga konungs. Valdimarr konungr var frændi skyldr Magnús konungs. Þær váru systur, dœtr Haralds konungs or Görðum austan — hann var son Valdimars Jarizleifssonar — Ingibjörg, móðir Valdimars konungs, ok Málmfríðr, móðir Kristínar, móður Magnús konungs. Valdimarr konungr tók vel við þeim, ok váru þeir Erlingr löngum á stefnum ok ráðagerðum, ok kom þat upp af tali þeirra, at Valdimarr konungr skyldi veita styrk Magnúsi konungi allan af sínu ríki, þann er hann þyrfti til þess at eignast Noreg, ok halda síðan; en Valdimarr skyldi hafa þat ríki í Noregi, sem haft höfðu hinir fyrri frændr hans, Haraldr Gormsson ok Sveinn tjúguskegg, Víkina alla norðr til Rýgjarbits. Var þessi ráðagerð bundin eiðum ok einkamálum. Síðan búa þeir Erlingr ferð sína af Danmörk ok sigldu út af Vendilskaga.

3. Orrosta í Túnsbergi.

Hákon konungr fór þegar um várit eptir páskir norðr til Þrándheims; hann hafði þá skip öll, þau er átt hafði Ingi konungr. Hákon átti þing í bœnum í kaupangi ok var hann þar til konungs tekinn um alt land. Þá gaf hann Sigurði af Reyri jarldóm, ok var hann þar til jarls tekinn. Síðan fóru þeir Hákon aptr suðr, ok alt í Vík austr; fór konungr til Túnsbergs, en sendi Sigurð jarl austr í Konungahellu at verja land með sumu liðinu, ef Erlingr kœmi sunnan. Þeir Erlingr kómu at Ögðum, ok héldu þegar norðr til Björgynjar; þeir drápu þar Árna brigðarskalla, sýslumann Hákonar konungs, ok fóru aptr austr þaðan til móts við Hákon konung. En Sigurðr jarl hafði ekki orðit varr við sunnanferðina Erlings, ok var hann þá enn austr við Elfi, en Hákon konungr var í Túnsbergi. Erlingr lagði við Hrossanes, ok lá þar nökkurar nætr. Hákon konungr bjóst við í bœnum. Erlingr lagði at bœnum, þeir tóku byrðing einn ok hlóðu með viði ok hálmi, ok lögðu í eld, en veðrit stóð upp í bœinn, ok rak byrðinginn at bœnum. Hann lét bera kaðla tvá á byrðinginn ok tengja við skútur tvær, lét róa svá eptir, sem byrðinginn rak fyrir. En er eldrinn var mjök kominn inn at bœnum, þá héldu þeir köðlum, er á skútunum váru, svá at eigi mátti bœrinn brenna. Reyk lagði svá þykt í bœinn, at ekki sá af bryggjunum, þar sem fylking konungs stóð. Síðan lagði Erlingr öllu liðinu utan eptir á veðrit eldinum, ok skutu upp á þá. En er bœjarmenn sá, at eldrinn nálgaðist hús þeirra, ok margir urðu sárir af skotum, þá gerðu þeir ráð sitt, ok sendu Hróald prest langtölu út á fund Erlings, at taka sér grið ok bœnum af Erlingi, ok rufu fylking konungs, þá er Hróaldr sagði þeim, at griðin váru tekin. En er bœjarmanna lið var brott farit, þá þyntist lið á bryggjunum; eggjuðu þá sumir Hákonar menn, at við skyldi taka, en Önundr Símonarson sagði svá, er þá hafði mest ráð fyrir liðinu: Eigi mun ek berjast til ríkis Sigurði jarli, en hann sé hvergi nær. Síðan flýði Önundr, ok þá alt lið með konungi, ok fóru upp á land, ok féll þar mjök mart manna af Hákonar liði. Svá var þá kveðit:

Önundr kvaðsk eigi mundu
við orrostu kosta,
fyrr en sunnan sigldi
Sigurðr jarl með húskarla.
Mjök fara Magnús rekkar
mætir upp á stræti,
en Hákonar haukar
hart skunduðu undan.

Þorbjörn Skakkaskáld segir svá:

Greitt frá ek, gumna dróttinn,
gríðar fáks, í víðu,
trauðr era tenn at rjóða,
Túnsbergi þér snúna.
Hræddusk bjartra brodda
bœjarmenn við rennu,
ugðu eld ok sveigðan
álm dynviðir málma.

Hákon konungr fór hit efra norðr í Þrándheim. En er Sigurðr jarl spurði þetta, þá fór hann með skipum öllum, þeim er hann fékk, hit ytra norðr til móts við Hákon konung.

4. Frá Erlingi ok Hákoni.

Erlingr skakki tók skip þau öll í Túnsbergi, er Hákon konungr átti. Þar fékk hann Bœkisúðina, er Ingi konungr hafði átt. Erlingr fór síðan ok lagði undir Magnús alla Víkina, ok svá norðr alt sem hann fór, ok sat um vetrinn í Björgyn. Þá lét Erlingr drepa Ingibjörn sipil, lendan mann Hákonar konungs norðr í Fjörðum. Hákon konungr sat í Þrándheimi um vetrinn, en eptir um várit bauð hann út leiðangri, ok bjóst at fara suðr til móts við Erling. Þar váru þá með honum Sigurðr jarl, Jón Sveinsson, Eindriði ungi, Önundr Símonarson, Philippus Pétrsson, Philippus Gyrðarson, Rögnvaldr kunta, Sigurðr kápa, Sigurðr hjúpa, Frirekr kœna, Ásbjörn á Forlandi, Þorbjörn, son Gunnars gjaldkera, Straðbjarni.

5. Frá liði Erlings.

Erlingr var í Björgyn ok hafði lið mikit, ok tók þat til ráðs, at hann lagði farbann fyrir kaupskip öll, er fara vildu norðr til kaupangs, fyrir því at hann hugði, at ofskjótt mundi koma Hákoni njósn, ef skipin fœri í milli, ok fann þó þat til, at Björgynjarmenn væru makligri at hafa gœzku, þá er á skipunum var, þótt údýrra væri keypt at byrðingsmönnum, en þeim þætti fallit, heldr en flutt væri í hendr fjándmönnum várum ok úvinum, þeim til styrks. Nú sömnuðust skip til bœjarins, því at mörg kómu hvern dag, en engi fóru í brott. Þá lét Erlingr setja upp skip sín, þau er léttust váru, ok lét þann kvitt fara, at hann mundi þar bíða ok veita viðrtöku við vina sinna fullting ok frænda. En einnhvern dag lét Erlingr blása til stýrimanna stefnu, ok gaf þá lof öllum kaupskipa stýrimönnum at fara, hvert er þeir vildu. En er menn höfðu fengit leyfi af Erlingi skakka, þeir er fyrir byrðingum réðu ok áðr lágu albúnir at fara með varnaði sínum, sumir með kaupum, en sumir áttu önnur erendi, var þat þá ok veðr, er vel var segltœkt norðr með landi, ok fyrr en nón kvæmi þess dags, höfðu allir siglt, þeir er búnir váru; sótti sá sína ferð ákafligast, er skip hafði skjótast, keptist hverr við annan. En er þetta samflot kom norðr á Mœri, þá var þar fyrir lið Hákonar konungs, ok sjálfr hann var þar í liðsamnaði ok búnaði, ok stefndi til sín lendum mönnum ok leiðangrsmönnum, ok hafði þá áðr langa hríð ekki til tíðinda spurt af Björgyn. En nú féngu þeir eina njósn af öllum skipum, er sunnan fóru, at Erlingr skakki hafði uppsett skip sín í Björgyn, ok mundu þeir hans eiga þangat at vitja, ok sögðu, at hann hefði mikit lið. Þaðan sigldi Hákon til Véeyjar, en gerði frá sér menn inn í Raumsdal, Sigurð jarl ok Önund Símonarson, at fá sér lið ok skip; ok hann sendi frá sér menn á Mœri hváratveggju. En er Hákon konungr hafði dvalzt fár nætr í kaupbœnum, þá lagði hann brott ok suðr nökkuru lengra, ok þótti sem þá mundi fljótara byrjuð þeirra ferð, ok lið mundi skjótara til hans koma. Erlingr skakki hafði leyft brottferð byrðingum or Björgyn sunnudaginn, en týsdaginn, er lokit var formessum, var blásit konungs lúðri, ok stefnir hann til sín liðsmönnum ok bœjarmönnum, ok lét setja fram skip þau, er áðr váru uppsett. Erlingr átti húsþing við lið sitt ok leiðangrsmenn; sagði þá ætlan sína, nefndi menn til skipstjórnar, lét lesa upp, hverir skráðir váru á konungsskipinu. Lauk svá þessu þingi, at Erlingr bað hvern búast um í sínu rúmi, hvar sem skipat var; lét þann missa skyldu lífs eða lima, er þá dveldist eptir í bœnum, er hann lagði braut Bœkisúðinni. Ormr konungsbróðir lagði þegar brott sínu skipi um kveldit, ok flest skip þau er áðr höfðu verit á floti.

6. Frá Erlingi skakka.

Óðinsdaginn áðr messur væri sungnar í bœnum, lagði Erlingr brott öllu liðinu or bœnum; þeir höfðu 21 skip; þá var blásandi byrr sunnan með landi. Erlingr hafði með sér Magnús konung, son sinn; margir váru þar lendir menn, ok höfðu hit fríðasta lið. Þá er Erlingr sigldi norðr fyrir Fjörðu, þá sendi hann skútu inn af leið til bús Jóns Hallkelssonar, ok lét taka Nikolás, son Símonar skálps, ok son Maríu Haraldsdóttur gilla, ok höfðu þeir hann með sér út til liðsins, fór hann á konungsskipit. Frjádaginn þegar í óttu sigldu þeir á Steinavág. Hákon konungr lá þá í höfn þeirri, er heitir ..... ok hafði 14 skip; var hann sjálfr ok menn hans uppi á eyjunni á leiki, en lendir menn hans sátu á haugi nökkurum. Þeir sá, at bátr nökkurr reri sunnan at eynni; tveir menn váru þar á, ok létu þeir fallast í kjölinn ofan, ok tóku þeir fram árum eigi úákafligar. En er þeir kómu at landi, festu þeir ekki bátinn, ok runnu báðir. En þetta sá ríkismenn, ok rœddu sín í milli, at þessir menn mundu segja kunna tíðindi nökkur; stóðu upp ok géngu í móti þeim. Ok þegar er þeir funnust, spurði Önundr Símonarson: Kunnut þit nökkut segja til Erlings skakka, er þit farit svá ákafliga? Sá svaraði, er fyrri mátti máli upp koma fyrir mœði sakir: Hér siglir Erlingr sunnan at yðr með 20 skip eða því nær, ok mörg ýrit stór, ok munut þér nú skjótt sjá segl þeirra. Þá svaraði Eindriði ungi: Ofnær nefi, kvað karl, var skotinn í auga. Géngu þeir þá þegar skyndiliga þar til, sem leikrinn var, ok því næst kvað lúðr við, ok var blásinn herblástr öllu liði til skipa sem ákafligast, ok var þat í þann tíma dags, er mjök var matbúit. Til skipanna stefndi alt fólk, hljóp hverr þar út á skip, sem honum var næst, ok urðu skipin újafnskipuð; taka þeir til ára, sumir reisa viðuna, ok snúa norðr skipunum, ok stefna til Véeyjar, fyrir því at þeir væntu sér þar mikils liðs af bœjarmönnum.

7. Fall Hákonar konungs.

Þessu næst sjá þeir segl þeirra Erlings, ok svá hvárir aðra. Eindriði ungi hafði þat skip, er kallat var Draglaun, langskipsbuza mikil, ok hafði þá orðit liðfátt, því at þeir höfðu hlaupit á önnur skip, er þar höfðu áðr á verit; þat var seinst skipa Hákonar. En þá er Eindriði kom gegnt eynni Sekk, þá kom Bœkisúðin eptir þeim, er Erlingr skakki stýrði, ok festi saman þau skip. En Hákon var þá náliga kominn inn til Véeyjar, er þeir heyrðu lúðragang; því at aptr sneru þau skipin, er næst váru, ok vildu veita lið Eindriða, ok leggja þá hvárirtveggju til orrostu, svá sem við kómust; fóru mörg seglin ofan þverskipa, en engi váru tengð, ok lögðu borð við borð. Þessi orrosta varð ekki löng, áðr skipan ryfist á skipi Hákonar konungs; féllu sumir, en sumir hljópu fyrir borð. Hákon steypti yfir sik grári kápu, ok hljóp á annat skip; en er hann hafði dvalzt þar litla hríð, þóttist hann vita, at hann var með úvinum þar kominn. Ok er hann hugsaði fyrir sér, þá sá hann enga sína menn eða sín skip allnær; þá gékk hann á Bœkisúðina ok fram í stafnsveit, ok bað sér griða, en stafnbúar tóku hann til sín ok gáfu honum grið. En í þessi hríð hafði orðit mikit mannfall, ok þó meira af Hákonar mönnum. Fallinn var þá á Bœkisúðinni Nikolás, son Símonar skálps, ok var hans dráp kent þeim sjálfum Erlings mönnum. Eptir þetta varð hvíld á orrostu, ok greiddust sér hvár skipin. Þá var sagt Erlingi, at Hákon konungr var þar á skipinu, ok stafnbúar hans höfðu tekit Hákon til sín ok heituðust at verja hann. Erlingr sendi mann fram á skipit, ok bað þat segja stafnbúum, at þeir varðveitti Hákon svá, at hann fœri eigi á brott, en lézt mundu eigi í móti mæla, at konungr hefði grið, ef þat væri ráð ríkismanna, ok væri þaðan leitat um sættir. Stafnbúar mæltu allir, at hann skyldi mæla allra höfðingja heilastr. Þá lét Erlingr blása ákafliga ok bað menn þess, at þeir skyldu leggja at skipum þeim, er úhroðin váru, sagði, at þeir mundu eigi komast í betra fœri at hefna Inga konungs. Þá œptu allir heróp, ok eggjaði hverr annan, ok greiddu til atlögunnar. Í þessum þys var Hákon konungr særðr banasári. En eptir fall hans, ok þá er hans menn urðu þess varir, þá reru þeir at fast, ok köstuðu hlífunum ok hjoggu tveim höndum, ok hirtu þá eigi um líf sitt. Þessi ofrausn gerðist þeim brátt at skaða miklum, því at Erlings menn sá þá bera höggstaði á þeim; féll lið Hákonar konungs mikill hlutr; bar þat mest til, at liðsmunr var mikill, ok menn Hákonar hlífðu sér lítt, en engi þurfti griðin at nefna af Hákonar mönnum, nema þeir einir, er ríkismenn tóku á vald sitt ok festu fé fyrir. Þessir menn féllu af Hákonar liði: Sigurðr kápa, Sigurðr hjúpa, Rögnvaldr kunta. En nökkur skip kómust undan ok reru inn í fjörðu, ok hulpu svá lífi sínu. Lík Hákonar konungs var flutt inn í Raumsdal, ok var þar jarðat. Sverrir konungr, bróðir hans, lét flytja lík Hákonar konungs norðr til kaupangs ok leggja í steinvegginn í Kristskirkju fyrir sunnan í kórinum.

8. Flótti liðshöfðingja Hákonar konungs.

Sigurðr ok Eindriði ungi, Önundr Símonarson, Frirekr kœna ok enn fleiri höfðingjar hélðu saman flokkinum, leifðu skipin í Raumsdal ok fóru síðan til Upplanda. Erlingr skakki ok Magnús konungr fóru liði sínu norðr til kaupangs, ok lögðu land alt undir sik, hvar sem þeir fóru. Síðan lét Erlingr stefna Eyraþing; var þar Magnús tekinn um alt land til konungs. Dvaldist Erlingr þar litla hríð, því at honum þóttu Þrœndir ekki vera trúligir þeim feðgum; var Magnús þá kallaðr konungr yfir öllu landi. Hákon konungr var maðr heldr fríðr sýnum, vel vaxinn, hár ok mjór; hann var herðibreiðr mjök, því kölluðu liðsmenn hann Hákon herðibreið. En fyrir því at hann var ungr at aldri, höfðu aðrir höfðingjar ráðagerð með honum; hann var kátr ok lítillátr í máli, leikinn ok hafði ungmennis œði, vinsæll var hann við alþýðu.

9. Upphaf Sigurðar konungs.

Markús á Skógi hét maðr upplenzkr, frændi Sigurðar jarls. Markús fóstraði son Sigurðar konungs; sá hét ok Sigurðr. Síðan tóku Upplendingar Sigurð til konungs með ráði Sigurðar jarls ok annarra höfðingja, þeirra er fylgt höfðu Hákoni konungi, ok höfðu þeir þá enn styrk mikinn liðs; fór flokkrinn optliga í tvenningu; var konungr ok Markús minnr á viðborða, en Sigurðr jarl ok aðrir höfðingjar með sínar sveitir meir við háskann; fóru þeir með flokkinn mest um Upplönd, en stundum ofan í Víkina. Erlingr skakki hafði með sér jafnan Magnús, son sinn; hafði hann ok skipastól allan ok landvarnir. Var hann í Björgyn um haustit hríð nökkura, ok fór þaðan austr í Vík ok settist í Túnsbergi, efnaði þar til vetrsetu, ok samnaði at sér um Víkina sköttum ok skyldum, þeim er konungr átti; hann hafði ok frítt lið ok mikit. En með því at Sigurðr jarl hafði lítit af landi, en mikit var fjölmenni, varð brátt féfátt, ok þar er eigi váru höfðingjar nær, þá varð eptir fénu leitat mjök aflaga, sumt með frekligum sakagiptum, en sumt berliga með ránum.

10. Dœmdr Sigurðr jarl.

Í þann tíma stóð Noregs veldi með blóma miklum; var bóndafólk auðigt ok ríkt, ok úvant úfrelsi eða úfriði flokkanna; gerðist brátt mikit orðlag ok stórar frásagnir, þá er rænt var. Víkverjar váru fullkomnir vinir Magnús konungs ok Erlings; olli því mest vinsæld Inga konungs Haraldssonar, því at Víkverjar höfðu með sínum styrk jafnan þjónat undir þann skjöld. Erlingr lét hafa varðhöld á bœnum, ok vöktu 12 menn hverja nótt. Erlingr átti jafnan þing við bœndr, ok var þá talat opt um úspektir Sigurðar manna; ok með fortölum Erlings ok annarra liðsmanna, þá fékkst mikill rómr til þess af bóndum, at þat væri mikit happaverk, at menn léti þann flokk aldri þrífast. Árni konungsmágr talaði langt um þetta mál, ok hart at lyktum; beiddi hann þess alla menn, er á váru þinginu, bæði liðsmenn ok bœndr ok bœjarmenn, at menn skyldu gera vápnatak at því, at dœma með lögum Sigurð jarl ok allan flokk þeirra til fjándans bæði lífs ok dauða. En með ákafa lýðsins ok ústilling, þá játtu allir því; var þetta údœmaverk gert ok fest, svá sem lög váru til at dœma á þingum. Hróaldr prestr langtala talaði um þetta mál; hann var maðr málsnjallr, ok kom sú tala mjök í einn stað, svá sem áðr hafði talat verit. Erlingr veitti um jólin í Túnsbergi, en hann gaf mála þar um kyndilmessu.

11. Frá Erlingi.

Sigurðr jarl fór með hit fríðasta lið sitt um Víkina, ok gékk undir hann mart lið fyrir ofríkis sakir, en margir guldu fé; fór hann svá víða uppi á landi, ok kom fram í ymsum stöðum. Váru þeir sumir í flokkinum, er sér leituðu griða á laun til Erlings, en þar kómu þau svör í mót, at allir menn, þeir er þess leituðu, skyldu hafa lífsgrið, en þeir einir landsvist, er eigi væru í stórsökum við hann. En er þat spurðu flokksmenn, at menn skyldu eigi landsvistina hafa, þá hélt þat mjök saman flokkinum; því at þeir váru margir, er sik vissu at því sanna, at Erlingi mundu þykkja mjök sakbitnir. Philippus Gyrðarson gékk til sætta við Erling, ok fékk aptr eignir sínar, ok fór aptr til búa sinna. Litlu síðar kómu þar Sigurðar menn ok drápu hann. Mörg slög veittu hvárir öðrum í eltum eða í manna aftökum, ok er þat ekki ritat, er eigi áttust höfðingjar við.

12. Erlingr fær njósn um Sigurð jarl.

Þat var á öndverðri föstu, er njósn kom Erlingi, at Sigurðr jarl mundi koma á fund hans, ok var til hans spurt hér ok hvar, stundum nær, en stundum firrmeir. Erlingr gerði þá njósn frá sér, at hann skyldi varr verða, hvar sem þeir kvæmi fram. Hann lét ok hvert kveld blása öllu liðinu upp or bœnum, ok lágu þeir um nætr í samnaði, ok var alt skipt liðinu í fylkingar. Þá kom Erlingi njósn, at þeir Sigurðr jarl váru þaðan skamt í brott upp á Ré. Erlingr byrjar þá ferð sína or bœnum ok hafði með sér alt bœjarfólk, þat er vígt var ok vápnat, ok svá kaupmenn, nema 12 menn, er eptir váru at gæta bœjarins. Hann fór or bœnum týsdaginn í annarri viku langaföstu eptir nón ok hafði hverr maðr með sér tveggja daga vist; fóru þá um nóttina, ok varð þeim seint at koma liðinu or bœnum. Um einn hest ok einn skjöld váru tveir menn. Þá er skorat var liðit, þá var nær 13 hundruð manna. En er njósn kom í mót þeim, var þeim sagt, at Sigurðr jarl var á Ré, á þeim bœ er Rafnnes heitir; með 5 hundruð manna. Lét þá Erlingr kalla saman liðit, ok sagði þau tíðindi, er hann hafði spurt; en allir eggjuðu, at þeir skyldu skunda ok taka hús á þeim, eða berjast þegar um nóttina. Erlingr talaði ok mælti svá: Þat mun líkligt þykkja, at fundr várr Sigurðar jarls muni brátt at berast; eru í þeirra flokki ok margir aðrir þeir menn, er oss mætti minnisamt vera þeirra handaverk, er þeir hjoggu niðr Inga konung, ok svá marga aðra vára vini, sem seint er tölu á at koma; gerðu þeir þau verk með fjánda krapti ok fjölkyngi ok níðingskap, því at þat stendr hér í lögum várum ok landsrétti, at engi maðr hefir svá fyrirgert sér, at eigi heiti þat níðingsverk eða morðvíg, er menn drepast um nætr. Hefir þessi flokkr sér leitat þeirra heilla at tilvísan fjölkunnigra manna, at þeir skyldu um nætr berjast, en eigi undir sólu; hafa þeir ok með þvílíkri framkvæmd þann sigr unnit, at stíga yfir höfuð þvílíkum höfðingja, sem þeir hafa at jörðu lagt. Nú höfum vér þat optliga sagt ok sýnt, hvernug afleitt oss sýnist um þeirra hátt, er þeir hafa um nætr til bardaga ráðit; skulu vér fyrir því heldr hafa hinna höfðingja dœmi, er oss eru kunnari, ok betra er eptir at líkja, at berjast um ljósa daga ok með fylking, en stelast um nætr á sofandi menn; höfum vér lið gott í móti, eigi meira her, en þeir hafa; skulum vér bíða dags ok lýsingar ok haldast saman í fylkingu, ef þeir vilja nökkur áhlaup oss veita. Eptir þat settist niðr alt liðit; tóku sumir í sundr heyhjálma nökkura ok gerðu sér af ból, sumir sátu á skjöldum sínum ok biðu svá lýsingar. Svalt var veðr ok vátadrífa.

13. Frá fylking Sigurðar jarls.

Sigurðr jarl hafði svá fremi fengit njósnina, er liðit var komit nær at þeim. Stóðu menn hans upp ok vápnuðust, ok vissu úgerla, hversu mikit lið þeir Erlingr höfðu; vildu sumir flýja, en flestir vildu bíða. Sigurðr jarl var vitr maðr ok snjallr í máli, en kallaðr ekki mikill áræðismaðr; var hann ok fúsari þá at flýja, ok fékk hann af því mikit ámæli af liðsmönnum. En er lýsa tók, tóku hvárirtveggju at fylkja liðinu; fylkti Sigurðr jarl á brekku nökkurri fyrir ofan brúna, milli ok bœjarins; þar féll lítil á; en þeir Erlingr fylktu öðrum megin árinnar; á bak fylking þeirra váru menn á hestum vel vápnaðir, þeir höfðu konung með sér. Jarls menn sá þá, at liðsmunr mundi vera mikill, ok töldu þat ráð at leita á skóginn. Jarl svarar: Þat segit þér, at mér fylgi engi hugr, en nú skal þat reyna; ok gæti nú hverr sín, at eigi flýi eða fálmi fyrr en ek. Vér höfum vígi gott, látum þá ganga yfir brúna, en er merkit kemr yfir brúna, þá steypumst vér á þá fyrir brekkuna, ok flýi nú engi frá öðrum. Sigurðr jarl hafði brúnaðan kyrtil ok rauða skikkju, ok drepit upp skautunum, fitskúa á fótum; hann hafði skjöld ok sverð, er Bastarðr var kallaðr. Jarl mælti: Þat veit guð með mér, at heldr en þiggja mikit gull, þá vilda ek ná með Bastarði at koma einu höggvi við Erling skakka.

14. Fall Sigurðar jarls.

Lið Erlings skakka vildi ganga fram at brúnni; hann mælti, bað þá venda upp með ánni: Er á þessi lítil ok engi torfœra, því att slétt er at. Var svá gert. Jarls fylking fór upp eptir brekkunni gegnt þeim. En þá er þraut brekkuna ok slétt var yfir ána ok gott, þá mælti Erlingr, at hans menn skyldu syngja Pater Noster ok biðja, at þeir hefði gagn, er betr gegndi. Þá sungu þeir Kirial allir hátt, ok börðu vápnum allir á skjöldu sína. En við þann gný skutust á brott ok flýðu 3 hundruð manna af Erlings liði. Gékk Erlingr ok hans lið yfir ána, en jarls menn œptu heróp. En þeim brást framhlaupit fyrir brekkuna at Erlings fylking; tókst orrosta á framanverðri brekkunni; váru fyrst spjótalög, ok þegar brátt höggorrosta; fór á hæl jarls merki, svá at Erlingr ok hans menn kómust upp á brekkuna. Varð þá skömm orrosta, áðr jarls lið flýði á skóginn, er at baki þeim var áðr. Þá var sagt Sigurði jarli, ok báðu menn hann flýja. Hann svaraði: Fram vér nú, meðan vér megum. Géngu þeir þá fram allhraustliga ok hjoggu til beggja handa. Í þeirri hríð féll Sigurðr jarl ok Jón Sveinsson ok nær 60 manna. Þeir Erlingr létu fátt manna, ok ráku flóttann at skóginum. Þá stöðvaði Erlingr liðit ok hvarf aptr. Hann kom þar at, er þrælar konungs vildu draga klæði af Sigurði jarli, ok var hann eigi með öllu ørendr, ok vissi þó ekki. Hann hafði fólgit sverð sitt í umgjörð, ok lá þat hjá honum. Erlingr tók þat upp ok laust með þrælana, bað þá braut skríða. Eptir þat hvarf Erlingr aptr með liði sínu, ok settist í Túnsbergi. Sjau nóttum síðar en jarl féll, tóku þeir Erlings menn Eindriða unga, ok var hann drepinn.

15. Frá Markúsi af Skógi ok Sigurði konungi.

Markús af Skógi ok þeir Sigurðr fóstrar réðu ofan í Víkina, er váraði, ok féngu sér þar skip. En er Erlingr spurði þat, þá fór hann austr eptir þeim, ok hittust þeir í Konungahellu. Flýðu þeir Markús út í eyna Hísing; dreif þar ofan landsfólk Hísingsbúar ok géngu í fylking með Markús mönnum. Þeir Erlingr reru at landi, en Markús menn skutu á þá. Þá mælti Erlingr við sína menn: Tökum skip þeirra, ok göngum ekki upp at berjast við landsher; Hísingsbúar eru illir heimsóknar, harðir menn ok úvitrir; munu þeir litla hríð hafa flokk þenna með sér, því at Hísing er lítit land. Svá var gert, at þeir tóku skipin ok fluttu yfir til Konungahellu. Markús ok hans lið fóru upp á Markir, ok ætluðu þaðan til áhlaupa; höfðu þá hvárir njósn af öðrum. Erlingr hafði fjölmenni mikit, nefndi þar til lið or heruðum; veittu þá hvárigir öðrum árásir.

16. Upphaf Eysteins erkibyskups.

Eysteinn, son Erlends hímalda, var kosinn til erkibyskups eptir andlát Jóns erkibyskups. Eysteinn var vígðr á sama ári ok Ingi konungr féll. En er Eysteinn erkibyskup kom til stóls, var hann vel þokkaðr öllu landsfólki; hann var skörungr mikill ok maðr ættstórr; tóku Þrœndir vel við honum, því at flest stórmenni í Þrœndalögum var bundit í frændsemi eða í nökkurum tengðum við erkibyskup, en allir fullkomnir í vináttu. Erkibyskup hóf þá málaleitan við bœndr; talaði fyrst um fjárþurft staðarins, ok þat með, hversu mikla uppreist staðrinn þurfti at hafa, ef hann skyldi þá vera þeim mun sœmiligar haldinn en áðr, sem hann var þá tignari en áðr, er þar var erkibyskupsstóll settr. Hann beiddi þess bœndr, at þeir skyldu veita honum silfrmetinn eyri í sinn sakeyri, en áðr hafði hann sakmetinn eyri, sem gékk í konungs sakeyri; en þess auralags er helmings munr, at meiri er sá, er hann vildi hafa, silfrmetinn eyrir. En við styrk frænda erkibyskups ok vina, en framkvæmd hans sjálfs, þá gékk þetta við, ok var þat dœmt at lögum um öll Þrœndalög ok um fylki þau, er í hans erkibyskupsríki váru.

17. Frá Markúsi ok Sigurði konungi.

Sigurðr ok Markús, þá er þeir höfðu látit skip sín í Elfinni, sá þat, at þeir féngu ekki fang á Erlingi, þá snerust þeir til Upplanda, ok fóru svá hit efra norðr til Þrándheims; var þeim þar vel fagnat; var Sigurðr þar til konungs tekinn á Eyraþingi. Réðust þar til flokksins margir góðra manna synir; réðu þeir þar til skipa, ok bjoggust skyndiliga, fóru er sumraði suðr á Mœri, ok tóku allar konungstekjur, hvar sem þeir fóru. Þeir váru í Björgyn lendir menn til landvarnar Nikolás Sigurðarson, Nökkvi Pálsson, ok enn fleiri sveitarhöfðingjar, Þórólfr dryllr, Þorbjörn gjaldkeri ok margir aðrir. Þeir Markús sigldu norðan, ok spurðu, at Erlings menn höfðu fjölment í Björgyn; sigldu þar útleið suðr um. Þat höfðu menn á máli, at þat sumar höfðu Markús menn byr, hvar sem þeir vildu fara.

18. Dráp Sigurðar konungs ok Markús.

Erlingr skakki, þegar hann spurði, at þeir Markús höfðu norðr snúit, þá hélt hann norðr í Víkina, ok dró at sér lið ok varð brátt fjölmennr, ok hafði skip stór ok mörg. En er hann sótti út í Víkina, fékk hann andviðri, ok lá lengi hér ok hvar í höfnum alt þat sumar. En er þeir Markús kómu austr á Lista, þá spurðu þeir, at Erlingr hafði her úvígjan í Víkinni, vendu þá aptr norðr. En er þeir kómu á Hörðaland, þá ætluðu þeir til Björgynjar, en er þeir koma fyrir bœinn, þá róa þeir Nikolás innan í móti þeim, ok höfðu lið miklu meira ok skip stœrri. Sá þeir Markús þá engi annan sinn kost, en róa suðr undan; stefna sumir til hafs út, sumir suðr í sund, sumir í fjörðu inn. En Markús ok sumt lið með honum hljóp upp í ey þeirri, er Skarpa heitir. Þeir Nikolás tóku skip þeirra, gáfu grið Jóni Hallkelssyni ok nökkurum mönnum öðrum, en drápu flest þat er þeir náðu. Nökkurum dögum síðar fann Eindriði heiðafylja þá Sigurð ok Markús; váru þeir fluttir til Björgynjar. Var Sigurðr höggvinn út frá Grafdali, en Markús hengðr við annan mann á Hvarfsnesi; en þat var Mikjálsmessu. Flokkr sá, er þeim hafði fylgt, dreifðist þá.

19. Frá Erlingi ok Hísingsbúum.

Frirekr kœna ok Bjarni hinn illi, Önundr Símonarson, Örnólfr skorpa, þeir höfðu róit á haf út með nökkurum skipum, ok héldu hit ytra með hafi austr fyrir land. En hvar sem þeir kómu við land, ræntu þeir ok drápu vini Erlings. En er Erlingr spurði dráp þeirra Markús, þá gaf hann heimleyfi lendum mönnum ok leiðangrsmönnum, en hann sjálfr hélt þá sínu liði austr yfir Foldina, því at hann spurði þar til Markús manna. Erlingr hélt til Konungahellu, ok dvaldist þar um haustit. Á fyrstu viku vetrar fór Erlingr út í eyna Hísing með miklu liði, ok krafði þar þings. Hísingsbúar kómu ofan ok héldu upp þingi. Erlingr bar sakir á hendr þeim um þat, er þeir höfðu hlaupit í flokk með Markús mönnum ok fylkt liði í móti honum. Özurr hét sá maðr, er ríkastr var bónda, er talaði af þeirra hendi. Var þingit langt, en at lyktum festu bœndr dóm Erlingi, en hann gerði þeim stefnulag á viku fresti í bœnum, ok nefndi til 15 menn af bóndum at koma þar. En er þeir kómu, dœmdi Erlingr á hönd þeim at gjalda þrjú hundruð nauta. Fóru bœndr heim ok undu illa sínum hluta. Litlu síðar lagði ís á ána ok fraus inni skip Erlings; þá héldu bœndr gjaldinu ok lágu í samnaði um hríð. Erlingr bjó þar til jólaveizlu, en Hísingsbúar höfðu samburðaröl ok héldu sveit um jólin. Um nóttina eptir fimta dag jóla fór Erlingr út í eyna ok tók hús á Özuri ok brendi hann inni, ok alls drap hann tíu tigi manna, ok brendi þrjá bœi, fór síðan aptr til Konungahellu. Síðan kómu bœndr til hans ok guldu gjaldit.

20. Dráp Frireks kœnu ok Bjarna illa.

Erlingr skakki bjóst þegar um várit, er hann mátti flota skipum sínum fyrir ísum, ok fór or Konungahellu. Hann spurði, at þeir herjuðu norðr í Víkinni, er verit höfðu fyrr Markús menn. Erlingr hélt til njósnum um farar þeirra, ok fór at leita þeirra, ok hitti þá, er þeir lágu í höfn nökkurri. Önundr Símonarson ok Örnólfr skorpa kómust undan, en Frirekr kœna ok Bjarni hinn illi urðu handteknir, ok drepit mart af sveitungum þeirra. Erlingr lét binda Frírek við akkeri ok kasta fyrir borð; var Erlingr af því verki hit mesta úþokkaðr í Þrœndalögum, því at Frirekr átti þar hina beztu ætt. Bjarna lét Erlingr hengja, ok mælti hann þá, sem hann var vanr, hin mestu orðskræpi áðr, hann var hengðr. Svá segir Þorbjörn Skakkaskáld:

Urð dró austan fjarðar
Erlingr at víkingum,
mein fékk margr af Kœnu
maðr, er hann fór þaðra.
Fœrðr var fleinn meðal herða
Frireks, ofar nekkvi
skoldi, úþarfr öldum
illgjarn við tré Bjarni.

Önundr ok Örnólfr, ok þær sveitir er undan höfðu komizt, flýðu til Danmerkr, en váru stundum á Gautlandi eða í Víkinni.

21. Rœður Erlings ok erkibyskups.

Erlingr skakki hélt síðan til Túnsbergs, ok dvaldist þar lengi um várit. En er sumraði, hélt hann norðr til Björgynjar; var þar þá allmikit fjölmenni. Þar var þá Stephanus legatus af Rómaborg ok Eysteinn erkibyskup, ok aðrir byskupar innlenzkir. Þar var ok Brandr byskup, er þá var vígðr til Íslands; þar var ok Jón Loptsson, dótturson Magnús konungs berfœtts; þá hafði Magnús konungr ok aðrir frændr Jóns tekit við frændsemi hans. Eysteinn erkibyskup ok Erlingr skakki váru opt á tali ok á einmælum; ok eitt sinn var þat í rœðum þeirra, at Erlingr spurði: Er þat með sannindum, herra! er menn segja, at þér hafit aukit auralag um sakeyri yðarn við bœndr norðr í landit? Erkibyskup svarar: Þat er víst satt, at bœndr hafa mér þat veitt, at auka auralag um sakeyri minn; hafa þeir þat gert at sjálfræði sínu en með engum pyndingum, aukit í því guðs dýrð ok auðœfi staðar várs. Erlingr sagði: Hvárt eru þat lög, herra! hins helga Ólafs konungs, eða hafit ér tekit nökkuru frekara þetta mál, en svá sem ritit er í lögbókinni? Erkibyskup svarar: Svá mun hinn helgi Ólafr konungr lögin hafa sett, sem hann fékk þá jáorð ok samþykki alþýðu til; en ekki finnst þat í hans lögum, at bannat sé at auka guðs rétt. Erlingr sagði: Vilit þér auka yðarn rétt, þá munut þér styrkja vilja oss til þess, at vér aukum jafnmiklu konungsréttinn. Erkibyskup svarar Aukit hefir þú nú áðr með gnógu nafn ok ríki sonar þíns; en ef ek hefi aflaga tekit auralögin af þeim Þrœndum, þá ætla ek stœrra bera hin lagabrotin, er sá er konungr yfir landi, er eigi er konungs son; eru þar hvárki til þess lög né dœmi hér í landi. Erlingr sagði: Þá er Magnús var til konungs tekinn yfir Noregs ríki, var þat gert með yðarri vitand ok ráði ok svá annarra byskupa hér í landi. Erkibyskup svarar: Því héztu þá, Erlingr! ef vér samþyktim með þér, at Magnús væri til konungs tekinn, at þú skyldir styrkja guðs rétt í öllum stöðum með öllum krapti þínum. Játi ek því, sagði Erlingr, at ek hefi heitit at halda guðs lög ok landsrétt með öllum mínum styrk ok konungs. Nú sé ek hér betra ráð til, en hvárr okkarr kenni öðrum brigðmæli; höldum heldr öll einkamál vár; styrkit þér Magnús konung til ríkis, svá sem þér hafit heitit, en ek skal styrkja yðart ríki til allra farsællegra hluta. Fór þá öll rœðan mjúkliga með þeim. Þá mælti Erlingr: Ef Magnús er svá til konungs tekinn, sem forn siðr er til hér í landi, þá megut þér af yðru valdi gefa honum kórónu, sem guðs lög eru til at smyrja konung til veldis. En þótt ek sjá eigi konungr eða af konunga ætt kominn, þá hafa þeir konungar nú verit flestir í váru minni, er eigi vissu jafnvel sem ek til laga eða landsréttar; en móðir Magnús konungs er konungs dóttir ok dróttningar skilfengin; Magnús er ok dróttningar son ok eiginkonu son. En ef þér vilit gefa honum konungs vígslu, þá má engi hann taka síðan af konungdóminum at réttu. Eigi var Vilhjálmr bastarðr konungs son, ok var hann vígðr ok kórónaðr til konungs yfir Englandi, ok hefir síðan haldizt konungdómr í hans ætt á Englandi, ok allir verit kórónaðir. Eigi var Sveinn Úlfsson í Danmörk konungs son, ok var hann þó þar kórónaðr konungr, ok síðan synir hans, ok hverr eptir annan þeirra frænda kórónaðr konungr. Nú er hér í landi erkistóll; er þat mikill vegr ok tign lands várs; aukum vér nú enn með góðum hlutum; höfum konung kórónaðan eigi síðr en enskir menn eða Danir. Síðan töluðu þeir erkibyskup ok Erlingr um þetta mál optliga, ok fór alt sáttgjarnliga. Síðan bar erkibyskup þetta mál fyrir legatann, ok fékk auðveldliga snúit legatanum til samþykkis við sik. Átti erkibyskup þá stefnu við ljóðbyskupa ok aðra kennimenn, ok bar þetta mál fyrir þá; en allir svöruðu á eina lund, sögðu þat sitt ráð sem erkibyskup vildi vera láta, ok fýstu allir, at vígsla fœri fram, þegar þeir funnu, at erkibyskup vildi svá vera láta; var þat þá allra dómr.

22. Vígsla Magnús konungs.

Erlingr skakki lét búa í konungsgarði til veizlu mikillar, ok var höll hin mikla tjölduð pellum ok bakklæðum, ok búin með hinum mesta kostnaði. Var þar veitt hirðinni ok öllum handgengnum mönnum; þar var fjöldi boðsmanna ok margir höfðingjar. Magnús tók þá konungsvígslu af Eysteini erkibyskupi, ok þar váru at vígslunni aðrir 5 byskupar ok legatinn ok fjöldi kennimanna. Erlingr skakki ok með honum 12 lendir menn sóru lagaeiða með konungi. Ok þann dag, er vígslan var, hafði konungr ok Erlingr í boði sínu erkibyskup ok legatann ok alla byskupa, ok var sú veizla hin vegsamligsta; gáfu þeir feðgar þar margar stórgjafar. Þá var Magnús konungr 8 vetra; þrjá vetr hafði hann þá konungr verit.

23. Frá sendimönnum Danakonungs.

Valdimarr Danakonungr hafði þá spurt þau tíðindi af Noregi, at þar var þá Magnús einn konungr, ok þá var eytt flokkum öllum öðrum þar í landi. Þá sendi konungr menn sína með bréfum til Magnús konungs ok þeirra Erlings, minti þá á einkamál þau, er Erlingr hafði bundit við Valdimar konung, svá sem hér var fyrr ritat, at Valdimarr konungr skyldi eignast Víkina austan til Rýgjarbits, ef Magnús yrði einvaldskonungr í Noregi. En er sendimenn kómu fram ok sýndu Erlingi bréf Danakonungs, ok hann skilr tilkall þat, er Danakonungr hefir í Noregi, þá bar Erlingr þetta fyrir aðra menn þá, er hann skaut ráðum til. En þeir sögðu allir eitt, at aldri skyldi Dönum miðla af Noregi, því at menn sögðu, at sú öld hefði verst verit þar í landi, er Danir höfðu vald yfir Noregi. Sendimenn Danakonungs töluðu sitt mál fyrir Erlingi ok beiddu hann orskurðar. Erlingr bað þá fara með sér í Vík austr um haustit, sagði, at hann mundi þá veita orskurð, er hann hefði hitta þá menn í Víkinni, er vitrastir váru.

24. Frá Erlingi ok Víkverjum.

Erlingr skakki fór um haustit austr í Vík, ok dvaldist í Túnsbergi; gerði menn yfir til Borgar, ok lét stefna þar fjögurra fylkna þing í Borginni; síðan fór Erlingr þannug með liði sínu. En er þing var sett, þá talaði Erlingr, ok sagði frá því, hver ráðagerð hafði verit staðfest með þeim Danakonungi, þá er þeir Erlingr höfðu hafit flokk þenna fyrsta sinn: Vil ek, sagði hann, ok halda öll einkamál, þau er vér gerðum þá, ef þat er vili ok samþykki yðart bóndanna, at þjóna Danakonungi heldr en þessum konungi, er hér er vígðr ok kórónaðr til lands. Bœndr svöruðu Erlingi, ok sögðu svá: Fyrir engan mun viljum vér gerast menn Danakonungs, meðan einn várr er á lífi Víkverjanna. Geystist þá at múgr allr með ópi ok kalli, ok báðu Erling halda eiða sína, er hann hafði þá svarit öllu landsfólki, at verja land sonar þíns, en vér skulum allir fylgja þér. Sleit svá því þingi. Síðan fóru sendimenn Danakonungs heim suðr til Danmerkr, ok sögðu sitt erendi slíkt sem var. Danir veittu Erlingi mikit ámæli ok öllum Norðmönnum, sögðu, at þeir væru aldri reyndir nema at illu; fóru þau orð um, at Danakonungr mundi eptir um várit hafa úti her sinn ok herja í Noreg. Erlingr fór um haustit norðr til Björgynjar, ok sat þar um vetrinn, ok gaf þar mála.

25. Frá bréfum Þrœnda.

Vetr þann fóru menn nökkurir danskir hit efra um land, ok sögðu þat, sem margtítt er, at þeir skyldu til hins helga Ólafs konungs til vöku. En er þeir kómu til Þrándheims, þá hittu þeir þar marga ríkismenn, sögðu þá erendi sín, at Danakonungr hafði sent þá at leita sér vináttu til þeirra ok viðtöku, ef hann kemr í land, en hann heitir at gefa þeim bæði ríki ok fé. Þessarri orðsending fylgði bréf ok innsigli Danakonungs, ok þat með, at þeir Þrœndirnir skyldu senda í mót sín bréf ok innsigli. Þeir gerðu svá, ok urpust flestir vel undir orðsending Danakonungs. Sendimenn fóru aptr austr, er á leið langaföstu. Erlingr sat í Björgyn, en er váraði, sögðu vinir Erlings honum pata þann, er þeir höfðu spurt af byrðingsmönnum, er komnir váru norðan or Þrándheimi, at Þrœndir væru berir í fjándskap við hann, ok þeir lýsti því á þingum sínum, ef Erlingr kœmi í Þrándheim, at hann skyldi aldrigi koma út um Agðanes með fjörvi. Erlingr sagði, at slíkt væri upplostning ok hégómi. Erlingr lýsti því, at hann mundi fara suðr á Unarheim til gagndagaþings, ok lét búa snekkju tvítugsessu ok skútu fimtánsessu, ok enn vistabyrðing. En er skipin váru búin, þá lögðust á sunnanveðr hvöss. Týsdag í gagndögum lét Erlingr blása liði sínu til skipa, en menn váru trauðir or bœnum, ok þótti ilt at róa andróðann. Erlingr lagði norðr í Biskupshöfn. Þá mælti Erlingr: Illa kurrit þér at róa andróðann, takit nú ok reisit viðurnar, dragit síðan seglin, ok látum ganga norðr skipin. Þeir gerðu svá, sigldu norðr um daginn ok um nóttina. Óðinsdag at kveldi sigldu þeir inn um Agðanes; varð þá fyrir þeim samflot mikit, byrðingar ok aðrar ferjur ok skútur, var þat vökulið, fóru inn til bœjar, sumt fyrir þeim, en sumt eptir; gáfu bœjarmenn engi gaum at fyrir þá sök um langskipa sigling.

26. Frá Erlingi ok Þrœndum.

Erlingr skakki kom til bœjarins þann tíma, er sunginn var óttusöngr uppi at Kristskirkju. Þeir Erlingr hljópu í bœinn, ok var þeim sagt, at Álfr roði, son Óttars birtings, lendr maðr, sat þá enn ok drakk með sína sveit. Erlingr veitti þeim atgöngu; var Álfr drepinn ok flest öll sveit hans. Fátt féll annarra manna, því at flestir höfðu gengit til kirkju. Þetta var um nóttina fyrir uppstigningardag. Þegar um morgininn lét Erlingr blása öllu liðinu út á Eyrar til þings. En á þinginu bar Erlingr sakir á Þrœndi, ok kendi þeim landráð við konunginn ok sik, ok nefndi til Bárð standala ok Pál Andreasson ok Razabárð, hann hafði þá bœjarbyggð, ok enn mjök marga aðra. Þeir svöruðu ok fœrðu sik undan sökum. Þá stóð upp kapalín Erlings ok hélt upp bréfum mörgum ok innsiglum, ok spurði, ef þeir kendi innsigli sín þar, þau er þeir hefði sent um várit Danakonungi; váru þá ok lesin upp bréfin. Þar váru ok þeir hinir dönsku menn með Erlingi, er með bréfum höfðu farit um vetrinn; hafði Erlingr fengit þá til þess; sögðu þeir þá fyrir allri alþýðu, hvers þeirra orð, er mælt hafði. Svá mæltir þú, Razabárðr! sögðu þeir, ok barðir á brjóstit: Or þessu brjósti kómu at upphafi öll þessi ráð. Bárðr svaraði: Œrr var ek þá, herra minn! er ek mælti slíkt. Urðu þá engi föng önnur, en festa Erlingi sinn dóm á öllu því máli. Tók hann þá þegar úgrynni fjár af mörgum mönnum, en lagði alla úgilda, þá er drepnir váru. Fór Erlingr síðan aptr suðr til Björgynjar.

27. Ferð Valdimars konungs í Noreg.

Valdimarr konungr hafði þat vár úti her mikinn í Danmörk, ok hélt liðinu norðr í Víkina. Þegar er hann kom í veldi Noregs konungs, þá höfðu bœndr fyrir samnað ok múg manns. Konungr fór friðsamliga ok spakliga; en hvar sem þeir fóru um meginland, þá skutu menn á þá, ok þótt einn eða tveir væri; ok þótti Dönum þat fullr illvili við sik landsmanna. En er þeir kómu til Túnsbergs, þá stefndi Valdimarr konungr þar þing á Haugum, en ekki sótti til or heruðum. Þá talaði Valdimarr konungr fyrir liðinu ok mælti svá: Auðsætt er um landsfólk þetta, at allir standa oss í móti; eigum vér nú tvá kosti fyrir höndum, þann annan, at fara herskildi yfir landit ok eira engu, hvárki fé né mönnum; hinn er annarr kostr, at fara suðr aptr við svá búit, ok er þat nærr mínu skapi, at fara heldr í austrveg til heiðinna landa, er gnóg eru fyrir, en drepa eigi hér kristit fólk, þótt þat hefði œrna makligleika til þess. En allir aðrir váru fúsir til at herja, en þó réð konungr, at þeir fóru aptr suðr; var þó allvíða rænt um úteyjar, ok hvarvetna þegar konungr var eigi nær. Fóru þeir suðr til Danmerkr ok varð ekki til tíðinda.

28. Ferð Erlings til Jótlands.

Erlingr skakki spurði, at Danakonungr var kominn í Víkina; þá bauð hann út almenningi um alt land at liði ok skipum, ok varð þat hit mesta herhlaup, ok hélt hann her þeim austr með landi. En er hann kom til Líðandisness, spurði hann, at Danaherr var farinn suðr aptr til Danmerkr, ok þeir höfðu víða rænt í Víkinni. Þá gaf Erlingr heimleyfi öllu leiðangrsliði, en hann sjálfr ok nökkurir lendir menn sigldu með mjök mörg skip suðr eptir Dönum til Jótlands. En er þeir kómu þar, sem heitir Dýrsá, þá lágu þar fyrir Danir komnir or leiðangri með skip mörg. Erlingr lagði at þeim ok barðist við þá. Danir flýðu brátt ok létu mart manna, en þeir Erlingr ræntu skipin ok svá kaupstaðinn, ok féngu þar allmikit fé, ok fóru síðan aptr til Noregs. Var þá um hríð úfriðr milli Noregs ok Danmerkr.

29. Ferð Erlings til Danmerkr.

Kristín konungsdóttir fór um haustit suðr til Danmerkr; fór hon á fund Valdimars konungs, frænda síns, þau váru systrabörn; fagnaði konungr henni forkunnar vel, ok fékk henni veizlur þar með sér, svá at hon fékk þar vel haldit sína menn. Var hon opt á tali við konunginn, ok var hann allblíðr til hennar. En eptir um várit sendi Kristín menn til Erlings, ok bað hann fara á fund Danakonungs ok sættast við hann. Um sumarit eptir var Erlingr í Víkinni; hann bjó eitt langskip, ok skipaði hinu fríðasta liði sínu; síðan sigldi hann yfir til Jótlands. Hann spurði, at Valdimarr konungr var í Randarósi; sigldi Erlingr þannug, ok kom til bœjarins þann tíma, er flest fólk sat um mat. En er þeir höfðu tjaldat ok fest skip sitt, gékk Erlingr upp ok þeir 12 saman, ok allir brynjaðir, höfðu höttu yfir hjálmum, en sverð undir mötlum, géngu til konungs herbergis. Þá fóru þar sendingar inn ok váru opin dyrrin, géngu þeir Erlingr þegar innar fyrir hásætit, mælti Erlingr: Grið viljum vér hafa, konungr! bæði hér ok til heimfarar. Konungr leit við honum ok mælti: Ertu þar Erlingr? Hann svaraði: Erlingr er hér, ok seg oss skjótt, hvárt vér skulum grið hafa. Þar váru inni 80 konungsmanna, ok allir vápnlausir. Konungr mælti: Grið skulut þér hafa, Erlingr! sem þú beiðist; á engum manni níðumst ek, ef á minn fund kemr. Þá kysti Erlingr á hönd konungi, ok gékk út síðan ok til skips síns. Dvaldist hann þar um hríð með konungi; töluðu þeir um sættargerð milli sín ok landanna, ok kom þat ásamt, at Erlingr settist þar í gisling með Danakonungi, en Ásbjörn snara, bróðir Absalons erkibyskups, fór til Noregs í gisling í móti.

30. Tal Valdimars konungs ok Erlings.

Þat var eitt sinn, er þeir töluðu, Valdimarr konungr ok Erlingr, mælti Erlingr: Herra! þat þykki mér líkast til sætta, at þér hafit alt þat af Noregi, sem yðr var heitit í einkamálum várum; en ef svá er, hvern höfðingja vilit þér þá yfir setja þar, hvárt nökkurn danskan? Nei, segir konungr. Engir Danahöfðingjar munu fara vilja í Noreg ok fást þar við hart fólk ok úhlýðit, en hafa hér áðr œrit gott með yðr. Ek fór fyrir þá sök hingat, at ek vil fyrir engan mun missa yðarrar vináttu; hingat til Danmerkr hafa fyrr farit menn af Noregi, Hákon Ívarsson ok Finnr Árnason, ok gerði Sveinn konungr, frændi yðarr, hvárntveggja þeirra jarl sinn. Eigi em ek nú minni valdsmaðr í Noregi, en þeir váru þá, ok gaf konungr þeim yfirsókn á Hallandi, því ríki er hann átti áðr. Nú þykki mér, herra! þér vel mega unna mér þess léns, ef ek gerumst yðarr maðr handgenginn, at ek halda af yðr þessu ríki, svá ok Magnús konungr, son minn, má ok eigi mér þess synja, en ek vil við yðr vera skeyttr ok skyldr til allrar þjónostu þeirrar, er því nafni byrjar. Slíkt talaði Erlingr, ok annat þessu líkt, ok kom svá at lyktum, at Erlingr gerðist handgenginn Valdimar konungi, en konungr leiddi Erling til sætis, ok gaf honum jarldóm ok Víkina til léns ok yfirsóknar. Eptir þat fór Erlingr heim til Noregs, ok var síðan jarl, meðan hann lifði, ok hélzt í sætt við Danakonung jafnan síðan. Erlingr átti fjóra frillusonu: einn hét Hreiðarr, annarr Ögmundr — þeir váru sér um móður —; þriði Finnr, fjórði Sigurðr þeirra móðir var Ása hin ljósa, þeir váru yngri. Kristín konungsdóttir ok Erlingr áttu dóttur, er Ragnhildr hét; hon var gipt Jóni Þorbergssyni af Randabergi. Kristín fór af landi með þeim manni, er Grímr rusli var kallaðr, þau fóru út í Miklagarð ok váru þar um hríð, ok áttu þau saman börn nökkur.

31. Upphaf Ólafs.

Ólafr, son Guðbrands Skafhöggssonar ok son Maríu Eysteinsdóttur konungs Magnússonar, var at fóstri með Sigurði agnhött á Upplöndum. En er Erlingr var í Danmörk, þá hófu þeir fóstrar flokk, Ólafr ok Sigurðr, ok réðust til margir Upplendingar. Var þar Ólafr til konungs tekinn. Þeir fóru með flokkinn um Upplönd, en stundum í Víkina, stundum austr á Markir; ekki váru þeir á skipum. En er Erlingr jarl spurði til flokks þessa, þá fór hann liði sínu í Víkina, ok var á skipum um sumarit, ok um haustit í Osló, ok veitti þar um jólin. Hann lét halda njósnum upp á landit til flokksins, ok fór sjálfr upp á land at leita þeirra, ok með honum Ormr konungsbróðir. En er þeir kómu til vatns þess er heitir ....., þá tóku þeir skip öll, þau er váru við vatnit.

32. Prestr sveik Erling.

Prestr sá er söng á Ryðjökli, þat er við vatnit, bauð þeim jarli til veizlu, ok at koma þar at kyndilmessu. Jarlinn hét förinni, þótti þat gott at hafa þar tíðir. Reru þeir þannug yfir vatnit um kveldit fyrir messudaginn. En prestr sá hafði annat ráð með höndum; hann sendi menn at bera njósn þeim Ólafi um farar Erlings. Hann gaf þeim Erlingi sterkan drykk um kveldit ok lét allmjök drekka. En er jarl fór at sofa, þá váru rekkjur þeirra búnar í veizlustofunni. En er þeir höfðu litla hríð sofit, vaknaði jarl ok spurði, ef þá mundi vera óttusöngsmál. Prestrinn sagði, at lítit var af nótt, bað þá sofa í ró. Jarl svarar: Mart dreymir mik í nótt, ok illa sef ek. Hann sofnaði síðan. Annat sinn vaknaði hann, ok bað prest upp standa ok syngja tíðir. Prestr bað jarl sofa, sagði, at þá var mið nótt. Lagðist jarl niðr ok svaf litla hríð, ok hljóp upp ok bað menn sína klæðast. Þeir gerðu svá, ok tóku vápn sín, géngu til kirkju, ok lögðu úti vápnin, meðan prestr söng óttusönginn.

33. Bardagi á Ryðjökli.

Ólafi kom njósn um kveldit, en þeir géngu um nóttina 6 rastir götu, ok þótti mönnum þat furðumikit farit. Þeir kómu á Ryðjökul um óttusöng; niðamyrkr var sem mest. Þeir Ólafr géngu at stofunni ok œptu þá heróp, drápu þar inni nökkura menn, er eigi höfðu gengit til óttusöngs. En er þeir Erlingr heyrðu ópit, hljópu þeir til vápna sinna ok stefndu síðan ofan til skipanna. Þeir Ólafr mœttu þeim við garð nökkurn; varð þar bardagi; óku þeir Erlingr undan ofan með garðinum, ok hlífði garðrinn þeim; þeir höfðu lið miklu minna; féll mart af þeim, ok mart varð sárt. Þat halp þeim mest, er þeir Ólafr kendu þá eigi, svá var myrkt; en Erlings menn leituðu einart til skipanna. Þar féll Ari Þorgeirsson, faðir Guðmundar byskups, ok mart annarra hirðmanna Erlings. Erlingr varð sárr á vinstri síðu, ok segja sumir menn, at hann sjálfr drœgi sverðit á sik, þá er hann brá. Ormr var ok mjök sárr; nauðuliga kómust þeir á skipin, ok létu þegar frá landi. Þat var kallat, at þeir Ólafr hefði hina mestu úhamingju borit til fundarins, svá sem þeir Erlingr váru framseldir, ef þeir Ólafr hefði meirum ráðum framfarit. Síðan kölluðu menn hann Ólaf úgæfu, en sumir kölluðu þá Hettusveina. Fóru þeir með flokk þann enn sem áðr uppi um land. En Erlingr jarl fór út í Víkina til skipa sinna, ok var eptir um sumarit í Víkinni, en þeir Ólafr á Upplöndum, en stundum austr á Mörkum; höfðu þeir flokk þann svá annan vetr.

34. Bardagi á Stöngum.

Eptir um várit fóru þeir Ólafr út í Víkina, ok tóku þar konungsskyldir; dvöldust þar langa hríð um sumarit. Erlingr jarl spurði þat, ok hélt liði sínu austr til móts við þá, ok varð fundr þeirra austan fjarðar, þar sem heitir á Stöngum. Varð þar orrosta mikil, ok hafði Erlingr sigr. Þar féll Sigurðr agnhöttr, ok mart af Ólafs mönnum, en Ólafr kom á flótta; fór hann síðan suðr til Danmerkr, ok var hinn næsta vetr eptir á Jótlandi í Álaborg. En eptir um várit fékk Ólafr sótt þá, er hann leiddi til bana, ok er hann þar jarðaðr at Maríukirkju, ok kalla Danir hann helgan.

35. Dráp Haralds.

Nikolás kúfungr, son Páls Skoptasonar, var lendr maðr Magnús konungs; hann tók höndum Harald, er sagt var, at væri son Sigurðar konungs Haraldssonar ok Kristínar konungsdóttur, bróðir Magnús konungs sammœðri. Nikolás flutti Harald til Björgynjar, ok fékk í hendr Erlingi jarli. Þat var háttr Erlings, ef úvinir hans kómu fyrir hann, at hann mælti ekki eða fátt við þá, ok stillilega þat er var, ef hann var ráðinn til at drepa þá, en hina hrakti hann sem mest í orðum, er hann vildi, at lífit hefði. Erlingr mælti fátt við Harald, ok var mönnum grunur á, hvat hann mundi fyrirætla. Þá báðu menn Magnús konung, at hann skyldi friða fyrir Haraldi við jarl. Konungr gerði svá. Jarl svarar: Slíkt ráða þér vinir þínir; en þú munt litla hríð ráða ríkinu í frelsi, ef þú skalt heilhuga ráðum einum framfara. Síðan lét Erlingr Harald flytja yfir í Norðnes, ok var hann þar höggvinn.

36. Upphaf Eysteins konungs Eysteinssonar.

Eysteinn er nefndr sá maðr, er kallaðist son Eysteins konungs Haraldssonar; hann var þá ungr maðr, eigi með öllu fullroskinn. Er frá því er sagt, at hann kom fram á einu sumri austr í Svíaveldi, ok fór á fund Birgis brosu; hann átti þá Brigidam, dóttur Haralds gilla, föðursystur Eysteins; bar Eysteinn upp fyrir þau sín erendi ok bað þá sér fulltings. Jarl ok bæði þau tóku vel hans máli ok hétu honum sínu trausti; dvaldist hann þar um hríð. Birgir jarl fékk Eysteini nökkurn liðskost ok góða penninga til skotsilfrs sér, ok leysti hann vel af hendi; hétu þau bæði honum sinni vináttu. Eysteinn fór þá norðr í Noreg, ok kom ofan í Víkina; dreif þá þegar lið til hans, ok efldist flokkr sá; tóku þeir Eystein til konungs, ok fóru þeir með flokk þann í Víkinni um vetrinn. En fyrir því at þeim varð féfátt, þá ræntu þeir víða, en lendir menn ok bœndr gerðu lið at þeim. En er þeir váru ofrliði bornir, þá flýðu þeir brott á skóga, ok lágu löngum á eyðimörkum; géngu þá klæði af þeim, svá at þeir spentu næfrum um fótleggi sér; þá kölluðu bœndr þá Birkibeina. Þeir hljópu opt í bygðina, ok kómu fram hér ok hvar, ok réðu þegar til áhlaupa, er eigi var fjölment fyrir. Þeir áttu nökkurar orrostur við bœndr, ok höfðu ýmsir betr. Þrjár orrustur áttu Birkibeinar, svá at fylkt var til, ok höfðu þeir sigr í öllum. Á Krókaskógi lagði þeim nær úför; kom at þeim bóndasamnaðr fjöldi liðs. Birkibeinar feldu brota fyrir þá, ok hljópu síðan á mörkina. Birkibeinar váru tvá vetr í Víkinni, svá at þeir kómu ekki norðr í land.

37. Frá Birkibeinum, Magnúsi konungi ok Erlingi skakka.

Magnús konungr hafði þá verit 13 vetr konungr, er Birkibeinar hófust. Hit þriðja sumar réðu þeir sér til skipa, fóru þá fyrir land fram, féngu sér fjár ok liðs. Þeir váru fyrst í Víkinni, en er á leið sumarit, stefndu þeir norðr í land, fóru svá skyndiliga, at ekki kom njósn fyrir þá, fyrr en þeir kómu til Þrándheims. Birkibeinar höfðu mest í flokki sínum Markamenn ok Elfargríma, ok mjök mart höfðu þeir af Þelamörk, ok vel váru þeir þá vápnaðir. Eysteinn konungr þeirra, var fríðr ok fagrleitr, lítilleitr, ekki mikill maðr; hann var kallaðr af mörgum mönnum Eysteinn meyla. Magnús konungr ok Erlingr jarl sátu í Björgyn, þá er Birkibeinar sigldu norðr um, ok urðu ekki við þá varir. Erlingr var maðr ríkr, spakr at viti, hermaðr hinn mesti, ef úfriðr var, landráðamaðr góðr ok stjórnsamr, kallaðr heldr grimmr ok harðráðr; en hitt var þó mest, at hann lét úvini sína fá eina landsvistina fá, þótt beiddust, ok urðu fyrir þá sök margir til at hlaupa í flokkana, þegar er hófust í móti honum. Erlingr var hár maðr ok harðvaxinn, nökkut barraxlaðr, langleitr, skarpleitr, ljóslitaðr, ok gerðist hárr mjök, bar halt höfuðit nökkut, hugaðlátr ok veglátr, hafði forneskju klæðabúnað, langa upphluti ok langar ermar á kyrtlum ok á skyrtum, valskikkjur, uppháva skúa. Slíkan búnað lét hann konung hafa, meðan hann var ungr, en þá er hann réð sjálfr, bjó hann sik mjök í skart. Magnús konungr var léttlátr ok leikinn, gleðimaðr mikill, ok kvennamaðr mikill.

38. Frá Nikolási.

Nikolás, son Sigurðar Hranasonar, hann var son Skjaldvarar, dóttur Brynjólfs úlfalda, systur Halldórs Brynjólfssonar, en sammœðra við Magnús konung berfœtt. Nikolás var hinn mesti höfðingi; hann átti bú á Hálogalandi í Öngli, þar sem heitir á Steig. Nikolás átti garð í Niðarósi ofan frá Jónskirkju, þar sem átti Þorgeirr kapalín. Nikolás var opt í Kaupangi, ok hafði hann ráð öll fyrir bœjarmönnum. Skjaldvöru, dóttur Nikolás, átti Eiríkr Árnason; hann var ok lendr maðr.

39. Frá Eiríki ok Nikolási.

Þat var Maríumessu hina síðari, er menn géngu frá óttusöng í bœnum, at Eiríkr gékk til Nikolás ok mælti: Mágr! þat segja fiskimenn nökkurir, er utan eru komnir, at langskip sigli utan eptir firðinum, ok geta menn, at Birkibeinar muni vera; ok er sá til, mágr! at láta blása bœjarliði öllu með vápnum út á Eyrar. Nikolás svarar: Ekki fer ek, mágr! at fiskimanna kvittum; mun ek gera njósn út á fjörðinn, en höfum þing í dag. Gékk Eiríkr heim; en er hringdi til hámessu, gékk Nikolás til kirkju. Eiríkr kom þá til hans ok mælti: Þat hygg ek, mágr! at sönn sé njósnin; eru nú þeir menn hér, er séð kveðast hafa seglin; þykki mér þat ráð, at vit ríðim or bœnum ok samnim oss liði, því at mér þykkir mannfátt vara í bœnum. Nikolás svarar: Kvaksamr ertu svá, mágr! hlýðum fyrst messu, gerum þá ráð vár síðan. Gékk Nikolás til kirkju. En er messa var sungin, gékk Eiríkr til Nikoláss ok mælti: Mágr! nú eru hestar mínir búnir, vil ek brott ríða. Nikolás svarar: Far vel þú þá! vér munum hafa þing á Eyrum, ok kanna hvat liðs er í bœnum. Reið þá Eiríkr í brott, en Nikolás gékk í garð sinn, ok síðan til borða.

40. Fall Nikolás.

En í þann tíma er vist var sett, kom maðr inn ok sagði Nikolási, at þá reru Birkibeinar í ána. Þá kallaði Nikolás, at hans menn skyldu vápnast. En er þeir váru vápnaðir, bað Nikolás þá ganga inn í loptit; ok var þat hit úsnjallasta ráð, fyrir því ef þeir hefði varit garðinn, þá hefði bœjarfólkit komit til at hjálpa þeim; en Birkibeinar fyltu allan garðinn, ok gengu síðan at loptinu umhverfis. Þeir kölluðust á, buðu Birkibeinar Nikolási grið, en hann neitti. Síðan börðust þeir; höfðu þeir Nikolás til varnar bogaskot ok handskot ok ofngrjót; en Birkibeinar hjoggu húsin, ok skutu sem tíðast. Nikolás hafði rauðan skjöld, ok gyltir naglar í, ok stirndr Vilhjálmsgjörð. Birkibeinar skutu svá, at uppi stóð á reyrböndunum. Nikolás mælti: Lýgr skjöldrinn nú at mér. Þar féll Nikolás, ok mikill hluti sveitar hans, ok var hann hit mesta harmaðr. Birkibeinar gáfu grið öllum bœjarmönnum.

41. Eysteinn var til konungs tekinn í Niðarósi.

Eysteinn var þar síðan til konungs tekinn, ok gékk alt fólk undir hann. Hann dvaldist um hríð í bœnum, fór síðan í Þrándheim; þar kom mart lið til hans. Þar kom til hans Þorfinnr svarti af Snös, ok hafði sveit manna. Öndverðan vetr fóru þeir út til bœjar; þá kómu til þeirra synir Guðrúnar af Saltnesi, Jón ketlingr, Sigurðr ok Vilhjálmr. Þeir fóru upp or Niðarósi til Orkadals; þá váru skoruð þar nær 20 hundruð manna. Fóru svá til Upplanda, ok þá út um Þótn ok Haðaland, þá á Hringaríki.

42. Fall Eysteins konungs.

Magnús konungr fór í Vík austr um haustit með sumu liðinu, ok Ormr konungsbróðir. Erlingr jarl var eptir í Björgyn ok hafði þar mikit lið, ok skyldi gegna Birkibeinum, ef þeir fœri hit ytra. Magnús konungr settist í Túnsbergi, ok þeir Ormr báðir; veitti konungr þar um jólin. Magnús konungr spurði til Birkibeina uppi á Ré. Síðan fór konungr or bœnum með liði sínu ok þeir Ormr, ok kómu á Ré. Snjár var á mikill, ok veðr furðu kalt. En er þeir kómu á bæinn, þá géngu þeir or túninu á veginn, ok fyrir utan við garðinn fylktu þeir ok tráðu sér gadd; þeir höfðu eigi öll 15 hundruð manna. Birkibeinar váru á öðrum bœnum, en sumt lið þeirra hér ok hvar í húsum. En er þeir urðu varir við her Magnús konungs, heimtust þeir saman ok skutu á fylking. En er þeir sá lið Magnús konungs, þá þótti þeim, sem var, at þeirra lið var meira; réðu þegar til bardaga. En er þeir sóttu fram veginn, þá máttu fáir senn fram fara, en þeir er hljópu af veginum, féngu snjá svá mikinn, at þeir féngu varla framkomizt, ok brást þá fylking þeirra, en þeir féllu, er fyrstir géngu fram brautina; var þá niðrhöggvit merkit, en þeir er þar váru næst, opuðu, en sumir slógust á flótta. Magnús konungs menn fylgðu þeim, ok drápu hvern at öðrum, er þeir náðu. Birkibeinar kómu þá ekki fylking á, ok urðu berir fyrir vápnum, ok féll þá mart, ok mart flýði. Var þá sem opt kann verða, þótt menn séu frœknir ok vápndjarfir, ef slög stór fá, ok komi á flótta, at flestir verða illir aptrhvarfs. Tók þá at flýja meginlið Birkibeina, en fjöldi féll, því at Magnús konungs menn drápu alt þat er þeir máttu, ok váru engum manni grið gefin, þeim er þeir náðu, en flóttinn dreifðist víðs vegar. Eysteinn konungr kom á flótta; hann hljóp í hús nökkut ok bað sér griða, ok þess at bóndi skyldi fela hann; en bóndi drap hann, ok fór síðan á fund Magnús konungs, ok fann hann á Rafnnesi; var konungr inni í stofu ok bakaði sik við eld, ok var þar mart manna. Síðan fóru menn ok fluttu þannug líkit, báru inn í stofuna; bað konungr menn þá til ganga ok kenna líkit. Maðr einn sat í krókpallinum, ok var þat Birkibeinn, ok hafði engi maðr gaum gefit at honum; en er hann sá lík höfðingja síns ok kendi, þá stóð hann upp skjótt ok hart, hann hafði öxi í hendi, hljóp hann skjótt innar á gólfit ok hjó til Magnús konungs, kom á hálsinn við herðarnar. Maðr nökkurr sá, er öxin reið, ok skaut honum frá; við þat snerist öxin ofan í herðarnar, ok varð þat mikit sár. Síðan reiddi hann upp öxina annat sinni ok hjó til Orms konungsbróður, hann lá í pallinum; höggit stefndi á báða fótleggina. En er Ormr sá, at maðr vildi drepa hann, brást hann við skjótt, kastaði fótum fram yfir höfuð sér, ok kom öxin í pallstokkinn, stóð öxin föst; en vápn stóðu svá þykt á Birkibein, at varla mátti hann falla. Þá sáu þeir, at hann hafði dregit um gólfit eptir sér iðrin, ok er þess manns hreysti allmjök lofuð. Magnús konungs menn ráku flóttann lengi, ok drápu alt þat, er þeir máttu. Þar féll Þorfinnr af Snös; ok féllu þar ok margir aðrir Þrœndir.

43. Frá Birkibeinum.

Flokkr þessi, er Birkibeinar váru kallaðir, höfðu saman samnazt með fjölmenni miklu; var þat fólk hart ok menn hinir vápndjörfustu ok lið heldr úspakt; fóru mjök geystir ok rasandi, síðan þeir þóttust hafa styrk mikinn. Þeir höfðu í flokkinum fátt þeirra manna, er ráðagerðarmenn væri, eða vanir stjórn lands eða laga, eða her at stýra, en þótt sumir kynni betr, þá vildi þó flokkrinn allr hafa þat, er sjálfum sýndist; þóttust þeir øruggir af liðsfjölda sínum ok hreysti. En þat lið, er undan komst, var mart sárt, ok hafði látit vápn ok klæði, en alt félaust; sótti sumt austr á Markir, en mart á Þelamörk, þat flest er þar átti kyn, sumt fór alt austr í Svíaveldi. Allir forðuðu sér, því at lítil ván þótti griða af Magnúsi konungi eða Erlingi jarli.

44. Frá Magnúsi konungi Erlingssyni.

Magnús konungr fór síðan út aptr til Túnsbergs, ok varð hann allfrægr af sigri þessum, því at þat var allra manna mál, at Erlingr jarl væri brjóst ok forusta fyrir þeim feðgum, en eptir þat er Magnús konungr hafði fengit sigr á svá styrkum flokki ok fjölmennum, ok hafði haft minna lið, þótti þá svá öllum mönnum, sem hann mundi yfir alla ganga, ok hann mundi þá vera því meiri hermaðr en jarl, sem hann var yngri.

Источник: Heimskringla eða Sögur Noregs konunga Snorra Sturlusonar. N. Linder og H. A. Haggson. Uppsala, W. Schultz, 1869–1872.

Текст с сайта Heimskringla