Knytlinga saga

1.

Haraldr Gormsson var tekinn til konungs í Danmörk eptir föður sinn; hann var ríkr konungr ok hermaðr mikill; hann eignaðiz Holtsetaland í Saxlandi, ok hafði hann mikit jarlsríki í Vinðlandi; hann lét þar gera Jómsborg ok setti þar herlið mikit; hann setti þeim mála ok rétt, en þeir unnu landit undir hann; á sumrum lágu þeir í hernaði, en sátu heima á vetrum; þeir váru kallaðir Jómsvíkingar.

Haraldr konungr Gomsson réð svikum ok lífláti Haralds konungs Gunnhildarsonar, Nóregs konungs, þá er hann fell at Hálsi í Limafirði, sem ritat er í æfi Nóregs konunga. En síðan fór Haraldr konungr í Nóreg með her sinn ok lagði land alt undir sik ok setti þar yfir hofðingja Hákon jarl Sigurðarson, en Danakonungr tók skatta af landi ollu.

Á dögum Haralds konungs Gormssonar var keisari í Saxlandi Ottó enn rauði; hann hafði ófrið við Danakonung ok bauð Dönum kristni, en Danakonungr hafði þar úti her í móti ok vildi með engu móti við kristni taka.

Haraldr konungr Gormsson átti mikla orrostu við Ottó keisara suðr við Danavirki; þar var þá Hákon jarl af Nóregi með Danakonungi. Þar fekk keisarinn ósigr, en þó vann hann landit nökkuru sídar ok kom þeim þá á flótta Haraldi konungi ok Hákoni jarli til Limafjarðar ok alt út í Mársey. Síðan tók Haraldr konungr við kristni, ok keisarinn veitti guðsifjar Sveini, syni hans, ok gaf honum nafn sitt, ok var hann með því skírðr, at hann hét Ottó-Sveinn. Var þá alkristin Danmörk, ok skildiz keisarinn eigi fyrr við.

2. Fall Styrbjarnar ens sterka

Á dögum Haralds konungs Gormssonar var Styrbjörn enn sterki í hernaði í Austrveg. Styrbjörn var son Óláfs Bjarnarsonar Svíakonungs. Styrbjörn kom með her sinn í Danmörk ok fekk handtekit Harald konung; þá gipti Haraldr honum Þyri, dóttur sína, ok fór sjálfr til Svíþjóðar með Styrbirni. Styrbjörn brendi öll skip sín, áðr hann gengi a land upp. En er Haraldr konungr verðr þess varr, at Styrbörn er skipalauss, þá helt hann sínum skipum út á Löginn ok síðan í braut ok aptr til Danmerkr. Styrbjörn barðiz á Fýrisvöllum við Eirík enu sigrsæla Svíakonung, föðurbróður sinn; þar fell Styrbjörn ok mestr hluti liðs hans, en sumt flýði; þat kalla Svíar Fýriseltu.

3. Frá hernaði Haralds konungs

Þá er Haraldr konungr Gormssou hafði skíraz látit, sem fyrr var sagt, þá nauðgaði hann Hákoni jarli Sigurðarsyni at taka við trú, ok var hann skírðr ok þeir menn allir, sem þá váru með honum af Nóregi. Fekk Haraldr konungr honum þá presta ok aðra lærða menn ok bauð honum at láta skíra alt fólk í Nóregi, ok hét Hákon jarl því með svardögum. En er þeir skilðu, konungr ok jarl, þá for Hákon til Nóregs, en skaut enum vígðum mönnum á land at Hálsi í Limafirði; en hann kastaði kristni ok efldi síðan en mestu blót í Nóregi. En er Haraldr konungr spurði þat, at Hákon hafði kastat kristni, ok þat annat, at hann hafði herjat land Danakonungs, þá fór Haraldr konungr með her sinn til Nóregs ok eyddi land alt með sjá, svá at alt var brent milli Líðandisness ok Staðs, nema fimm bœir í Læradal í Sogni; en fólk alt flýði á fjöll ok á markir með alt lausafé, þat er komiz fekk.

Haraldr konungr lá um hríð með her sinu í Sólundum ok ætlaði þá at herja til Íslands með liði því, er hann hafði þar, ok vildi hann hefna níðs þess, er Íslendingar höfðu gört um hann ok níddan hann. Haraldr konungr bauð kunnigum manni at fara í hamförum til Íslands ok vita, hvat hann kynni þaðan at segja konungi; sá fór í hvalslíki umhverfis landit ok sagði síðan konungi, at margar kunnigar óvættir byggva þat land, en haf svá mikit milli landanna, at þar var ekki fœrt langskipum; ok er Haraldr konungr varð þessa varr, þá þóttiz hann skilja, at þetta var en mesta ófœra, ok ekki mátti þessu til leiðar koma. Eptir hernað þenna, er Haraldr Gormsson hafði gört í Nóregi, þá sneri hann heim til Danmerkr með lið sitt, en Hákon jarl lét byggva land alt í Nóregi, en galt enga skatta síðan Danakonungi.

4. Fall Haralds konungs

Sveinn, son Haralds konungs Gormssonar, beiddiz ríkis nökkurs af Haraldi konungi, feðr sinum, en Haraldr konungr unni honum lítit, þvíat hann var frilluson, ok vildi hann ekki ríki fá honum til forráða. En er Sveinn gerðiz fullkominn maðr, þá fekk hann sér skip ok lið ok herjaði víða bæði utanlands ok innanlands. Þá varð Haraldr konungr reiðr honum ok safnaði liði í mót honum. Þá var kominn til liðs við Svein Palnatóki, fóstri hans, sem segir í sögu Jómsvíkinga, ok heldu þeir þá til Sjólands ok inn í Ísafjörð; þar var þá fyrir Haraldr konungr með skipum sínum. Sveinn lagði þegar til orrostu við hann; varð þar bardagi mikill. Dreif þá lið til Haralds konungs, svá at Sveinn varð ofrliði borinn, ok flýði hann. Í þeirri orrostu fekk Haraldr konungr banasár, ok var hann skotinn öru til bana; ok var hann fyrstr Danakonunga grafinn í vígða jörð. Þá hafði hann verit konungr LXXX vetra, XXX vetra at lifanda Gormi konungi, feðr sínum, L vetra síðan.

5. Frá Sveini konungi

Sveinn tók konungdóm í Danmörk eptir Harald konung, födur sinn; hann var kallaðr Sveinn tjúguskegg; hann var ríkr konungr. Á hans dögum fór Sigvaldi jarl ok aðrir Jómsvíkingar til Nóregs ok barðiz við Hákon jarl á Mœri á Hjörungavági; þar fell Búi digri, en Sigvaldi jarl flýði. Eptir þat hvarf ríki í Nóregi undan Danakonungum; en litlu síðar kom Óláfr Tryggvason til Nóregs ok tók riki.

Sveinn konungr átti Gunnhildi, dóttur Búrizleifs Vinðakonungs, ok váru þeirra synir Knútr ok Haraldr. Síðan átti Sveinn konungr Sigríði ena stórráðu, dóttur Sköglar-Tosta, móður Óláfs Svíakonungs; hana hafði fyrr átt Eiríkr enn sigrsæli Svíakonungr. Dóttir Sveins konungs ok Sigríðar var Ástríðr, er átti Úlfr jarl, son Þorgils sprakaleggs; Sveinn ok Björn hétu synir þeirra. Gyða hét enn dóttir Sveins konungs tjúguskeggs; hana átti Eiríkr jarl Hákonarson í Nóregi; þeirra son var Hákon jarl, er Óláfr enn helgi tók höndum í Sauðungssundi.

Sveinn konungr tjúguskegg var at falli Óláfs konungs Tryggvasonar með þeim Óláfi sœnska, stjúpsyni sínum, ok Eiríki jarli, mági sínum, er þeir börðuz við Svöldr; ok eptir fall Óláfs konungs Tryggvasonar eignuðuz þeir þrír Nóreg, Sveinn Danakonungr einn þriðjung, annan Óláfr Svíakonungr, enn þriðja Eiríkr jarl.

6. Enn helgi Játmundr drap Svein konung

Sveinn konungr var hermaðr mikill ok enn ríkasti konungr; hann herjaði víða bæði um Austrveg ok suðr um Saxland; at lyktum fór hann með her sinn vestr til Englands ok herjaði þar víða ok atti þar margar orrostur; þar var þá Aðalráðr konungr Játgeirsson. Þeir Sveinn konungr áttu margar orrostur ok höfðu ymsir sigr. Sveinn konungr vann mestan hlut Englands; var hann þá á Englandi marga vetr ok herjaði víða landit ok brendi; hann kölluðu þeir fjánda Engla. Í þessum ófriði flýði Aðalráðr konungr landit fyrir Sveini konungi, en Sveinn konungr varð bráðdauðr um nótt í rekkju sinni, ok segja þat enskir menn, at Játmundr konungr enn helgi hafi drepit hann með þeim hætti, sem enn helgi Merkúríús drap Júlíánúm níðing.

7. Frá þingamannaliði

Eptir dauða Sveins konungs heldu Danahöfðingjar því ríki í Englandi, er þeir höfðu unnit af landinu; hófuz þá enn orrostur af nýju, þvíat þegar er Sveinn konungr var dauðr, for Aðalráðr konungr heim í landit ok komz þá í ríki sitt með styrk Óláfs ens helga, svá sem sagt er í sögu hans eptir orðum Óttars svarta skálds; hann segir svá:

1. Komt í land ok lendir,
láðvörðr, Aðalráði,
þín naut rekka rúni,
ríki eflðr at slíku.
Harðr vas fundr, sá's fœrðuð
friðlands á vit niðja,
réð ættstuðill áðan,
Játmundar, þar grundu.

Í þann tíma settu Danir þingamannalið í Englandi; þar váru þá málamenn, ok var þat et frœknasta lið, ok heldu þingamenn mjök upp orrostu af hendi Dana við Englismenn.

8. Knútr konungr lagði England undir sik

Knútr, son Sveins konungs tjúguskeggs, var X vetra, þá er faðir hans andaðiz; var hann þá til konungs tekinn í Danmörk yfir alt Danaveldi, þvíat Haraldr, bróðir hans, var andaðr. Danahöfðingjar, þeir er þá sátu í Englandi ok þar heldu landinu, því er Sveinn konungr hafði unnit — þá sendu þeir þau orð til Daumerkr, at Knútr konungr skyldi koma vestr til Englands með Danaher til styrks við þá; en með því at Knútr konungr var þá á barns aldri ok var ekki vanr herstjórn, þá lögðu vinir hans þat rád fyrir hann, at hann skyldi senda herlið til Englands ok setja þar höfðingja yfir, en fara eigi sjálfr, meðan hann var eigi meirr á legg kominn; ok svá var gört, at konungr sat III vetr í Danmörku, síðan hann tók konungdóm; en at liðinni þeirri stundu bauð hann út herliði af Danmörku; hann sendi boð ok til Nóregs Eiríki jarli, mági sínum, at hann skyldi safna liði ok fara til Englands með honum, þvíat Eiríkr jarl var frægr mjök af hreysti ok af hernaði, er hann hafði borit sigr af þeim tveim orrostum, er frægstar hafa verit á Norðrlöndum; önnur var sú, er þeir Sveinn konungr tjúguskegg ok Óláfr sœnski Svíakonungr ok Eiríkr jarl börðuz við Óláf Tryggvason við Svöldr; en önunr sú, er þeir Hákon jarl ok Eiríkr jarl börðuz við Jómsvíkinga á Hjörungavági. Knútr konungr helt her sínum vestr til Englands, ok höfðu allmikit lið. Svá sagði Óttarr svarti í Knútsdrápu:

2. Hrazt lítt gamall, lýtir
lögreiðar, framm skeiðum;
fórat fylkir œri,
folksveimuðr, þér heiman.
Hilmir, bjótt ok hættir
harðbrynjuð skip kynjum;
reiðr hafðir þú rauðar
randir, Knútr, fyr landi.

Ok enn segir hann svá:

3. Út fylgðu þér Jótar,
auðmildr, flugar trauðir,
skauthreina, bjótt, skreytir,
Skönunga lið, Vánar.
Vöð blés of þér, visi,
vestr settir þú flesta,
kunnt gerðir þú þarna
þitt nafn, í liaf stafna.

Knúti konungi fylgðu margir höfðingjar til Englands; þar var fyrstr maðr Úlfr jarl Sprakaleggsson, mágr hans, hann átti þá Astríði Sveinsdóttur, systur Knúts konungs; þar váru ok þeir brœðr, synir Strútharalds jarls, Hemingr ok Þorkell hávi, ok margir höfðingjar aðrir. Knútr konungr kom til Englands ok sigldi utan at Englandi, þar sem Fljót heita. Svá segir Hallvarðr Háreksblesi í Knútsdrápu:

4. Knútr, lézt framm til Fljóta,
frægr leið vörðr of ægi,
heiptsnarr, hildar leiptra,
harðbrynjuð skip dynja.
Ullar, lézt við Ellu
ættleifð ok mö reifðir
sverðmanns, snyrtiherðir
sundviggs, flota bundit.

En þegar er Knútr konungr kom til Englands, gekk hann upp ok herjaði landit, drap mannfólkit, en brendi bygð alla. Svá segir Óttarr svarti:

5. Herskjöld bart
ok helduð,
hilmir, ríkr af slíku;
hykkat, þengill, þekðusk
þik kyrrsetu mikla.
Ætt drapt, Jóta dróttinn,
Játgeirs í för þeiri;
þveit rakt, þrár est heitinn,
þeim, stillis konr, illan.

Ok enn kvað hann svá:

6. Brunnu bygðir manna,
buðlungr, fyr þér ungum,
opt lézt, hús ok, heiptar
herkall búendr gerva.

Landsmenn drógu her saman ok fóru í móti Dönum ok heldu upp orrostum. Svá sagði Þórðr Kolbeinsson:

7. Gingu upp, þeirs Englum,
ár hrafn gefendr, vöru
langa stund á landi
leiðir, grund af skeiðum;
en í gögn, þeirs göðu,
glaum skers, bœi verja,
galt hilmis lið hjalta,
herferð búendr gerðu.

Knútr konungr átti ena fyrstu orrostu á Englandi í Lindisey, ok varð þar mikit mannfall; þá vann hann ok Hemingaborg á Englandi ok drap þar mikit fólk. Svá segir Óttarr:

8. Gunni lézt í grœnni,
gramr, Lindisey framða;
beldu viðr því's vildu:
víkingar þar ríki.
Bíða lézt í breiðri
borg Heminga sorgir
œstr fyr Úsu vestan
engst folk, Svía þrengvir.

Því næst átti hann miklar orrostur á Norðimbralandi við Tesu; drap hann þar mikit fólk, en sumt flýði ok týndiz þar, sem váru fen nökkur eðr díki; síðan flutti Knútr konungr her sinn lengra suðr á landit ok lagði alt undir sik, þar sem hann fór.

9. Knútr konungr fekk Emmu

Aðalráðr Englakonungr varð sóttdauðr þat sama haust eðr sumar, er Knútr konungr kom með her sinn til Englands; hann hafði þá verit konungr í Englandi XVIII vetr ok XX; en Emma dróttning, kona hans, bjóz þegar eptir andlát hans at fara af landi á brott; hon ætlaði at fara vestr til Vallands á fund brœðra sinna, Vilhjálms ok Roðberts; þeir váru jarlar í Vallandi; faðir þeirra var Rikarðr Rúðujarl Rikarðsson, Vilhjálmssonar langaspjóts; hann var son Göngu-Hrólfs, þess er vann Normandi; hann var sonr Rögnvalds Mœrajarls. Menn Knúts konungs urðu varir við för Emmu dróttningar. Þá er hon ok hennar menn váru búnir til hafs, þá kómu þar menn Knúts konungs ok tóku skipit ok alt þat, er á var; fluttu þeir dróttningu á fund Knúts konungs, ok var þat ráð höfðingja með konungi, at Knútr konungr skyldi fá Emmu dróttningar, ok svá var gört.

10. Frá Játmundi konungi

Eptir andlát Aðalráðs konungs váru til konunga teknir synir hans ok Emmu dróttningar. Játmundr enn sterki var elztr; annarr Játgeirr; þriði var Játvígr; fjórði Játvarðr enn góði. Játmundr konungr dró nú her saman mikinn ok fór síðan í móti Knúti konungi, ok varð fundr þeirra þar, sem heitir at Skorsteini, ok var þat en frægsta orrosta, er í þann tíma hafi verit; varð þar et mesta mannfall í hvárutveggja liði. Játmundr konungr reið fram í miðjan Danaher ok kom svá nær Knúti konungi, mági sínum, at hann náði til hans með sverðshöggvi. Knútr konungr skaut skildinum fram yfir háls hestinum, er hann sat á, en höggit kom á skjöldinn litlu fyrir neðan mundriðann, ok varð höggit svá mikit, at sundr tók skjöldinn, ok fyrir framan söðulinn klauf hann í sundr hestinn í bógunum; en þá sóttu Danir at honum svá fast, at Játmundr konungr sneri þá aptr til sinna manna, ok hafði hann þá þó áðr drepit marga Dani, en konungrinn varð lítt sárr eðr ekki. En er konungrinn hafði fram riðit alt frá liði sínu, þá hugðu hans menn, at hann mundi vera fallinn, er þeir sá hann hvergi, ok kom þá flótti í lið þeirra, en sumir sá, at hann reið undan Dönum; flýðu þá allir, þeir er þat sá, en konungr kallaði hátt, bað herinn aptr snúa ok berjaz, en þá lét engi sem heyrði; flýði þá allr herrinn ok varð þá einna ákafast mannfallit, ok ráku Danir flóttann alt til nætr. Svá segir Óttarr svarti:

9. Ungr fylkir, lézt Engla
allnær Tesu falla,
flóði djúpt of, dauða,
dík Norðimbra líkum.
Svefn brauzt svörtum hrafni,
sunnarr, hvötuðr gunnar,
ollir sókn, enn snjalli
Sveins mögr, at Skorsteini.

11. Frá Úlfi jarli

Úlfr jarl var þá enn sem optar í fremra lagi af mönnum Knúts konungs ok fylgði lengst flóttamönnum; hann var pá kominn í skóg nökkurn svá þröngvan, at hann komz ekki ór á allri nóttinni, fyrr enn lýsti. Þá sá hann á völlum nökkurum fyrir sér, at smali var rekinn, ok sveinn nökkurr vel frumvaxta rak féit. Úlfr jarl gekk at sveininum ok heilsaði honum ok spurði hann nafns. Hann svaraði: «Ek heiti Guðini; eðr ertu af Knúts mönnum?» Úlfr jarl svarar: «Ek em einn víst af leiðangrsmönnum hans; eða hversu langt er nú til skipa várra?» — «Ekki veit ek,» segir sveinninn, «at þér Danir megið vænta af oss liðsinnis, ok hafi þér Danir heldr til annars gört.» Úlfr jarl svarar: «Þiggja munda ek nú þó af þér, sveinn! ef þú vildir á greiða ferð mína til skipa várra.» Sveinninn svarar: «Þú hefir beint þvers farit frá skipunum ok langt á land upp yfir eyðiskóga, en þér Knúts menn eruð ekki hér mjök þokkaðir af landsmönnum, ok þykkir mönnum þó nökkur várkunn til þess; en nú er spurt í bygðina mannfall þat, er varð í gær at Skorsteini, ok muntu hvergi grið hafa, ok engi annarra Knúts manna, ef bœndr finna þik, ok svá ef nökkurr helpr þér; en svá líz mér á þik, sem gott mannkaup muni í þér vera, ok ætla ek þik annan mann, enn þú segir.» Úlfr jarl tók þá gullhring af hendi sér ok segir: «Gefa vil ek þér hring þenna, ef þú vill fylgja mér til várra manna.» Guðini sá upp á hann um stund ok mælti seint: «Eigi vil ek þiggja hringinn, en freista mun ek nú, ef ek má koma þér til þinna manna, ok vil ek heldr eiga undir þér launin, ef ek fæ þér nökkut við holpit, en ef þér verðr þetta at engri liðveizlu, þá er engra launa fyrir vert; skaltu nu fyrst fara heim til föður míns með mér.» Þeir gerðu svá; en er þeir kómu til bœjarins, gengu þeir til litlu stofu, ok lét Guðini setja þar borð, ok var þar gefinn góðr drykkr. Úlfr jarl sá, at þar var góðr húsabœr ok vel búinn. Þá kom til þeirra bóndi ok húsfreyja, þau váru fríðir menn bæði ok vel búin; fögnuðu þau vel gestinum, ok sat hann þar um daginn, ok var hann þar í enum bezta fagnaði; en í móti nótt váru þar búnir tveir góðir hestar með enu bezta reiði. Þá mæltu þau við Úlf: «Far þú nú vel, ok fæ ek þér í hendr son minn, þann einn er ek á; nú bið ek, ef þú kemr til konungsins ok megi þín orð nökkut standaz, þá kom þú honum þar í þjónustu, því at ekki má hann með mér vera síðan, ef várir landsmenn spyrja, at hann hafi þér a brott fylgt, hversu sem ek fæ á undan stýrt.» Úlfr jarl hét því, at koma Guðina þar í sveit. Guðini var enn fríðasti maðr sýnum ok vel orði farinn. Bóndi nefndiz Úlfnaðr.

Þeir Úlfr jarl ríða þá nótt alla; en at morni, þá er ljóst var orðit, koma þeir til skipa Knúts konungs, ok váru menn á landi uppi; en er þeir sá jarl ok kendu hann, þá hurfu menn þegar at honum allir ok fögnuðu honum ok þóttuz hann ór helju heimt hafa, þvíat hann vár svá vinsæll, at allir unnu honum hugástum. Varð Guðini þá et fyrsta víss, hverjum hann hafði fylgt. Jarl setti Guðina í hásæti hjá sér ok helt hann at öllu sem sjálfan sik eða son sinn; ok er þat skjótast af at segja, at jarl gipti honum Gyðu, systur sína, ok með framkvæmð Úlfs jarls ok liðveizlu, þá gaf Knútr konungr Guðina jarldóm fyrir sakir Úlfs jarls, mágs síns. Váru synir þeirra Guðina ok Gyðu: Haraldr Englakonungr ok Tosti jarl, er kallaðr var tréspjót, Mörukári jarl ok Valþjófr jarl ok Sveinn jarl; þaðan er mart stórmenni komit í Englandi ok í Danmörku ok í Svíaríki ok austr í Garðaríki; eru þat konungaættir í Danaríki. Gyða hét dóttir Haralds konungs Guðinasonar, hana átti Valdamarr konungr í Hólmgarði; þeirra son var Haraldr konungr; hann átti dœtr II, er enn skal frá segja síðar.

12. Frá Knúti konungi

Knútr konungr átti aðra orrostu við borg þá, er Brandfurða heitir; varð þar enn mikil orrosta, ok hafði Knútr konungr sigr, en Aðalráðssynir flýðu ok létu lið mikit, en Danir brutu borgina. Svá segir Óttarr svarti:

10. Fjörlausa
hykk Frísi,
friðskerðir, þik gerðu,
brauzt með byggðu setri
Brandfurðu, þar, randa.
Játmundar hlaut undir
ættniðr göfugr hættar,
danskr herr skaut þá dörrum
drótt, er þú rakt flótta.

Knútr kouungr átti ena þriðju orrostu við Aðalráðssonu þar sem heita Assatún; varð þar enn mikil orrosta; þat er norðr frá Danaskógum. Svá segir Óttarr:

11. Skjöldungr,
vant und skildi
skœru verk, enn sterki,
fekk blóðtrani bráðir
brúnar, Assatúnum.
Vátt, en valfall þótti
verðung, jöfurr, sverði
nær fyr norðan stóru,
nafn gnógt, Danaskóga.

Knútr konungr átti ena fjórðu orrostu við Játmund kónung ok þá brœðr í Norðvík; varð þar enn mikil orrosta ok mannfall mikit, ok fekk Knútr konungr sigr, en Aðalráðssynir flýðu. Svá segir Óttarr svarti:

12. Bjóðr, vant brynjur rauðar,
blíðr stórgjafa, siðan,
lætr önd, áðr þrek þrjóti
þinn, fyr Norðvík innan.

13. Frá Knúti konungi

Síðan heldr Knútr konungr öllu liðinu til Tempsar, þvíat hann spurði, at Játmundr konungr ok þeir brœðr hefði flýit til Lundúnaborgar; en er Knútr konungr kom til Tempsarmynnis, þá sigldi þar af hafi utan Eiríkr jarl Hákonarson, mágr hans, ok funduz þeir þar ok lögðu síðan upp í ána með herinn. Svá segir Þórðr Kolbeinsson í Eiríksdrápu:

13. Ítr þrifusk jöfra hleyti
eggveðrs í för seggja,
skeið helt mörg í móðu
mislöng, sem ek vissa.
Bládýrum helt böru
brands svá náar landi
Ullr, at enska völlu,
áttstórr, séa knátti.

Ok enn kvað hann:

14. Enn at eyrar grunni
endr, skjöldungr, of rendi,
sá's kjölslóðir kníði,
Knútr langskipum útan.
Varð, þars vildu fyrðar
varrláð koma báðir,
hjalmaðs jarls ok hilmis
hœgr fundr á því dœgri.

Út í ánni Temps var görr kastali mikill ok settr þar í herr manns til landvarnar, at eigi skyldi skipaherr mega upp fara í ána. Knútr konungr lagði þegar upp í ána ok at kastalanum ok barðiz við þá, en enskir menn lögðu skipaher frá Lundúnum ok út eptir ánni; logðu þeir til orrostu við Dani. Svá segir Óttarr svarti:

15. Framm gekkt enn, þars unnuð,
almr gall hátt við malma,
knöttu slæ, þars sóttuð,
sverð, kastala, verða.
Unnuð eigi minni,
ulfs gómr veit þat, rómu,
hnekkir hleypiblakka
hlunns, á Tempsar grunni.

14. Atsókn Knúts konungs

Knútr konungr lagði öllum herinum upp til Lundúnaborgar ok setti þar um herbúðir sínar; síðan veittu þeir atsókn til borgarinnar, en borgarmenn vörðu. Svá segir í flokki þeim, er þá var ortr af liðsmönnum:

16. Hvern morgin sér horna
Hlökk á Tempsar bakka,
skala Hanga má hungra,
hræskóð lituð blóði; -
hve sigrfíkinn sœkir
snarla borgar karla,
dynr á brezkum brynjum
blóðíss, Dana vísi.

Ok enn þetta:

17. Margr ferr Ullr í illan
oddsennu dag þenna
frár, þars fœddir vörum,
fornan serk, ok bornir,
enn á enskra manna
ölum gjóð Hnikars blóði,
ört mun skáld í skyrtu
skreiðask hamri samða.

Knútr konungr átti þar marga bardaga ok fekk eigi unnit borgina.

15. Frá Eiríki jarli

Eiríkr jarl fór með suman herinn upp á landit, ok fylgðu honum þingamenn í móti enskum her, er fyrir réð Úlfkell snillingr, mikill höfðingi; varð þar orrosta, ok hafði Eiríkr sigr, en Úlfkell flýði. Svá segir Þórðr Kolbeinsson í Eiríksdrápu:

18. Gollkennir lét gunni,
grœðis hests, fyr vestan,
Þundr vá leyfðr til landa,
Lundún saman bundit.

Fekk regnþorinn Rökkva
rann, of þingamönnum,
œglig högg, þars eggjar,
Ulfkell, bláar skulfu.

Aðra orrostu átti Eiríkr jarl á Hringmaraheiði við enska menn. Svá segir Þórðr Kolbeinsson:

19. Hvatr vann Freyr á flotna
folkstafns, sá's gaf hrafni
sollit hold né sjaldan,
sverðs eggja spor leggi.
Snjallr lét opt ok olli
Eiríkr bana þeira,
rauð Hringmaraheiði
herr, Engla lið þverra.

Þar hafði Eiríkr jarl sigr. Enn segir Þórðr Kolbeinsson fleira í Eiríksdrápu frá hernaði hans:

20. Gingu upp, þeirs Englum
ár hrafn gefendr, vǿru
langa stund á landi
leiðir, grund af skeiðum;
en í gögn, þeirs gǿðu,
glaum skers, bœi verja,
galt hilmis lið hjalta,
herferð búendr gerðu.

16. Sætt konunga

Knútr konungr sat um Lundúnaborg, en Játmundr konungr ok þeir brœdr vörðu borgina; þá fóru menn á millum þeirra. Knútr konungr átti Emmu dróttning, móður þeirra, ok kom svá, at gíslar váru settir á millum þeirra, ok váru grið sett til tals ok umleitanar meiri sætta; ok á þeim stefnum var sætt gör millum þeirra, svá at skipta skyldi í helminga landi með þeim ok hafa hálft ríki hvárr, meðan þeir lifði, en ef annarrhvárr andaðiz barnlauss, þá skyldi sá taka alt ríkit með frjálsu, er eptir lifði, ok var sú sætt eiðum bundin.

Heiðrekr Strjóna hét einu ríkr maðr, er fé tók til þess af Knúti konungi, at hann sviki Játmund konung ok dræpi hann með morðvígi, ok þetta varð hans bani. Heiðrekr var þó fóstri Játmundar konungs, ok trúði hann honum sem sjálfum sér. Síðan rak Knútr konungr braut af Englandi alla sonu Aðalráðs konungs, ok urðu um þat orrostuslög mörg, en eigi fengu þeir styrk fjölmennis í móti Knúti konungi, síðan Játmundr konungr var drepinn. Svá segir Sighvatr skáld í Knútsdrápu:

21. Ok senn sonu
sló hvern ok þó
Aðalráðs eða
út (flæmði Knútr).

Synir Aðalráðs konungs váru þá vestr í Vallandi í Normandí ok váru þar lengi með móðurbrœðrum sínum, Roðbert ok Vilhjálmi, svá sem sagt er í sögu Óláfs ens helga.

Eiríkr jarl Hákonarson andaðiz á Englandi, ok var hann þá búinn til Rómferðar; honum var skorinn úfr, ok varð eigi blóð stöðvat, fekk hann af því bana.

Knútr konungr ok Emma dróttning áttu III börn: Haraldr var elztr, annarr Hörða-Knútr; dóttir þeirra var Gunnhildr, er síðan var gipt Heinreki keisara enum milda, er enn þriði var sinna langfeðga með því nafni. Sveinn hét enn þriði son Knúts konungs; hans móðir var Alfífa en ríka, dóttir Álfrúns jarls.

17. Svenin konungr (kom)* í Nóreg

Í þann tíma er Knútr konungr réð Englandi ok Danmörk, þá réð Óláfr Haraldsson fyrir Nóregi. En er Óláfr konungr kom þar til ríkis, þá stukku ór landi fyrir honum Sveinn jarl Hákonarson ok Hákon jarl Eiríksson, systurson Knúts konungs; hann fór til Englands á fund Knúts konungs, frænda síns, ok tók hann vel við honum. Síðan ófriðaðiz með þeim Óláfi konungi ok Knúti konungi. Knútr konungr ok Hákon jarl kómu í Nóreg með her óvígjan; var þat ofarla á dögum Óláfs konungs, ok lögðu þeir land alt undir sik. Knútr konungr setti þá Hákon, frænda sinn, til ríkis í Nóregi, en hann fór þaðan til Danmerkr; en Óláfr konungr flýði þá landit ok fór þá austr í Garðaríki ok kom aptr í Nóreg tveim vetrum síðar ok átti þá orrostu mikla á Stiklarstöðum við lenda menn sína, er þá höfðu görz honum ótrúir ok váru þá mótstöðumenn hans; þar fell Óláfr konungr, sem alkunna er orðit, ok er hann heilagr ok liggr í skríni í Niðarósi.

Hákon jarl Eiríksson týndiz í Englandshafi, einum vetri áðr Óláfr konungr enn helgi fell; þá kom Sveinn, sonr Knúts konungs ok Alfífu, í Nóreg, ok var hann þá til konungs tekinn yfir land alt at tilskipan Knúts konungs, föður síns. Knútr konungr setti Hörða-Knút, son sinn, yfír Danaveldi, ok skyldi hann þar konungr vera. Knútr konungr hafði ok til forráða mikinn hlut af Skotlandi, ok setti hann þar Harald, son sinn, konung yfir; en þó var Knútr konungr yfírkonungr allra þeirra; hann var kallaðr Knútr enn ríki eða Knútr gamli; hann hefir verit ríkastr konungr ok víðlendastr á danska tungu.

Knútr konungr byrjaði ferð sína af landi í brott, ok fór hann suðr til Róms, ok hafði hann í þeirri ferð svá mikinn fékostnað, at engi maðr kunni markatal um ok varla pundatal; hann hafði óf lausafjár af sínu ríki, en tók keisarans fé at frjálsu, hvar sem hann vildi. Meðan Knútr konungr var á Rómavegi, þá þyrfti engi maðr sér matar at biðja, sá er hans fundi mátti ná, svá gaf hann öllum nóga skotpenninga. Knútr konungr gekk af Flæmingjalandi til Rómaborgar; svá segir Sighvatr skáld:

22. Svá mun fár feril
fetum suðr metinn
hringdrífr hafa.
Höfuðfremstr jöfurr.

Knútr konungr setti spitala þann, er alla menn skyldi fœða um nótt, þá er þar kœmi af danskri tungu; víða gaf hann ok til stórfé, þar sem váru klaustr eða aðrir stórir staðir.

18. Andlát Knúts

En er Knútr konungr kom aptr til Englands í ríki sitt, þá fekk hann sjúkleik, ok var fyrst með því móti, sem gulusótt er kölluð; hann lá lengi um sumarit, ok um haustit andaðiz hann íðus Nóvembris; þat var í borg þeirri, er heitir í Morstr; þat er mikill höfuðstaðr, ok er hann (þar)* jarðaðr. Þá hafði hann at aldri XVII vetr ok XX; þá hafði hann verit konungr yfir Danmörku VII vetr ok XX, en rádit fyrir Englandi IIII vetr ok XX, en fyrir Nóregi VII vetr. Þat er allra manna mál, at Knútr konungr hafi ríkastr verit ok víðlendastr (konunga á Norðrlöndum)*.

19. Frá Knúti konungi

Knútr konungr hefir verit örvastr konunga á Norðrlöndum, þvíat þat er sannliga sagt, at eigi hafði hann þat miðr umfram aðra konunga, hversu mikit fé hann veitti í vingjafir á hverju ári, heldr en hitt, at hann tók miklu meira í skatta ok skyldir á hverju ári af III þjóðlöndum, en hverr sá annarra, er hafði eitt konungsríki fyrir at ráða, ok þó þat með, at England er auðgast at lausafé allra Norðrlanda. Þat var eitt mark um örleik hans, at maðr er nefndr Þórarinn loftunga, íslenzkr; hann var skáld mikit, ok hafði hann bundiz á hondum konungum ok öðrum ríkum mönnum langa æfi ok var þá gamall, er hann sótti til fundar við Knút konung ok hafði ort kvæði um hann;* hann gekk fyrir konunginn ok kvaddi hann ok spurði, ef hann vildi hlýða til kvæðis, er hann hafði ort um hann; en þat var þá, er (konungr)* sat yfir borðum ok vist var upptekin. Menn nökkurir stóðu fyrir borðinu, þeir er töluðu mál sitt, ok hlýddi konungr þeim fyrst; en er þeir luku sinni rœðu, þá mælti Þórarinn, þvíat hann var maðr konungdjarfr ok hafði opt flutt mál sitt fyrir höfðingjum: «Herra!» segir hann, «enn vil ek biðja, at þér heyrið kvæði mitt, ok mun yðr þat skömm dvöl vera, þvíat þat eru fár vísur.» Knútr svarar ok leit til hans heldr reiðuliga: «þat hefir engi maðr fyrr gört við mik en þú, at yrkja um mik dræplinga, ok vittu þat víst, at á morgin at dögurðarmáli kom þú hér ok flyt mér þá þrítuga drápu eða lengri, þá er þú hafir nú ort um mik á þessi stundu, en at öðrum kosti skaltu deyja.» Þá gekk Þórarinn í brott ok tók at yrkja drápu um Knút konung, ok er sú drápa kölluð Höfuðlausn, ok nýtti hann alt ór flokkinum, þat er svá mátti; ok eptir um daginn flutti hann kvæðit at konungs borði, ok tókz honum et bezta. Konungr launaði honum kvæðit ok gaf honum L marka skírra. Síðan orti Þórarinn aðra drápu um Knút konung, ok er þat kölluð Tugdrápa; þar segir svá:

23. Gjöld hefk marka
malmdyns fyr hlyn
framm fimm tøgu
forvist borit,
þeira’s veitti
vighagr fyr brag
mér morðstœrir
mann-Baldr es ek fann.

Knútr konungr gaf Bersa Skáldtorfusyni tvá gullhringa, er báðir stóðu mörk, ok þar með sverð gullbúit. Svá segir Sighvatr skáld:

24. Knútr hefr okkr enn itri
alldáðgöfugr bǿðum
hendr, es hilmi fundum,
Húnn, skrautliga búnar;
þér gaf hann mörk eða meira
margvitr ok hjör bitran
golls, ræðr görva öllu
goð sjalfr, en mér halfa.

Þá er Knútr konungr andaðiz í Englandi, endiz sá enn mikli höfðingskapr Danakonunga, er þeir langfeðgar höfðu haft, at hverr enn síðari hafði meira ríki en hans faðir.

20. Frá Knúti ok Sveini

Knútr var manna mestr vexti ok sterkr at afli, manna fríðastr, nema nef hans var þunt ok eigi lágt ok nökkut bjúgt; hann var ljóslitaðr, fagrhárr ok mjök hærðr; hverjum manni var hann betr eygðr, bæði fagreygðr ok snareygðr; hann var örr maðr, (hermaðr) mikill ok enn vápndjarfasti, sigrsæll, hamingjumaðr mikill um alla hluti, þá er til ríkdóms heyrði; ekki var hann stórvitr maðr, ok svá Sveinn konungr með sama hætti, ok enn áðr Haraldr ok Gormr, at þeir váru engir spekingar at viti.

21. Frá Hörða-Knúti

Hörða-Knútr, son gamla Knúts, tók ríki alt í Danmörku eptir föður snin, en Haraldr, annarr son gamla Knúts, tók ríki yfír Englandi eptir föður sinn. Þá kom tíl Englands Játvarðr enn góði Aðalráðsson, bróðir þeirra Haralds ok Hörða-Knúts; hafði hann í Englandi gott yfirlát, sem vert var. Tveim vetrum eptir andlát gamla Knúts andaðiz Gunnhildr dróttning í Saxlandi, dóttir Knúts konungs, er Heinrekr keisari hafði átt; en þrim vetrum síðar andaðiz Haraldr Knútsson Englakonungr, ok er hann jarðaðr hjá föður sínum í Morstr; tók þá Hörða-Knútr, bróðir hans, bæði ríkin, England ok Danmörk; en Magnús, son Óláfs ens helga, svarabróðir Hörða-Knúts, réð þá Nóregi, svá sem ritat er í æfi Nóregs konunga; en tveim vetrum eptir andlát Haralds Knútssonar andaðiz Hörða-Knútr; var hann ok jarðaðr í Morstr hjá gamla Knúti, feðr sínum.

Eptir dauða Hörða-Knúts var aldauða en forna ætt Danakonunga. Þá var Játvarðr Aðalráðsson til konungs tekinn yfir Englandi; var hann þar lengi konungr, ok eignuðúz Danakonungar aldregi England síðan. En þá tók Magnús, son Óláfs ens helga, ríki í Damnörk; var hann þá þar konungr yfir, sem segir í æfi Nóregs konunga; hann réð einn (vetr)* Danmörk, áðr þar hófz til ríkis í móti honum Sveinn, sá er sagt er Magnús héti öðru nafni; hann var son Úlfs jarls Þorgilssonar sprakaleggs. Móðir Sveins var Ástríðr, dóttir Sveins konungs tjúguskeggs; var hon systir Knúts konungs gamla, en móðir Astríðar var Sigríðr en stórráða, dóttir Sköglar-Tosta; hon var ok móðir Óláfs sœnska.

22. Frá Danakonungi

Sveinn Úlfsson tok jarldóm af Magnúsi konungi Óláfssyni ok þar með Danaveldi til forráða ok yfirsóknar, þá er þeir funduz í Gautelfi, ok batt Sveinn eiðum sætt þeirra; fór Magnús konungr þá norðr í Nóreg, en Sveinn til Danmerkr. Þat sama haust tóku Danir Svein Úlfsson til konungs, ok lagði hann þá land alt undir sik ok gerðiz konungr yfir; þat spurði Magnús konungr, ok eptir um várit fór hann til Danmerkr með mikinn her. Þat sumar barðiz Magnús konungr á Vinðlandi við Jómsborg ok fekk sigr; brendi hann borgina ok víða annarsstaðar landit. Aðra orrostu átti Magnús konungr um haustit næsta dag fyrir Mikjálsmessu á Jótlandi, skamt norðr frá Heiðabœ á Hlýrskógsheiði við Skotborgará; þá barðiz hann við Vinðr; þar sigraði Magnús konungr með heilagleik ok jartegnagerð Óláfs konungs, föður síns, ok drap þar ógrynni hers heiðinna manna. Þat er sögn sumra manna, at Sveinn Úlfsson hafi verit í þeirri orrostu með Magnúsi konungi, ok sætt þeirra heldiz þá enn. Svá segir Þorleikr fagri í flokki þeim, er hann orti um Svein Úlfsson:

25. Fúrsendir vann fjöndum
fjörspell í gný hjörva,
brǿð fekk hrafn fyr Heiða-,
haukstorða, -bœ norðan.
Rǿkusk Vinðr, en vákar
vals ginu þar of halsa,
dauðr lá herr á heiði
hundmargr, fáir undan.

Þat sama haust áttu þeir orrostu á öndurðum vetri, Magnús konungr ok Sveinn konungr Úlfsson, við Erri; þar hafði Magnús konungr sigr, en Sveinn flýði til Jótlanda. Aðra orrostu áttu þeir litlu fyrir jól fyrir Jótlandi fyrir sunnan Árós; þar var hörð orrosta ok mikit mannfall; þar flýði Sveinn konungr ok lét þar VII skip, sem segir í sögu Magnúss konungs ens góða. Sveinn flýði fyrst til Sjólands með þat lið, er undan hafði komiz ok honum vildi fylgja, en Magnús konungr sigldi þegar eptir honum ok kom at Sveini, þar sem heitir í Höfn; lá hann þar fyrir fám skipum; varð þar skömm viðrtaka, flýði Sveinn á land upp, fell þar enn mart lið hans. Sveinn flýði þá til Fjóns, en Magnús konungr helt eptir honum, ok urðu þar enn mörg slög veitt Sveins mönnum, ok váru þat ekki stórar orrostur, en þó segir Arnórr jarlaskáld í Magnússdrápu:

26. Fjórar hefr þú, randa rýrir
reyrar setrs, á einum vetri,
allvaldr, est þú ofvægr kallaðr,
örva hríðir frœkn of görvar.

Sveinn konungr gekk á skip ok helt austr fyrir Skáni ok fór þar upp á land ok svá austr í Svíaveldi á fund önundar konungs Óláfssonar, frænda síns, ok dvalðiz þar til várs. Magnús konungr fór um várit til Nóregs ok dvalðiz þar lengi um sumarit, en er Sveinn spurði þat, fór hann þegar út í Danmörk ok lagði land undir sik; ok er Magnús konungr spurði þat til Nóregs, þá fór hann til Danmerkr um haustit með her sinn, ok varð fundr þeirra Sveins, þar sem heitir Helganes; þar varð allmikil orrosta, ok flýði Sveinn á land upp um síðir ok lét öll skipin. Svá segir Arnórr í Magnússdrápu:

27. Keppinn vant, þats ey mun uppi,
yggjar veðr, meðan heimrinn byggvisk,
valgammr skók í vápna rimmu
viðr Helganes blóðugt fiðri.
Yngvi, fekkt þú öll með hringum,
jarl vissi sik foldar missa,
þjóðum kuðr, en þú tókt síðan,
þeira flaust, við sigri meira.

Sveinn flýði þá enn til Svíþjóðar ok dvalðiz þar annan vetr, en Magnús konungr fór þá til Nóregs.

Haraldr Sigurðarson kom þat vár til Svíþjóðar austan ór Garðaríki, mágr Sveins. Haraldr átti þá Ellisif, dóttur Jarizleifs konungs ór Hólmgarði; móðir hennar var Ingigerðr, dóttir Óláfs sœnska, en hann var móðurbróðir Sveins Úlfssonar. Sveinn ok Haraldr gerðu félagskap sinn ok drógu her saman ok fóru síðan til Danmerkr; fóru þar alt herskildi yfir ok lögðu land alt undir sik. En er Magnús konungr spurði þat, þá fór hann í móti þeim með her ór Nóregi; þá fór Hallkell, móðurbróðir þeirra Óláfs ens helga ok Haralds Sigurðarsonar, af Magnúss liði á fund Haralds Sigurðarsonar ok gerði sætt á milli þeirra Magnúss konungs; fór þá Haraldr til Nóregs ok tók þar hálft ríki af Magnúsi konungi, frænda sínum, en Sveinn flýði þá enn til Svíþjóðar ok fór þá aptr út í Danmörk, þegar er konungarnir váru norðr farnir; var hann í Danmörk um vetrinn, en eptir um sumarit fór Magnús konungr ok Haraldr til Danmerkr; Sveinn var þá á Skáni.

Þat haust varð Magnús konungr sóttdauðr á Jótlandi, en allr Norðmannaherr fylgði líki hans norðr í Nóreg; en Sveinn varð þá konungr at Danmörk at frjálsu ok réð því ríki lengi síðan; en Haraldr var þá konungr í Nóregi, ok stóð lengi ófriðr milli þeirra, ok herjaði Haraldr konungr hvert sumar í Danmörk, ok eru um þat langar frásagnir í sögu Haralds konungs.

Þá er Haraldr hafði verit XVI vetr yfir Nóregi, áttu þeir Sveinn konungr orostu mikla fyrir Hallandi á Lófufírði* fyrir Nizi; þar hafði Haraldr konnugr sigr, en Sveinn konungr flýði. Þrim vetrum síðar gerðu þeir sætt sina, Haraldr ok Sveinn, ok frið millum landanna; einum vetri síðar fell Haraldr konungr á Englandi. Sveinn konungr hafði ok ófrið við Steinkel Svíakonung, ok fór hann með her sinn á hendr Sveini konungi ok vann ekki af landi hans. Svá segir Þorleikr fagri:

28. Hætt hafa sér, þeirs sottu
Sveins fundar til, stundum;
lítt hefr þeim at þreyta
þrimr bragningum hagnat;
þó hefr hölda vinr haldit,
hann’s snjallr konungr, allri
Jótagrund með endum
ógnstarkr ok Danmörku.

23. Frá börnum (Sveins konungs)

Sveinn konungr Úlfsson átti Gunnhildi, dóttur Sveins jarls Hákonarsonar; þeirra son hét Sveinn. Sveinn konungr átti mörg frillubörn; hann átti XIV sonu, þá er ór barnœsku kómuz. Knútr hét enn elzti, hann andaðiz at lifanda feðr sínum í Rómferð; annarr hét Haraldr; þriði Knútr enn helgi; IV. Óláfr; V. Sveinn; VI. Eiríkr enn góði; VII. Þorgisl; VIII. Sigurðr; IX. Benedikt; X. Björn; XI. Guthormr; XII. Eymundr; XIII. Nikulás; XIV. Úlfr, er Ubbi var kallaðr. Þær váru dœtr Sveins konungs: Ingiríðr, er síðan átti Óláfr kyrri Nóregs konungr Haraldsson; önnur var Ragnhildr, er átti Sveinn, son Áskels Erlingssonar; þeirra son var Knútr á Sóla. Sveinn Úlfsson var ágætr konungr ok vinsæll, svá at eigi hefir einhverr Danakonunga ástsælli verit af öllu landsfólkinu; hann var lengi konungr yfir Danmörk. Þorgísl, son Sveins konungs, fór austr í Garðaríki; þar átti hann móðurætt göfga; fœddiz hann þar upp ok var þar til konungs tekinn ok kom ekki síðan til Danmerkr. Sigurðr, son Sveins konungs, fell á Vinðlandi.

24. Frá Sveini konungi

Þá er Sveinn konungr hafði ráðit fyrir Danmörku IX vetr ok XX, síðan Magnús konungr enn góði andaðiz, þá var hann staddr austr á Jótlandi; hann lét þá þings kveðja, ok var þar allfjölment; en er þingit var sett, þá talaði Sveinn konungr ok mælti: «Guð launi ok þakki yðr Dönum ást ok hlýðni, er þér hafið við mik langa stund haft; vænti ek, at enn muni svá vera um þá hluti, er mér þykkja miklu máli skipta; ek hefi haldit lög forn við yðr Dani, en nú er sá hlutr í málinu, er yðr man ek þykkja taka um fram lögin; er þat ok svá. Ek vil þess biðja, at þér látið mik kjósa konung eptir mik; bið ek þess fyrir þá sök, at ek á marga sonu ok vel mannaða; vil ek heldr skipta ríki með þeim ok konungdómi, en þeir deili með ofriði sín í milli, ok verði fyrir þat styrjöld í landinu ok hernaðr.» Konungr talaði eigi langt; en er hann* hætti rœðunni, þá varð góðr rómr at máli hans, ok játuðu allir honum bœn sína fyrir sakir vinsælda hans ok ástar, er alt fólkit unni honum. Var þat þá gört lögtekit, ok átt vápnatak at, at Sveinn konungr skyldi kjósa þann af sonum sínum, sem hann vildi, til konungs eptir sik í Danmörk. Þá tók Sveinn konungr til máls ok sagði svá: «Haraldr er elztr sona minna, sem þér vitið, at vetratali, en Knútr er rosknastr í skapi ok bezt at iþróttum búinn allra sona minna; er hann nú ok reyndr at herstjórn, ok þykkir mér hann bazt til konungs fallinn af sonum minum; vil ek hann til konungs kjósa eptir mik.» Var þá slitit þinginu.

25. Andlát Sveins

Síðan fór Sveinn konungr aptr í þorpit, þar sem hann hafði áðr veizlu haft; þar heitir Suddaþorp. En er konungr kom til herbergis, þá lét hann búa hvilu sína ok lagðiz í sótt, ok leiddi sú sótt hann til bana. Lík hans var flutt til Hringstaða, ok var hann þar jarðaðr. Kálfr Mánason segir svá í kvæði því, er hann orti um Knút enn helga, son Sveins konungs, at líkit Sveins konungs var flutt á XIII dögum sunnan af Jótlandi ok norðr til Hringstaða með miklum prís ok virðuligri líkfylgju. Sveinn konungr andaðiz þriðja kal. Maii; þá hafði hann verit konungr at Danmörku IX vetr ok XX, síðan Magnús konungr andaðiz, en áðr II vetr í ófriði við Magnús konung. Sveinn konungr andaðiz X vetrum eptir fall Haraldanna á Englandi; þá váru liðnir frá andláti gamla Knúts XL vetra.

Sveinn konungr var allra manna fríðastr; hann var ok hverjum manni meiri ok sterkari, lítillátr ok blíðmæltr, manna örvastr, snjallr í máli, stjórnsamr ok réttlátr, þolinmóðr, enn hraustasti ok enn vápndjarfasti; ekki var hann sigrsæll í orrostum, svá sem hér er áðr sagt. Svá segir Steinn Herdísarson í Nizárvísum, er hann orti um Harald konung Sigurðarson:

29. Oss dugir hrafns ens hvassa
hungrdeyfi svá leyfa,
linns at lastim annan
látrs sveigjanda eigi:
aldregi kvöddusk oddum,
annat hverjum manni
tál’s of tyggja at mæla,
tveir fullhugar meiri.

Ok enn kvað hann:

30. Eigi myndi undan
allvaldr Dana halda,
oss dugir satt of snotran
sælinga kon mæla,
ef menn fyr sæ sunnan,
sverð reiddusk at ferðir,
þeirs herskildi heldu,
hrafnfœði vel tœði.

26. Haraldr til konungs tekinn

Eptir andlát Sveins konungs varð þegar sundrþykki mikit með sonum hans, ok dró hverr þeirra at sér vini sína ok leitaði sér fulltings. Asbjörn Eydanajarl hafði gipt dóttur sína Haraldi, syni Sveins konungs, ok gekk hann at með enu mesta kappi at halda Haraldi til konungs, ok hurfu at því margir aðrir höfðingjar með honum; drógu þeir þat fram, sem forn lög váru, at enn elzti konungsson skyldi konungr vera, en hirðu ekki, hvat Sveinn konungr hafði þar um mælt, eða hverju þeir höfðu honum heitit. Knútr, son Sveins konungs, hafði áðr verit í hernaði í Austrveg, ok hafði hann lið mikit ok góðan skipakost. Svá segir Kálfr Mánason í kvæði sínu, at Knútr hafi sigrat X konunga, þá er hann var í hernaði í Austrveg. Þeir baðir brœðr, Knútr ok Haraldr, sóttu nú til Jótlands, þvíat þar skyldi konung taka á Vébjargaþingi; var þar allmikit fjölmenni.

En er þingit var sett ok höfðingjar þar komnir, þeir sem ván var, þá talaði þar annarr at öðrum, ok birtiz þá, hverr hverjum fulltingdi; fór svá þann dag allan til nætr, ok var ekki þá nærr lyktinni en áðr. En annan dag, er menn kómu á þingit ok nökkurir menn höfðu talat, þá stóð upp* einn maðr í bóndaliðinu ok talaði ok mælti svá: «Vér Jótarnir höfum lengi haft vald til þess at kjósa konung yfir Danaveldi; höfum vér Danir verit jafnan konungsælir, ok þessi konungr, er nú var næstum, hafði alla hluti þá með sér, er konung fríðir; en þat er herða ok stjórn at gæta landsins, þvíat land várt or mjök herskátt af vikingum; þurfum vér þann konung, er hann sé áðr reyndr í bardögum ok at stjórn hersins ok þar með lands ok laga; hafi* hann ok bæði til vit ok vanda at vera höfðingi. Konungr þarf at vera snjallr í máli ok stiltr vel ok þó harðr til réttra refsinga, örr at fé, þvíat hann tekr af mörgum, skal hann af því mikit gefa. Þat er ok hans prýði, at hann sé friðr ok fagr, ok sœmiligr í enum bezta búnaði. Tökum þann til konungs, er þessa hluti hefir einn alla, sem nú eru upp talðir, þvíat góðr konungr er oss betri ok nytsamligri, en öll en fornu lög vár. Knútr einn hefir þetta með sér, er nú er upp talt; hann viljum vér til konungs taka; var ok Sveinn konungr svá heilráðr sínu landsfólki, at þat mun öllum bazt gegna at hafa hans forsjá um slíka hluti, er oss liggr svá stórt við.» Þá varð at máli hans rómr mikill, ok þótti öllum vel mælt. Eyvindr bifra hét einn ríkr maðr, vinr mikill Ásbjarnar jarls; hann stóð þa upp ok talaði, þegar er hljóð fekkz, ok tók svá til orðs: «Mikit vandamál eigum vér hér at kæra, en þó eigi at síðr heldr oss nauðsyn til at taka einhvern konung yfir oss. Allir megu þat sjá, at Knútr hefir flesta hluti til þess at vera konungr yfir Danmörk, þó at forn lög vár vísi heldr til annars, ok eigi vildim vér í móti honum mæla; en þó ef vér skulum lögin brjóta, þá hœfir þat, at allir landstjórnarmenn ok höfðingjar gjaldi þar til jáyrði ok verði allir á eitt sáttir. Björn konungs bróðir, er eigi hér á þinginu, er einn er ágætastr af landsmönnum ok mest ráðandi, en þetta er ekki svá lítit vandamál, ok sýniz oss ráð at hafa hér við alla ena beztu menu, þá er nökkurs eru ráðandi; finnumz hér á morgin ok tökum oss þá konung at lögum, þó at Knútr sé nú líkastr til.» Sleit svá þinginu, ok fór Knútr til skipa sinna.

Á þeirri nótt áttu höfðingjar stefnu ok tal sitt; var þar Haraldr Sveinsson ok Ásbjörn jarl, mágr hans, Björn konungs bróðir, Eyvindr bifra ok margir aðrir vinir þeirra, þeir er Harald vildu til konungs taka. Þá talaði Eyvindr bifra ok mælti svá: «Þing áttum vér í dag við Knút, ok fór þar sem ek sagða yðr áðr, at Knútr var mjök flytjandi síns máls, en hann hafði ólög at mæla, en þó kom hann svá sínu máli, at þat þótti öllum áheyriligt; bar til þess snild hans ok prettr sá, er hann hafði skotit í munn manni þeim, er talaði í flokki várum, svá at allr múgr geystiz fram með einu samþykki at vilja Knút hafa til konungs; brá ek fyrir þá sök upp þinginu; mun oss ekki annat duga, ef vér viljum þó kapp á leggja at Haraldr verði konungr, en* at fullna þat svá, at Knútr sé hvergi nær; skulu vér fá nú til menn at eiga þing við Knút, þá er snjallir sé ok slœgir, en sumir skulu setja á meðan launþing ok taka Harald þar til konungs.» Þetta rád líkaði öllum vel, ok var svá gört. Var Eyvindr bifra sendr at þinga við Knút ok með honum mikit bóndalið. En er þingit var sett, þá kom Knútr þar; hann stóð upp ok talaði langt ok snjalt ok beiddi bœndr gefa sér konungsnafn, sem ádr var rœtt. Þá svaraði Eyvindr bifra, bað bœndr bíða þess, er jarl eða aðrir höfdingjar kœmi til þingsins, þeir er þangat var ván, «ok þykkir oss þat meiri sœmd, at sem flestir sé við, þeir er nökkurs sé ráðandi, en vér væntum, at hér mæli engi í móti». Síðan veik hann svá rœðunni, at hann taldi upp mannkosti Knúts; talaði þar um langt ok snjalt, at hann væri bazt til konungs fallinn af öllum sonum Sveins konnugs; fann hann til þess mörg sönit orð; hann talaði lengi, en áðr hann hafði lokit tölunni, þá kómu menn á þingit ok sögðu þau tíðendi, at Haraldr Sveinsson var til konungs tekinn yfir öllu Danaveldi. En er Knútr heyrði þetta sagt, stóð hann þegar upp ok gekk í brott ok til skipa sinna; en er hann kom á skipin, þá undruðuz allir menn, þeir er hann sá, hvílíkr hann var; sumir hugðu, at hann væri sárr orðinn, þvíat andlit hans var svá rautt sem blóð. Hann settiz niðr á hásætiskistuna ok mælti ekki; engi þorði at krefja hann máls, ok var svá langa stund dags.

Eyvindr bifra for þegar á fund Haralds ok Ásbjarnar jarls ok annarra þeirra höfðingja, er at þessu ráði höfðu horfit; hann sagði þessi tíðtndi ok lét þat fylgja, at hann hugði þat, at vís ván mun ófriðar í landi. Þeir segja, at svá búit mun nú standa hljóta, at þeir munu þann konung til lands halda, er þeir hafa þá tekit yfir sik. Eyvindr mælti: «Þat mundi þá vera mitt ráð, at bjóða Knúti sættir, þvíat yðr man hann verða harðr í horn at taka, ef hann snýz til ófriðar.» Jarl svarar: «Kunnum vér nú stórleika Knúts, at ekki mun hann gœla mega með sættarboðum.» Eyvindr svarar: «Knútr er grimmr ok skapstórr, vitr ok guðhræddr; mun hann sjá alla meinbugi, þá sem á eru þessu máli, at berjaz við bróður sinn, en ekki mun þurfa af at draga nema konungdóminn einn, ef hlýða skal.» Jarl svarar: «Hvat viltu bjóða láta?» Eyvindr mælti: «Bjóði (þér)* honum jarldóm ok þar með Sjólönd ok þar með svardaga af öllum Danahöfðingjum, at Knútr skal konungr vera, ef hann lifir lengr en Haraldr, bróðir hans, hverir aðrir sem þá eru á lífi sona Sveins konungs.» Jarl svarar: «Ekki mun Knútr annat vilja, en vera konungr.» Eyvindr svarar: «Eigi má þat vita, fyrr en reynt er; mun ek enn fara til Knúts með þessum boðum, ef þér vilið.» Þessu játuðu þeir allir; ferr Eyvindr á fund Knúts ok fann hann á skipi ok gekk fyrir hann ok bar upp þetta erendi. Knútr svaraði seint; en er hann tók til mála, segir hann svá: «Þat mun ek af kjósa, er yðr mun þykkja lítilmannligra, at ek mun þann kost upp taka at leifa konungsnafn heldr en berjaz við Harald, bróður minn, til ríkis, ok skipti Guð vár í milli.» Síðan tók Eyvindr sætt þessa af Knúti ok kysti á hönd honum ok tók orlof af honum at flytja svá búit til Haralds konungs; gekk sú sætt saman ok var eiðum bundin.

27. Andlát Haralds konungs

Haraldr konungr Sveinsson tók konungdóm í Danmörk eptir föður sinn, sem nú var sagt. Var þá Knútr Svenisson jarl yfir Sjólönðum ok helz vel sætt þeirra ok frændsemi, meðan þeir lifðu. En aðrir synir Sveina konungs, þeir sem ekki ríki höfðu til forráða, undu ílla sínum hlut, ok var órói mikill í landinu, svá sem hér segir:

31. Stundum vér til stikka;
styrr vex í Danmörku,
erut Sveins synir sáttir
at sinn föður dauðan.
Haraldr skal vigi verja,
þá’s vel tamiðr stikki,
jörð af œrnu magni
fyr ellifu brœðrum.

Haraldr konungr var maðr kyrrlátr ok fálátr, ómálugr, ekki talaðr á þingum; urðu aðrir mjök at hafa tungu fyrir honum. Var hann ok lítill atkvæðamaðr um þá hluti, er þurfa þótti; engi var hann hermaðr, kyrr ok hœgr við fólkit, ok stóð lítil stjórn af honum; fór nær slíku hverr fram í landinu, sem vildi; Danir kölluðu hann Harald hein. En er hann hafði konungr verit IIII vetr, þá varð hann sóttdauðr.

28. Upphaf sögu Knúts konungs

Eptir andlát Haralds konungs áttu Danir Vébjargaþing; þar skulu þeir jafnan konung taka á því þingi. Þá var þar Knútr Sveinsson til konungs tekinn at ráði allra landsmanna yfir alt Danaveldi; hann gerðiz brátt ríkr maðr ok stjórnsamr. Hann mælti þá á einu þingi, er hann talaði: «Þér Danir launuðuð svá Haraldi konungi, brœðr mínum, góðvilja þann, er hann hafði til yðar, er hann var yðr helzti hœgr ok linr, at þér kölluðuð konung yðarn Harald hein ok gerðuð þat fyrir spotts sakir við hann, en nú skal ek þat launa yðr, er þér kunnuð þat illa at þiggja, at nú skal ek vera yðr frekr harðsteinn.»

Knútr konungr reið yfir landit, en er hann kom í Halland, átti hann þar þing ok talar sjálfr á þinginu, bað bœndr ljá sér reiðskjóta, er hann fór þar yfir land, þvíat hann hafði með skipum þar komit. Einn bóndi, sá er þar var snjallastr ok helzt var fyrir þeim bœndunum, stóð upp ok talaði, segir at bœndr vilja ekki hafa frekari álög af konungi, en forn lög stóðu til; en er hann hafði talat, gerðu bœndr mikinn róm at máli hans ok sögðu, at þeir vildu svá vera láta, at taka engi álög eða fjölskyldi af konungi. En er þessi kurr staðnaði, mælti konungr: «Þér hafið vel gört, bœndr, er þér segið, at ek skal af yðr hafa lög, en eigi framar; veit ek ok þat, at þér munuð mik láta ná lögum af yðr; vil ek þá hafa í frelsi eign mína fyrir yðr.» Ok því játuðu allir. Þá mælti konungr: «Þá vil ek banna yðr Hallandsförum at neyta eða beita mörk þá, er ek á ok hér liggr nær yðr, bæði svínum yðrum ok öðrum smala.» En bœndr urðu ókvæða við þetta ok sá, at þat dugði þeim eigi, þvíat konungsmörk liggr fyrir ofan alt Halland, en Hallendingar hafa mikinn fjölda svína, er ganga í bœkiskógi eða eikiskógi. Taka bœndr þat ráða, at játa konungi þat alt, er hann beiddi; var þat þá fest með þeim, þvíat bœndr máttu eigi við hitt búa. Í þann tíma var drepinn bóndinn, sá er mest hafði svarat konungi.

Síðan fór Knútr konungr um Halland, eptir því sem hann hafði ætlat, ok dœmdi mönnum landslög. En er Knútr konungr kom út á Skáni, átti hann þar fjölment þing, ok þótti bœndum hann œrit frekr í kvöðunum; œpa þeir nú allir senn ok neittu því, er konungr beiddi, ok kváðuz aldregi vildu gera konungi skatt eða skyld framar, en lög váru til. En er hljóð fekkz, þá mælti konungr: «Þér Skánungar eruð menn vitrir; skil ek þat á tiltœki yðru, at þér hafið spurt, hversu farit hafa skipti vár Hallendinga; hafi þér fundit miklu snjallara ráð en þeir at neita því, er ek vil kraft hafa, þvíat hér má ek nú engum einum gefa sök á svörunum; en þess vil ek enn beiða yðr, sem fyrr krafða ek Hallendinga, at þér látið mik í frelsi fyrir yðr ráða eign minni.» Því játuðu allir. Þá mælti konungr: «Þat munu allir menn vita, hvat hér er konungs eign í Danmörku eða bónda eign, at konungr á auðn alla hér í landi, eða hvárt játi þér því?» Allir játuðu því, at svá var þat; kallaði hann auðn* sjóinn ok aðrar óbygðir. Þá mælti konungr: «Þá köllumz ek eiga Eyrarsund; vil ek þá banna yðr alt fiskifang, þat sem þér hafið þar áðr haft, ef þér vilið þó ekki gera fyrir mín orð ok stoða ekki mína nauðsyn.» En er konungr hafði þetta mælt, þá sá allir, at þetta mátti þeim eigi hlýða, at bœndr skyldi missa síldfiskjar í Eyrarsundi. Var þat ráðs tekit, sem Hallendingar höfðu gört, at láta konung einn ráða ok játa því öllu, er hann beiddi; ok lauk sva því þingi.

29. Krá Knúti konungi

Knútr konungr var ríkr maðr ok refsingasamr ok hegndi mjök osiðu; en meðan Haraldr hein hafði verit konungr yfir Danmörk, þá höfðu litt verit hegndir ósiðir, bæði innanlandsmönnum ok víkingum, er þá herjuðu í Danmörk, bæði Kúrir ok aðrir Austrvegsmenn. En er Knútr var konungr orðinn, þá varði hann landit harðfengiliga ok rak alla heiðingja af landi sínu ok jafnvel af sjónum, svá at engi þorði úti at liggja fyrir Danmörk fyrir sakir ríkis Knúts konungs ok herskapar. Hann lél drepa hvern þann mann, er sannr varð at þjófnaði, svá ok* manndrápsmenn ok hernaðarmenn alla lét hann drepa, innlenzka ok útlenzka. Sá er mann hamlaði at hendi eða fœti eða veitti önnur meizl, hina sömu refsing tók hann á sjálfum sér. Svá mikil ógn stóð af honum ok ríki hans ok refsingum, at engi þorði at stela í hans ríki. Svá mælti Knútr konnugr um þann mann, er hann gekk frá herbergi sínu láslausu, eða sá er hest ætti fjötrlausan, ok væri stolit, ok hvers sem hann misti, svá at stolit væri frá honum, at sá skyldi til hans ganga ok taka þar fé sitt, en hann léz vildu refsa þeim, er stolit hefði. Jafnan dóm lét hann hafa ríkan sem óríkan; en þat varð mjök öfundsamt af þeim mönnum, er létu göfga frændr sína at dómi konungs, þó at sakar væri sannar til.

30. Kvánfang Knúts

Knútr konungr setti Eirík, bróður sinn, jarl yfír Sjólöndum ok gaf honum þat ríki, sem hann hafði haft, áðr hann væri konungr, ok fór þeirra frændsemi vel, meðan þeir lifðu báðir. Benedikt, bróðir hans, var jafnan innan hirðar með honum; hann var enn fríðasti maðr ok hverjum manni meiri ok sterkari. Óláfr Sveinsson var jafnaldri Knúts konungs, bróður síns; hann var lítill maðr ok ljótr, ófríðr sýnum, orðsnjallr, hermaðr mikill. Knútr konungr átti Eðlu, dóttur Baldvina hertoga yr Flæmingjalandi; Karl hét son þeirra. Þorgísl Sveinsson var til konungs tekinn austr í Garðaríki, sem fyrr var ritat, ok kallaði ekki til ríkis í Danmörk.

31. Frá Knúti konungi ok presti

Þat var eitt sinn, er Knútr konungr fór at veizlum um landit með hirð sinni, at hann kom til einnar virðuligrar veizlu. Et fyrsta kveld veizlunnar sá konungr þar eina fagra konu, svá at hann þóttiz varla sét hafa fríðari konu; hana átti einn ríkr prestr. Konungr leit ástaraugum til hennar; hann kallaði til sín ræðismann sinn ok sagði, at hann skal svá um búa, at þessi kona sé í hvílu hjá konunginum um nóttina; en engi maðr þorði at mæla í móti konungs vilja, en þó hálfu síðr gera, ok var svá gört, sem konungrinn mælti fyrir. Ok um kveldit var konungi fylgt til hvílu, ok í þessi sömu hvílu var þessi kona fyrir, sem áðr var frá sagt; ok er konungr var afklæddr, stígr hann upp í hvíluna, ok er menn höfðu þjónat honum, eptir því sem síðr er til, þá gengu menn í brott, en konungr leggz niðr ok snýz at henni blíðliga. Hon mætti til hans: «Guð gæti yðar, herra! nú ok jafnan; gerið nú svá vel, sem yðarri tign byrjar; vinn mér eigi grand, en sjálfum yðr mein; ok svá vel ok fagrliga, sem þér siðið aðra menn í þessu landi, þá samir yðr þó at hafa fegrsta siðu, þvíat þér eruð fyrir öllum mönnum hér í landi. Nú vill ek þess biðja, þa er þér komið fyrir þann konung, er alls á vald, at hann sé yðr svá bœna, sem nú eru þér mér.» Konungr svarar: «Veita vil ek þér þína bœn, þvíat ek sé, at þú biðr þessa af miklum góðvilja, ok svá samir betr, sem þú vill vera láta; ok þó er nú at sinni nökkut athald í* at gera eigi sinn vilja, en þó er þetta lítit hjá stórum hlutum, er várr herra Jhesus Christus hefir þolt fyrir várar sakir.» Síðan stóð konungr upp ok gekk í braut ok fekk sér aðra hvílu um nóttina.

Um morgininn kallaði konungr til sín prest þann, er þessa konu átti, ok mælti til hans: «Þú átt góða konu, prestr! ok ger vel til hennar, þvíat ek hygg, at fár finniz í váru landi jafnröskvar.» Konungr tók þá af hendi sér fingrgull, þat var bæði mikit ok gott; þá mælti konungr: «Þetta fingrgull skattu þiggja í vingjöf af mér, prestr! ok þar með vináttu mína, ok ef nökkurir menn gera þér rangt eða óskil, kom þá til mín, ok skal ek þat rétta.» Prestr þakkaði konungi með fögrum orðum gjöf sína ok vináttumál, er fylgði. Konungr bað hann ekki svá (mjök)* þakka þetta, «þvíat ek vilda í fyrstu óvingaz við þik, en nú vil ek biðja, at þú fyrirgefir mér þat». Prestr léz þat gjarna vilja. Síðan skiljaz þeir prestr ok konungr; var Knútr konungr at veizlu þeirri um hríð, en fór þaðan til annarrar veizlu.

32. Frá landsskipan í Danmörk

Danmörk er mikit ríki ok liggr mjök sundrlaust. Enn mesti hlutr Danaríkis heitir Jótland; þat liggr et syðra með hafi. Þar er enn synnzti biskupsstóll í Danmörk í Heiðabœ, ok er í þeim biskupsdómi hálft fjórða hundrað kirkna, en XXX skipa ok C konungi til útboðs. Annarr biskupsstóll er á Jótlandi, þar er heitir í Rípum; í því biskupsríki eru IIII kirkjur ok XX ens fjórða hundraðs, en XII tigir skipa konungi til útboðs. Þriði biskupsstóll er á Jótlandi, er heitir í Árósi; í því biskupsríki eru CC kirkna ok X kirkjur, en konungi IX tigir skipa til útboðs. Fjórði biskupsstóll í Jótlandi heitir í Vébjörgum; í því biskupsríki eru L kirkna ok CC, en C skipa konungi til útboðs. Limafjörðr heitir á Jótlandi; hann er mikill fjörðr ok nafnfrægr; hann gengr af norðri til suðrs. Ór norðan verðum Limafirði er mjótt eið vestr til hafs, er heitir Haraldseið; þar lét Haraldr konungr Sigurðarson draga yfir skip sín, þá er hann komz undan ófriði Sveins konungs Úlfssonar, sem sagt er (í)* sögu Haralds konungs. Fyrir vestan Limafjorð er þat ríki, er heitir Vendilskagi ok víkr til norðrættar; þar er enn fimti biskupsstóll í Danmörk, í þeim stað, er heitir í Jörungi; í því biskupsríki er hálft annat hundrað kirkna, en L skipa konungi. Jótlandssíða heitir alt vestan frá Vandilskaga ok suðr til Rípa. Milli Jótlands ok Fjóns gengr Meðalfararsund. Á Fjóni er enn VI. biskupsstóll í Danmörk, í þeim stað, er heitir í Óðinsey; í því biskupsríki eru CCC kirkna ok X tigir skipa konungi. Milli Fjóns ok Sjólands gengr Beltissund. Í Sjólundi er enn VII. biskupsstóll í Danmörk, í Róiskeldu; í Sjólands biskupsdœmi eru XI kirkjur ens fimta hundraðs, en XX skip ok C konungi. Fyrir norðan Sjóland er Eyrarsund, en fyrir norðan Eyrarsund liggr Skáni ok Halland. Á Skáni er erkibiskupsstóll í Lundi; sá er biskupsstóll enn átti í Damnörk; í því biskupsríki er hálft fjórða hundrað: kirkna ok III kirkjur, en hálft annat hundrað skipa konungi; sá er biskupsstóll ríkastr í öllu Danakonungs ríki. Milli þessa lanða, er nú er frá sagt, Jótlands ok Skáni, liggja mörg stór eylönð, þau er áðr eru eigi nefnd. Sámsey er undir Áróss biskup; Hlésey er undir Vébjarga biskup; þær liggja vestr frá Fjóni. Alsey er undir Heiðabœ; Láland, Erri ok Þórslundr ok Langaland*, þessar V* eyjar eru undir (biskup) á Fjóni. Mön ok Falstr eru undir biskup á Sjólandi. Borgundarbólmr liggr austr í hafit frá Skáni; þat er mikit ríki ok liggr undir erkibiskupsstólinn í Lundi; þar eru XII konungsbú ok XIIII kirkjur. Þessi lönd öll, er nú eru nefnd, liggja undir Danakonungs ríki, ok eru þau bæði víð ok fjölmenn. Þessi lönd váru at fornu margra konunga ríki.

33. Upphaf Blóð-Egils

Ragnarr hét maðr; hann var danskr maðr ok ættaðr suðr á Jótlandi; hann var ríkr maðr ok átti bú þar, sem heita Ragnarsstaðir, þat er í Rípa biskupsríki; þar er ok vatn þat, er við hann er kent ok heitir Ragnarssjór. Ragnarr hafði verit kærr vinr Sveins konungs Úlfssonar ok honum þjónat jafnan, meðan þeir váru báðir á líti. Egill hét son Ragnars; hann var enn mesti atgervimaðr, manna mestr ok sterkastr, vígr hverjum manni betr ok allmikill hermaðr.

34. Frá Agli

Sá atburðr varð í Danmörk, at þar andaðiz einn ríkr maðr í Borgundarhólmi, sá er Aki er nefndr; hann hafði þar ráðit fyrir XII konungsbúm, er hann á í Borgundarhólmi. Nú lá þar ríki autt ok höfðingjalaust; váru þá sendir menn á funð Knúts konungs, at hann skyldi ráð fyrir gera, ok váru honum sögð þessi tíðendi; báðu þeir hann fá annan mann yfir ríkit.

Í þann tíma kom til Knúts konungs Egill Ragnarsson ok býðr at geraz hans maðr ok þjóna honum með trúnaði; «hafa ok slíkt starf haft enir fyrri frændr mínir,» segir hann, «sem yðr er kunnigt, herra!» Konungr svarar: «Mikill maðr ertu ok fyrirmmannligr, ok eigi man þik karlmensku skorta, en eigi ertu með öllu gæfumannligr; en með því at þú ert mikill framkvæmðarmaðr, sem vér vitum, þá mun ek fá þér í hendr til forráðs ríkit í Borgundarhólmi; skaltu skyldr til allra útgerða ok konungs starfs; en þó munum vér af taka III búin, þau er vér eigum þar; en þá skaltu ráða fyrir öðrum konungsbúm, þeim er ek á í Borgundarhólmi.»

Egill tekr þenna kost ok gerisk valdsmaðr yfir þessu ríki. Hann geriz brátt ríkr ok fjölmennr ok hafði með sér mikla sveit; hann var örr af fé ok lifði ríkmannliga ok var jafnan í hernaði á sumrum ok aflaði mikils fjár ok lagði þat í kostnað fyrir menn sína á vetrum; hann var vinsæll af sínum mönnum; hann varði ok harðfengiliga ok hraustliga ríkit. Ok er svá hafði fram farit um stund, þá gekk upp mjök féit fyrir honum í kostnaði þeim, er hann hafði, er* hann hafði minni veizlur af konungi en þeir menn, sem þar höfðu fyrr haft konungs starf, en hann hafði kostnaðinn meira. Þetta líkaði Knúti lítt, ok bað Egil minka fjölmenni sitt ok sagðiz af hafa tekit hernað innanlands.

35. Egill drakk blóð

Þat var eitt sumar, at Egill bjóz ór landi með herlið sitt ok hafði XVIII skip ok fór til Vinðlands; ok er hann kom þar, þá herjar hann. Vinðr safnaz saman ok fengu ógrynni hers, fóru síðan í móti Agli með þat lið, ok er þeir finnaz, verðr þar bardagi mikill, ok fellr þar mart lið af hvárumtveggjum. Egill gengr fram vel ok drengiliga ok barðiz hermannliga; þeir börðuz á skipum, ok lá þat skip næst Egils skipi, er á var höfðingi Vinða. Ok er orrostan var sem óðust ok menn þóttuz varla sjá, hversu hníga mundi, þá hljóp Egill af skipi sínu ok á Vinðasnekkjuna ok hjó til höfðingjans ok veitti honum banasár, ok þegar jafnskjótt hljóp Egill öfugr aptr á sitt skip. Eptir þetta brestr flótti á Vinðum; fær Egill þar ágætan sigr ok mikit fé. Hann var svá móðr, at hann fell nær í ómátt; ok er hann sat upp í skipi sínu, þá bað hann gefa sér drykk. Sveinninn svarar: «Orðit hefir þat hark hér í dag á skipinu, at brotnat hafa verplar várir allir, ok er allr drykkr niðr hlaupinn í kjöl á skipinu.» Egill svarar: «Eigi mun at síðr drekka mega.» Sveinninn svarar: «Eigi, herra!» sagði hann, «þvíat þat er meiri hluti mannadreyri ok blóð.» Egill stendr þá upp ok tekr hjálminn af höfði sér ok søkkvir niðr í kjölinn ok drekkr þrjá drykki mikla. Eptir þat vendir Egill aptr ferð sinni með sigri ok kemr at hausti heim til Danmerkr ok ferr siðan heim til Borgundarhólms; skortir nú eigi fé um vetrinn til framflutningar liðinu. Þetta spurðiz víða, ok þetta kom fyrir Knút konung. Konungr lofar, sem aðrir menn, afrek Egils ok sigr, en talar fátt um þat, sem honum var sagt frá drykkinum Egils. Af þessum atburð fekk Egill kenningarnafn ok var kallaðr Blóð-Egill.

36. Frá Agli

En er Egill hafði litla stund heima verit, þá fór hann á fund Knúts konungs. Konungr tók sæmiliga við Agli ok spurði at ferðum hans. Egill sagði slíkt, er konungr spurði, ok var honum léttrœtt um þetta. Síðan kallar konungr hann á eintal ok spurði, ef þat væri satt, er honum var sagt, at hann hefði drukkit mannablóð. Egill svarar: «Mikit er til þess haft;» en kvez þó lítt hafa hugsat þetta fyrri. «Hví varð svá illa?» sagði konungr. Egill sagði, at þorsti svá mikill kom at honum af mœði ok erfiði, at hann þóttiz varla þola mega, en drykkr var engi til annarr. Konungr svaraði: «Þessi hlutr er harðla þungligr orðinn ok mikit kristnispell í, ok þat er kallat, at vér sém refsingasamir um smærri hluti; en með því at oss líkar vel til þín svá búit ok (þykkir) þín þjónusta góð fyrir margs sakir, þá munum vér eigi svá stríðan dóm á fella at sinni sem mörgum mun ván á þykkja; vil ek þat heilræði til gefa með þér, at þú bœtir við guð ok segir sem fyrst kennimönnum, ok tak skriptir fyrir; en þat sem várr réttr hefir brotinn verit í þessu máli, þá viljum vér þér upp gefa; en eigi sýniz mér þetta minna verk, enn þú hafir etit mannahold soðit, er þú hefir drukkit mannablóð.» Egill heitr konungi, at hann skal svá gera. Dvalðiz Egill síðan nökkurar nætr með konungi, ok áðr en þeir konungr skilði, þá bauð Egill konungi til veizlu heim til sín: «Vænti ek, herra!» segir hann, «at mér sé þat heilla vænt, at þér komið at sjá yfir híbýli mín.» Lagði hann þar mörg orð til við konung, at hann skyldi þiggja heimboð at honum. Konungr heitr ferðinni, er af líðr vetrinn. Eptir þetta ferr Egill heim; sitr hann heima í Borgundarhólmi þann vetr.

37. Frá konungi ok Agli

Knúr konungr bjó ferð sína um várit til Borgundarhólms; Egill hafði þar búit fyrir honum veizlu vegliga. Knútr konungr sœkir til veizlunnar með miklu fjölmenni; þar var mikil stofa, sem konungshöll væri; hon var alskipuð skjöldum. Konungr var þar III nætr at veizlunni ok var hann harðla kátr, ok var konungi skapgott. Egill leiddi konunginn út með stórmannligum gjöfum. Konungr mælti þá til Egils: «Hvat er nú, Egill!» segir hann, «hefir þú gaum gefit at því, er ek mælta við þik næstum, at þú hafir sagt kennimönnum til misverka þíns ok sæz við guð?» Egill svaraði: «Eigi er þat, herra!» segir hann; «gleymt hefi ek enn þessu.» Konungr bað hann eigi fresta því lengr. Egill segir svá vera skyldu ok skiljaz nú með vináttu. Egill fór í hernað um sumarit ok aflar enn mikils fjár; kemr heim at hausti ok ferr þá ekki á konungs fund.

38. Frá Agli

Knútr konungr spurði þetta, at Egill hafði enn verit í hernaði um sumarit, ok líkaði honum þat ílla, þvíat hann bannaði mönnum rán ok óspekt í ríki sínu. Konungr stefndi Agli á fund sinn um vetrinn. Egill fór á fund Knúts konungs, ok fagnar konungr honum vel. Þeir konungr ok Egill tóku brátt tal milli sín, ok spurði konungr eptir: «Hefir þú herjat enn í sumar, Egill?» segir hann. Egill segir, at svá var. Konungr svarar: «Þá tekr þú ílt ráð upp, er þú gerir þik at víkingi; er þat heiðinna manna háttr, vil ek þat banna þér. Þat er mér ok sagt, at þú hafir fjölmenni um þik sem konungar ok haldir þik at öllu sem þeira siðr er til, ok eyðir þar upp í öllu fé þínu náliga, en takir þar til annarra eign, er þik skortir; koma þeir margir á minn fund, er slíkt kæra, ok þykkjaz verða fyrir ágangi af þér ok refsingum. Vil ek,» sagði hann, «at þú minkir fjölmenni þitt ok gerir þik ekki stœrra en þú átt ætt til ok kynferði; vil ek, at þú sér hófsmaðr um alla hluti, ef þú vill oss þjóna. Eða hvat er nú, Egill!» sagði konungr, «um þann hlut, er ek hefi þik nökkurum sinnum ámintan, ok þú mátt við kannaz; hefir þú þat til bóta borit?» Egill svaraði þá reiðuliga: «Þat vænti ek, herra!» segir hann, «þótt þér minniz þess hlutar opt við mik, at sjálfum mér mun þó mest hugat um mitt ráð.» Þá svarar konungr: «Nú er mér þess ván, at þat komi fram, er ek sagða þér et fyrsta sinn, er ek sá þik, at þú mundir eigi vera með öllu gæfumaðr. Nú svá mjök sem þú órœkir nauðsyn sjálfs þíns í þessu máli, þá vil ek með engu móti hafa lengr þjónustu þína, ok eigi skaltu varðveita mína eign heðan frá.» Egill svaraði: «Þér munuð ráða veizlum yðrum við mik, herra! en þat mun yðr þykkja undarligt,» sagði hann, «ef ek held mik eigi óríkmannligar, þótt ek hafa mína kosti eina; skal ek ekki biðja yðr þjónustu meirr, en yðr líkar.» Konungr svaraði: «Ekki þarftu, Egill! at gera þik svá stóran,» segir hann; «beygt hefi ek svíra á feitari búkum en þú ert; ætla ek þér þat munu verr hent en mér, at okkra vináttu skili. Nú er þat mitt hugboð,» sagði hann, «at nökkura hluti hendi þik, þá er enn eru stœrri en þeir, er áðr eru berir orðnir um hagi þína.» Eptir þetta skilðuz þeir konungr ok Egill með lítilli blíðu. Eptir þetta setti Knútr konungr annan mann yfir ríkit í Borgundarhólmi, en Egill lét af stjórn ríkisins. Egill sat þá heima at búi sínu ok minkaði þó ekki fjölmennit; heldr hafði hann at engu minni rausn ok nökkuru mannfleira en áðr hann lét ríkit af hendi.

39. Skiptjón

Í þenna tíma réð fyrir Nóregi Óláfr kyrri, son Haralds konungs Sigurðarsonar. Hann átti Ingiríði, dóttur Sveins konungs Úlfssonar, en systur Knúts konungs, ok var vinátta kær með þeim mágum.

Þat var eitt sumar, at skip nökkut bjóz af Nóregi bæði mikit ok auðigt; þat skip áttu kaupmenn, þeir er ætluðu til Eistlands eða annarsstaðar í Austrveg. Þeir sigldu fyrst til Danmerkr ok síðan austr í gegnum Eyrarsund ok svá austr til Borgundarhólms. Síðan hvarf skip þat, svá at ekki spurðiz til ok ekki fannz af því skipi, hvárki menn né fé. Þetta þótti mönnum með býsnum miklum, ok váru hér margar getur á, hvat til þessa mundi bera. Óláfr Nóregskonungr sendi orð Knúti Danakonungi, mági sínum, at hann skyldi leita eptir skipi þessu, hvat af mundi orðit, ok hann hét því.

40. Dauði Egils

Knútr konungr bjó ferð sina eitthvert sinn til Borgundarhólms með nökkurum skipum. Þar var í ferð með honum Benedikt, bróðir hans, ok brœðr II aðrir, Sveinn ok Ástráðr; þeir váru danskir menn, ríkir ok stórættaðir, ok váru kendir við móður sína: þeir váru kallaðir Þorgunnusynir; Þorgunna, móðir þeirra, var dóttir Vagns Ákasonar; þeir brœðr váru frægir menn ok kærir konunginum Knúti. Þar váru ok í ferð með Knúti konungi fleiri höfðingjar, þeir er eigi eru nefndir.

Knútr konungr sigldi til Borgundarhólms með lið sitt, þá er honum gaf byr. Var þat mest erendi konungs at vita, ef hann yrði nökkut á róðri um skip þat, er týnz hafði af Nóregi, þvíat Knútr konungr bar hér mikla áhyggju fyrir ok vildi gjarna vita, hvat af væri orðit. Ok er þeir áttu skamt til Borgundarhólms, þá sigldu þeir hjá eyjum nökkurum, ok bað konungr þá þar at landi leggja, ok svá gerðu þeir. Síðan gengu þeir á land. Knútr konungr gekk eptir fjörunni, ok var þar stórgrýtt mjök. Konungr hugði at grjótinu, ok sá hann, at þat var rautt mjök. Konungr spurði menn sína, hví svá mundi vera. Þeir svara: «Þér munuð slíkt görst skynja, herra!» Konungr svaraði: «Þat munda ek ætla, at hér mundi verit hafa um hríð eldsneyti œrit mikit; má vera, at nú komi þat fram, er mér sagði löngu hugr um, er tekr til okkar Egils; er nú ekki því at leyna,» segir konungr, «at ek hygg, at þetta sé af manna völdum, en brátt mun þat reynaz; munu vér nú ekki dveljaz hér lengr at sinni.»

Ferr konungr nú ferðar sinnar. Hann tók veizlu skamt frá bœ Blóð-Egils. Egill hafði þá með sér fjölmenni mikit, svá at hann hafði náliga hirð sem konungar, en mjök undruðuz menn þat, er hann mátti svá fœða mikit lið, er eigi lágu svá brýn féföng fyrir, þvíat Egill hætti þá hernaði, en þó varð honum ekki féfátt til kostnaðar fyrir liðit. Margt rœddu menn fyrir konungi um siðu þeirra Egils ok manna hans, ok fannz þat á konungi, at honum var lítt at skapi slíkt, er hann þóttiz af frétta. Þetta sama kveld lét Knútr konungr fara at Agli ok fekk þar til höfðingja Benedikt, bróður sinn, ok með honum váru í ferð þeir brœðr Sveinn ok Ástráðr; þeir váru saman C manna. Þeir fóru, þar til þeir kómu til bœjar Egils um nóttina. Þat var háttr þeirra Egils at drekka til miðrar nætr eða meirr. En er þeir Benedikt kómu á bœinn, þá gengu þeir at drykkjustofunni; þeir Egill sátu þá enn ok drukku, en flestir menn váru þá gengnir at sofa. Þeir Benedikt slógu þá mannhring um stofuna; en er þeir Egill urðu varir við ófriðinn, þá hljópu þeir til vápna sinna ok ætluðu at verjask. Benedikt segir, at sá mundi þeirra kostr beztr at gefaz upp; ok er Egill vissi, at þeir höfðu ofrefli liðs, þá gekk hann út í hendr þeim. Síðan var hann tekinn, ok fór Benedikt með hann á fund Knúts konungs, en þeir Þorgunnusynir váru eptir með suma sveitina ok skyldu gæta, at engir kœmiz í braut af sveitungum Egils.

En er Egill kom á konungs fund, þá mælti konungr: «Langt hefir nú orðit á milli funda várra, Egill!» sagði hann; «skal því ekki leyna þik, at ek vilda, at sjá væri enn síðasti.» Egill svaraði: «Þér munuð nú hafa vald á því at sinni, herra! Vænti ek þó þess,» segir hann, «at engi kalli yðr at betra höfðingja né at meira konung, þótt þér drepið saklausa menn.» Þá svaraði Knútr konungr allhógliga: «Ek mun nú verða, Egill!» sagði hann, «at bera ábyrgð fyrir hlut mínum; ef ek drep saklausa menn, þá verð ek at svara því við guð; en þó er nú svá komit þínum hag, at ekki mun nú stoða, Egill!» sagði hann, «at fara með dirfð ok stirðlæti; tekit höfum vér þik nú svá í fangelsi; mun nú segja verða slíkt sem yfir hefir liðit, þótt eigi sé fagrt, sem mik varir at sé. Munu vér nú nærr gangaz um eptirleitina; skaltu nú segja um skipsögn þá, er vér hyggjum, at þú ok þínir menn hafir myrða en tekit féit til þín; hefir þetta nú œrit lengi leynt verit; höfum vér ok,» sagði konungr, «komit í þann stað, er vér hyggjum, at þetta hafi unnit verit.» Egill sá þá, at sá einn var þá kostr til, at segja eptir því, sem var ok farit hafði, þvíat hann vissi, at svá váru margir hans menn samvitandi þessa með honum, at til mundu þó verða nökkurir af þeim, ef fast væri eptir leitat, at segja. Egill sagði þá: «Þá er þetta sama skip, er þér spyrið eptir, hafði lagt undir þær sömu eyjar, sem þér kómuð við, þá heldum vér njósnum til um ferð þeirra; þar er harðla útgrunnt, en þat vissu þeir eigi, Norðmenninir, því at þeim var ókunnigt, ok fjaraði út undan skipinu um nóttina. Þá fóru vér félagar,» sagði Egill, «ok kómum í nætrelding at kaupskipinu, ok gengr þar skjótt saga frá, at vér tókum fyrst menn alla ok bundum, þá er á váru skipinu, en ræntum fé öllu, leiddum skipit upp á hellurnar ok lögðum í eld ok brenndum upp alt saman, menn ok skip, svá at þess mátti engi merki sjá, nema þetta eina, er grjótit var rautt eptir.» En er Egill hafði þetta sagt, þá mælti Knútr konungr: «Nú fór, sem mik varði, at þú ert ólífismaðr; lítið nú á, góðir menn,» sagði konungr, «hversu vér skulum refsa slík níðingsverk.» Þar váru margir frændr Egils við staddir, þeir er mikils váru verðir, ok buðu fé fyrir hann til friðar honum. Konungr svaraði: «Eigi skal þat spyrjaz, at ek níðumz svá á trú minni, at ek taka fé til eða nökkurra manna vináttu at dœma svá rangt; eru slíkt eigi ólífissakir, er þó væri svá, at einn maðr væri myrðr, þar sem nú eru margir*, en fœz síðan á því einu nær, er stolit er til?» Nú var bæði, at ílt þótti til mótmæla, enda þorði engi at tala í móti konungi. Eptir þetta var farit með Egil til skógar; var þar reistr gálgi, ok var þar Egill upp festr.

Síðan fór konungr til bœjar þess, er Egill hafði átt, ok lét þá sæta refsingum menn hans; suma lét hann drepa, en suma meiða, suma rak hann af landi í brott, en engan lét hann óhegndan, þann er nökkurn hlut hafði átt í þessi ráðagerð, ok eyddi hann svá þessum óaldarflokki. Þetta verk varð honum þó mjök öfundsamt, þvíat Egill var bæði ættstórr ok frændmargr. Eptir þetta viku höfðingjar til sundrþykkis við konunginn ok tóku mjök at stirðna við hann, ok þar eptir gerði alþýðan; þótti þeim hann ríkr ok refsingasamr, en þeir áðr vanir sjálfræði.

41. Fra Óláfi konungi ok Knúti konungi

Þat var eitt sinn, er þeir mæltu stefnu sín í milli, Knútr konungr af Danmörk ok Óláfr konungr af Nóregi; þeir fundusk í Elfinni, ok fagnar hvárr þeirra öðrum vel; áttu þeir síðan tal saman ok stefnur, ok fóru allar rœður vel með þeim.

Þat var á einni stefnu þeirra, at Knútr konungr mælti til Óláfs konungs: «Þat hefi ek hugsat, Óláfr mágr!» sagði hann, «ef yðr þykkir þat eigi óvænt stefnt vera, at gera leiðangr ór landi ok minnaz þess ríkis, er vér frændr þykkjumz mikla tiltölu eiga, en þat er ríkit í Englandi; hafa várir forellrar haft þar mikit vald, sem yðr mun eigi vera ókunnigt, ok hafa þeir þar fengit mikit vald ok framkvæmð, þvíat Knútr inn ríki, frændi minn, lagði undir sik alt ríkit í Englandi ok réð sjálfr því ríki til dauðadags, ok synir hans eptir hann. Nú vildum vér, Óláfr mágr! hafa hér til yðarn styrk; munum vér þar gera yðr kost á, at þér geriz höfuðsmaðr* at þessarri ferð, þvíat þér eiguð mikilla harma at reka við þá Englismenn; viljum vér þá veita yðr lið af váru ríki; ella mun ek geraz formaðr ferðarinnar fyrir beggja okkra hönd, þó at þess sé minnr fengit, en taka þá þar til af yðr traust ok styrk fjölmennis.» Þá svaraði Óláfr konungr: «Þetta mál, er þér hafið nú talat um hríð, Knútr konungr! sýniz oss vænliga sett; eru á raunir*, at þér frændr hafið gæfu til borit at vinna þar mikinn sóma; er þat mjök sundrleitt eða um vára frændr, þvíat vér höfum fengit þar þann mannskaða, er vér bíðum aldregi bœtr síðan. Nú megum vér þat sjá ok kunnum at skilja, at þá er Haraldr konungr, faðir minn, fór ór landi, þá mælti þat alþýða, at aldregi hefði frœknara lið búiz ór Nóregi til einnar ferðar; váru þar ok allir hlutir miklu betr til fengnir ferðarinnar, en nú sé kostr í landinu; nú fær eigi mennina þvílíka, þótt við leiti, sem hann hafði með sér; en hitt skilr þó miklu meira um höfðingjann, þann er þá var fyrir ferðinni, er Haraldr konungr var, eða þar sem ek em. Nú svá þung sem þá var ferðin, þá munum vér eigi ætla oss svá mikla hamingjuraun at brjótaz til ríkis í Englandi. En með því, Knútr konungr! at þér leitið eigi minnr eptir minni sœmð ok nauðsyn í slíku en yðarri, þá viljum vér fá yðr til þessarrar ferðar LX stórskipa ok velja menn til af hirðsveitum mínum alla þá, er frœknastir* eru ok at* öllu vel búnir, ok skal at engu minnr vanda hvárki skip né menn, en þótt ek væra sjálfr fyrir.» Knútr konungr svaraði: «Þetta er stórmannliga boðit, sem mér var ván, ok þenna kost tökum vér, en guð ráði, hvé gefz.» Marga hluti töluðu þeir aðra, hversu ríkin höfðu farit milli Nóregs ok Danmerkr, ok fóru allar rœður vingjarnliga með þeim. Er nú þetta ráðit, at Knútr konungr skal fara í herferð til Englands; váru þar margar getur á, hversu sú ferð mundi takaz.

Eptir þetta skilðu konungarnir með vináttu ok skiptuz gjöfum við; fór Óláfr konungr norðr í Nóreg í ríki sitt, en Knútr konungr fór suðr til Danmerkr í ríki sitt.

42. Frá Knúti konungi

Knútr konungr lét þegar fara herboð um alt ríki sitt ok kveðr á, hvé mikit lið fara skal ór hverju heraði, ok segir, at almenningr skal úti vera at vári, bæði at liði ok skipum; en um vetrinn þá var mikill viðbúnaðr í landinu; býr nú hverr höfðingi lið sitt eptir sínum föngum. Eiríkr jarl bjóz til ferðar þessar með Knúti konungi, bróður sinum, ok þar með allir aðrir ríkismenn, þeir er í váru landinu, þá váru til ætlaðir þessar ferðar.

Snemma um várit lét Knútr konungr saman safna herinum ok stefna öllu liðinu til Limafjarðar. Í þenna tíma kom Norðmannalið, eptir því sem ákveðit var, þat er Óláfr konungr hafði sent Knúti konungi, ok var þat et vígligsta lið ok at öllu vel búit; þeir sigldu ok til Limafjarðar, þvíat þeir spurðu, at þar var fyrir safnaðr þeirra Dananna. Nú dregz ok saman Danaherrinn, ok var þat múgr manns. Knútr konungr var þá enn eigi kominn, en þó sendi hann menn til þeirra ok lét skynja útboðit ok biðr leiðangrsfólkit bíða sín ok segir, at eigi mundi lengi þurfa.

Liðu nú svá VII nætr nökkurar, at konungr kemr eigi, ok líkar fólkinu illa, er hann kom eigi; en þat olli, er hann kom eigi eptir því, sem ætlat var, at þeir menn kómu á fund hans, er þat sögðu, at Vinðr hefði her úti ok þeir ætlaði um sumarit at herja til Danmerkr ok hefna þess ófriðar, er Blóð-Egill hafði veitt þeim. Sitr konungr yfir þessi ráðagerð, ok er þat af ráðit, at hann sendi menn til þeirra Vinða með sættarboðum, biðr þá eigi herja á ríki sitt, sagði þat vera ekki þeirra fœri at eiga ófrið við hann; «en þó mun í því verða gört mörgum manni mein ok óró; vil ek,» sagði konungr, «at vér setim grið á milli landa várra, svá at hvárigir heri á annarra ríki.» Síðan fóru sendimenn á fund Vinða, en konungr sagðiz mundu bíða þeirra VII nætr, þvíat hann vildi eigi fara ór landi, áðr hann vissi, hvárt þessi ófriðr stöðvaðiz.

Líðr nú vika þessi, ok koma ekki sendimenn aptr. Nú þykkir Dönum langt at bíða konungs, þar er þeir liggja í safnaðinum, ok þolir liðit ílla; þykkir sér þat mikill vanhagr at halda svá mikinn her í einum stað at engu nýtu, ok tala höfðingjar um langar tölur, ok kom þat á samt með þeim at senda menn á konungs fund, ok beiddu þeir til þessar ferðar Óláf, konungs bróður. Hann var ófúss at fara, kvez þat hyggja, at konungr mundi vilja ráða sjálfr ferðum sínum, «hvat sem þér Danir kurrið; get ek ok, at hann geri lítit fyrir mín orð; er konungr óáhlýðinn, hvat sem mælt er fyrir honum, ok mjök einráðr, en þér Danir opt ekki fastir á velli ok meðallagi trúlyndir.»

En þó at Óláfr talaði slíkt, þá lét hann þó at bœn vina sinna ok hét ferðinni. Hann fór með nökkura menn á fund Knúts konungs, bróður (síns)*. En þegar er Knútr konungr sá Óláf, bróður sinn, þá mælti hann til sinna manna: «Taki þér Óláf,» segir hann, «ok setið fjötur á fœtr honum ok svá á hendr ok leiðið hann í brott ok gætið hans, svá at hann komiz eigi í brott, þvíat ek vil ekki orð heyra, þat er hann talar.» Þat þótti mörgum undarligt, hví konungr lét þetta gera; en þó stóð svá mikil ógn af orðum hans, at engi þorði at brjóta boð hans.

Annan dag eptir fær Knútr konungr menn til at flytja Óláf vestr í Flæmingjaland til Baldvina hertoga, mágs síns. Knútr konungr átti dóttur hertogans, er Eðla hét; þau áttu son, er Karl hét. Knútr konungr bað svá segja Baldvina, at hann hefði Óláf í varðhaldi ok gæzlu ok léti hann aldregi koma út af því járni, er hann var í settr, nema hann sendi orð til. Margir menn svöruðu því, er Knútr konungr mælti, ok sögðu svá: «Svá líz oss, herra! sem þessi dómr sé heldr stríðr, er þér dœmið þessum manni, þvíat vér sjám eigi, at hann hafi svá brýnar sakar til at koma í slíka prísund.» Konungr svaraði: «Ekki ber ek sakar á hendr Óláfi fyrir alþýðu manns, en vita mun allsvaldandi guð, ef þær eru nökkurar. Má ok vera,» segir hann, «at þér vitið görr en ek, hverr maðr Óláfr er; en þat er ætlan mín,» sagði konungr, «at eigi mun langt líða, áðr en Óláfr mun sjálfr bera sér vitni, hverr hann er.»

Þessir menn fóru með Óláfi vestr í Flæmingjaland, sem konungr sagði fyrir, ok kómu á fund Baldvina hertoga ok sögðu honum orðsending Knúts konungs ok jartegnir þær, er fylgðu til viðrtöku Óláfs Sveinssonar. Hertoginn gerði sem Knútr konungr hafði orð til sent; hann setti Óláf í turn einn hávan, ok þar menn til gæzlu; var þar ríkt varðhald; sitr Óláfr þar um hríð.

43. Frá liði Knúts

Nú er at segja frá þeim mönnum, er Óláfi Sveinssyni höfðu fylgt á fund Knúts konungs; þeir urðu hræddir mjök við ófarar þær, er þeir sá, at Óláfr hafði. Þeir kómuz braut af hlaupi ok kómu á fund leiðangrsliðsins ok sögðu mönnum þau tíðendi, er orðit höfðu í þeirra ferð, sögðu ok þat með, at konungr mundi þar aldregi koma; «hefir hann þat nú sýnt,» segja þeir, «hverr maðr hann er; (hefir)* hann gört þat ódœmaverk, at því er betr, at fáheyrt er; hann tók nú bróður sinn saklausan ok vel til höfðingja fallinn ok setti í járn; hyggju vér, at honum gengi þat til þess, at hann hræddiz þat, at höfðingjar mundu heldr vilja hafa Óláf at konungi en hann, ok þá mundi ok betr standa ríki í Danmörk, ok mundu menn þá eigi búa undir slíkum ofsa.» Við þessa sögu brá mönnum mjök, ok áttu höfðingjar þing ok stefnur ok töluðu um þessa tiltekju, er Knútr konungr hafði haft þá, ok lagði þá hverr orð til, sem sýndiz. Váru þeir sumir höfðingjar, er þat mæltu berum orðum, at aldregi mundi þrífaz Danaríki, meðan Knútr væri konungr yfir; en hinir váru þó miklu fleiri, er eigi gengu á berhögg um fjándskap við Knút konung, svá at alþýða mætti þat reifa, þótt þeir væri í jöfnum hug sem hinir. Var nú ráðagerð mikil í herinum, hversu þeir skyldu fara með her þessum, er þar var saman kominn, en konungr vill hvergi nær koma. Var um þetta langt talat, ok váru þeir fleiri höfðingjar, er þess fýstu, at rjúfa skyldi safnaðinn ok leiðangr þann inn mikla, er þar var saman dreginn, ok gefa mönnum heimleyfi. Bóndamúgrinn hljóp upp allr með einu samþykki ok báðu þann aldregi þrífaz, er þar lægi lengr; sögðu þat ok margir, at nauðigir hefði róit þenna leiðangr. Norðmenn báðu þá bíða ok þola vel ok gera eigi at hégómamáli orðsending konungs síns, ok sögðu hann brátt koma mundu. Danir œptu á mót því ok báðu Norðmenn liggja í sultarkví þeirri svá lengi, sem þeim líkaði.

Eptir þetta raufz leiðangrinn, ok sigldu allir Danir í braut ok heim, hverr til sinna híbýla; þykkiz sá bezt hafa, er fyrst kemr heim. Ok þegar er rofinn var leiðangrinn, kom Knútr konungr til Limafjarðar, ok lá þar fyrir Norðmannaherr; fóru þeir þegar á konungs fund ok fagna honum afar vel. Konungr varð mjök reiðr Dönum, er þeir höfðu rofit leiðangrinn, ok sagði svá: «Nú hafa Danir enn sýnt trúleik sinn, nær sem vér fám þeim þetta goldit.» Ok var konungr harðla reiðr, en stilti þó vel orðum sínum, sem hann var jafnan vanr, þótt þeir hlutir bæriz at, er honum mislíkaði allmjök. Norðmenn buðu konungi fylgð sína, at fara þann veg, sem honum líkaði. Konungr svaraði, at þeim fór vel ok drengiliga, ok þeir höfðu vel haldit boð síns herra ok höfðingja, bað þá fara heim til Nóregs ok hafa mikla þökk fyrir sína kvámu; «en vér Danir munum enn verða við at leikaz.» Síðan sigldu Norðmenn heim norðr til Nóregs.

Eptir þetta vendir Knútr konungr ferð sinni til Sjólands; hann hafði þá fjölmenni mikit, ok þá kómu þar til hans þeir menn, er hann hafði sent til Vinðlands. Þeir sögðu honum þau tíðendi, at Vinðr tœki með þökkum at halda sætt ok frið við Knút konung ok höfðu því haft her fyrir landi sínu, at þeim þótti hann ótrúligr; ok þeim var þat sagt, at Knútr konungr ætlaði at stefna her þeim til Vinðlands enum mikla, er þeir höfðu spurt, at hann hefði saman dregit; vildu þeir vera við búnir ok verja land sitt, ef herjat væri land þeirra. Nú sendu þeir vináttumál til Knúts ok gjafir sœmiligar með, ok varð Knútr konungr glaðr ok léttr við þessi tíðendi.

44. Frá Knúti konungi

Eptir þetta fór Knútr konungr suðr til Fjóns ok á þar þing við bœndr ok veitir þeim stórar átölur fyrir þá svívirðing, er hann kallar, at þeir hafi gört honum; segir, at þeir skulu hér fyrir sæta afarkostum. Eiríkr jarl fór ór Sjólandi með Knúti konungi, bróður sínum. Jarlinn flutti mál þeirra bóndanna við konung ok sagði, at bóndum hefði eigi svá mikill íllvili gengit til (við)* konunginn; «ok (er)* þat, sem yðr er kunnigt, herra!» sagði hann, «at alþýðan hlýðir því, sem þá er talat, ok þykkir þat æ vænast ráð, er þá er nýgört; nú var þat eina flutt til þeirra, herra! at þér munduð hvergi nær koma þeim her, er saman var safnat.» Talar jarl hér um langt ok drengiliga erendi fyrir bónda hönd. Konungr var heldr styggr, ok var ekki hœgt at koma orðum við hann; sagði þó, at bœndr skyldi ná sættum, en hann skyldi einn ráða þeirra í millum. Síðan gengu þeir til konungs, er hann hafði mest sakir á, ok festu honum sjálfdœmi. Konungr lagði stór gjöld á þá, er hann hafði mest sakar á hendi; létu hér margir mikit fé fyrir, ok þótti mörgum þetta miklir afarkostir, en þó þótti sá nú enn bazti, at láta konung einn skapa ok skera í millum þeirra, þar sem þá var komit. Knútr konungr vægði þeim ekki, þvíat hann lét þann dóm hvern hafa, sem honum þóttu sakar til falla, hvárt sem hann var ríkr eða óríkr, en þat þótti höfðingjum ofrausn, ok settu mjök hug sinn við; en þó bar engi traust á at mæla í móti konunginum.

45. Frá Knúti konungi

Eptir þetta fór Knútr konungr suðr til Jótlands, ok kom þar lið margt til hans. Konungr ferr nú ríkuliga yfir landit, hefir miklu meirra fjölmenni en fyrr hafi haft Danakonungar. Hann lætr boða upp fyrir sér veizlur, þar sem hann vill dveljaz, ok lætr bœndr þar hafa allan kostnað fyrir; dvelz konungr í sumum stöðum skamma hríð, en þar allsstaðar lengr, er honum þótti nauðsyn til þess krefja. Í hverju heraði þingaði hann við bœndr ok hefir þetta sama mál uppi, at hann bar sakir á hendr þeim; kallar, at þeir hafi gört honum svívirðing, er þeir vildu eigi veita honum hlýðni eptir því, sem þeir váru skyldir til. Konungr talar langt ok snjalt ok stirt á hendr bóndum, ok fannz margt þat í orðum hans, er til sakagipta var við þá. Bœndr svöruðu fyrir sik ok fœrðuz undan öllum sökum; en þó í annan stað sá þeir þat, at þeim mundi ekki hœfa at deila kappi við Knút konung; hafði hann ok mikinn styrk fjölmennis, þvíat hann hafði til sín boðit mörgum höfðingjum. Þar var þá með Knúti konungi Eiríkr jarl, bróðir hans, ok Benedikt, konungs bróðir, Sveinn ok Ástráðr Þorgunnusynir; þar váru ok með Knúti konungi brœðr II, hét annarr Pálmarr, en annarr Blakkmarr; þeir váru fóstbrœðr Eðlu dróttningar, er Knútr konungr átti; þeir váru miklir menn ok sterkir ok enir röskustu menn, ok höfðu gott yfirlát af Knúti konungi. Margir váru ok aðrir virðingamenn með konunginum.

46. Frá Þórði dorra

Þórðr dorri hét maðr, en annarr Tólarr verpill; þeir váru sýslumenn Knúts konungs vestr á Vendilskaga, þar sem heitir Hjarrandasýsla; þat er einn útskagi vestr á Jótlandi; þetta ríki er fátœkt at því sem annat ríki í Danmörk. Þaðan váru þeir ættaðir, Ásbjörn jarl ok Eyvindr bifra; þar heita Ásbjarnarbúðir ok Eyvindarbúðir, er þeir váru fœddir.

Þeir Þórðr ok Tólarr spurðu, at Knútr konungr var á Jótlandi, ok þat með, at hvar sem hann fór, átti hann þing ok stefnur ok lagði stór gjöld á fólkit. Þeir spurðu ok þat með, at hann ætlaði þvílíkan kost þeim Vandilsbúnum sem öðrum mönnum, ok hann stefnir þannig með þat et mikla lið, er hann hefir saman dregit. Ok við þessa frétt lætr Þórðr dorri stefna þing ok boðar þar til öllum þeim mönnum, er þar váru helzt ráðsmenn ok nökkurs verðir; ok er þing var sett, var þar komit mikit fjölmenni.

Þá stóð Þórðr dorri upp ok talaði ok sagði svá: «Spurt munu þér hafa til konungs þessa, er hér ferr yfir land með rán ok rifs; hefir hann ok harkat saman miklu liði ok fjölmenni ok mörgum til óþyrftar, en þó er þess at vænta, at honum sjálfum gegni þat brátt verst, þvíat mér er þat sannliga sagt, at hann hafi fá dugandi menn með sér; er þat ok líkligt, þvíat fáir munu dugandi menn verða til at þjóna honum, þeir er manndómsmenn vilja vera; þvíat hann er ótrúr maðr ok ágjarn, svá at hann kann ekki hóf at, ok má hann at réttu kalla heldr víking en konung; hefir hann nú suma höfðingja drepna ok gört at óbótamönnum, svá at frændrnir skulu enga sœmð fyrir hafa, en suma hefir hann af landi rekit fyrir engar tilgerðir, en alla aðra lagt í áþján ok í þrælkan; man aldregi þessi áþján ok þrælkan ganga af landi þessu, meðan hann er á lífi; ok er þat furða, er engi skal hafa þrek eða þoran til at sitja honum eigi hverja óhœfu, er hann tekr til. Nú mun ek birta mitt skaplyndi, at ek vil eigi hafa hans ofsa lengr yfir mér; sé ek þat, at eigi mun duga svá fátœku fólki, sem hér er með oss, at hafa slíkar pyndingar af honum, sem annarsstaðar hefir við gengizk. Nú er hingat torfœra mikil, sem þér vitið, fyrir sakir stórra fenja ok vatna, ok ef yðr líz sem mér, þá munum vér eigi bíða heima þessa vanréttis. Nú vil ek, at þér segið yðarn vilja hér um, hvárt þér vilið því játa, sem ek vil upp taka, eða vilið þér taka yðr annat ráð.» Þeir sögðu, at þeir mundi hans forsjá hlíta um þetta vandkvæði; «höfum vér þat lengi reynt, at þín forsjá hefir oss vel í hald komit.» (Þórðr svaraði: )* «Eigi vil ek til þessa mikils vandamáls, er mér líz þetta vera, jákvæði eitt saman hafa af yðr, því at mér kemr þat í hug, ef Knútr konungr kemr at vitja vár ok eigi hann tal við yðr, at hann fái flutt svá sitt mál, at yðr þykki þat sannast, sem hann talar, þvíat hann er maðr orðsnjallr ok brögðóttr ok undirhyggjumaðr mikill; mun yðr hann verða slœgvitr ok vandsét við honum, ef þér hlýðið nökkut því, er hann mælir. Nú vil ek, at þér festið með því trúnað yðarn við mik, at hverr sá maðr, en nökkut er eignaðr, fái mér í hendr lausafé sín öll, þvíat ek vil þau varðveita, þar til er nökkurr órskurðr verðr þessa máls; vil ek eigi þenna trúnað meirr undir yðr eiga, en þessa kostar; en ef þér eruð stöðugir við mik at halda þetta, er nú höfum vér við mælz, sem ek trúi yðr vel til þess, þá skulu þér taka við fé yðru. En ef þér bregðiz mér í trúnaðinum, ok verði konungr víss þessar ráðagerðar, þá mun auðsær minn kostr;* en þér munuð fá af honum stórar refsingar, þótt þér haldið lífinu, ok mun þat þó kallat, at sakir sé til þess.» Þá svaraði Tólarr verpill: «Vitum vér um þetta alþýðu vilja, at engi vill hér leggja sitt mál á konungs vald, þótt hann geri sik svá stóran, at hann hyggiz ganga munu með ófriði um alt þetta land. Er þat várr vili, at nú sé tekit nökkut skjótt ráð ok gott; viljum vér, Þórðr! at þú bindiz mest fyrir at vera höfuðsmaðr fyrir liði þessu, þvíat þú ert vár vitrastr.» Þá mælti Þórðr: «Hvárt er þetta allra manna vili ok samþykki, þeirra er nú eru hér saman komnir?» Því játuðu þeir, at svá væri. «Þat ráð vil ek þá fyrst gera,» sagði Þórðr, «at vér haldim safnaðinum, svá at vér látim engan þann í brott, er nú er hér kominn, heldr safnim vér við; förum síðan til ár þeirrar, er á veg Knúts konungs er, ef hann vill hingat sœkja til vár; ok ef þeir vilja hingat leita til vár, þá skulum vér verja þeim vaðit.»

Eptir þetta var slitit þinginu, ok fóru þeir með allan her þenna, þar til er þeir kómu til árinnar. Þar spurðu þeir þau tíðendi, at Knútr konungr var skammt þaðan á veizlu, þar sem heitir at Sævarenda; þat er í innanverðum Limafirði. Þeir gerðu þá frá sér njósnarmenn ok létu njósna um fjölmenni Knúts konungs, ok hvert ráð hann tœki.

47. Frá Knúti konungi

Knútr konungr var at veizlu at Sævarenda, sem áðr var sagt, ok ætlar at gera sendimenn vestr til þeirra Vandilsbúanna ok ætlar þar gjald á at leggja sem annarsstaðar; en hann sjálfr vildi eigi fara, þvíat honum var sagt þangat torfœri mikit. Knútr konungr nefndi til þessar ferðar Svein ok Ástráð Þorgunnusonu; höfðu þeir með sér LX manna; höfðu þeir þá ekki spurt liðsafnað þeirra Vandilskagabúanna.

Fóru þeir brœðr, þar til er þeir kómu at á einni mikilli; oðrum megin árinnar var fjölmenni mikit. Þeir menn váru allir vápnaðir ok létu heldr ófriðliga ok fylktu þegar á árbakkanum við vaðit, er þeir sá, at hinir riðu at ánni. Þá mælti Sveinn Þorgunnuson: «Þessir ganga vel í móti at fœra oss gjaldit, ok munu þeir þat vita, at oss er hér ókunnigt, ok hafa þessir menn miklu betr gört, en aðrir ætluðu; skulu vér þeirra mál vel flytja, er vér komum til konungs.» — «Aldregi veit ek þat,» sagði Ástráðr; «mér þykkja þeir ekki svá trúligir sem þér.» Þeir Þórðr heyrðu nú, hvat þeir töluðu. Þá mælti Þórðr dorri: «Þér skuluð verða eigi svá bráðfegnir, þvíat ek vænti þess, at þat sama gjald hafið þér heðan, sem þér eruð makligstir. Eru þat in mestu firn, er þér ætliz fyrir at leggja á alt fólk ánauðarok; ok er þess ván, at þér finnið sjálfa yðr fyrir; eru menn þess þó latari, en líkendi mundi á þykkja; munu þér ok yðrum ójafnaði annarsstaðar meirr fram koma en hér; sœkið nú at, ef þér Þorið.» Þá svaraði (Sveinn)* Þorgunnuson: «Þessir eru orðstórir mjök; eða hvat líz yðr ráð? Skulu vér ráða til árinnar?» Ástráðr svaraði: «Nú fór sem mik grunaði, at þeir mundi eigi fœra oss þat gjald, er oss væri fagnaðr í, ok ekki sýniz oss þat ráð at ríða á ána, því at þeir hafa her manns; en nú þarf ekki at dyljaz við, hvat þeir vilja.» Sveinn svaraði: «Ekki mun konungi þá þykkja rekit sitt erendi; er þat ok svá, ef (vér)* skulum ekki fleira við eigaz, ok skulum vér (eigi)* flýja þegar fyrir stóryrðum þeirra; munu menn þessir vera staðlitlir, ef við þeim er horft, ok skulu vér víst herða á fram.» Þeir biðja hann ráða. Síðan ríða þeir Sveinn út á ána, en hinir skjóta þegar á þá ok grýta; gengr þeim seint framreiðin; lömðuz hlífar þeirra af grjóti, en þeir urðu sárir af skotum. Þá mælti Ástráðr: «Snúm aptr nú,» sagði hann, «ok hefði betra fyrr verit.» Sveinn kvað þat aldregi verða skyldu, at þeir skilði við slíka sneypu, ok keyrði fram hestinn með sporum. Þá tók Ástráðr í beisltaumana ok sneri aptr hestinum undir honum, ok lét hann þessu eigi ráða, þvíat hann sá, at þetta var in mesta ófœra. Hann var manna sterkastr, ok mátti Sveinn engri spy[r]nendi* við koma; sneru þá ok aptr allir förunautar þeirra.

Sveinn var allreiðr, ok fóru nú aptr enn sama veg ok koma á fund Knúts konungs ok sögðu honum sín erendi. Konungr var þá búinn at ríða frá veizlunni at Sævarenda. Konungr varð styggr við þessa sögu. Sveinn var enn óðasti, bað konung senda örvarboð um öll næstu heruð ok stefna liði til sín ok fara til móts við þessa menn ok berjaz við þá ok reka slíkar vanmennur af höndum sér; «eru þetta in mestu firn,» sagði hann, «er þeir hafa upp hlaupit til ófriðar ok gera styrjöld í móti yðr, er enskis eru verðir; skyldi þeim þann ófagnað gera, at þeir mætti lengi síðan minni til reka.» Konungr svaraði: «Allóðr ertu nú, Sveinn! ok ekki væri þeir þessa ómakligir, en þó munu vér hér annat ráð fyrir gera en berjaz við menn vára; munum vér enn senda menn til þeirra; mun þá þessi ófriðr stöðvaz; en ek mun fara norðr til Fjóns, sem ek hefi ætlat.»

Konungr kallar til sín höfðingja þann, er Tóli hét; hann var kynstórr ok enn kurteisasti, á ungum aldri. Konungr mælti til hans: «Þú skalt fara til fundar við menn þessa, er oss er sagt, at hefja vili mótgang við oss; seg þeim svá, at þeir fari heim til híbýla sinna ok eyði flokki sínum; fari þeir síðan á minn fund, er þar eru helzt fyrirmenn, ok semjum síðan sættir várar.»

Eptir þetta skiljaz þeir Knútr konungr; ferr konungr þangat til, er hann kemr norðr til Fjóns, ok fór þar at veizlum; Tóli fór ok ferðar sinnar ok hafði með sér LX manna.

48. Frá Þórði dorra

Þat er at segja frá ferð þeirra Þórðar dorra, at þeir stefna þá sömu leið, er þeir Sveinn höfðu farit eptir fund þeirra, ok gera þat nú öllum mönnum kunnigt, at þeir ætla at stefna þessum her í móti Knúti konungi, ok fór þetta lið œst mjök. Ok svá sem menn spurðu þessa nýjung ok uppreist manna þessa, þá hljóp þar hverr til, sem áðr var staddr, ok sögðuz æ vilja í flokkinn; varð þetta brátt múgr manns, ok hvar sem þeir kómu, þá höfðu þeir alt þat, er þeir vildu.

Þetta spurðu þeir konungsmenninir, Tóli ok hans menn; váru þeir þá komnir hjá þorpi nökkuru, er þeir sá herinn, ok var þat ríkr staðr. Tóli gengr þá upp í staðinn, þvíat menn eggjuðu þá þess at fara heldr varliga ok gæta sín; sögðuz þat ætla, at þeir mundi fás letjaz at gera, er höfðingjar váru fyrir liðinu. Tóli gengr upp í turn einn, er þar var í staðinum, ok nökkurir menn með honum ok vildi sjá, er herrinn fór þar hjá; vildi hann skynja sem görst, hvé mikit lið þetta væri; hann ætlar ok at tala þaðan konungs erendi.

Þeir Þórðr höfðu ok spurt áðr, at konungr hafði senda menn til móts við þá, ok svá, hvar þeir váru nú komnir. Þeir fara nú fram hjá staðinum ok stöðva þá herinn. Þórðr spurði, ef nökkut væri sendimenn konungs þar fyrir í staðinum; honum var sagt, at þeir váru þar, ok þeir vildi hann finna. Þórðr gekk þá upp í staðinn með mikla sveit manna ok þangat, er Tóli stóð í turninum, ok spurði, hvert erendi hann vildi flytja. Tóli hóf svá mál sitt: «Hvert ætli þér at stefna her þessum? Er þar mörgum forvitni á, hví þér hafið þetta á hendr tekiz, at efna til ófriðar hér innanlands; muntu ok hafa einörð til þess at segja, hvat þér ætliz fyrir.» Þórðr svaraði: «Rétt gaztu þar, Tóli! at ek skal hafa drengskap ok framkvæmð til at segja þér þetta, þóttu sér allmikill vinr konungsins; vér ætlum þessi ferð eigi fyrr at létta, en vér finnum konunginn, ef hann þorir at bíða vár; ok ef sá verðr fundr várr sem vér kjósum, þá vildim vér eigi, at hann kynni at segja frá tíðendum.» Þá svaraði Tóli: «Þessi ætlun er stórum óheppilig, ok mun yðr at íllu verða, sem makligt er, ef þér haldið þessu fram; gerið heldr, sem yðr samir, snúiz sem skjótast frá þessu óráði; er þat með öllu ógeranda at hataz við svá dýrligan herra ok höfðingja sem vér eigum; þjónum honum heldr, sem vér kunnum bezt; þat er vár skylda, þvíat vér eigum konunginn ríkan ok stjórnsaman, trúan ok siðgóðan, vitran ok örlyndan ok at öllu bezt mentan; mun þá raun á gefa um konunginn, at þeir munu sannorðari, er til hans mæla vel, en hinir, er honum hallmæla. Nú er þat boð Knúts konungs til allra þeirra manna, er undir hans ríki búa ok hafi nökkut gört aflaga við hann, at hann vill unna þeim sættar við sik; vill hann, at menn leggi sitt mál á hans vald ok miskunn, sem vera á; vill hann halda við yðr Dani lög ok fornan landsrétt, en hafa þar í mót af yðr hlýðni ok trúliga fylgð. Lítið nú á, hvað yðr samir; en þótt þér þykkiz nú hafa mikinn afla fjölmennis, þá mun yðr þó verða mikill hamingjuskortr við Knút konung, þvíat svá hefir þeim orðit, er meiri stórbokkar ok ríkari hafa verit en þér. Gerið nú fyrir guðs sakir, góðir drengir,» sagði hann, «ok yðra nauðsyn, setið niðr þenna storm ok víkiz til sætta við konung yðarn; mun yðr þat enn auðvelt verða, þegar er hann sér, at þér þykkiz þetta ofgört hafa, þvíat hann líknar hvers máli því meirr, sem hann sér, at stœrra hefir af gört við hann; skulum vér ok flytja yðart mál, sem vér kunnum, ef þér vilið nú gera fyrir mín orð.» En er Tóli lauk máli sinu, þá svaraði Þórðr dorri: «Þessi maðr hefir margt mælt um hríð ok flest ósatt; er hann raunar einn falsari, skulu þér ekki trúa orðum hans; hefir konungr hann sett til at tala mál sitt ok ætlar, at menn skyldi nökkurn trúnað leggja á slíkt; nú gefum engan gaum at því, er hann flytr.» En margir menn mæltu, at Tóli þœtti vel hafa talat, ok þat væri sannligra at snúaz eptir hans fortölum ok sættaz við konung. En er Þórðr sá nökkura hopan á liði sínu, þá tók hann spjót ór hendi manni, er stóð hjá honum; hann skaut spjótinu upp í turninn, þar er Tóli stóð, ok kom á hann miðjan, svá at hann fekk þegar bana; þótti þetta mörgum mönnum mikill skaði.

49. Frá Þórði dorra

Eptir þetta heldu þeir Þórðr fram ferðinni, þar til er þeir kómu til Sævarenda á veizlu þá, sem Knútr konungr hafði verit. Þar var eitt ríkt konungsbú, ok réð þar fyrir ármaðr konungs; þeir* drápu þegar ármanninn, en ræntu fé öllu. Þeir spurðu, at Knútr konungr hefði farit norðr til Fjóns ok hafði ekki meira fjölmenni, en hann hafði áðr haft. Þeir sendu nú orð höfðingjum þeim, er þar váru næstir, ok ríkum bóndum ok létu segja, í hvert efni þá var komit um þessa ráðagerð; biðja þá minniga vera þeirra mótgerða, er Knútr konungr hafði veitt þeim; báðu þeir menn nú skjótt við víkjaz, at konungr fengi eigi liði at sér komit, áðr þeir fyndiz. Þetta þykkir öllum mikit undr, er þessir menn hafa görz til slíks stórræðis, er náliga váru með engum merkjum. Nú kom þat fram, sem fyrr var ritat, at margir höfðingjar váru mjök fjándskapaðir við Knút konung, þvíat þeir þolðu honum eigi réttindi; váru því flestir fljótir til uppreistar í móti honum ok þyrfti litla frameggjan aðra. Bjóz nú svá hverr, sem spurði þessi tíðendi; var þat á fám dögum, at svá mikill herr dróz saman, at varla fekk talt. Váru þá í því liði margir stórir höfðingjar. Þar var kominn Ásbjörn Eydanajarl ok Eyvindr bifra, þvíat þar váru áðr í liði með þeim Þórði margir frændr þeirra, vinir ok kunningjar, er komnir váru vestan af Vendilskaga. Þeir áttu síðan tal sín í milli ok réðu þat af, at her þessum skyldi stefna norðr til Fjóns til móts við Knút konung ok taka hann af lífi. Tók þá Ásbjörn jarl at hafa forráð fyrir liði þessu. Síðan fóru þeir með her þenna norðr í Randarós ok dvölðuz þar nökkurar nætr; kom þar ok mart lið til þeirra.

50.

Knútr konungr var norðr á Fjóni, þá er hann spurði lát Tóla ok liðsdrátt þann, er höfðingjar höfðu saman dregit í móti honum, ok þat með, at þeir höfðu óflýjanda her, ok þat eina orðtak þeirra, at þeir ætli at honum at stefna. Hann sendi þá menn frá sér ok stefndi til sín liði af heruðum ok lagði ríkt við; en þar höfðu allir ein svör, at hvárigum mundi veita, konungi né bóndum. Knútr konungr sendi ok menn á fund Eðlu dróttningar, konu sinnar, ok bað hana fara ór landi í brott sem fyrst, á fund Baldvina hertoga, föður síns, í Flæmingjalandi, ok hafa með sér Karl, son þeirra Knúts konungs, ok alt lausafé þat, er hon mætti með komaz, ok dýrgripi þá, er hon fengi.

51. Frá bóndum

Nú er at segja frá bóndaherinum, at þeir váru í Randárósi ok afla sér þar skipa ok ætla at flytja herinn norðr yfir Meðalfararsund til Fjóns. Þá kvaddi Ásbjörn jarl þings ok talar fyrir liðinu ok mælti svá: «Hverja ætlun hafi þér á um fund þenna, er þér ætlið at eiga við Knút konung? Nú þó at hann hafi lítit lið hjá her þeim enum mikla, er þér hafið, þá mun þó þurfa nökkut ráð annat fyrir at gera, ef hlýða skal, þvíat hann hefir einvalalið ok kœnt við orrost; mun yðr Knútr konungr reynaz prettóttr ok slœgvitr; hefi ek þat spurt til sanns, at hann hefir fengit njósn af ferð várri; þœtti mér þat ráðligt, at nökkurr vitr maðr fœri á hans fund af liði váru með sættarboðum, ok mætti þá skynja fjölmenni hans eða ráðagerð, hvat hann ætlaz fyrir.» Þetta þótti flestum mönnum þjóðráð, en þó váru menn ófúsir ferðar þessar. Þá mælti jarl: «Mun eigi þat ráð, at ek fara ferð þessa á fund Knúts konungs? Vit höfum opt reynz hugi við.» Síðan fór jarl á skipi yfir sundit með nökkura menn, en annat liðit fluttiz síðan yfir sundit; var fyrir því liði Eyvindr bifra, ok var engi grimmari né verri í sínum tillögum en hann né meiri hvatamaðr, at þetta skyldi sem fyrst verða framgengt. Var svá ætlat, at Ásbjörn jarl skyldi koma aptr í móti liðinu, þá er hann hefði áðr fundit Knút konung ok skynjat ráðagerðir hans ok liðsfjölða. Ok er liðit bjóz til skipsferðar ór Randarósi, þá mælti Þórðr dorri við Tólar verpil, félaga sinn: «Nú munum vér snúa aptr með várt lið, þvíat nú eru hér komnir svá margir ríkir menn ok stórir höfðingjar, at til vár mun nú þykkja lítit ráðaskot, en þó höfu vér mikit at gört í várri ferð; þvíat þess er nú mest ván, at þessi herr stöðviz eigi fyrr en þat er at gört, er öllum er mest happ í, at Knútr konungr sé drepinn.» Síðan skilðuz þeir ór herinum með sitt föruneyti, ok gaf engi maðr at því gaum; miklu var meiri þyss ok kall um allan herinn.

52. Fra Ásbirni jarli

Ásbjörn jarl fór nú á fund Knúts konungs með þat lið, er honum fylgði; var þat mikil sveit hans manna. En er hann kemr á konungs fund, gekk hann fyrir hann ok heilsaði upp á konunginn, en konungr tók ekki kveðju hans. Jarl mælti þá: «Spurt munu þér hafa þau tíðendi, herra! at ófriðr hefir hafiz innanlands í móti yðr; er at þessu orðinn svá mikill máttr, at hér eru við vafðir margir ríkismenn; sýniz oss þetta orðit it mesta vandræði ok níðingskapr, er þessir menn ætlaz fyrir, ok eigi má ek af mér bera, herra! at eigi hafa ek í liði verit með þeim; er þetta fólk svá ótt ok œrt, at þeir vilja at því engu gaum gefa, er nýtt er. En fyrir þá sök fór ek í flokkinn, at ek vilda víss verða, hvat þeir ætlaðiz fyrir, eða um fjölmenni þeirra. Þóttumz ek svá helzt mega komaz at trúnaði þeirra, at ek gerða mik til þess líkligan at fylla þeirra flokk, en ek hugsaða þat með sjálfum mér, sem mér samir ok ek veit, at mín skylda er, at bregðaz yðr aldregi ok fara þegar á yðarn fund ok segja yðr, hversu háttat er, veita yðr ok slíkt alt, sem ek hefi föng á, ef þér þurfið manna við. Séð nú fyrir, herra! ok takið nökkut gott ráð ok skjótt.» Konungr þakkaði honum ok kvað hann betr hafa farit í þessu máli, en honum var sagt eða margir gátu til hans; «eða hvat sýniz yðr ráðligast, jarl? Þú ert vitr maðr; legg nú til nökkut ráð, ef þú ert oss svá hollr, sem þú lætr.» Jarl svaraði: «Eigi kann ek yðr ráð at kenna, herra! en skyldr em ek at mæla þat hér um, er mér sýniz ráðligast. Þér hafið lið lítit ok vandat mjök; vilda ek þat, at þér leitaðið undan svá búit, þangat sem landsmegin er meira, ok munu þér þá enn brátt fá nógt lið, ok leitið þá síðan til fundar við bœndr; væri þá níðingar barðir til batnaðar.» Þessu ráði samþyktiz Eiríkr jarl, ok margir höfðingjar aðrir tölðu þetta snjalt ráð. Þá svaraði Benedikt, konungsbróðir: «Aldregi viljum vér á flótta leggjaz fyrir Dönum; vil ek þat et fyrsta ráð gera, at jarl þessi sé höndum tekinn, svá at hann komiz eigi með lífi í brott; ok víst er undarligt, herra! er þér hlýðið nökkut því, er hann segir, þvíat ek sé glöggt, at hann er einn falsari ok dróttinsviki.» Konungr svaraði: «Þetta ráð þitt munu vér hafa, Benedikt! at flýja eigi fund óvina várra; ráði guð, hverr hann verðr; en þú, Ásbjörn jarl! skalt fara aptr sömu leið á fund bónda ok segja þeim svá, at vér sættimz; vil ek þat bjóða af minni hendi, at þeir hafi í hvern stað fullan rétt sinn, sem forn lög standa til hér í Danmörk; hafa svá gört inir fyrri landshöfðingjar; en þat er ek þykkjumz eiga saknæmt við þá, ef þat er nökkut, þá vil ek eiga þar dóm á, en eigi vil ek, at bœndr dœmi mitt mál; skaltu nú þetta flytja við bœndr, en ger oss skjótt njósn um, ef þeir neita friðinum; ver oss nú tryggr; þat er þín skylda, þvíat þú ert minn undirmaðr ok heldr ríki af mér. En ef þú gerir öðruvís, þá mun guð hefna þér; en margir eru þeir, er þér trúa illa; kom nú brátt á minn fund, ef bœndr vilja eigi sættaz, en vér skulum hér bíða þín.» — «Já, herra!» sagði jarl; «ek skal skjótt aptr koma til yðar, ef þeir vilja ekki á mín orð hlýða, ok veita yðr slíkt, er ek má, ok allir þeir, er eptir mér vilja ganga, þvíat þér þurfið nú liðs við.» Síðan laut hann konunginum ok gekk í brott eptir þat ok til sinna manna ok bað þá ríða. Þat var síð dags, er þeir skilðu, Knútr konungr ok Ásbjörn jarl; þat var í þeim stað á Fjóni, er Danir kalla Óðinsvé, ok var Knútr konungr þar á veizlu um nóttina.

53. Frá svikum

Ásbjörn jarl fór með sína menn, þar til er hann kom á fund bóndaliðsins; var honum þar vel fagnat; var þá alt liðit komit yfir Meðalfararsundit ok gengit af skipum, ok spurðu þeir þá um fjölmenni Knúts eða um ráðagerð hans. Jarl sagði slíkt alt, sem hann hafði víss orðit; «en þó var þat um hríð,» sagði hann, «at ek þóttumz eigi vita, hversu mitt mál mundi snúaz.» Síðan sagði jarl, hvar þeir konungr höfðu skilit, ok hvar hann mundi vera um nóttina; kvað þar mundu at vitja hans ok bað þá nú eigi dvelja; kvez þess vænta, at nú mundi yfir taka, ef auðna vildi til falla með þeim.

Váru þá bœndr svá óðir, at þeir vildu þegar stefna at konunginum; þeir flytja nú herinn alt þar til, er þeir koma til ár þeirrar, er næst er kaupstaðinum í Óðinsvé, er Knútr konungr var á veizlu, sem fyrr var sagt, er Kálfá heitir; þeir kómu þar snemma um morgininn, er skammt var sól farin. Þá bað Ásbjörn jarl stöðva liðit; skutu þeir þá á húsþingi ok töluðu um ráðagerðir sínar. Þá stóð Ásbjörn jarl upp ok talaði ok mælti svá: «Ek fór á fund Knúts konungs, sem menn vissu, at njósna um ráðagerðir hans eða um fjölmenni; er þat þar frá at segja, at ek talaða við konunginn, ok fannz mér þat í orðum hans, at hann mundi engum manni vilja rétts unna, ef hann mætti ráða; þótti honum ok í þessu enn mesti fjándskapr, er menn höfðu reistan ófrið í móti honum; hét hann mönnum þar í móti inum mestum afarkostum, þegar hann mætti við komaz; hefir hann aldregi verit orðstœrri til fólksins en nú; kallar hann þó, at honum þykki sakir til þess. En þat er yðr at segja í annan stað, at ek hygg þat, at konungrinn sé feigr; svá leiz mér á hann; hann var nú ok með öllu ráðlauss, en þat hefir honum aldregi fyrr orðit, þvíat hann er vitr maðr; hann hafði ok lítit lið; en þó fannz þat eina í orðum hans, at hann mundi einn öllu efla mega; nú mætti svá vel verða, at þess yrði skjótt endir, ok mætti hann þá vita, hvárt hann er sér einn œrinn, er hann vill enskis manns mál meta; kalla ek nú einsætt at fresta eigi at veita konunginum atgöngu; skal ek ok mínir menn fyrstir til ganga, þvíat þetta kalla ek it mesta nauðsynjaverk; þykki mér sá ok ekki at manni vera, er nökkut óttaz í þessu verki, at taka Knút konung af lífi; eða hversu margir eru þeir hér nú höfðingjarnir, at hann hafi eigi stórsakir við gört, drepit frændr þeirra eða mága, en tekit fé upp fyrir sumum eða gört aðra skömm. Nú mun yðr lítit stoða frameggjan orða, ef þér vilið slíks ekki minnaz; munu menn hér í landi aldregi fá frelsi sitt, meðan Knútr konungr er á lífi; megu þér ok hugsa, ef Knútr konungr rekz nú undan, hverr kostr yðr mun þá hugaðr, ef yðr þótti hann þá grimmr, er þér höfðuð minna til gört; segi ek yðr þat með sönnu, ef Knútr konungr fær enn vald yfir Danmörk, at hann geldr grimmu nökkurum þeim, er nú efla þenna ófrið; nú vildum vér gjarna eigi til þess hætta; er þat vili várr at hafa þann höfðingja yfir oss, er hann sé hófsmaðr ok hann þykkiz oss eigi ofstórr eða fari eigi með svá mikilli freku, sem konungr þessi.» En er jarl lauk tölu sinni, þá stóð upp Eyvindr bifra ok mælti: «Þess manns máli höfum vér nú hlýtt um hríð, er bæði er vitr ok góðgjarn ok mjök er fyrirmaðr þessa liðs, er hér er saman komit; hefir hann ok mælt hér margs manns nauðsyn ok ekki síðr annarra en sjálfs sín, ok er oss því einsætt at hafa hans heilræði ok láta þetta mál eigi hér niðr falla, svá vel sem nú er til efnat, at þetta ráð mætti brátt fullnat verða; hafa menn nú ok áðr gört sik svá bera í fjándskap við Knút konung, at ílt skal nú at hætta á hans miskunn; er ekki at leyna yðr því, at ek ætla mér at bera vápn á konunginn ok meta þat ekki við aðra menn; er þat hugboð mitt, at mér verði þess auðit.» Ok er Eyvindr hafði þetta mælt, þá stóð upp annarr af öðrum, ok talaði hverr langt erendi, en þó kom alt í einn stað niðr, sem jarl hafði fyrst talat, ok skorti Dani þá eigi digr orð, ok fýstu allir mjök at taka Knút konung af lifi; ok með þessari ætlan knúðiz fram öll alþýðan.

54. Frá Knúti konungi

Nú líðr svá fram deginum, at komit er at messumáli; gekk þá Knútr konungr til kirkju at hlýða messu. Hann spurði þá, hvat menn sæi til bóndaliðsins. Þeir svöruðu ok sögðu, at þeir þinguðu öðrum megin árinnar, ok stóðu upp ýmsir, «ok ætlum vér, at þeir muni tala.» Váru þeir þá svá nær komnir, at vel mátti sjá athæfi þeirra. Konungr mælti: «Eigi kemr Ásbjörn jarl enn, vinr várr; segja mun hann oss, ef eigi er friðvænligt.» Þá svaraði Benedikt, konungs bróðir: «Hann mun aldregi segja oss þat, er happ er í; var þat et ósnjallasta ráð, sem ek sagða þá, þegar er vér létum hann lausan fara.» Konungr svaraði, at því mun vel ráðit ok hann mun þeim vel gefaz.

Síðan fór Knútr konungr til messu; ok er sungin var messan, þá var sagt konungi, at bóndaherrinn var kominn upp yfir ána ok geystiz upp at bœnum. Þá mælti konungr til sinna manna: «Hvert ráð skal nú taka? Nú mun ekki þurfa at dyljaz við, at bœndr munu ekki ætla oss frið at bjóða; er þat ok vel, at vér hafim áðr verit við þá ofófriðsamir; er nú auðsætt, hvat þessir menn vilja.» Eiríkr jarl, bróðir hans, svaraði: «Þat kalla ek ráð, herra! at þér stígið á hest ok ríðið í brott, þvíat þat má enn vel takaz, ef guð vill; er þá alls gætt, ef yðar er.» Konungr svaraði: «Eigi vil ek þenna kost; nú þó at ek frelsa svá líf mitt, þá munu þeir þó gera hér þann mannskaða, er seint mun (ek)* bœtr bíða; vil ek miklu heldr gefaz upp einn fyrir alla oss, þvíat ek veit þat, ef þeir ná lífi mínu auðvelliga, at þá munu grið hafa menn mínir flestir.» Þá svaraði Benedikt: «Þá skömm skal oss aldregi henda, at vér skylim selja yðr undir vápn óvina yðarra, þótt vér vissim oss vísan frið; hitt skulu heldr Danameyjar eiga til at spyrja, at vér kunnim at beita sverðunum ok várn konung at verja; þvíat víst eigi vil ek þat vita, at þeir höggvi þik fyrir augum mér, en ek standa hjá; hefi ek þat ok aldregi heyrt, at guði líki betr huglausir klækismenn en hugfullir drengir ok hvatir; viljum vér miklu heldr deyja með drengskap með þér, en lifa eptir þik með klækiskap;» ok bað þann aldregi með dugandi mönnum teljaz, er nú óttaðiz nökkut eða hræddiz; bað nú hvern sýna sik með hreysti ok drengskap, «þvíat vér eigum góðum höfðingja fylgð at veita.» Allir menn gerðu góðan róm at máli hans, ok eggjaði þá hverr annan.

Með Knúti konungi váru margir þeir menn, er mikils váru verðir; þar váru þeir fyrst at telja, brœðr Knúts konungs, Eiríkr jarl ok Benedikt, Sveinn ok Ástráðr Þorgunnusynir; þeir váru ok þar brœðr, Pálmarr ok Blakkmarr, ok margir aðrir góðir drengir, þótt þessir sé nefndir. Þeir bjugguz nú um í kirkjunni ok ætluðu at verja dyrrnar; þar var trékirkja mikil ok á margir stórir glergluggar.

55. Frá Knúti konungi

Knútr konungr var innar í sönghúsinu ok lagðiz til bœnar fyrir altarinu ok bað fyrir sér til guðs með tárum, at guð léti þat upp koma, sem honum gegndi bezt; en er hann reis upp af bœninni, þá fór hann af skarlatskyrtli, er hann hafði í verit; hann var búinn mjök. Síðan kallar konungr til sín prest þann, er þar söng at þeirri kirkju, ok mælti: «Þú skalt eiga kyrtil þenna, prestr!» sagði konungr; «vil ek, at þú haldir bœnum fyrir þeim mönnum, er hér falla í dag, bæði fyrir mínum mönnum ok eigi síðr fyrir þeim, er látaz af bóndafólkinu.» Síðan gekk konungr til skripta ok játaði fyrir presti þá hluti alla, er hann hafði gört í móti guði, ok fyrirgaf sínum óvinum þann mótgang, er þeir veittu honum. Hann settiz þá niðr hjá altarinu ok lagði yfir herðar sér skarlatsmöttul, en hann var undir í silkitreyju. Konungr kallar þá til sín Svein Þorgunnuson; þá tók hann belti búit, er hann hafði haft um sik, var þat enn bezti gripr; þar fylgði knífr búinn. Þá mælti konungr við Svein: «Belti þetta skaltu eiga, Sveinn!» sagði hann, «ok lóga eigi, nema þú komir vel niðr, þvíat vant er nú at sjá, hvárt þú þiggr fleiri gjafir at mér.» Sveinn þakkaði honum gjöfina ok spenti þegar um sik beltinu, ok kvað þat skyldu gæta lífs síns um daginn. Konungr bað guð gæta lífs hans, «ok líkara þykki mér þat, Sveinn! at þú látiz eigi á þessum fundi.» Síðan tók konungr psaltara ok söng á.

56. Mannaskipan Knúts konungs

Í þenna tíma kom bóndaliðit ok gengu þegar at kirkjunni með ópi ok kalli ok spurðu, hvar hann væri guðsreiðismaðrinn Knútr; báðu hann nú láta sjá sik ok felaz eigi; «lengi hefir hann borit œgishjálm yfir oss Dönum, mætti nú ok endir á því verða.» Þá svaraði Benedikt: «Eigi þurfi þér bœndr at vera svá orðstórir, þótt þér hafið nú lið mikit; ekki er yðr enn sigrinn víss, þvíat betra skal honum þykkja þorparanum, er heiman hefir hlaupit frá kirnuaskinum, at vera þenna dag heima ok beysta korn en skipta höggum við oss konungsmenn.» Benedikt var svá búinn, at hann var í rauðum skarlatskyrtli ok í brynju um utan ok hafði ýzta silkitreyju ermalausa, ok gullroðinn hjálm á höfði; hann hafði skjöld rauðan, ok dreginn á riddari með gulli, ok sverð búit í hendi ok var allra manna röskligastr; hann stóð beint í miðjum kirkjudyrunum ok bað bœndr ganga inn í kirkjuna, ef þeir vildi konunginn finna. Qðrum megin kirkjudyranna stóð Eiríkr jarl, bróðir hans, ok þeir Þorgunnusynir, en öðrum megin þeir brœðr Pálmarr ok Blakkmarr.

57. Hér hefr orrostu

Eptir þetta veittu bœndr atsókn at kirkjunni, en konungsmenn vörðuz svá drengiliga, at þat var langa hríð dags, at ekki ortiz á um mannfallit af konungs(mönnum, en margt)* fell af bóndum, en ymsir gengu til atsóknarinnar, þeir er þá váru hvíldir ok ómóðir, þvíat þeir váru œrit margir til. Þat var orðtœki þeirra bóndanna í bardaganum, er þeir sóttu at: «Nú launa ek (þér)* kú, Knútr konungr!» — «Nú launa ek þér uxa!» — «Nú launa ek þér hest!» Ok er þeim sóttiz seint kirkjan, þá mælti Ásbjörn jarl: «Þetta er in mesta skömm, hversu mönnum sœkiz hér í dag, þar sem fáir einir menn eru fyrir til varnar, en vér höfum látit menn marga, en þeir engan, ok er þetta fólk heimskt ok ráðlaust, þar er þat mundi líkendi þykkja, at ein hríð mundi eigi ganga, áðr þeir mundi upp gefaz; gangi (menn)* nú umhverfis kirkjuna,» sagði jarl, «ok brjóti frá glergluggana ok skjóti þar enn á þá ok grýti.»

Síðan var þetta ráðs tekit, ok var þat auðvelt. Var þá borit enn á þá grjót, ok skot, ok urðu menn þá sárir, en sumir lömðuz af grjóti, en sumir fengu bana með öllu. Þá sá þeir Benedikt, at þetta mundi eigi hlýða; mælti hann þá, at þeir mundi leita innar í kórinn ok verjaz þaðan, meðan auðit yrði, ok svá gerðu þeir. Síðan sóttu bœndr inn í kirkjuna eptir þeim, en þeir Benedikt vörðu nú kórsdyrrnar; sumir af bóndaliðinu sóttu at kirkjunni utan, sem áðr var sagt; váru þar ok menn til settir af konungsmönnum at sjá við þeim. Tókz nú orrostan annat sinn ok var miklu strangari en en fyrri hríðin, ok tekz nú mannfallit af konungsmönnum, en þó fell enn miklu fleirra af bóndum, ok svá segja menn frá, at blóð tœki í ökla inni í kirkjunni. Ásbjörn jarl gekk umhverfis kirkjuna jafnan, ok mikil sveit með honum ok eggjaði liðit ok sagði fyrir, hvar at skyldi sœkja, ok kvað þeim þetta mikla skömm, er fáir menn skyldu svá lengi standa við þeim. Tókz þá enn atsóknin af nýju. Benedikt, konungs bróðir, stóð í miðjum kórsdyrunum ok varðiz drengiliga, bæði at hann lagði ok hjó, ok varð margs manns bani ok bað þá at sœkja fast guðníðingana*, ok þar eptir gerðu allir hans menn, báðu þann aldregi þrífaz, er nökkut hlífði þeim bóndum. Ok er bardaginn var sem óðastr, þá fekk Knútr konungr steinshögg inn í gegnum glugg einn; þat högg kom uppi á brúnina, ok blœddi mjök. Hann tók þá mundlaug ok setti í kné sér, at eigi blœddi á klæðin, ok söng á psaltarann sem áðr. Varð nú bardaginn mannskœðr, ok fellu margir af konungsmönnum ok leifðu gott orð eptir sik; en heilir váru þá enn höfðingjar konungs allir.

58. Fall Knúts konungs

Nú varð á hvíld nökkur bardaganum ok léttu bœndr atsókninni; þeir tóku þá ok hvíld konungsmenninir. Benedikt stóð í kórsdyrunum ok studdiz á skjöld sinn; hann var þá enn ekki sárr, en ákafliga vígmóðr, þvíat þat segja allir einn veg, at engi vörn hafi röskligri verit af fám mönnum en þessi, slíkt ofrefli sem til kom, ok er þó engi meirr ágætr en hann.

Nú sá þeir Benedikt, at maðr gekk inn í kirkjuna ok hafði vafit at sér guðvefjarmöttli; hann var vápnlauss; þann mann kenndu þeir glöggt, at þar var Eyvindr bifra. Hann mælti: «Hvat munu vér nú þess mæla, at öllum mætti bezt gegna, þvíat œrin nauðsyn væri nú til þess, í svá mikit óefni sem nú er komit, ef nökkut mætti um betraz; hefir fólk þetta farit rasanda mjök ok hugsat lítt, hvat samði, ok vildu ekki heyra annat en veita Knúti konungi atgöngu ok taka hann frá ríki; en nú, er þeir hafa nökkut tannsárir orðit af skiptum við yðr konungsmennina, heyriz mér svá til, sem þeir sé búnir til sætta at ganga við konunginn; fór ek því þegar á yðarn fund, Benedikt!» sagði hann, «at mér er á þessu mikill fagnaðr; megu þat ok allir sjá, at þat er mest nauðsyn, at sættin mætti verða; vænti ek þess, at bœndr sé nú ekki um þat harðkeyp[t]ir, þannig hefir þeim reynz at eiga við yðr konungsmennina; er þat, sem ván er, at þeim muni mikill hamingjuskortr verða við Knút konung. Nú þó at mikit sé at orðit, góðir menn!» sagði hann, «þá stendr þó til miklu meira geigs, ef konunginum verðr nökkut; þvíat eigi má þat vita, þar er margir koma þeir saman, er lítt eru vandaðir, nema (nökkurr)* unni sér þess glœps; hyggjum nú at allir saman, hvat bezt er af at gera, ok gefum meðan ró reiðinni, þvíat engi sér et sanna, meðan hon fylgir. Nú bið ek yðr í guðs nafni,» sagði Eyvindr, «at þér gefið mér göng á konungs fund, þvíat ek trúi því, at hann sé fúss til friðarins.» Benedikt svaraði: «Þú skalt aldregi ganga á konungs fund, þvíat þat vita allir, at þú ert hverjum manni útrúari, ok ef þú hefðir nú eigi svá gengit á vald várt, þá skyldir þú fá fet heðan ganga; en nú þykki mér skömm í at drepa þik, er þú ert vápnlauss, en eigi ætla ek, at þat væri ílt verk.» Konungr heyrði tal þeirra ok mælti: «Látið hann ganga, sem honum líkar; opt hefir Eyvindr mér enn vel gefiz; hefi ek ok frændr mínir hafit hann til ríkis, mun hann oss þat vel launa; mun hann því þat erendi sœkja á várn fund, er gott er ok oss þarft.» Benedikt svarar: «Þér skuluð þessu ráða, herra! en ekki kemr mér þat á óvart, at þessa iðrumz ek brátt.»

Síðan lét Benedikt Eyvind ganga innar hjá sér í sönghúsit; ok er Eyvindr kom fyrir konunginn, þá mælti hann ok hneigði honum: «Heill, herra!» sagði hann. Konungrinn leit við honum ok svaraði engu. Þá lét Eyvindr möttulinn falla aptr af herðum sér, en hann hafði sverð brugðit undir klæðunum; þá lagði hann sverðinu til konungsins ok í gegnum hann. Konungrinn hneig upp at þilinu ok bað guð gæta sín; fekk konungrinn þegar bana. Eyvindr hljóp þegar upp á altarit, þvíat uppi yfir altarinu var gluggr mikill, er frá var brotinn glergluggrinn; ætlaði Eyvindr sér þar út at hlaupa. En er Benedikt sá þessi tíðendi, er orðin váru, þá hljópu þeir nær allir senn innar í sönghúsit, ok var Pálmarr hóti skjótastr; hann hjó til Eyvindar, er hann kom at altarinu, ok kom höggit á hrygginn, er hann ætlaði at smjúga út um glugginn. Eyvindr var í brynju, en svá var þó óslæliga til höggvit, at hann tók í sundr í miðju; fell höfuðhlutrinn út ór glugginum, en fótahlutrinn inn í kirkjuna.

Eptir þetta varð kurr mikill í liðinu, ok mæltu þat margir, at menn skyldi leita undan ok forða sér þannig, sem helzt mætti; ok því samþykti Eiríkr jarl, ok leitaði hann út um suðrstúkuna; hann kallar þá á Benedikt, bróður sinn, bað hann sér fylgja; «er engum manni harmr sinn at bœttri, at hér sé drepnir niðr allir dugandi menn.» Benedikt svaraði: «Þat skulu nú gera hvárir, sem betra þykkir; þeir skulu leit undan, er þat líkar, en þeir berjaz, er þat er makara; far nú vel ok heill, bróðir! ok hittumz í himinríki.» Eiríkr jarl komz undan ok þeir nökkurir menn saman; var þat bæði, at lítill gaumr var gefinn at fám mönnum; en þó at nökkurir kendi Eirík jarl, þá var hann svá vel vingaðr af mörgum, at engi maðr vildi honum grand gera.

59. Fall konungsmanna

Eptir þessi tíðendi varð Benedikt svá óðr, at hann hljóp utar ór kórinum ok kastaði skildinum; hann tók þá sverðit tveim höndum ok hjó til beggja handa, hvat sem fyrir varð, ok stökk alt undan, þat er því kom við, en eigi at síðr hlutu margir þar eptir at liggja í kirkjunni ok kunnu ekki frá tíðendum at segja; hann ruddi sér svá* veginn utar at kirkjudyrunum, at ekki helt við. Þeir fylgðu honum brœðr Pálmarr ok Blakkmarr ok fóru ekki á hæl. En er þeir kómu at kirkjudyrunum, þá nam þar við ok gekk eigi lengra, þvíat þar var fyrir bóndamúgrinn, svá at hinir kómuz þá eigi út; var þar sótt at þeim Benedikt öllum megin. Nú þó at þeir væri kappar miklir, þá urðu þeir þó ofrliði bornir, ok kom þar at því, sem mælt er, at ekki má við marginum. Fell þar nú Benedikt ok allir þeir við mikinn orðstír, svá at þeirra vörn ok hreysti er æ ágætt. En er þeir váru látnir, þá staðnaði bardaginn; rœddu bœndr þá, at grið mundi (gefin)* þeim konungsmönnum, er eptir lifðu; gengu þá til griða þeir Þorgunnusynir, Sveinn ok Ástráðr, ok þeir af konungsmönnum, er þá váru eptir.

60. Frá Ásbirni jarli

En er lokit var bardaganum, þá bjogguz bœndr í brott, þvíat mörgum var ant heim. Ásbjörn jarl mælti þat, at menn skyldu vera varir um sik, þeir er mest höfðu gengit at verkum þeim, er þar höfðu unnin verit, ok vita fyrst, hvert ráð þeir tœki, er undan höfðu komiz af Knúts mönnum; «en þó mæli ek þetta eigi af því, at ek kvíða mér né mínum mönnum; ætla ek, at flestir muni þat mæla, at eigi hafi annarr maðr meira hlut í þessu átt en ek, ok ek mun við því ganga; iðrumz ek enn ekki þess, þvíat ek ætla þetta ekki ofgört; mun ek nú heim fara.» Eptir þetta raufz safnaðrinn, ok skilðiz liðit, ok fór hverr þangat, sem heimili átti.

61. Líflát Ásbjarnar jarls

Ásbjörn jarl fór norðr til Eyrarsunds þegar eptir fundinn, ok tók hann sér þar herbergi í þorpi einu, ok svaf hann í lopti einu um nóttina. Þá varð sá atburðr, er fáheyrðr er, at þar kómu inn mýss margar valskar; þær váru miklu stœrri, enn menn hefði fyrr sét. Þær sóttu jarlinn svá ákafliga, at hann varð þegar upp at standa ok verjaz þeim, ok eigi at síðr sóttu þær hann; þar váru margir menn aðrir inni í loptinu, ok hirðu þær um (engan)* annan. Þá hljóp jarl ofan ór loptinu ok þegar þær eptir honum; ok er hann kom út, þá sœkja þær hann fastast. Þá hljóp hann ofan til sjóvar, ok komz hann út á skip, ok lét hann frá landi; þær hljópu þegar á sæinn út ok upp í skipit til hans ok at jarli ok réðu þegar í andlit honum framan ok í nasar; ok svá lauk þar, at þær drápu jarl; ok þegar eptir þetta hurfu þær óvættir.

Þessi undr spurðuz víða, dauði Ásbjarnar jarls, ok varð mönnum af þessum atburð ótti mikill, þeim er mestan hlut höfðu átt í mótgangi við Knút konung, ok grunaði þá marga menn, at þetta verk mundi eigi verit hafa svá guðréttligt, sem þeim hafði opt tját verit, er þeir höfðu veitt líflát Knúti konungi, ok mæltu þat margir, at þessi hefnd mundi af guði send vera.

62. Líflát Þórðar dorra

Nú skal þar til taka, er fyrr var frá horfit, er þeir Þórðr dorri ok Tólarr verpill skilðuz frá föruneyti þeirra bóndanna, þá er þeir fóru at Knúti konungi; ætluðu þeir Þórðr þá til heimferðar. En er þeir kómu at á einni mikilli, þar er vegrinn lá yfir, ok var fjalabrú yfir ána, þá hleypti hverr yfir, svá sem at kom; en er flestir menn váru yfir komnir, þá mælti Þórðr dorri: «Hér fara menn fólsliga, er (þeir)* hleypa yfir sem á víðum velli.» Þeir svöruðu, er yfir váru komnir, báðu hann fast at ríða, «þvíat þú hefir þann hest, er beztr er kallaðr, ok mun þér endaz, þar sem allir hafa áðr náliga yfir riðit; sýniz oss, sem þetta muni minni mannraun, en þat sem þú ætlaðiz um hríð fyrir, at ganga til bardaga við Knút konung; geta þess ok sumir, at þú mundir þér þar ekki nær ætla.» Þórðr reiddiz þessu mjök ok keyrði hestinn með sporum, en hestrinn (var)* óðr ok kornfeitr ok bregðr á leik, er hann kemr út á brúna, er hlumkaði mjök undir fótunum, ok ríss upp örðigr undir honum á brúnni; fell Þórðr þá aptr ór söðlinum ok í ána ofan ok fekk þegar bana. Förunautum Þórðar brá mjök við þenna atburð, ok þótti mönnum undarliga at beraz, ok fóru heim síðan við svá búit.

Þat segja sannfróðir menn, at Tólarr verpill dœi ok herfiligum dauða, fúnaði kvikr í sundr ok vall möðkum; ok sýndi guð þat í dauða þessa manna, hversu þetta verk var rækt ok ábyrgðsamligt þeim, er gerðu.

63. Frá grepti konungsmanna

En eptir þat er bóndaliðit var í brottu af Fjóni, þá söfnuðuz saman þeir menn, er verit höfðu vinir Knúts konungs, ok fóru í Óðinsvé ok gengu þar til, sem var lík Knúts konungs, ok litu á um stund ok urðu þess vísir brátt, at sár hans váru gróin; var líkit bjart ok þekkiligt; var þar nú veittr sœmiligr umbúnaðr, sem vera átti. Lík Benedikts var þvegit ok umbúit ok svá annarra manna, þeirra er þar höfðu látiz. Síðan var kirkjan rudd ok bornir út dauðir menn ok veittr þeim gröptr. At líki Knúts konungs var gör kista mjök vönduð; í aðra kistu var lagt lík Benedikts konungs bróður, ok var þessi líkferð gör en sœmiligsta; var Knútr konungr þar jarðaðr í Óðinsvé á Fjóni ok svá Benedikt, bróðir hans.

Sá bardagi, er var á Fjóni ok Knútr konungr fell ok lét líf sitt, var á laugardegi VI. ídús Júlíí; sá dagr er tveim nóttum eptir Seljumannamessu. Þá hafði hann konungr verit at Danmörk (VII)* vetr, ok hafði hann því ríki stýrt með stjórn mikilli ok skörungskap; þá var liðit frá holdgan várs herra Jhésú Kristí M ok LXXX ok VII vetr.

64. Frá Þorgunnusonum

Eptir fall Knúts konungs þótti Dönum þurfa at taka sér konung; en þá var næstr konungdóminum Óláfr Sveinsson, sem forn lög stóðu til, at enn elzti son Sveins konungs skyldi konungr vera. Danir áttu þá opt þing ok töluðu um þetta vandmæli; var þat margra manna vili at kalla Óláf til konungdóms, en þó þótti þat vera ekki auðsóttligt, þar sem hann var kominn; væntu þeir ok lítillar vingunar af Baldvina hertoga fyrir sakir þeirra atburða, er þá höfðu orðit fyrir skömmu.

Síðan tóku menn þat ráð, at þeir beiddu Þorgunnusonu, at þeir skyldi fara vestr í Flæmingjaland á fund Baldvina hertoga ok vita, ef þeir fengi nát Óláfi með nökkurri útlausn; þótti þat vænast til, at við þetta mundi hann fáz, at þeir menn fœri þessa ferð, er áðr hefði verit í kserleikum við Knút konung. Þeir brœðr svöruðu svá: «Ekki eruð ér Danahöfðingjar þess verðir, at vit farim sendiferðir yðrar eða flytim yður málskipti, en ekki er ferð þessi svá löng, at hon megi eigi vel fram komaz fyrir þat; væntum vér oss ok góðra viðtakna, þótt vér komim í Flæmingjaland.» En þótt þeir talaði slíkt, þá játa þeir þó þessu með vina sinna umráði; búaz þeir síðan til ferðar brœðr ok fara, þegar þeir váru búnir, ok koma fram í Flæmingjalandi.

Þeir fara þegar á fund Baldvina hertoga ok Eðlu dróttningar, dóttur hans; var þeim þar vel fagnat, ok varð dróttning þeim harðla fegin ok spurði þá vandliga at þeim tíðendum, er þá höfðu nýliga orðit í Danmörk; þeir sögðu henni slíkt, sem hon vildi vita. Síðan báru þeir upp fyrir hertogann erendi sín ok sögðu honum orðsending höfðingja ór Danmörk ok þar með bœn allrar alþýðu, ef hann vildi gefa Óláfi Sveinssyni göng ok órlof til heimferðar; bjóða þeir ok til þess fé, at hann sé út leystr, «svá mikit sem yðr líkar, herra!» «Væntum vér ok þess, herra!» sagði Sveinn, «at þér mundið mikit hér um gera fyrir vár orð.» Hertoginn svaraði: «Þess væri Danir frá oss verðir, er þeim væri bæði í skömm ok skaði, fyrir sakir þess níðingskapar, er þeir hafa unnit; biðja þeim þar fyrir allir ílls, sem vert er; en þó, í annan stað, væri þat eigi ómakligt, at þeir Danir næði at hafa þvílíkan höfðingja yfir sér, sem Óláfr er; en þó er hann svá kominn í mitt vald, at hann mun seint heðan leysaz; þvíat þat reyndiz mér aldregi fals, er Knútr konungr sagði mér, en hann sendi mér þau orð et síðarsta sinn, at þenna mann skylda ek aldregi lausan láta.» Þá svöruðu þeir bræðr báðir senn: «Þat mæla menn, herra! at þessi hlutr hafi konunginum helzt yfirgefiz, ok jafnvel mæla þat vinir hans, ok þótti Óláfr honum með trúleika þjóna; en til þess væri engir menn jafnskyldir, sem vit brœðr, at bœta um þat, ef konunginum hefði nökkut yfirgefiz; viljum vér bjóða þat alt fram fyrir vára hönd, sem yðr líkar ok þér vilið beitt hafa, til þess at vér náim þessum manni í brott heðan.» Hertoginn svaraði: «Eigi væntir mik þess, at sú raun verði á, at þessu sé misráðit, at Óláfr sé í varðhaldi hafðr eptir því, sem Knútr konungr sagði fyrir; en skil ek, at ykkr gengr gott til þessar eptirleitanar ok ástúð við Knút konung; nú með því at ek hefi ykkr reynt at góðum drengjum jafnan ok ek veit til sanns, at þit hafið vel fylgt Knúti konungi, höfðingja ykkrum, ok hann virði ykkr mikils, þá skal ykkr gera á þessu nökkurn kost. Óláfr skal leysa sik út með XXX marka gulls ok þó með þeim kosti, at þit skulið hér sitja í járninu á meðan, þar til er Óláfr hefir út greitt féit, þat sem nú er ákveðit; vil ek, at þit reynið svá, hversu góðr drengr Óláfr er, eða hverir næst munu sét hafa, hverr maðr hann er; megið þit ok svá hugsa ykkart mál, ef Óláfr vil eigi greiða féit eptir því, sem skilit er, at þá komiz it aldregi ór þessu varðhaldi ok prísund*; nú eiguð þit hér mest í hættu,» sagði hertoginn, «en engan trúnað vil ek undir Óláfi eiga, ok ekki vil ek þessa fýsa ykkr.»

Ok er hertoginn hafði þenna kost upp sagðan, þá sögðu þeir brœðr, at þeir vildu finna Óláf. Síðan var þeim fylgt til dyflizunnar*, þar sem Óláfr sat í; þeir segja honum þetta alt jafnsaman, orðsending höfðingja ór Danmörk, at þat var vili þeirra, at hann væri til konungs tekinn yfir alt Danaveldi. «Höfum vér nú ok þetta mál talat við hertogann, ok setti hann þar í fyrstu þvert nei fyrir, en þó við okkart fullting ok bœn, þá vill hann unna þér útlausnar.» Síðan segja þeir, hversu mikit fé hertoginn mælti til útlausnar honum ok þó þat með, at þeir brœðr skyldu setjaz í járnit þat sama, er hann sat áðr í, þar til er fé þetta er út goldit. «Munu þat ok flestir mæla, at vit hættim mjök á þitt vald ok miskunn, ef vér gerum þetta; væntum vit þess, at okkr muni þat vel gefaz, ok þú munir þat góðu launa, svá mikit sem þér liggr við; þvíat fáir get ek, at þetta geri fyrir þínar sakir.» Óláfr svaraði: «Þessi kostr þykki mér,» sagði hann, «allgóðr, ok eigi beiði ek annars; œgir mik ekki þetta fégjald, ok ef (ek)* fæ ríki í Danmörk, þá skal ek eigi hafa borit konungsnafn einar þrjár nætr, at ek skal til hafa greitt þetta gjald; skulu þit þat hafa fyrir þann manndóm, er þit sýnið mér nú, ok slíkt, sem mér kaupiz í; má ok vera, at ykkr verði þetta ömbunat, ef várt vald verðr nökkut.»

Síðan gekk hertoginn til tals við þá, var þá þetta ráð algört; segir Óláfr þat upp á trú sína, at hann skal þessa menn út leysa, svá sem hann mætti fyrst við komaz; hann sverr þat hertoganum at greiða féit eptir því, sem nú hét hann. Eptir þat er nú Óláfr tekinn ór dyflizunni* við þenna kost, en þeir Sveinn ok Ástráðr eru þar í settir; eru látin járn á hendr þeim ok fœtr; þeir höfðu ok fœzlu, sem þeir máttu lifa við, minnsta.

65. Tekinn Óláfr til konungs

Eptir þetta fær Óláfr sér föruneyti ok ferr til Danmerkr, ok þegar hann kom þar, safnaz lið til hans; hann fór til Jótlands, ok var þar stefnt Vébjargaþing; var Óláfr þar til konungs tekinn yfir alt Danaveldi. Síðan fekk hann sér hirðar ok fór yfir landit ok dœmði mönnum lög ok stjórnaði öllum konungs málum. Ekki er þess getit, at hann efnaði til um fégjöld þau, er hann hafði heitit hertoganum til útlausnar sér; en þó liðu eigi langar stundir, áðr nökkurir menn urðu til áminningar við hann um þetta mál, at hann skyldi at þessu gaum gefa, þeir er váru frændr eða vinir Þorgunnusona. Konungr svaraði því styggiliga ok bað slíkt ekki tala við sik; «munu þeir brœðr hafa góðan fagnað í Flæmingjalandi, sem verðugt er, þvíat þeir hafa lengi mjúkliga þjónat þeim mágum Knúti konungi ok Baldvina hertoga; munu þeir ok taka makliga ömbun þess.» Fekkz ekki af konungi um þetta mál.

66. Frá presti einum

Þá er Óláfr konungr fór at veizlum á Fjóni, þá kom á fund hans prestr sá, er söng at kirkju þeirri, er Knútr konungr hvíldi at. Prestr heimti konung á mál ok sagði honum í hljóði, at hann sá opt um nætr ljós mikit til leiðis Knúts konungs, bróður hans; «ok mörg verða þar önnur þau tákn,» sagði hann, «er oss þykkir mikils um vert; hyggjum vér sannliga, at konungrinn sé heilagr; nú viljum vér þar til hafa yðra forsjá, herra! hvárt þetta mál skal meirr upp bera svá búit.» Konungr svaraði, bað hann eigi verða svá djarfan at segja slíkt fals, «þvíat ek vissa þá hluti marga í fari Knúts konungs, er einn mundi œrinn til, at hann mundi aldregi heilagr verða; skaltu þat ok víst vita, at ef nökkurr maðr mælir þetta í heyrn mér heðan í frá, at sá skal engu fyrirkoma nema lífinu.» Varð prestr því fegnastr, at hann feldi niðr þessa rœðu sem skjótast, svá þungliga sem konungrinn tók þessu; en þó hófz sú umrœða eigi at síðr í Danmörk, at Knútr konungr væri sannheilagr maðr, en þó varð þetta ekki á lopt borit, meðan Óláfr konungr lifði, þvíat engi treystiz slíkt at mæla fyrir ofríki Óláfs konungs.

67. Frá Þorgunnusonum

Í þenna tíma váru þeir Sveinn ok Ástráðr Þorgunnusynir vestr í Flæmingjalandi ok sátu þar í járnum ok í varðhaldi ok váru ílla haldnir, þvíat Baldvini hertogi lét ekki lina þeim, þvíat honum var þat mjök í móti skapi, er Óláfr var út leystr, þó at hann gerði þat fyrir bœn þeirra. Þetta líkaði Eðlu dróttning ílla, ok biðr opt föður sinn, at hann léti þá meirr njóta þess, er þeir höfðu verit í kærleikum við Knút konung, en gjalda ódrengskapar Oláfs konungs. Hertoginn svarar reiðuliga ok mælti svá: «Þeir skulu þess dags hér bíða í Flæmingjalandi, er Óláfr, vinr þeirra, leysir þá út, eða bíða hér bana ella. Nú þó at frestiz útlausnin hans við þá, þá er makligt, at þeir gjaldi þess, þvíat þeir báðu þess þakksamliga ok tölðu þar lil marga hluti þá, er oss samði eigi at neita þeim þetta; munu þeir nú ok görr vita, til hvers þeir hafa þá starfat, er þeir lögðu mesta stund á þat, at Óláfr væri lauss látinn; hefir þetta farit eptir hugþokka mínum, at ílt mundi at leita trúnaðar undir hann.» Ok er hon sá, at ekki tjáði at flytja þetta mál lengr, þá hætti hon, ok leið svá enn næsti vetr eptir fall Knúts konungs, at þeir brœðr sátu þar í járnum með hertoganum.

68. Vitrun ens helga Knúts

Sá atburðr varð um várit páskanótt, þar sem þeir váru í dyflizunni* Sveinn ok Ástráðr; þeir höfðu þá haft áðr náliga enga fœzlu, ok höfðu menn þá nýliga ekki komit til þeirra; váru þeir þá máttlitlir bæði af matleysi ok járnagangi, þvíat járnin skoruðu þá mjök at beini, er brann undir þeim. En um nóttina í óttu þá rann höfgi á hann Svein, ok þóttiz hann heldr vaka en sofa; hann sá, at maðr kom þar inn, hann var virðuliga búinn ok svá bjartr, at hann þóttiz varla mega í gegn sjá; hann þóttiz þar kenna Knút konung; hann gekk at honum Sveini ok mælti: «Hart ertu nú leikinn, Sveinn félagi! ok er þat eigi at verðleikum; nú mun ek leysa þik ór þessi prísund*; þú skalt segja Baldvina hertoga orð mín, til þess at hann líkni þitt mál heðan í frá.» Hann tók þá til fjötursins þess, er á fótum honum var, ok vatt í sundr sem muru, ok slíkt et sama þann, sem á höndum honum var. Þá mælti konungrinn: «Nú ertu lauss orðinn, skaltu nú segja þenna atburð, svá at margir menn sé hjá; vænti ek þess, at guð gefi mér þá miskunn, þar er (menn)* kalla á mitt nafn með góðvilja, at menn fái bót meina sinna.» Honum sýndiz nú, sem ljóst væri í myrkvastofunni, ok þar með kenndi hann dýrligan ilm. Eptir þetta leið konungrinn frá honum at sýn, en Sveinn vaknaði, ef hann hafði áðr sofit, ok váru þá af honum járnin; hann sagði þá Ástráði, bróður sínum, hvat fyrir hann hafði borit. Ástráðr kvað slíkt et sama fyrir sik hafa borit, ok váru nú báðir lausir. Ástráðr bað þá þegar í brott leita, ef þeir mætti komaz. Sveinn sagði, at þeir skyldu eigi fyrri á braut fara en um daginn, þá er hertoginn sæti yfir borðum, kvað þá flesta menn við stadda.

Þeir gerðu svá, at þeir leituðu þann tíma til hallarinnar, er hertoginn var til borða genginn; þeir váru svá máttlitlir, at þeir skriðu heldr en gengu. En er þeir kómu inn í höllina, þá sá hertoginn þá brátt ok bað taka bandingjana ok fœra þá út þannug, sem þeir váru áðr. Sveinn svaraði þá: «Eigi muntu þat gera vilja, herra! ef þú veizt, hverr okkr hefir leyst.» Hertoginn kvezk ætla, at þeir mundi ílla hafa gætt þeirra, er til váru fengnir. Sveinn svaraði, at eigi var þetta (þeim)* at kenna; «þvíat Knútr konungr kom í nótt,» sagði hann, «ok braut af okkr fjötrana; er þat til marks um, herra!» sagði hann, «at vit segjum satt, at þar liggja í myrkvastofunni fjötrabrotin.» Hertoginn léz eigi vita, hvat þeir sögðu. Þá mælti Eðla dróttning: «Hafa munu þeir skulu frið um helgina, herra! ok hvíld, hvat sem þá líðr enn um þeirra mál síðan; vildum vér, at þér forvitnaðiz, hvárt þetta er með sannleik, er þeir segja; væri oss mikill fagnaðr á þessu, ef satt væri; kemr mér þetta ekki á óvart, þvíat marga vissa ek þá siðu Knúts konungs, er ólíkir váru flestra manna háttum.» Hertoginn bað hana þessu ráða.

Síðan var þeim búin hœg hvíla ok hœgt þeim í öllu, sem mátti. Sveinninn Karl, sonr þeirra Knúts konungs ok Eðlu dróttningar, hann kom til hvílunnar, þar sem þeir lágu. Sveinn Þorgunnuson hafði spennt af sér beltinu ok lagt upp á hœgindit hjá sér. Karl tekr upp beltit, er hann sér, at fagrt er, ok leikr sér at. Sveinn mælti: «Hversu líz þér á þenna grip, Karl?» — «Vel,» sagði sveinninn. «Viltu eiga beltit?» sagði Sveinn; «ætla ek þat vera makligast, þvíat Knútr konungr, faðir þinn, gaf mér; geri ek þá, sem hann mælti fyrir, at ek þykkjumz vel selja mér af hendi.» Sveinninn fór þegar á fund hertogans ok sýndi honum þessa gersimi, er honum var gefin, ok sagði, at faðir hans hafði átt. «Vænti ek nú, frændi,» sagði Karl, «at þér munið mér þat veita, at þessir menn fái sætt af yðr með nökkuru móti.» Dróttning flutti ok þetta mál ok lagði mörg orð til friðar þeim sem fyrr. Hertoginn svaraði: «Erfitt mun mér þat veita, at ganga í mót ykkr báðum; munum vér nú fyrst talaz við.»

Síðan gekk hertoginn til máls við þá brœðr ok spurði eptir um brautkvámu þeirra; þeir segja honum allan atburð þann, sem þar hafði orðit, svá ok þat með, at Knútr konungr hafði honum til þess orð sent, at hann frelsti þá, ok þar með jartegnir þær, er hann mátti eigi við dyljaz, at sönn var saga þeirra; hertoginn hét þá at gera svá. Eptir þetta taka þeir brátt at styrkjaz; var þat þá eigi minnr frá, at hertoginn gerði vel til þeirra ok lét alls við leita at hjúka þeim at. Ok er þeir váru herfœrir menn, þá báðu þeir sér órlofs til heimferðar til Danmerkr. Hertoginn kvað svá vera skyldu; «mun ek nú segja upp sætt þá, er ek mun semja milli vár: þit skuluð fara fyrst á fund Óláfs konungs ok beiða hann þess, at hann gjaldi af höndum fé þat, er hann hét til útlausnar sér, ok fái ykkr í hendr; þat skulu þit flytja til vár. En ef hann vill eigi greiða féit, sem mik varir, þá skulu þit gjalda oss þetta fé, ok þar til skulu þit veita oss svardaga at efna þetta;» ok þessu játuðu þeir brœðr.

Eptir þat búaz þeir braut ór Flæmingjalandi, ok fekk hertoginn þeim menn til fylgðar. En er þeir kómu til Danmerkr, fóru þeir þegar á fund Óláfs konungs ok beiddu hann greiða í hendr sér fé þat, er hann hafði heitit til útlausnar sér; «hafi þér þetta, herra! ekki eptir því gört, sem þér hétuð ok vér hugðum; munu þér vilja gera nú því betr,» sagði Sveinn, «ok gera nú góðan greiðskap á ok skjótan; má okkr þat enn vel í þörf koma, þvíat vér erum heitbundnir í því við Baldvin hertoga, at hann skal eigi þessa fjár missa.» Konungr svaraði: «Annars væri þeir Flæmingjar verðari frá oss, en vér gyldim þeim fé fyrir þá skömm ok svívirðing, er þeir gerðu oss, ok þat sama skulu þeir hafa; þvíat þegar er ek hefi fengit trúnað höfðingja hér í Danmörk, þá skal ek bjóða út her af öllu ríki mínu ok herja á hendr Baldvin hertoga ok gera þar svá mikit hervirki, at þeir þrífiz aldri síðan.» Var konungrinn nú svá œrr ok óðr, at engu vætta mátti við hann koma; varð Sveinn því feginn, at hann yrði í brottu.

Eptir þetta fóru þeir brœðr heim til búa sinna ok heimtu saman lausafé sín öll, en sumt var þeim lánat af vinum sínum ok frændum; þeir seldu ok jarðir sínar, en sumar veðsettu þeir. Ok er þeir höfðu fengit svá mikit fé, sem ákveðit var, bjoggu þeir ferð sína ok fóru vestr í Flæmingjaland, ok kómu þeir á fund Baldvins hertoga, ok fagnar hann þeim vel. Ok er þeir hafa litla hríð þar dvaliz, þá greiða þeir af hendi fégjaldit; var þat alt í gulli ok brendu silfri, ok þar með gáfu þeir hertoganum gjafir, hesta góða ok hauka ok aðra þá hluti, er fágætir váru í þeirra landi. Þá mælti hertoginn: «Þetta mál hefir ykkr vel farit ok drengiliga; veit ek ok þat, at þit eruð ekki svá stórauðigir menn, at eigi muni hér kominn mikill hlutr eigu ykkarrar, ok er þó allmikit fé; víl ek nú þetta fé ykkr upp gefa, ok skulu þit þó hafa fyrir þökk ok vináttu mína; en gjafir þessar mun ek þiggja.» Þeir þökkuðu honum margfalliga sína stórmensku.

Þeir brœðr dvölðuz þar með hertoganum slíka stund, sem þeim líkaði; ok er þeir fóru í brott, gaf hertoginn þeim sœmiligar gjafir, ok skilðuz þeir kærir vinir. En er þeir brœðr kómu heim til Danmerkr, settuz þeir heima um kyrt at búm sínum ok þjónuðu ekki Óláfi konungi; þóttu þeir Þorgunnusynir jafnan vera inir röskustu menn ok drengir góðir.

69. Lát Óláfs Sveinssonar

Óláfr konungr Sveinsson átti Ingiríði, dóttur Haralds konungs Sigurðarsonar, Nóregs konungs, systur Óláfs konungs kyrra. Óláfr konungr Sveinsson var ríkr maðr ok grimmr ok heldr óvinsæll; hann var bæði ágjarn ok fégjarn, ok var um hans daga í Danmörku hallæri mikit ok lögleysur; mæltu þat þá margir menn, þeir er eigi höfðu verit í mótgöngu við Knút konung, at þeim hefði óheppiliga um ráðiz ok þeim hefði ok íllu reift, «þvíat konungr þessi lætr engan mann frjálsan vera; lætr hann alt ganga með miklu fleiri freku, en fyrr hafi verit;» sönnuðu þat þá allir. Óláfr var konungr VIII vetr í Danmörku. Hann varð sóttdauðr, ok var hann lítt harmdauði alþýðu manns.

70. Frá Eiríki jarli Sveinssyni

Eiríkr Sveinsson var þá enn jarl í Sjólandi, ok hafði hann (því) ríki haldit, er Knútr konungr, bróðir hans, fekk honum í hendr. Eiríkr jarl var ríkr höfðingi ok vinsæll; hann hafði löngum mikla hirð með sér; hann var í hernaði um Austrveg ok herjaði á heiðingja, en lét alla kristna menn í friði fara, þann veg sem öllum líkaði bezt, ok svá kaupmenn; við þessa meðferð varð hann frægr ok vinsæll um allan Austrveg, svá at hverr maðr, sá er nökkurs þótti verðr, þá kunni skyn á hans nafni; hann fór alt austr í Garðaríki ok sótti par heim höfðingja ok ríkismenn, ok tóku þeir honum allir vel ok sœmiliga; þá hann þar stórar gjafir af ríkismönnum. Svá segir Markús Skeggjason í Eiríksdrápu:

32. Fœðir sótti fremðar ráða
foldar vörðu austr í Garða;
auði gœddu allvald prúðan
ítrir menn, þeirs hnøggvi slíta.
Stillir varð of Austrveg allan
einkar tíðr enn mærðar blíði;
hinn varð engr, es hans nafn kynnit
heiðar manns í lofi reiða.

Eiríkr jarl bjó ferð sína snemma um várit ór Görðum austan ok lét setja fram skip sín, þegar ísa leysti, ok búa þau at öllu, sem hann hafði bezt efni til; hann siglði austan öndurt sumar ok heim til Danmerkr í ríki sitt. Svá segir Markús Skeggjason:

33. Vár öndurt bjó Vinða rýrir
veglig flaust ór Görðum austan;
hlýrum skaut á hola bǿru
helmings oddr í sumars broddi.
Hlýðu studdi borðvið breiðan
bróðir Knúts í veðri óðu;
síðan knátti svikfolks eyðir,
snilli kendr, við Danmörk lenda.

71. Eiríki jarli gefit konungsnafn

Eptir þat er Óláfr konungr Sveinsson var andaðr, þá var Eiríkr jarl Sveinsson til konungs tekinn yfir alt Danaveldi, sem lög stóðu til, þvíat hann var elztr sona Sveins konungs, þeirra er þá váru á lífi, ok at samþykki allra höfðingja ok alþýðu í Danmörk. En er Eiríkr var konungr orðinn, þá reisti hann upp lög í landinu ok leiðrétti siðu manna, þvíat margar óvenjur ok siðleysur höfðu yfir landit gengit, meðan Óláfr var konungr. Eiríkr konungr siðaði fólkit vel ok gerði sér alla kæra ena beztu menn í ríki sínu. Hann var örr af fé, bæði við höfðingja ok svá við hirð sína, ok veitti stórfé í vingjafir öllum þeim mönnum, er á hans fund sóttu, ok þeim öllum mest, er lengst sóttu til; hann var ok örr af fé við fátœka menn, ef þeir kómu á fund hans; hann varð brátt ástsæll við fólkit. Hann var kallaðr Eiríkr enn góði, ok mæla flestir menn, at honum væri þat sannnefni, þvíat allir þóttuz af honum gott hljóta, þeir er til hans kómu. Svá segir Markús:

34. Drengir þógu auð at yngva,
örr fylkir gaf sverð ok knörru;
Eiríkr veitti opt ok stórum
armleggjar röf dýrðar seggjum.

Hringum eyddi hodda sløngvir
hildar ramr, en stillir framði
fyrða kyn, svát flestir urðu,
Fróða stóls, af hǿnum góðir.

72. Frá presti einum

En er Eiríkr konungr hafði litla hríð konungr verit, þá kom sá enn sami prestr á fund hans, er fyrri hafði tját helgi Knúts konungs fyrir Óláfi konungi. Ok þegar Eiríkr konungr sá hann, þá heimti konungr hann á eintal ok spurði hann, hvat hann kynni at segja honum frá táknum þeim, er urðu um helgi Knúts konungs; «var oss þess fyrir löngu ván,» sagði konungr, «at þar mundi þau efni í vera; viljum vér þetta sem görst vita, þvíat öllum þœtti oss í því mestr fagnaðr, ef þat mætti með sannleik segja, en gæti þó þess, er mest liggr við, at menn segi þat eigi fyrri, en menn viti áðr sannleik á, hvat mæla skulu.» Prestrinn svaraði: «Já, herra!» sagði hann, «fagrt er þar af at segja ok satt; þvíat þat er með sönnu at segja, at engi kallar sá náliga á hans nafn, at eigi fái skjótt bót sinna meina, hvat sem þeim er áðr at meini;» ok þetta vitnuðu með honum prestinum margir sannorðir menn. Hófu þá margir menn áheit við Knút konung, ok urðu margar fagrar jartegnir at hans helgi; gerðiz þá alkunnig helgi hans um alla Danmörk.

73. Frá Eiríki konungi

Eiríkr konungr gerðiz ríkr höfðingi ok ágætr; hann var allra konunga vinsælastr; hann hegndi mjök ósiðu, eyddi víkingum ok vændismönnum, lét drepa þjófa ok ránsmenn eða (hamla at)* höndum eða fótum eða veita aðrar stórar refsingar, svá at engi mátti vændismaðr þrífaz fyrir honum í ríkinu; hann var réttdœmr ok helt ríkuliga guðs lög. Svá segir Markús:

35. Vörgum eyddi Vinða fergir,
víking hepti konungr fíkjum;
þjófa hendr lét þengill stýfa,
þegnum kunni hann ósið hegna.

Aldri frátt, at Eiríkr vildi
allréttligum dómi halla;
hála kunni sér til sælu
sigrs valdari guðs lög halda.

Eiríkr konungr var vitr maðr ok klerkr góðr ok kunni margar tungur tala; hann var allra manna minnigastr ok snjallr í máli. Svá segir Markús:

36. Hróðigr átti brynþings beiðir
bjartan auð ok frœknligt hjarta,
minni gnógt ok manvit annat
mest, fylgðu því hvergi lestir.
Alla hafði öðlingr snilli,
ungr nam hann á margar tungur,
Eiríkr vas, sás mátti meira,
mestr ofrhugi, jöfri flestum.

74. Frá Eiríki konungi

Eiríkr konungr bjó ferð sína af landi í brott, en skipaði ríkit á meðan í vald vina sinna til stjórnar, meðan hann var í brottu; hann gerði mönnum kunnigt, at hann ætlaði suðr til Róms, ok hafði hann með sér virðuligt föruneyti, en ekki mikit fjölmenni; hann gekk alla leið suðr til Róms. Svá segir Markús:

37. Lýst skal hitt, es lofðungr fýstisk
langan veg til Róms at ganga,
fylkir sá þar friðland balkat
Feneyjar, lið dýrð at venja.

Síðan fór hann þaðan út í Feneðí ok í Bár ok sótti heim marga helga staði ok gekk jafnan. Svá segir Markús:

38. Bróðir gekk í Bǿr út síðan,
bragningr vildi guðdóm magna,
hylli goðs mun hlífa stilli,
höfuðskjöldunga fimm, at gjöldum.

Í þeirri ferð sótti Eiríkr heim marga höfðingja ok höfuðstaði ok varði víða stórfé, þar sem váru klaustr eða aðrir helgir staðir. Síðan sneri hann aptr ferð sinni ok kom þá enn til Rómaborgar, er hann fór sunnan. Svá segir Markús:

39. Stóra sótti Haralds hlýri
helga dóma út frá Rómi;
hringum varði áttkonr yngva
auðig skrín ok golli rauðu.
Mildingr fór of munka veldi
móðum fœti sǿl at bœta;
sveitir kníði allvaldr útan;
Eiríkr vas til Róms í þeiri.

Eiríkr dvalðiz nökkura stund í Rómaborg ok gerði sér at vinum marga höfðingja þar í borginni ok víða annarsstaðar ok kom sér í ena mestu kærleika við þá. Hann þyrfti hvergi túlk fyrir sér, hvar sem hann kom, sem fyrr var sagt.

Í þenna tíma var Páskális páfi í Rómaborg, er annarr hefir verit með því nafni; hann tók sœmiliga við Eiríki konungi ok gerði hann sér kæran í vináttu. Eiríkr konungr þá lof til þess af páfanum Páskális, at erkibiskupsstóll skyldi vera í Danmörk, er áðr var engi erkistóll norðar en í Brimum í Saxlandi. Svá segir Markús:

40. Eirikr náði útan fœra
erkistól of Saxa merki;
hljótum vér þats hag várn bœtir
hingat norðr af skjöldungs orðum.

Marga hluti aðra þá Eiríkr konungr af páfanum, þá er nýtsamligir hafa verit í Norðrlöndum. Þá leyfði páfinn honum ok at taka ór jörðu helgan dóm Knúts konungs. Svá segir Markús:

41. Eyðisk hitt, at jafnstórt ráði
annarr gramr til þyrftar mönnum;
leyfði alt, sem konungr krafði,
Krists unnanda, páfi sunnan.

Síðan skilðu þeir, páfinn ok Eiríkr konungr, með vináttu ok kærleikum, ok sneri Eiríkr konungr þaðan til heimferðar. En er hann kom til borgar þeirrar, er Plácencía heitir, þá setti hann spitala skamt frá borginni; en er hann kom norðr til borgar þeirrar, er Lúka heitir, þá gaf hann þar fé til þess, at allir pílagrímar, er danska tungu mælti, skyldi nógt vín drekka ok heimila gisting eiga at þeim spitala, er hann hafði settan ok áðr var frá sagt. Eptir þetta fór Eiríkr konungr heim til Danmerkr í ríki sitt; varð hann allfrægr af ferð þessi.

75. Frá Heinreki keisara

Í þenna tíma var keisari í Saxlandi Heinrekr, sonr Heinreks keisara ens milda; hann var ríkr höfðingi ok hermaðr mikill. Ok er hann spurði, at Eiríkr konungr af Danmörk var farinn af landi í brott, þá stefndi hann saman her miklum í ríki sínu ok fór síðan með her þann til Vinðlands ok vann þar mikinn hernað í ríki því, er Danakonungar höfðu þar lengi átt; lagði keisarinn undir sik ríkit, ok játaði alt fólk honum hlýðni þar; en þó var í þenna tíma alt fólk heiðit í Vinðlandi.

Heinrekr keisari setti þar marga höfðingja til gæzlu yfir þat ríki, er þá hafði hann unnit, ok einn af þeim hét Björn, sá er rikastr var. Hann mælti til keisarans: «Herra!» sagði hann, «við slíkt stórvirki, sem vér höfum unnit á ríki Danakonungs, þá þurfu vér mjök yðarn afla ok trúligan styrk; vil ek þess beiða, at þér unnið oss tengða við yðr; vil ek þar hafa tilmæli, er frú Bóthildr er, systir yður, þvíat mér sýniz þetta eigi hættulaust, at sitja hér fyrir Dönum; er yðr ok kunnig ætt mín ok atferð.» Keisarinn léz honum þetta veita mundu ok slíkar aðrar sœmðir, sem hann beiddi, ef hann legði sik til ok sinn styrk at halda þessi sœmð, sem þeir höfðu unnit, ok verja þetta ríki fyrir Dönum eða öðrum þeim, er til vildi kalla. Síðan gipti Heinrekr keisari honum frú Bóthildi. Þat er frá sagt ætt hennar, at hon væri systir Heinreks keisara sammœdd, en faðir hennar hét Þorgautr, hann var danskr at ætt; hann var hirðjarl Sveins konungs Úlfssonar; hann var allra manna fríðastr; hann kallaði Haraldr konungr Sigurðarson fögrumskinna. Faðir hans hét Úlfr, hann var jarl í Danmörk, hann var hermaðr mikill; hann fór í vestrvíking ok vann Galizuland ok eyddi ok gerði þar mikinn hernað; því var hann kallaðr Galizu-Úlfr; hann átti Bóthildi, dóttur Hákonar jarls Eiríkssonar, ok var hon móðir Þorgauts fögrumskinna. En er Heinrekr keisari hafði undir sik lagt ríki Danakonungs í Vinðlandi, þá setti hann þar Björn, mág sinn, at gæta ríkis þess; en keisarinn fór þá heim til Saxlands, en Björn settiz þar með sinn styrk í Vinðland í ríki Danakonungs ok ætlaði at halda ríkinu fyrir Dönum.

Í þenna tíma kom Eiríkr konungr sunnan frá Rómi, er Vinðr höfðu gengit undan hlýðni við hann, ok gafz þeim svá sinn ótrúnaðr, sem enn mun síðar verða frá sagt. Svá segir Markús:

42. Veldi þorðu Vinðr at halda,
villa gerðisk þeim at illu,
sunnan kom þá svikdóms manna
sáttarof, þats buðlungr átti.

76. Frá Eiríki

En er Eiríkr konungr kom heim í ríki sitt, ok hann spurði þann ófrið, er keisarinn hafði gört í ríki hans í Vinðlandi, þá átti hann þing við höfðingja ok bœndr ok ráðagerðir; ok á einu þingi, er hann talaði, sagði hann svá: «öllum mönnum er kunnigr Suðrmanna ágangr á ríki þau, er Danakonungar, várir frændr, hafa lengi átt í Vinðlandi. Nú skulu þat vita allir mínir menn, at vér ætlum þessum ófriði af oss at hrinda eða bíða bana ella.» Siðan sendi hann boð um alt Danaveldi ok dró saman herlið mikit ok aflaði sér herskipa ok sigldi síðan með herinn til Vinðlands. Svá segir Markús:

43. Yngvi helt í óðaströngum
öldu gangi skipum þangat;
hlýða skalf, en hristi grœðir
hélug börð fyr Vinða görðum.

En er Vinðahöfðingjar, þeir er keisarinn hafði þar sett til landsgæzlu, spurðu þetta, at Danaherr bjóz á hendr þeim, þá stefndu þeir liði saman ok bjogguz til bardaga. Eiríkr konungr spurði, at þeir höfðu safnað fyrir ok Vinðr vildu verja honum ríki sitt; þá bjó hann ok lið sitt til bardaga ok gekk síðan á land ok fylkti liði sínu; hann hafði mikit lið ok vel búit at vápnum; hann hafði svinfylkt* liði sínu, svá at rani var framan á fylkingarbrjóstinu ok lukt útan alt með skjaldborg. Svá segir Markús:

44. Röndu lauk of rekka kindir
risnumaðr, svát hver tók aðra;
hamalt, knǿttu þá hlífar glymja,
hildingr fylkði liði gildu.

Síðan lét Eiríkr konungr bera fram merki sín, ok eptir þat tókz bardagi. Eiríkr konungr var framarla í fylkingunni ok barðiz allhraustliga; hann var í brynju ok hafði hjálm á höfði. Svá segir Markús:

45. Styrjöld óx of stilli örvan,
stengr bǿru framm vísa drengir;
mildingr gekk at miklum hjaldri,
malmi skrýddr ok faldinn hjalmi.

Síðan lögðuz Vinðr á flótta ok heldu sik í ymsum stöðum í borgum eða kastölum, en Danir sóttu eptir þeim ok áttu við þá bardaga ok drápu af þeim margt manna. Svá segir Markús:

46. Hörga varðisk herr í borgum,
hjaldrganga vas snöruð þangat;
harðir kníðusk menn at morði;
merki blés of hilmi sterkan.
Eiríkr vakði odda skúrir.
eggjar týndu lífi seggja;
sungu jörn, en sœfðusk drengir,
sveiti fell á valköst heitan.

47. Blóði dreif á randgarð rauðan,
rógs hegnir drap ótal þegna;
framði sik, þars folkvǿpn glumðu,
fylkir ungr, en brynjur sprungu.

En er Eiríkr konungr hafði veitt heiðingjum harðar atsóknir, þeir er í borgir eða í kastala höfðu undan honum stokkit, þá sá þeir þann beztan sinn kost, at gefaz upp ok ganga til handa Eiríki konungi ok hætta á hans vald. Svá segir Markús:

48. Heiðinn vildi herr of síðir,
hömlu vígs, ór porti gömlu,
urðu þeir, es virki vörðu
vangi, næst á hönd at ganga.

Þar hafði orðit svá mikit mannfall, at engi maðr kunni þess töl. Þar hafði fallit Björn, mágr keisarans, ok nær alt lið hans. Þar tók Eiríkr konungr mikit fé at herfangi ok skipti því öllu með liði sínu, en hann vildi sjálfr ekki af hafa. Eiríkr konungr lét brenna byggðir víða um landit, ok varð fólkit svá hrætt, at heiðingjar lögðu á flótta, ok margir menn tóku þar stórar refsingar, þeir er undan hlýðni höfðu gengit við Eirík konung. Svá segir Markús:

49. Heiðin vǿru hjörtu lýða
hryggðarfull í Vinða byggðum;
eldi sveif of ótal hölda,
Eiríkr brenndi sali þeira;
eisur kyndusk hǿtt í húsum,
hallir nǿðu vítt at falla;
óttu leið, en uppi þótti
elris grand í himni standa.

Þat var ok, sem Markús sagði, at í þessum hernaði ok ófriði lét margr maðr sitt líf bæði fyrir eldi ok vápnum, en sumir flýðu undan, þeir er því kómu við. Síðan leituðu þeir ok hvötuðu ferð sinni til fundar við Eirík konung. Konungr lagði á þá stór fégjöld ok talði þat arftekna eign sína, er Danakonungar höfðu átt í Vinðlandi, síðan Sveinn konungr tjúguskegg lagði þat* undir sik. Svá segir Markús:

50. Eiríkr vas með uppreist hǿri,
undan flýðu Vinðr af stundu;
gjöld festu þá grimmir hölðar,
gumnar urðu sigri numnir.
Yngvi talði erfðir þangat,
alþýða varð stilli hlýða;
veldi réð því ástvinr aldar
einart, lá þat fyrr und Sveini.

Eptir þetta setti Eiríkr konungr menn til landsgæzlu á Vinðlandi, ok heldu þeir ríki þat undir Eirík konung. Síðan fór Eiríkr konungr til skipa sinna ok sigldi síðan heim til Danmerkr með sigri miklum. Hann kom fyrst við Eyland skipum sínum, er hann kom sunnan af Vinðlandi, sem Markús segir:

51. Flaustum lukði folka treystir
foldar síðu brimi kníða;
örr vísi bað oddum læsa
úrga strönd ok svalri röndu.
Hlifum keyrði hersa reifir
harða nýtr of land et ýtra;
hilmir lauk við hergang olman
hauðr Eydana skjaldborg rauðri.

Eptir þetta settiz Eiríkr konungr um kyrt heima í ríki sínu ok varð enn frægr mjök ok ágætr af ferð þessi.

77. Uptekinn heilagr dómr Knúts

Eiríkr konungr safnar öllum enum beztum mönnum ok enum vitrustum í ríki sínu, bæði lærðum ok ólærðum, ok átti tal við þá; segir konungr, at þat er hans vili, at leitat sé til graptar Knúts konungs, ef þat er eigi í móti vilja kennimanna, en segir þat þó á þeirra forsjá vera skulu; en allir báðu konunginn ráða, ok var engi sá, er í móti mælti. Ok þá með samþykki biskupa ok allrar alþýðu ok konungs atkvæði fóru þeir til Fjóns með miklu fjölmenni; váru þá þar með konungi allir enir beztu menn í Danmörk.

Síðan gengu þeir til leiðis Knúts konungs. Var þar þá til leitat ok tekin upp kistan, ok var heilagr dómr hans borinn um kirkju með virðuligum lofsöngum. En fyrir austan kirkjuna sat einn maðr, sá er lengi hafði krypplingr verit; hann varð fyrir þeim mönnum, er helgan dóminn báru, en er (þeir)* báru yfir hann fram helgan dóminn, þá stóð hann heill upp ok gekk um kirkju með öðrum mönnum, lofandi guð ok hans píningarvátt, enn helga Knút konung. Síðan var heilagr dómr Knúts konungs borinn í kirkju ok var settr á mitt kirkjugólfit. Eptir þat gekk konungr til ok kennimenn, ok var upp lokin kista Knúts konungs, ok var líkami hans með heilu líki, sem hann væri þá nýandaðr, ok þótti öllum þetta mikils vert. Þá var líkami Knúts konungs tekinn ór kistunni ok lagðr á barar.

Þá mæltu menn, at reyna skyldi helgan dóminn Knúts konungs, ok víkja allir þessu til ráða Eiríks konungs ok atkvæða. Konungr svaraði: «Þess em ek fúsari, at reyndr sé heilagr dómrinn, þvíat þat kann vera, ef eigi er reyndr, at þat sé mælt, at þetta sé fals ok nýjung vár Dana; en vér væntum þess, at guð muni þetta (veita)* fyrir verðleik þessa ens helga Knúts konungs, síns vinar, at þá skyli öllum enn auðsærri ok óefanligri hans helgi, at þar sé meiri raun til gör, svá at þá megi engi ifa um.» Þá lét Eiríkr konungr taka lín órent ok vefa saman í brúðu; þat var eigi mjórra né skemra en líkami Knúts konungs. Síðan var þessi brúða lögð ofan á líkamann. Þá var tekinn vígðr eldr ok lagðr í brúðuna, ok brann þá brúðan öll, svá at aska ein var eptir, en líkamr ens helga Knúts konungs var óbrunninn ok svá alheill, at engu hári var skatt, en þá var líkaminn miklu bjartari en áðr. Hófu þá lærðir menn upp Te Deum ok lofuðu allir almátkan guð ok þenna hans píningarvátt, enn helga Knút konung. Var þá þegar tekinn* í mikit hald hans líflátsdagr, ok er um alla Danmörk hans messudagr haldinn sem inar œztu hátiðir. Þá var ór jörðu tekin sú kista, er lík Benedikts, konungs bróður, hafði verit í lagt, ok váru sár hans öll gróin, þau er horft höfðu at helgum dómi Knúts konungs. Síðan lét Eiríkr konungr gera skrín virðuligt, ok þar var í lagðr heilagr dómr Knúts konungs, ok var sett yfir altari. Í öðru skríni hvílir Benedikt, konungs bróðir, í Óðinsey á Fjóni.

Í þessi sömu kirkju, er nú er helguð Knúti konungi, veitir guð fyrir hans bœnir ok árnaðarorð mikla miskunn ok margar jartegnir: þar fá blindir menn sýn, en haltir göngu, líkþráir hreinsaz, en djöflar flýja frá óðum mönnum; veitiz þessi hjálp, þar sem þessi guðs vinr hvílir, enn helgi Knútr konungr, ok víða annarsstaðar, þar sem á hann er heitit eða kallat með réttri trú at samvinnanda dróttni várum Jhésú Kristó, þeim er lífir ok ríkir einn guð at eilífu.

78. Frá sonum Eiríks konungs

Eiríkr konungr hafði tekit at herfangi frú Bóthildi, systur Heinreks keisara, er keisarinn hafði gipta Birni í Vinðlandi, sem fyrr var ritit; hann flutti frú Bóthildi heim með sér til Danmerkr. Við henni gat Eiríkr konungr son; sá sveinn hét eptir Knúti enum helga, bróður hans; hann var snemma vænligr ok fríðr sýnum. En er hann var ungr at aldri, þá sagði Eiríkr konungr frú Bóthildi: «Nú hafa vistir þínar verit hér nökkurar stundir, en nú mun þat þrjóta; mun ek nú láta fylgja þér heim til frænda þinna.» Hon svaraði: «Ek ætla okkr lítt ástarfunda auðit hafa orðit, ok hafi þér meirr gört samlag við mik af heipt en af ást; munu þér þá vilja unna mér, herra!» sagði hon, «at Knútr, son okkarr, fari með mér til huggunar við mik.» Konungr sagði: «Ekki á ek svá gott at launa þínum frændum, at ek unna þeim þess, at þessi maðr vaxi þar upp; þvíat þat er hugboð mitt, at hann verði at sœmð sínum frændum ok mörgum öðrum.» Síðan var henni fylgt heim til frænda sinna, ok fekk Eiríkr konungr henni sœmiligt föruneyti; tók keisarinn vel við henni ok svá aðrir frændr hennar. Knútr óx upp, son Eiríks konungs, í hirð föður síns; hann var brátt vinsæll ok vel mentr í alla staði; konungr unni honum mikit, ok af öllu fólki var hann ástugr.

Eiríkr konungr átti II sonu aðra, þá er ellri váru; hét annarr Eiríkr, en annarr Haraldr kesja; þeir váru báðir vænligir menn. Eiríkr konungr átti eina dóttur; hon var gipt þeim manni, er Hákon enn norrœni hét; hann var ok kallaðr Hákon Sunnifuson. Sunnifa var dóttir Hákonar jarls Ívarssonar ok Ragnhildar, dóttur Magnúss konungs ens góða, Óláfs sonar ens helga. Son Hákonar ens norrœna ok dóttur Eiríks konungs hét Eiríkr lamb, er enn mun síðar verða frá sagt.

Eiríkr konungr hafði löngum starfsamt, meðan hann réð fyrir Danmörk; hann lagði mikla stund á stjórn bæði lands ok laga; hann lagði ok mikinn hug á at styrkja staði þá, er niðr váru lagðir eða hrørnandi; hann lét gera V steinkirkjur af síns eins kostnaði ok lagði síðan fé til. Svá segir Markús:

52. Viða setti vísdóms grœðir
virki skrýddar höfuðkirkjur,
gerva lét þar hollvinr herjar
hrein musteri fimm af steini;
vöru þau með tryggðar tíri
tíða flaust, es gramr lét smíða
böðvar snjallr ok bazt at öllu
borði merkt fyr Saxland norðan.

79. Frá Eiríki konungi

Þat var eitt sinn, at Eiríkr konungr átti fjölment þing, at hann talaði ok tók svá til máls: «Guð þakki yðr Dönum ást ok hlýðni ok marga góða hluti, er þér hafið til mín gört, meðan várt samveldi hefir verit; en nú ætla ek mér ferð ór landi til Jórsala, ok er þat eigi víst, hvárt mér verðr auðit aptr at koma hingat til Danmerkr. En til ferðar skal ráðaz með mér Eiríkr, son minn, ok þar með aðrir höfðingjar, þeir er ek ræð til at nefna; en Haraldr, son minn, skal vera heima eptir, set ek hann til landsstjórnar ok forráðs fyrir ríki mitt, meðan ek em í brottu; en Knúti, syni mínum, vil ek gefa hertogadóm ok Heiðabý ok þat ríki, er þar fylgir. En þat er öllum mönnum kunnigt, at Níkulás, bróðir minn, er næstr konungdóminum eptir minn dag fyrir laga sakir; vil ek ok eigi ræna hann sinni sœmð ok ríki; vænti ek, at hann muni mér þat vel launa. Þykkjumz ek eiga at honum góða frændsemi, at hann veiti Knúti, syni mínum, vináttu ok styrk til þess at halda ríki því, er ek fæ honum í hendr, þvíat hann er sjálfr barn at aldri, ok þykki mér þat allmiklu máli skipta, at þeir frændr búi vel saman; vil ek þess ok biðja alla mína vini, at til sveinsins geri vel ok sœmiliga.» Síðan bjó Eiríkr konungr ferð sína í tómi miklum kostnaði, ok spurðiz víða um lönd þessi hans fyrirætlun, ok réðuz margir ríkismenn til ferðar með honum, bæði innanlands ok svá ór öðrum löndum, ok margir höfðingjar efldu hann með fégjöfum til þessar ferðar, þeir er spurðu fyrirætlun hans.

Í þenna tíma sendi Frakkakonungr Eiríki konungi sœmiligar gjafir, áðr hann fœri ór landi. Þat er flestra manna sögn, at þá hafi verit gör sætt í milli þeirra Heinreks keisara ok Eiríks konungs, svá at þeir sjálfir senduz gjafir í milli, ok keisarinn sendi Eiríki konungi stórgjafir ok fekk honum herlið ok láðmenn af sínu ríki alla leið út til Miklagarðs. Svá segir Markús Skeggjason:

53. Blíðan gœddi björtum auði
Bjarnar hlýra Frakklands stýrir;
stórar lét sér randgarðs rýrir
riks keisara gjafar líka;
hǿnum lét til hervígs búna
harra spjalli láðmenn snjalla
alla leið, áðr öðlingr næði
Jóta grundar Césars fundi.

80. Kosinn özurr til erkibiskups

Í þenna tíma var özurr, son Sveins Þorgunnusonar, biskup í Lundi á Skáni; hann var ríkr ok stórættaðr ok enn mesti höfðingi ok átti frændaafla mikinn, ok sýndiz mörgum mönnum hann vel feldr til erkibiskups. Ok með forsjá Eiríks konungs ok vild annarra höfðingja ok alþýðu samþykki í Danmörk, þá var özurr biskup kosinn til erkibiskups í Danmörk, ok þat með, at erkistóll skyldi vera í Lundi, sá er allr lýðr á danska tungu skyldi til þjóna. Svá segir Markús:

54. Dróttum lét í Danmörk settan
döglingr grundar skamt frá Lundi
erkistól, þanns öll þjóð dýrkar,
eljunþungr, á danska tungu.
Hildingr framði heilagt veldi;
hvargegnan má özur fregna,
hönum vísar hölða reynir
himna stig, til biskups vigðan.

En þó at Eiríkr konungr efnaði til þessa, áðr hann fór ór landi, þá liðu nökkurir vetr, áðr özurr fengi erkibiskupstígn.

81. Frá Eiríki konungi

En er Eiríkr konungr hafði búit lið sitt, sem honum líkaði, þá fór hann ór landi með fríðu föruneyti; hann hafði mikit riddaralið ok marga fótgangandi menn. Svá segir Markús:

55. Lýst skal hitt, es læknask fýstisk
liðhraustr konungr sǿr en iðri;
norðan fór með helming harðan
hersa mœðir sǿl at grœða.
Harri bjósk til heims ens dýrra;
hann gerði för út at kanna,
buðlungr vildi bjart líf öðlask,
byggð Jórsala friði tryggða.

Eiríkr konungr fór ríkuliga ok með miklum prís, ok í hverri borg, er hann kom, þá var hans sœmð gör; gengu kennimenn með processionem í mót honum ok helgum dómum. Svá segir Markús:

56. Bǿru menn ór borgum stórum
bleyðiskjarrs á móti harra,
sungit vas, þá’s herr tók hringja,
hnossum göfguð skrín ok krossa;
aldri fær í annars veldi
jöfra ríkir metnuð slíkan;
eitt vas sér, þats jafnask mátti
engi maðr við Dana þengil.

Eiríkr konungr fór, þar til er hann kom til Miklagarðs. Í þenna tíma var Álexis Girkjakonungr; hann tók sœmiliga við Eiríki konungi ok veitti honum virðuliga veizlu. Þat er sagt, at Álexis Girkjakonungr bauð Eiríki konungi, hvárt hann vildi (þiggja)* af honum hálfa lest gulls, eða léti hann leika fyrir (honum)* leik þann, er Girkir kalla paðreimsleik, ok konungr er vanr at láta leika á Paðreimi, í þeim stað, er svá heitir; ok sögðu allir, at eigi kostaði konunginn minna leikinn en þetta gull, er hann bauð Eiríki konungi. En þvíat Eiríki konungi varð kostnaðarsamt, er hann helt fjölmenni mikit, ok eyddiz mjök lausafé hans, en farvegr langr fyrir höndum, þá kaus hann heldr gullit. Þessi sami Álexis Girkjakonungr bauð síðan Sigurði Nóregskonungi Jórsalafara slíkan kost; en með því at Sigurðr konungr fór þá heimleiðis ok hafði þá lokit enum mesta fékostnaði í ferð sinni, þá kaus hann fyrir þá sök leikinn; ok greinaz menn at því, hvárt höfðingligar þótti kosit vera. Álexis Girkjakonungr gaf Eiríki konungi klæði sín, ok var þat stórmikit fé, ok hann gaf honum XIIII herskip, ok marga veitti hann honum aðra stórmannliga hluti í fégjöfum. Svá segir Markús:

57. Hildingr þá við hæst lof aldar
höfgan auð í gulli rauðu,
halfa lest, af harra sjölfum,
harða vitr, í Miklagarði;
áðan tók við allvalds klæðum,
Eiríki þó vas gefit fleirra,
reynir veitti herskip hǿnum
hersa máttar sex ok átta.

Álexis konungr veitti Eiríki konungi alla þá hluti, er hann þyrfti at hafa til skipaferðar af hans ríki, ok skilðu þeir Álexis konungr ok Eiríkr konungr með kærleikum ok vináttu. Eiríkr konungr sigldi af Miklagarði með miklu liði ok ætlaði þaðan til Jórsalalands; en er hann kom í ey þá í Girklandshafi, er Norðmenn kalla Kípr, þá tók hann þar sótt þá, er hann leiddi til bana. Hann andaðiz í borg þeiri, er Basta heitir, ok fekk þat öllum hans mönnum mikillar hrygðar ok víða annarsstaðar, þar er menn spurðu þessi tíðendi. Svá segir Markús:

58. Andar krafði út í löndum
alls stýrandi konung snjallan;
elli beiðat ofvægr stillir,
aldar stríð es fregit viða;
síðan harma siklings dauða
snjallir menn of heims byggð alla;
drúpir herr at dolga steypi
dyggvan; þat tér veröld hryggva.

Eiríkr konungr var mjök harmdauði öllum þeim mönnum, er hann var kunnigr, svá at þat er sannliga sagt, at engi Danakonungr hafi ástsælli verit af allri alþýðu í þann tima. Hann var VIII vetr konungr at Danmörku ok stýrði því veldi með miklum ríkdóm ok skörungskap; engir höfðingjar gengu svá á ríki hans, at hans sómi eða ríki minkaðiz við þat. Hann var grimmr við óvini sína, ok fyrir þat stóð þeim ótti af honum; en hann var jafnan blíðr ok kátr við vini sína, ok varð hann (af því)* vinsæll ok ríkr. Svá segir Markús:

59. Hvergi stóðusk hjörva borgar
hristimeiðar konungs reiði;
raunar varðat rönd við hǿnum
reist, gerðut þess jöfrar freista;
ógnir stóðu af jarla hegni,
engi þorði kapp at strengja,
flestir uggðu foldvörð hraustan,
fylkir snarr við Dana harra.

82. Frá Haraldi konungi

Eptir þat er Eiríkr konungr fór ór Danmörk, tók Haraldr kesja forráð ok stjórn ríkisins yfir öllu Danaveldi, eptir því sem Eiríkr konungr hafði tilskipat; hann var þá fullkominn maðr fyrir aldrs sakir; hann var vinsæll af mörgum mönnum, ok naut hann þó mest at því vinsældar Eiríks konungs, föður síns. Haraldr kesja átti son þann, er hét Björn járnsíða; hann átti dóttur Inga konungs Steinkelssonar Svíakonungs, er Katrín hét; þeirra dóttir hét Kristín, er átti Eiríkr* enn helgi Játvarðarson* Svíakonungr, ok váru þeirra börn Knútr Svíakonungr ok Margrét dróttning, er átti Sverrir Nóregskonungr, ok Katrín, er átti Níkulás blaka; þeirra dóttir var frú Kristín, er átti Hákon jarl galinn í Nóregi, ok var þeirra son Stunpa-Knútr jarl í Nóregi. Haraldr kesja Eiríksson átti Ragnhildi, dóttur Magnúss berbeins Nóregskonungs, ok váru þeirra synir Magnús ok Óláfr, er síðar mun enn verða frá sagt, Haraldr ok Knútr.

83. Frá Níkulási konungi

Níkulás Sveinsson tók nú konungdóm í Danmörk eptir Eirík konung, bróður sinn; þá váru andaðir allir (aðrir) synir Sveins konungs Úlfssonar; hann var tekinn til konungs einum vetri eptir andlát Eiríks konungs. Á því sama ári sendi* Páskális páfi pallium özuri biskupi af bœn ok tilskipan Eiríks konungs, sem fyrr var sagt; var özurr síðan lengi erkibiskup í Lundi; hann var ríkr höfðingi. Níkulás gerðiz brátt höfðingi mikill; hann fekk Margrétar Ingadóttur; hana hafði fyrr átta Magnús berbeinn af Nóregi. Haraldr kesja Eiríksson var kærr vin Níkuláss konungs, frænda síns, ok var löngum innan hirðar með honum, en stundum sat hann í Róiskeldu í Sjólandi* ok helt þar mikla sveit manna ok efldi þann stað mjök. Eiríkr, son Eiríks konungs, var ekki jafnkærr Níkulási konungi.

84. Upphaf Knúts lávarðar

Knútr, son Eiríks konungs, hafði hertogadóm ok ríki slíkt í Heiðabœ, sem Eiríkr konungr, faðir hans, hafði gefit honum; hann var allra manna vinsælastr ok örvastr af fé ok bezt þokkaðr af alþýðu, þótt Níkulás konungr eða Magnús, son hans, hefði ríki meira; því var hann kallaðr Knútr lávarðr. Þat bar mest til vinsælda hans, at hann lét öllum sitt fé heimilt, þeim er hafa þyrfti, en þeir gættu eigi hófs við, er þiggja vildu, ok urðu framlögin minni í móti við hann, en nauðsyn krafði, ok gekk upp fyrir honum mjök féit. Ekki var mart um með þeim frændum Níkulási konungi ok Knúti lávarð; öfunduðu þeir feðgar mjök vinsæld hans, ok þótti þeim hann görr ekki síðr at athvarfi en þeir; var þat ok svá, þvíat nær vildu svá allir gera, sem Knúti líkaði bezt; var Magnús þó jafnan færri til hans.

Nökkurum vetrum eptir andlát Eiríks konungs andaðiz (Heinrekr) keisari í Saxlandi, ok var síðan keisari Heinrekr, son hans. En er Knútr lávarðr spurði, at Heinrekr keisari, móðurbróðir hans, var andaðr, en Heinrekr, son hans, var keisari, þá gerðiz hann fúss at finna hann fyrir frændsemis sakir, ok fór hann þangat með virðuligu föruneyti; ok er keisarinn spurði til ferða hans, þá lét hann búa virðuliga veizlu í móti honum ok fagnaði honum vel, er þeir funduz, ok dvalðiz hann með keisaranum um hríð í enum mestum kærleikum.

85. Frá Knúti lávarð

Þat var eitt sinn, er þeir töluðu, Heinrekr keisari ok Knútr lávarðr; þá mælti hertoginn til keisarans: «Herra!» sagði hann, «ek hefi veitt yðr heimsókn í minni tilkvámu at sœkja at yðr heil ráð fyrir frændsemis sakir; vænti ek hér sœmðar, sem þér eruð, ok at þér munið meira meta við mik frændsemi en viðrskipti enna fyrri höfðingja; en ríki várt stendr mjök til auðnar, en hugr minn fýsiz þó at halda sœmðinni, ok vilda ek eigi láta þat vald, er faðir minn fekk mér í hendr, ef svá mætti verða, ok vildi vér þar til þiggja af yðr heilræði, hversu með skal fara; en fjárafli minn geriz nú ekki mikill.» Keisarinn svaraði: «Ek hefi spurt vinsæld yðra, ok at þér hafið hvers manns lof; ok er en mesta nauðsyn* á, at þér fáið ríki yðru haldit ok sœmð. Þat er siðr,» sagði keisarinn, «hér í Saxlandi ok enn mjök víða annarsstaðar, at læsa hafnir fyrir landinu ok taka þar tolla af ok láta engan leggja skip sín í höfnina, nema leigu leggi eptir. Nú kann vera, at þetta þykki heldr hart, þar er menn eru áðr óvanir þeim pyndingum; en svá mikinn framgang hefir yður vinsæld áðr fengit, at hon mun ekki við þetta minnkaz, þvíat þat er ríkra manna siðr víða í löndum, at læsa hafnir fyrir landi sínu, ok taka menn þar stórfé eptir, en þat er þó mikil gæzla ríkisins við ófriði; þar með skal ek ok styrkja yðr nökkut í fjárhlutum, at þér haldið sóma yðrum fyrir þá sök.» Hertoginn þakkaði keisaranum vel tillög sín ok sagði vel til fallit í sínu landi at læsa hafnir ok kallaði þann veg háttat landinu, at þat var auðvelt víða. Síðan fór hertoginn heim í ríki sitt með stórmannligum fégjöfum ok mörgum sœmiligum hlutum, er hann hafði þegit af keisaranum.

86. Læstar hafnir

Í þenna tíma var herskátt mjök í Danmörk af heiðingjum ok öðrum Austrvegsmönnum, þeim er löngum lágu í hernaði á sumrum ok ræntu kaupmenn eða landsmenn. Ok er Knútr lávarðr hafði litla stund heima verit í ríki sínu, þá aflaði hann smiða ok lét gera (kastala) tveim megin Slésvíkr, þar sem mjóst er yfir sundit, er utan gengr at Heiðabý. Síðan lét hann gera yfir sundit járnrekendr, en sumt með viðum, svá at læsa mætti sundin, ok setti síðan menn í kastölum at gæta ok láta þau ein skip þar inn leggja, er þeim líkaði, ok höfðu þó toll af hverju skipi, er þar lagði inn.

Knútr hertogi sat löngum í Heiðabý ok var þar nú hirðr fyrir öllum ófriði, ok heðan af gerðiz hans styrkr mikill, bæði fyrir fjár sakir ok vinsælda. Fór þetta svá, sem Heinrekr keisari sagði, at hans vinsæld hafði svá mikinn framgang tekit, at þessi hlutr mátti ekki hnekkja henni.

87. Frá Viðgauti

Viðgautr hét maðr; hann var ættaðr af Sámlandi; hann var heiðinn maðr í þann tíma; hann var kaupmaðr ok stórauðigr ok vel mentr um marga hluti; hann var jafnan vanr at sigla kaupferðir í Austrveg.

Þat var eitt sumar, er hann sigldi austan ok ætlaði þá heim at halda, at hann varð síðbúinn; ok er hann kom austan at Kúrlandi, þá lágu Kúrir þar fyrir honum á herskipum ok lögðu þegar at honum ok vildu drepa hann, en taka fé hans til sín; en með þvíat hann var einskipa, en þeir Kúrir höfðu lið mikit, þá sá hann engi afla sinn í móti þeim, ok vill hann undan leita ok sigla heim til Sámlands; en Kúrir sigldu þegar eptir honum ok bægðu honum þegar frá landinu ok vildu gjarna hafa líf hans ok fé. Hann sá nú, at tveir kostir váru fyrir höndum, at hætta á fund þeirra, hverr yrði, eða sigla á haf undan ok snúa til kristinna landa, ok þótti honum hvárrgi góðr; tók þat þó ráð at sigla á haf ok austan til Danmerkr. Hann hafði haft spurn til Knúts lávarðar ok þat með, at allir hlutu gott af honum, er á hans fund kómu; vænti hann sér þar sóma, sem margir fengu aðrir. Þá ræðr hann þat af, at hann sigldi til Heiðabœjar. En er hann sigldi at sundunum, þeim er læst váru, þá kallar hann á varðmennina, þá er í kastölum váru, ok sagði, at hann vildi leggja inn skipi sínu í sundin. Varðmaðrinn spurði: «Hverr ertu?» sagði hann. Hann svaraði: «Ek heiti Viðgautr.» Varðmaðrinn svaraði: «Ekki býðr Knútr lávarðr oss at lúka upp hafnir fyrir þeim mönnum, er vér vitum engi skyn á.» Viðgautr svaraði: «Þat vilda ek, góðir menn!» sagði hann, «at þér létið upp höfnina, þvíat ek vil hann finna; skal ek ok fyrir yðr svara, ef hertoginn vill yðr nökkut um þetta kunna.» Varðmaðrinn svaraði: «Vel er til mælt,» sagði hann. Síðan luku þeir upp sundin, ok lögðu þeir Viðgautr inn skipi sínu ok fóru síðan á fund Knúts. Hertoginn spurði, hverir þeir væri. Viðgautr nefndi sik ok sagði, at þeir váru af Sámlandi. Knútr svaraði: «Heyrt hefi ek þín getit, ok er mér sagt, at þér munuð vera heiðnir menn.» Viðgautr svaraði: «Víst erum vér heiðnir.» Hertoginn svaraði: «Tveir eru kostir til: at þér takið við kristni ok látið skíraz, ok skulu þér þá allir vera hér vel komnir; eða hætta til ella, hvat fyrir liggr.» Viðgautr svaraði: «Mun eigi einsætt, herra!» sagði hann, «at kjósa enn betra hlut sér til handa, ef þess er kostr; vil ek gjarna taka við trú ok þiggja síðan sóma af yðr.» Síðan váru þeir skírðir ok váru með Knúti lávarði um vetrinn í góðu yfirlæti.

Viðgautr var löngum á tali við hertogann, ok virðiz hertoganum vel tal hans; kunni hann frá mörgu að segja, þvíat hann var vitr maðr ok hafði víða farit. Hertoginn spurði hann margs ór Austrvegi, ok kunni Viðgautr honum þaðan mart at segja, þat er hann vildi forvitnaz.

88. Kvánfang Knúts lávarðar

Í þenna tíma var konungr austr í Hólmgarði Haraldr, son Valdamars konungs Jarizleifssonar, Valdimarssonar, fóstra Óláfs konungs Tryggvasonar. Móðir Haralds konungs var Gyða, dóttir Haralds Englakonungs Guðinasonar. Haraldr konungr átti Kristínu, dóttur Inga Svíakonungs Steinkelssonar, systur Margrétar dróttningar, er þá átti Níkulás Danakonungr. Dœtr Haralds konungs í Hólmgarði ok Kristínar váru þær Málmfríðr, er átti Sigurðr Jórsalafari Nóregskonungr, ok Engilborg.

En er Viðgautr hafði verit um vetr með Knúti lávarði í miklum kærleikum, þá beiddi hertoginn hann, at hann mundi fara sendiför hans austr í Hólmgarð at biðja Engilborgar, dóttur Haralds konungs, til handa honum. Viðgautr svaraði: «Herra!» sagði hann, «einn hlutr er sá,» sagði hann, «er ek em til fœrr yðart erendi at flytja, at fé skortir mik eigi; en þó at ek sé fyrir margra hluta sakir vanfœrr til at flytja slík vandamál, þá verð ek þó skyldr til at gera yðarn vilja um alt þat, sem þér vilið mik til nýta.» Hertoginn þakkar honum ok léz því þetta mál hafa við hann talat, at honum þótti hann bezt til fallinn þeirra manna, er í hans valdi váru, bæði fyrir sakir vitrleiks ok snilldar; léz honum bezt treystaz at flytja þetta mál. Síðan var búin ferð hans, ok áðr Viðgautr fœri í brott, mælti hann til hertogans: «Herra!» sagði hann, «þér hafið gört til vár í vetr mikinn sóma ok veitt oss stórmannliga, en launin munu verða minni af minni hendi en vert væri; þér skuluð þiggja af mér XL serkja grárra skinna, en V timbr eru í serk, en XL skinna í timbr.» Hertoginn þakkaði honum gjöfina ok kallaðiz eigi betri gjöf þegit hafa.

En er Viðgautr var búinn, þá siglir hann í brott með sitt föruneyti, ok er ekki sagt frá hans ferðum, fyrr en hann kom austr í Hólmgarð á fund Haralds konungs, ok heimti hann sik brátt fram í fégjöfum við konunginn. Haraldr konungr tók honum sœmiliga, þvíat Viðgautr var frægr maðr ok djarfr í máli ok kunni margar tungur ok þyrfti ekki túlk fyrir sér. Hann bar fram erendi sín fyrir konunginn ok flutti þat kœnliga ok sagði svá frá Knúti lávarði, at «allir munu einn veg frá honum segja, at engi er hans jafningi í Danmörk ok miklu víðara, ok hans ætt er en ágætasta, sem yðr er þat jafnkunnigt, ok er auðsær öllum yðr sómi í þessari ráðagerð.» Konungrinn sagði: «Mikit fullting veitir þú honum í þínum orðum, ok mun hér skjótt falla lykt á þetta mál, ef þín ráð eru höfð.» — «Já, herra!» sagði hann, «í engan stað skal yðr reynaz óframar, en ek hefi yðr frá sagt, þat er hann tekr henda, þvíat þat er alkunna, at Knútr lávarðr er fyrirmaðr allra þeirra manna, er nú vaxa upp á Norðrlöndum.» Konungrinn svaraði: «Með því at vér vitum þik sannorðan mann ok þú ert oss at góðu einu kuðr — höfu vér ok áðr nökkut heyrt getit Knúts lávarðar — þá skulu vér þessu máli vel svara; en ríki þykki mér hann hafa lítit til forræðis, þótt hann hafi einn hertogadóm í Danmörku.» Viðgautr svaraði: «Þat hefir hann þar í mót, herra! er miklu er ágætara.» — «Hvat er þat?» sagði konungr. Viðgautr svaraði: «Mannkosti skal hann hafa um fram flesta aðra, ok er þat meira vert en mikit fé eða ríki.»

Síðan átti konungr tal við dóttur sína Engilborg ok við annat ráðuneyti sitt ok tjáði þetta mál fyrir þeim. Allir fýstu þessa ráðs, ok þótti þetta vel efnat, ok var þat ráð gört með samþykki Engilborgar, konungs dóttur, at hana skyldi gipta Knúti lávarði, ok fór Viðgautr til Danmerkr með þessum erendum ok fann Knút lávarð ok sagði honum frá sínum ferðum. Hertoginn þakkaði honum sitt starf. Eptir þetta efnaði Knútr lávarðr til brúðlaups síns, en Haraldr sendi Engilborg, dóttur sína, austan ór Hólmgarði at nefndri stundu með fríðu föruneyti. En er hon kom til Danmerk, tók hertoginn vel við henni ok þar með öll alþýða; síðan gerði hann brúðlaup sitt með miklum sóma. Þau áttu nökkur börn, þau er enn munu síðar nefnd vera.

89*

Magnús, son Níkuláss konungs, óx upp í hirð föður síns, ok var hann allra manna mestr í allri Danmörk ok vel vinsæll, en þó var Knútr lávarðr allra vinsælastr ok bezt þokkaðr af alþýðu, þó at þeir Níkulás konungr ok Magnús, son hans, hefði ríki meira; ok þat sama olli því, er nökkur fæð var í milli þeirra, at þeim feðgum óx öfund á vinsældum hans, ok þótti þeim hans vinir hölzti margir. Magnús Níkulásson fekk Ríkizu, dóttur Búrizláfs Vinðakonungs; þeirra synir váru þeir Knútr ok Níkulás. Magnús hafði jafnan með sér mikla sveit manna; var hann löngum innan hirðar með Níkulási konungi, feðr sínum, en stundum var í sínum stað hvárr þeirra; hann var sterkr maðr ok bráðgörr í öllu; hann var kallaðr Magnús sterki.

90. Frá Knúti lávarð

Knútr lávarðr bjó ferð sína ór landi í annat sinn ok fór enn á fund Heinreks keisara, frænda sins; ok er keisarinn spurði til ferða hans, þá lét hann búa fyrir honum veizlu virðuliga ok fagnaði honum vel.

Keisarinn mælti eitt sinn til hertogans: «Gleðr mik þat, frændi!» sagði hann, «er allir syngva yðr eitt lof, þvíat þik lofa allir, þeir er nökkut skynja ok þíns nafns heyra getit, svá at engi maðr er jafnvinsæll sem þú.» Hertoginn svarar: «Gæfu beru vér til þess, herra!» sagði hann, «er þér hafið oss upp hafit með yðrum styrk ok ráðum.» Þá lét hertoginn fram bera grávöruna, þá er Viðgautr hafði gefit honum, ok mælti til keisarans: «Þenna varning vil ek at þér þiggið af mér, herra! þó at smæri minningar* sé görvar, en vera ætti.» Keisarinn sá þessa gjöf ok þakkaði honum ok mælti: «Þegit hefi ek stórar gjafir,» sagði hann, «en fár þær, at mér hafi betri þótt.»

Hertoginn dvalðiz með keisaranum um hríð í góðu yfirlæti ok miklum kærleikum. Ok er hertoginn bjóz til heimferðar, þá gaf keisarinn honum margar gersimar ok sagði, at hann skyldi eigi fé skorta, meðan þeir lifa báðir; «en þær gjafir, er þér fœrðuð mér, skal ek launa einar saman: þér skuluð þiggja af mér klæði, er eigi er víst, at önnur sé slík í yðru landi eða víðara, ok þess vænti ek, ef þér eigið klæðin, at þar fylgi hamingja yður ok gipta ríkis yðars* eptir; vil ek þess biðja yðr, frændi!» sagði hann, «at þú lógir eigi klæðunum, en um þat em ek hræddr, ef þér lógið, at þá sé skömm unaðsbót at yðarri sœmð.» Þetta váru tígnarklæði keisarans, ok váru þau öll gullsaumuð ok enar mestu gersimar. Hertoginn þakkaði honum gjafirnar ok allan þann sóma, er hann hafði til hans görvan. Síðan fór hertoginn heim í ríki sitt ok þótti jafnan enn mesti ágætismaðr.

Litlu síðar andaðiz keisarinn, ok segja menn, at sú náttúra fylgði tígnarklæðunum, þeim er keisarinn gaf Knúti lávarð, frænda sínum, at flestir yrði skammlífir þaðan frá, er klæðunum hefði lógat. Síðan tók keisaradóm Ljóðgeirr, saxneskr hertogi; hann var síðan kallaðr Lótáríús.

91. Frá Knúti lavarð

Knútr lávarðr var svá vinsæll, sem fyrr var sagt, at allir enir beztu menn í Danmörk váru hans vinir eigi minni en Níkuláss konungs eða Magnúss, sonar hans; en þat var, sem fyrr var sagt, at þeir feðgar kunnu því svá ílla fyrir öfundar sakir, at fyrir þat sama lögðu þeir óþekt til hertogans ok margra hans vina; ok er Knútr lávarðr fann þetta, leitaði hann sér ráðs ok þóttiz vandliga saklauss við þá feðga.

Þat var eitt sinn, at þeir Níkulás konungr ok Magnús, son hans, váru suðr á Jótlandi, at Knútr lávarðr fór á fund þeirra með nökkura menn; ok er þeir funduz, fögnuðu þeir vel hertoganum. Knútr mælti þá: «Þat er erendi mitt hingat, at ek vil bjóða ykkr feðgum til veizlu; vilda ek, at vér ættim marga góða hluti saman, sem oss sómir fyrir frændsemi sakir, ok látum eigi rógsmenn spilla frændsemi várri fyrir enga tilgerninga.» Þeir svöruðu ok sögðuz þat gjarna vilja ok sögðu enga hluti í milli þeirra vera þá, er eigi mætti þeirra frændsemi vel fara.

Síðan reið Knútr lávarðr heim til Heiðabœjar ok lét þar búa veizlu í móti Níkulási konungi ok Magnúsi, syni hans; en þeir kómu til veizlunnar at ákveðinni stundu, ok var þar ágæt veizla. Ok er sá dagr kom, er þeir skyldu í brott ríða, þá þakkaði hertoginn Níkulási konungi þann sóma, er þeir höfðu honum görvan í þangatkvámu sinni ok gaf konunginum marga ágæta gripi. Síðan gekk hann til Magnúss ok mælti: «Magnús frændi!» sagði hann, «hér eru klæði þau, er Heinrekr keisari, frændi minn, gaf mér, en nú vil ek gefa yðr klæðin til vináttu ok heillar frændsemi, ok vil ek því gefa þér ena beztu gripi, er ek á til, at þér samir vel at bera; enda ann ek þér vel at njóta, þvíat þú munt mér þat góðu launa.» Magnús fór þegar í klæðin, ok mæltu allir, er hann sá, at eigi mundi finnaz honum vænni maðr eða tíguligri, ok sögðu, sem satt var, at þar var stórsœmða fyrir vert. Níkulás konungr ok Magnús, son hans, þökkuðu hertoganum þá hluti, er hann hafði sœmiliga til þeirra gört í heimboði ok í stórmannligum gjöfum; ok áðr en þeir skilðu, buðu þeir honum til sín um vetrinn til jólaveizlu. Hann tók því þakksamliga; skilðu þeir frændr þá með enum mesta kærleik.

92. Fall Knúts

Þenna vetr skyldi Níkulás konungr taka jólaveizlu á Hringstöðum norðr í Sjólandi, ok til þessar veizlu kom Knútr lávarðr, eptir því sem ætlat var, við nökkura menn, ok var hann með Níkulási konungi um jólin, ok var þar ágætlig veizla, ok váru þar miklir kærleikar með þeim Níkulási konungi ok Magnúsi, syni hans, ok Knúti lávarð, frænda þeirra.

En er sá dagr kom, er veizluna skyldi eyða, þá segir hertoginn, at hann vill þá búaz til ferðar. Þenna dag var veizlan allra áköfust, ok váru menn hertogans mjök drukknir. Þá mælti Magnús til hertogans: «Herra!» sagði hann, «þó at yðr verði smærri gjafir veittar, en vert væri, þá vil ek þó minnaz yðar; ek vil gefa yðr riddara XL með öllum búnaði sinum, en þat er sagt, at einn riddara kostar VIII merkr gulls sinn búnað.» Hertoginn þakkar Magnúsi gjöfina ok segir, at þessi gjöf var bæði góð ok stórmannlig. Nú leið á daginn, ok kom eigi riddaraliðit, þat er Magnús skyldi gefa hertoganum, þvíat eigi var alla í einum stað upp at taka. Þá mælti hertoginn: «Magnús frændi!» sagði hann, «nú munu vér ríða fyrir ok bíða liðsins, þar sem yðr þykkir fallit.» Magnús svaraði: «Gerum svá,» sagði hann, «ok skal ek ríða á leið með yðr, frændi! ok skiljaz eigi fyrri við yðr, en þat er efnt*, er ek hefi heitit yðr.» — «Já, herra!» sagði hertoginn, «allt mun þat svá efnaz, sem þér hafið til skipat, en jafnan þykkir oss sœmð at yðru föruneyti.» Síðan minntiz Knútr lávarðr við Níkulás konung, frænda sinn, ok aðra menn, þá er honum sýndiz.

Eptir þat stíga þeir á hesta sína ok ríða í brott. Þeir riðu um skóg nökkurn ok kómu í rjóðr eitt; þá bað Magnús þá stíga af baki ok bíða riddaranna ok léz vænta, at þeir mundi skamma stund þurfa. Þeir gerðu nú svá, at menn stigu af hestunum ok settuz niðr í rjóðrinu, ok sofnuðu þegar margir, er af baki váru farnir, þvíat þeir höfðu drukkit fast um daginn. Knútr lávarðr sat á lág einni, en Magnús, frændi hans, hjá honum, ok var hann Magnús í blárri kápu. Síðan sá þeir, hvar maðr hljóp fram ór skóginum, þar sem þeir váru, ok er hann kom í rjóðrit, þar er þeir sátu, steypti hann af sér kápunni, er hann var í, ok reif af ermina aðra; hann mælti ekki við þá, hljóp síðan aptr í skóginn. Hertoginn spurði: «Magnús frændi!» sagði hann, «hvat ætlar þú slíkt vera? Svá er, sem þetta sé vísbending nökkur.» — «Ek veit eigi, herra!» sagði Magnús; «lítit mark ætla ek at slíku; eða hyggr þú, at hér búi nökkut annat undir?» Hertoginn svaraði: «Þat grunar mik, at þetta muni skulu vera njósn nökkur þeim, er oss nær eru, ok mun lið vera komit at oss í skóginum.» — «Ekki mun þat vera, frændi!» sagði Magnús, «þvíat þú ert svá vinsæll maðr, at engi vill yðr grand gera.» Þá tók hertoginn hendi sinni á öxl Magnúsi ok spurði: «Hví leiddir þú mik svá á götu, frændi!» sagði hann, «at þú vart í brynju?» Magnús svaraði: «Þvíat ek em eigi jafnvinsæll, sem þér eruð, frændi!»

Í þenna tíma, er þeir töluðuz við, kváðu við lúðrar í skóginum alla vega braut frá þeim, ok því næst drifu menn at þeim ór mörkinni; fyrir þessu liði réð sá maðr, er hét Heinrekr halti; hann var son Sveins Sveinssonar konungs Úlfssonar, manni firnari en brœðrungr Knúts lávarðar; en þetta váru þó ráð þeirra feðga, Níkuláss konungs ok Magnúss, sonar hans. Ok er hertoginn sá, at liðit þusti fram ór skóginum at þeim, ok hann sá, at þetta váru ófriðarmenn, þá mælti hann: «Hvat er nú, Magnús frændi!» sagði hann; «ræðr þú nökkut fyrir fjölmenni þessu?» Magnús snaraðiz við honum ok mælti: «Engu skiptir þik, hverr fyrir ræðr; at fullu skal þér nú vinna.» Sneriz hann þá í lið með Heinreki halta. Hertoginn mælti: «Guð fyrirgefi þér, frændi!» sagði hann, «ef nökkut er ofgört í þessu, ok fyrirgefa vil ek þér.» Þeir Magnús ok Heinrekr halti veittu þeim Knúti lávarði atgöngu harða, en þeir hertoginn sneruz til varnar í móti; þar tókz hörð orrosta ok var mjök ójafnlig, þvíat margir váru þar um einn; váru þeir ok ekki við búnir, þvíat (þeir) vissu sér enskis ótta vánir né ófriðar á þeim degi; váru ok margir svá dauðdrukknir, at eigi vöknuðu, fyrr en spjótin dunðu á þeim eða í gegnum þá, þeir er sofnat höfðu. Þar fell Knútr lávarðr, ok er þat flestra manna sögn, at Heinrekr halti bæri vápn á hann ok veitti honum bana. Þar fell ok mestr hluti liðs hans hertogans, en hann sjálfr fekk þó mælt fyrir sér, þat er honum var hjálpvænligast, áðr hann léz; en fátt eða ekki léz af liði þeirra Magnúss ok Heinreks.

En er þessi tíðendi spurðuz um Danmörk, þá harmaði hverr maðr Knút lávarð, ok urðu þeir Níkulás ok Magnús, son hans, stórílla þokkaðir af þessu verki, svá at nær engi maðr í Danmörk bað þeim góðs fyrir þetta, ok jafnvel þeir, er áðr váru vinir þeirra, sögðu svá sem var, at þetta var et mesta níðingsverk, ok engi dugandi maðr mundi til þeirra vilja þjóna upp frá því.

Knútr lávarðr var fœrðr til Hringstaða ok þar jarðaðr ok er sannheilagr maðr ok gerir margar fagrar jartegnir ok dýrligar. Líflátsdagr hans er einni nótt eptir enn þrettánda dag jóla, en nú er honum haldinn messudagr um alla Danmörk enn næsta dag eptir Jóans messu baptista á sumarit, þvíat þá var upp tekinn ór jörðu heilagr dómr hans. Þar heitir nú síðan Lávarðsskógr, er hann fell. Svá segja Danir, at í rjóðri því, er enn helgi Knútr lávarðr fell, sé jafnan síðan fagrgrœnn völlr, hvárt sem er vetr eða sumar.

93. Frá börnum (Knúts lávarðar)

Enn helgi Knútr lávarðr ok Engilborg áttu dœtr III, Margrétu ok Kristínu ok Katrínu; hon var gipt í Austrveg, en Kristínu átti Magnús blindi Nóregskonungr, son Sigurðar Jórsalafara; Margrétu átti Stígr hvítaleðr á Skáni; þeirra börn váru þau Níkulás ok Kristín, er átti Karl Svíakonungr Sörkvisson; þeirra son var Sörkvir Svíakonungr; hann átti Ingigerði, dóttur Birgis jarls brosu; þeirra son var Jón Svíakonungr. En er enu heilagi Knútr lávarðr fell, þa var Engilborg, kona hans, með barni; hon var þenna vetr austr í Garðaríki með Haraldi konungi, feðr sínum; hon fœddi sveinbarn, ok hét sá sveinn Valdimarr; hann var fœddr VII nóttum eptir liflát ens heilaga Knúts lávarðar, föður síns; hann var snemma bæði vænn ok mikill ok afbragðligr um flesta hluti; hann óx upp austr í Garðaríki með móðurfrændum sínum, meðan hann var í barnœsku, ok var brátt vinsæll af alþýðu manna.

94. Frá Eiríki

Eiríkr, son Eiríks konungs góða Sveinssonar, var eigi innanlands, er hann spurði líflát Knúts lávarðar, bróður síns; en er hann frétti þessi tíðendi, þá safnar hann liði at sér öllu því, er hann fekk, ok honum vildi fylgja. Hann fór síðan til Danmerkr, ok er hann kom í land, þá krafði hann sér liðs; en með því at mörgum þótti hann mikils eiga at hefna við Níkulás konung ok Magnús, son hans, þá varð Eiríki fyrir því gott til liðs; naut hann at því ok mjök vinsælda Eiríks konungs, föður síns, ok Knúts lávarðar, bróður síns, ok söfnuðuz þeir menn margir til Eiríks, er áðr höfðu verit vinir þeirra. En þegar hann fekk nökkurn styrk liðs, þá herjaði hann víða í Danmörk ok gerði mikinn hernað í ríki Níkuláss konungs ok veitti stór slög mönnum hans, ok varð af þessu mikill hernaðr innanlands.

Níkulás konungr setti menn til landvarnar í móti her þessum. Váru þá ríkastir menn í ríki Níkuláss konungs Magnús, son hans, Heinrekr halti, Haraldr kesja, bróðir Knúts ens helga lávarðar; hann var kærr Níkulási konungi, frænda sínum, ok Magnúsi, syni hans, ok lágu margir á hálsi honum um þat, ok fekk hann af því mikit ámæli; hann hafði ríki í Sjólandi, ok sat hann löngum í Róiskeldu til landvarnar fyrir her Eiríks, bróður síns, ok hafði hann mikla sveit manna með sér, ok styrkti hann þann stað mjök. Hann lét gera kastala mikinn ok sterkan ok setti þar í mart lið til varnar, þá er hann var eigi við. Níkulás konungr hafði löngum fjölment með sér, síðan þessi ófriðr hófz.

95. Frá Níkulási konungi ok Magnúsi

Þat finnz ritat í fróðum dönskum bókum, at þeir Níkulás konungr ok Eiríkr hafi áttar nökkurar orrostur, þær er vér kunnum eigi frá sagnir, með hverjum tíðendum lyktaz hafa; en svá er ritat, at á öðru ári eptir líflát ens heilaga Knúts lávarðar, bróður síns, áttu þeir Níkulás konungr orrostu á Jalangrsheiði, ok því næst áttu þeir, eða menn þeirra, aðra orrostu í Fótvík á Skáni; þat er skamt frá Lundi.

Tveim vetrum eptir fall ens heilaga Knúts lávarðar kom Eiríkr til Sjólands ok herjaði þar víða, ok þá vann hann kastalann Haralds kesju, bróður síns, í Róiskeldu ok drap þar mart fólk; hann lét brjóta niðr allan kastalann, en Haraldr kesja var þá eigi í staðinum. Ok á öðru ári eptir þá eyddi Eiríkr allan staðinn í Róiskeldu, ok þá gekk mart fólk til handa honum í Sjólandi ok veitti honum hlýðni. Þaðan fór hann með mikit lið norðr á Skáni, ok gekk þá alt fólk undir hann, bæði á Skáni ok Hallandi ok veitti honum hlýðni.

Í þenna tíma var özurr erkibiskup í Lundi; hann tók vel ok sœmiliga við Eiríki ok fekk honum allan þann styrk, er hann hafði föng á, þvíat erkibiskup hafði verit enn mesti vinr Eiríks konungs ens góða, föður hans; en þat var ok, sem fyrr var sagt, at þeir Níkulás konungr ok Magnús, son hans, höfðu mikinn óþokka fengit af alþýðu manns í Danmörk af drápi Knúts lávarðar, ok því meirr sem óx afli Eiríks, því meiri var óvinsæld þeirra Níkuláss ok Magnúss, ok sneruz þá margir menn til hlýðni ok þjónustu við Eirík.

Níkulás konung fór með skipaher norðr á Skáni ok hafði mikit lið; þar var í liði með honum Magnús, son hans, Heinrekr halti ok Haraldr kesja ok mart annarra ríkismanna. Þar váru í liði með honum VI biskupar, ok var einn ofan af Svíþjóðu, annarr af Sjólandi, en þriði* sunnan af Jótlandi, Pétr biskup ór Róiskeldu af Sjólandi, Þórir biskup af Rípum, Ketill biskup af Vendli ór Jörungi.

96. Tala konungs ok erkibiskups

Eiríkr hafði liðsafnað mikinn fyrir á Skáni ok helt her sínum til Fótvíkr til móts við Níkulás konung; þat er suðr frá Lundi. özurr erkibiskup var í liði með Eiríki; þar var með honum mikill frændabálkr hans ok svá annat lið, þat sem honum fylgði. Þar váru með Eiríki Skánungar ok Hall-lendingar ok þat lið, er honum hafði fylgt ór Sjólandi, ok mart annat fólk; var þar þá mikill herr manns; váru þar ok í liði margir höfðingjar. Þat var á hvítadögum, er herrinn kom allr saman í Fótvík, ok þá fylktu hvárirtveggju liði sínu ok bjogguz til bardaga. Með erkibiskupi var mikill fjölði kennimanna. Erkibiskup mælti, er liðit bjóz til bardagans: «Taki lærðir menn viðbúnað ok veiti mönnum skript, þvíat eigi er annars ván, en fundr þessi verði með tíðendum miklum, svá at margr kunni ekki frá at segja; Ok hugsi nú svá hverr sitt ráð, at eigi sé víst, at hann eigi kost heðan frá at játa syndir sínar fyrir neinum kennimanni. Nú er sú skript mín, at ek býð yðr í guðs nafni, at þér gangið fram karlmannliga ok beriz djarfliga; hugsið þat, sem er, at guði þykkja ekki betri huglausir menn en röskvir drengir; skal ok eitt sinn hverr deyja.» Síðan talar Eiríkr fyrir sínum mönnum ok mælti svá: «öllum mönnum er kunnigt hér í landi, hvert níðingsvíg ok skemðarverk þeir Níkulás konungr ok Magnús, son hans, hafa unnit í drápi Knúts hertoga, bróður míns, ok launat svá Eiríki konungi, feðr mínum, marga góða hluti, er hann hefir til þeirra gört; má oss hugkvæmt vera, hvers at hefna er.» Hann eggjaði mjök liðit.

97. Fall Magnúss Níkulássonar

Eptir þetta kváðu við lúðrar um allan herinn hvárratveggju. Sigurðr enn sterki hét maðr; hann var fóstbróðir Magnúss sterka, konungs sonar, ok bar merki hans. Síðan tókz þar mikil orrosta, ok urðu þar mikil stórtíðendi, þó at vér kunnim óglöggt at segja frá falli tiginna manna. Þar fellu VI biskupar af liði Níkuláss konungs. Sigurðr enn sterki var jafnan þar fyrir, sem mest var at sótt, ok barðiz alldjarfliga, svá at hans vörn er ágætt. Níkulás konungr varð sárr nökkut í orrostunni ok eigi mjök, áðr hann flýði ok svá Haraldr kesja; þá rauf hann þegar fylkingina, er hann sá, at konungr flýði; helt hann þá ok í brott. Síðan heldu þeir upp bardaganum, Magnús ok Heinrekr halti með því liði, er eptir var; þá var fast at sótt merkjum Magnúss; var þá allsstaðar los á fylkingunum í herinum. Magnús var í hringabrynju þeirri, er aldregi festi vápn á, ok barðiz allhraustliga ok bað menn standa vel við ok leggjaz eigi á flótta. En er Sigurðr enn sterki sá, at þyntiz um merki Magnúss, ok eigi mundi duga svá búit, þá kastaði hann merkinu, en hann tók Magnús upp í fang sér ok sneri til skipa ok vildi á skip út; en er Eiríks menn sá þetta, sneru þeir þegar eptir honum ok ráku flóttann, þvíat þá sneru allir á flótta Magnúss menn. Þeir Eiríkr kómuz milli þeirra Sigurðar ok skipanna, ok varð þá at hrøkkva við. Tókz þar orrosta í annat sinn, ok lauk svá, at þeir Magnús ok Sigurðr fellu þar báðir ok flest lið, þat er þeim hafði fylgt; sumt flýði, þat er því kom við. Í Fótvík varð allmikit mannfall af liði þeirra Níkuláss konungs ok Magnúss, sonar hans; þar fell Heinrekr halti ok mart annat ríkismanna, sem áðr var sagt. Þá váru IIII vetr liðnir frá lífláti Knúts lávarðar.

98. Drepinn Níkulás konungr

Níkulás konungr flýði ór bardaganum í Fótvík, sem fyrr var sagt; hann komz á skip með nökkura menn ok fór suðr til Jótlands; síðan fór hann til Heiðabjár ok var fámennr. En er hann reið at staðinum, þá heyrðu þeir þar lúðragang ok þar með allskyns strengleik ok klukknahljóð. Þá mælti Níkulás konungr: «Hér munu menn vel við oss taka ok tíguliga, er bæði er hringt í móti oss ok strengleikar, ok mun hér ekki af sparat at veita oss allan örgáta, þann er til er.» Einn maðr svaraði konunginum: «Lengi hefir þú ekki verit vitr maðr, ok þat sýniz ok í þessu, er þér ætlið hér til sómans, er fyrir eru ástvinir Knúts lávarðar; ok vænna þœtti mér, at öðru mundir þú hér mœta.» Þeir riðu þó í bœinn; þar var mikit fjölmenni fyrir í Heiðabœ; váru þar ok margir þeir menn, er verit höfðu vinir Knúts lávarðar. En er þeir spurðu, at Níkulás konungr mundi koma til Heiðabœjar, þá beiddu þeir sér liðveizlu alla þá menn, er í staðinum váru. Þá var þar Saxaherr mikill; ok með því at Níkulás konungr gerðiz þá mörgum mönnum mjök óþokkaðr í Danmörk, þá veittu þeir honum þegar atgöngu, er hann kom í staðinn; var Níkulás konungr þá höndum tekinn, ok var hann látinn ná kennimanna fundi; síðan var hann af lífi tekinn. Þá hafði hann verit konungr XXX vetra.

99. Eiríkr eymuni (tekinn til konungs)

Eptir fall Níkuláss konungs var Eiríkr Eiríksson til konungs tekinn í Danmörk um alt land; var þat gört með vild ok samþykki alþýðu. Hann var ríkr ok refsingasamr við alla þá menn, er hann þóttiz stórsakir við eiga, ok öllum þeim grimmastr, er mestir höfðu verit vinir Níkuláss konungs eða Magnúss, sonar hans, svá at þeir þóttuz varla mega búa undir ríki hans; ok með því at margir þóttuz langan aldr mundu minni eiga til at reka grimðar hans, þá var hann kallaðr Eiríkr eymuni. Hann átti Málmfríði dróttningu, dóttur Haralds konungs (Valdimarssonar), Jarizleifssonar, austan ór Hólmgarði, systur Engilborgar, er átti Knútr lávarðr, bróðir hans. Málmfríði hafði fyrr átta Sigurðr Jórsalafari Nóregskonungr.

100. Frá Nóregskonungum

Í þenna tíma váru konungar í Nóregi Magnús konungr, son Sigurðar Jórsalafara, ok Haraldr gilli, bróðir Sigurðar konungs. Þeir höfðu ófriðsamt ríki sín á milli; þeir börðuz á Fyrileif þat sama sumar, er þeir váru drepnir í Danmörku, Níkulás konungr ok Magnús, son hans, ok aðrir ríkismenn þeir, sem létuz í Fótvík. Haraldr konungr gilli flýði ór orrostu þeiri suðr til Danmerkr á fund Eiríks konungs eymuna, en Magnús konungr lagði þá undir sik ríki alt í Nóregi.

Eiríkr konungr tók vel við Haraldi konungi ok bauð honum í ríki sínu þá hluti, er hann þyrfti at hafa til kostnaðar fyrir lið sitt, þvíat þeir Eiríkr konungr ok Haraldr gilli höfðu svariz í brœðralag. Haraldr konungr beiddi Eirík konung fá sér lið ok afla nökkurn at fara aptr til Nóregs, ok vildi hann vinna undir sik ríki þat, er hann hafði látit um sumarit fyrir Magnúsi konungi; en með því at Eiríkr konungr var mjök nýkominn til ríkis í Danmörk ok hafði þá enn lítt fengit trúnað af fólkinu, þá þóttiz hann lítinn afla mega fá Haraldi konungi af sínu ríki; en þó veitti hann honum Halland til yfirferðar ok fekk honum nökkurn afla bæði liðs ok skipa. Skilðu konungarnir með vináttu ok heldu þat, meðan þeir lifðu.

Síðan fór Haraldr aptr til Nóregs þat sama haust með þat lið, er Eiríkr konungr hafði fengit honum, ok þann vetr vann hann ríki alt undir sik í Nóregi; en Magnús konungr var blindaðr ok sendr síðan í klaustr, sem segir í æfi Nóregs konunga.

101. Herferð Eiríks konungs

Eiríkr eymuni var harðr ok stirðr við fólk alt í Danmörk, þegar hann þóttiz festaz í ríkinu; hann lét drepa Harald kesju, bróður sinn, ok sonu hans II ok marga aðra vini Níkuláss konungs. Þat var einum vetri eptir fall Níkuláss konungs, er Haraldr kesja var drepinn.

En vetri síðar fór Eiríkr konungr til Vinðlands með her sinn ok herjaði þar víða ok vann þar mikit hervirki; hann vann þar stað þann, er Arkún heitir; þat fólk var heiðit, er þann stað bygði. Eiríkr konungr fór svá þaðan, at þeir tóku áðr við kristni, er eigi váru drepnir af heiðnum mönnum, ok lét konungr kristna alt fólk í staðinum; fór hann síðan heim til Danmerkr. En þegar konungr var í brottu þaðan, þá köstuðu þeir aptr kristni ok efldu síðan blót ok heiðinn sið.

102. Frá Eiríki konungi

Magnús, er blindaðr hafði verit, fór ór klaustri eptir dráp Haralds gilla ok efldi síðan flokk í móti sonum Haralds konungs, Inga ok Sigurði, ok átti við þá nökkurar orrostur, ok fengu þeir jafnan sigr, en Magnús flýði.

Síðan fór Magnús til Danmerkr á fund Eiríks eymuna ok sótti hann at liðveizlu; sagði svá, at þat væri honum höfðingligt bragð, at fara til Nóregs með her ok vinna þar undir sik ríki; sagði hann, at þar váru konungar börn at aldri, en þeir lendir menn, er þar váru til ráðuneytis teknir, váru allir ósáttir hverr við annan fyrir öfundar sakir; sagði hann svá höfðingjum, hvar sem hann kom, at ríkit í Nóregi mundi laust fyrir liggja, ef nökkurir stórir höfðingjar vildi til leita, ok eigi mundi einu skapti í móti þeim skotit. En með því at Eiríkr konungr var fúss sœmðarinnar ok tígnar enn meiri, en áðr hafði hann, þá fellz honum þetta vel í skap, ok fór síðan með Danaher til Nóregs af áeggjan Magnúss blinda ok hafði allmikit lið; þar var ok Magnús blindi í ferð með þat lið, er honum hafði fylgt til Danmerkr.

Þeir kómu í Víkina austr ok fóru spakliga austanfjarðar, þvíat þar váru fyrir vinir Magnúss konungs; en er þeir kómu til Túnsbergs, þá spurðu þeir, at Þjóstólfr Álason, lendr maðr, var í Ósló ok svá annat lið Inga konungs. Eiríkr konungr sigldi þá til Óslóar, þegar byr gaf. En er bœjarmenn sá, at lið Eiríks konungs sigldi útan at Höfuðey, þá vildu þeir bera skrín ens helga Hallvarðar upp ór bœnum, ok gengu undir svá margir, sem flestir máttu at komaz, en skrínit varð svá þungt, at þeir máttu eigi bera lengra en útar á mitt kirkjugólfit. Eiríkr konungr lá um nóttina út við Höfuðey, en um morgininn, er ljóst var, lögðu þeir inn til bjárins. Þá gengu bœjarmenn til skrínsins, er herrinn sigldi til bœjarins, ok vildu eigi, at Danir tœki í brott skrínit, ok þá varð þat svá létt, at VI menn báru þat ór bœnum ok alt upp á Raumaríki, ok var skrín ens helga Hallvarðar þar at Forsi III mánaði síðan. En konungr brendi bœinn í Ósló ok svá Hallvarðskirkju, en Þjóstólfr safnaði liði í móti ok réð til bardaga við þá, þvíat hann var þá mestr formaðr í Nóregi allra lendra manna; en konungarnir váru svá ungir, at Þjóstólfr bar Inga konung í kilting sér í bardaganum; en Danir lögðu þegar undan til skipa ok lögðu þegar í braut ok fóru síðan til Danmerkr, ok er þat mál manna, at eigi hafi verri för farin verit í annars konungs ríki með jafnmiklu liði. Þótti Eiríki konungi eigi sér svá reynaz, sem Magnús konungr hafði sagt honum, at laust mundi liggja ríkit fyrir í Nóregi, ok engi maðr mundi skapti skjóta í móti honum, ok léz aldregi skyldu vera hans vin jafnmikill sem áðr.

Svá mikit óx grimð ok ofríki Eiríks konungs í Danmörku, at ríkismenn þóttuz varla þola mega, en þó þorði engi í móti at mæla því, sem hann vildi vera láta; hét hann þeim jafnan afarkostum, ef nökkurir váru þeir, er eigi vildu þegar samþykkja þat, er hann vildi, ok likaði þat mörgum landsmönnum ílla, er þeir höfðu farit herför til Nóregs ok fengit þar enga sœmð af, en margir höfðu þá ferð nauðigir farit ok sinn kostnað þar til gefit, en aflat enskis í ferðinni; en þótti Eiríkr konungr enga þá hluti stunda vilja, er landsmönnum væri til nytsemðar eða ríkinu til framkvæmðar.

103.

Plógr hinn svarti hét maðr; hann var einn ríkr maðr í Danmörk; hann var ættaðr af Jótlandi, þar sem heitir Plógssýsla; þat er í Rípa biskupsríki. Eiríkr konungr lét drepa föður hans, ok eigi fyrir meiri tilgerninga, en hann mælti í móti honum á einu þingi. Plógr kunni þessu ílla, en sá þó engan sinn kost annan en láta vera svá búit ok kyrt. Plógr var þá á unga* aldri, er faðir hans var drepinn. Eiríkr konungr lét hann eigi njóta þess, þótt hann hefði honum harm unnit.

En er Eiríkr konungr var suðr á Jótlandi, átti hann þing við bœndr; ok er Plógr veit þetta, þá ferr hann á fund prests eins ok biðr hann gefa sér þjónustu. Prestrinn svarar: «Hví munda ek þat gera? Mér sýniz þú ósjúkr.» Þá mælti Plógr: «Ger sem ek mæli, ella man ek drepa þik.» Prestr svarar: «Fyrir hverja sök biðr þú þessa?» Plógr léz eigi mundu honum frá segja, sagði hann engu skipta. Síðan gaf prestr honum corpus Christí. Þá tók hann fingrgull af hendi sér ok gaf prestinum ok bað hann fyrirgefa sér, er hann hafði heitaz við hann.

Eptir þat gekk Plógr á þingit. Hann hafði spjót mikit í hendi ok kefli mikit framan á spjótinu; hann sneri niðr oddinum; hann bað gefa sér gang á konungs fund ok léz við hann eiga erendi; hann hafði ekki fleira vápna en spjótit; ok er hann nálgaðiz þangat, steig hann keflit af spjótsoddinum; síðan lagði hann spjótinu í gegnum konunginn ok veitti honum banasár. Plógr lagði svá öruggliga til, at konungrinn fell áfram við lagit, er* í gegnum gekk konunginn. Þá varð þröng mikil, ok vissu menn óglöggt, hverr þetta verk hafði unnit, þvíat bráðan bar at. Eiríkr lamb hét maðr; hann var sonr Hákonar ens norrœna Sunnifusonar, sem fyrr var ritat, ok dótturson Eiríks ens góða, en systurson Eiríks eymuna; hann var þar við staddr; hann hljóp upp ok brá sverði á þinginu. Þá mælti Plógr: «Ver eigi svá óðr, Eiríkr lamb! Fel sverð þitt! Feitt flesk fell þér í ketil, ef þú kannt at súpa.» Þvi mælti Plógr svá, at honum þótti hann nær* standa konungdóminum, en maðrinn vinsæll, sem síðar reyndiz. Á þinginu varð allmikil þröng, þvíat eigi varð skjótt víst, hverr drepit hafði konunginn, ok raufz við þat þingit. En Plógr forðaði lífi sínu langa stund ok var mikill maðr fyrir sér. Eiríkr eymuni var IIII vetr konungr yfir Danmörk.

104.

Í þenna tíma váru þeir margir menn í Danmörk, er komnir váru af konungaættum, ok váru allir nær börn at aldri; þóttuz allir vera nær komnir konungdóminum, en ríkismenn urðu eigi á eitt sáttir; sumir vildu þeim fullting veita, en sumir mæltu á móti, sem jafnan kann verða, at eigi verða allir á eitt sáttir. Valdimarr, sonr hins helga Knúts lávarðar, var þá kominn til Danmerkr, hann var þá VIII vetra gamall, er Eiríkr konungr eymuni var drepinn, föðurbróðir hans. Sveinn hét sonr Eiríks eymuna. Knútr hét son Magnúss sterka Níkulásssonar; móðir Knúts var Ríkiza, dóttir Búrizláfs Vinðakonungs. Óláfr hét son Haralds kesju; móðir hans var Ragnhildr, dóttir Magnúss berfœtts Nóregskonungs. Þetta váru alt ungir menn ok efniligir; en fyrir sakir óvinsælda Níkuláss konungs ok svá Eiríks eymuna, þá váru menn ófúsir at þjóna þeirra afkvæmi. Var þat flestra manna mál ok vili at taka Valdimar Knútsson til konungs fyrir sakir vinsælda föður hans; en með því at hann var ungr, þá var þat gört með ráði móður hans ok annarra vina þeirra, at Eiríkr lamb var til konungs tekinn; skyldi hann varðveita ríkit honum til handa, þar til er hann kynni sjálfr fyrir at sjá. Eiríkr lamb var vitr maðr ok vinsæll af Dönum; hann var kallaðr Eiríkr enn spaki.

105.

Özurr erkibiskup í Lundi andaðiz einum vetri eptir fall Eiríks eymuna; hann var mörgum mönnum harmdauði; þá hafði hann erkibiskup verit XVII vetr ok XX*. Áskell hét bróðurson özurar; hann var þar næst erkibiskup í Danmörk; hann var ok ríkr höfðingi ok vitr maðr ok sat lengi at stóli sínum í Danmörk.

106.

Óláfr, son Haralds kesju, hófz til ríkis í móti Eiríki hinum spaka á hinu fyrsta ári ríkis Eiríks, ok á hinu þriðja ári áttu þeir Eiríkr konungr ok Óláfr VIII orrostur ok þrjár á einum vetri*, ok hafði Eiríkr sigr í öllum. Þeir váru III vetr höfðingjar í Danmörk báðir; en á enu IV. ári áttu þeir enn orrustu, (ok í þeirri orrustu) fell Óláfr, son Haralds kesju.

Eptir fall Óláfs, Haralds sonar kesju, réð Eiríkr enn spaki einn ríki í Danmörku með konungs nafni; hann var ríkr konungr innanlands ok friðsamr; hófuz þá ok engir höfðingjar í móti honum til ríkis. Hann sat löngum í Lundi, ok þann stað efldi hann mjök, svá at á hans dögum var engi annarr ríkari í allri Danmörk; hann lét gera steinmúr um staðinn, svá at hann var einum múr allr útan luktr; hefir þat þar lengi siðan haldiz. Eiríkr enn spaki var VIII vetr konungr at Danmörk; hann skilði sik sjálfr frá ríkinu ok fór í klaustr ok andaðiz munkr í Óðinsey ok var mönnum mjök harmdauði.

107. Upphaf Sveins Eiríks(sonar)

Sveinn, son Eiríks konungs eymuna, var til konungs tekinn á Skáni eptir Eirík konung enn spaka, en Jótar tóku til konungs Knút, son Magnúss ens sterka Níkulássonar. Valdimarr Knútsson var þá XVII vetra gamall; hann var öðlingr. Hann var meirr snúinn til vináttu við Svein konung enn Knút konung, þvíat Magnús, faðir Knúts, hafði svikit enn heilaga Knút lávarð, föður Valdimars. Þeir Sveinn konungr ok Knútr konungr áttu mikinn ófrið sín í milli; þeir áttu ena fyrsta orrostu við Slangaþorp, ok hafði Sveinn konungr sigr í þeim bardaga, en Knútr konungr flýði til Jótlands.

108. Frá konungum

Í þenna tíma var unnin Jórsalaborg af heiðnum mönnum, ok kómu þá sendiboð af Eugéníó páfa, at menn skyldu krossaz til Jórsalaferðar ok berjaz við heiðna menn, ok í þeirri ferð varð Konráðr keisari.

En er þessi tíðendi kómu til Danmerkr, þá vildi hvárrtveggi konunganna vera í þeirri ferð, þvíat svá hafði páfinn* fyrir mælt ok heitit því af guðs hálfu, at hverr skyldi lauss af öllum syndum, þeim er hann hafði til skripta borit, hvat sem hann hafði hent, þegar hann var krossaðr til útferðar; ok fyrri skyldi önd hans í himinríki, en blóð hans væri kalt á jörðu, ef hann létiz í þeirri ferð. Konungarnir mæltu nú til sætta á milli sín með enna beztu manna ráði, ok settu þeir gísla milli sín til trúnaðar; setti Sveinn konungr Óláf glugg, en Knútr konungr Níkulás skata; ok fara síðan báðir konungarnir til Dubbin, ok kom Knútr konungr fyrri með sinn her í Vizmarhöfn, en Sveinn konungr kom með Fjónbúm ok Sjólendingum ok Hallendingum ok Skánungum. Þar kómu til þeirra Suðrmenn, þeir er berjaz vildu við heiðna menn fyrir guðs sakir. Sveinn konungr hafði týnt skipi sínu einu ok öllu því, sem á var, bæði mönnum ok fé; þá bauð Knútr konungr at gefa honum annat skip með öllum reiða utan menn. Sveinn konungr vildi þat eigi þiggja, ok raufz þá útferðin konunganna; fóru þeir þá heim, þvíat hvárrgi vildi svá frá fara ríkinu, at annarr væri eptir, ok gengu þá aptr gíslarnir. Sveinn konungr var þá á Skáni, en Knútr konungr fór af Jótlandi til Sjólands. Þá er Sveinn konungr var á Skáni, tók hann Áskel erkibiskup með valdi ok hafði í gíslingum um stund.

En er Sveinn konungr spurði, at Knútr konungr var kominn til Sjólands með her, þá flutti hann her af Skáni til Sjólands í móti Knúti konungi, ok funduz þeir við Þorsteinsþorp ok börðuz þar, ok fekk Sveinn konungr sigr, en Knútr konungr flýði til Jótlands. Valdimarr Knútsson var öðlingr, sem fyrr var sagt, ok hafði ríki á Jótlandi; hann kom til liðs með Sveini konungi, ok kom hann eptir orrostu.

Síðan fór Sveinn konungr eptir Knúti konungi til Fjóns ok bauð honum sættir. En er hann kom til Óðinseyjar, þá andaðiz þar ráðgjafi hans, föðurbróðir Absalóns, er síðan var erkibiskup; hvarf Sveinn konungr þá aptr fyrir þær sakir ok var þann vetr kyrr í Sjólandi. Eptir þat kom Rípa-Úlfr til ráðuneytis við Svein konung ok Þétleifr Eðlarsson ok Yngvarr kveisa, ok óx mjök óvinsæld hans við þat. Svá sögðu Danir, at Eiríkr konungr eymuni heitaðiz at gera Dönum alt et ílla, en Sveinn konungr, son hans, léti gera; hann kölluðu Danir Svein sviðanda, þvíat hann var við alt fólk harðr ok grimmr. Hann réð Plóg svarta, föðurbana sinn, en Yngvarr kveisa drap hann.

Þenna tíma kom Einarr prestr Skúlason til Danmerkr; hann orti kvæði um Svein konung ok fekk engi laun fyrir; þá kvað Einarr vísu þessa:

60. Ekki hlaut af ítrum
Einarr gjafa Sveini,
öld lofar öðlings mildi
æðru styggs, fyr kvæði;
danskr harri metr dýrra,
dugir miðlung þat, fiðlur,
ræðr fyr ræsis auði
Rípa-Ulfr, ok pípur.

Þá er Sveinn konungr hafði verit um vetrinn á Sjólandi, sem fyrr var sagt, þá bauð hann her út um várit ok fór til Jótlands á hendr Knúti konungi. Valdimarr var þá með Sveini konungi. Knútr konungr var þá í Heiðabœ ok safnaði liði um Jótland, þegar hann frétti til Sveins konungs. Þeir hittuz við Vébjörg, ok varð þar orrosta, ok fengu þeir Sveinn konungr sigr ok Valdimarr, en Knútr konungr flýði til Álaborgar ok þaðan norðr í Nóreg til Konungahellu, ok þaðan fór hann upp í Ljóðhús. Hann fann í Gautlandi Sörkvi Karlsson, mág sinn — hann átti Ríkizu, móður Knúts konungs — ok beiddi hann liðsafla. Sörkvir konungr bauð at fá honum ríki í Svíþjóðu, þat er hann mætti vel halda sik við, en hann kvez mundu taka þat ríki, er Knútr konungr átti í Danmörku; en Knútr konungr vildi þat eigi.

Síðan fór Knútr konungr austr í Garðaríki ok þaðan austan; hann fór þá suðr í Rauðstokk til móðurbrœðra sinna, ok vildu þeir eigi, at hann væri þar, þvíat þeir ætluðu, at hann mundi vilja hafa ríkit undan þeim. Síðan fór Knútr konungr suðr í Brimar á fund Harðvígs erkibiskups, en hann fylgði honum í Brúnsvík á fund Heinreks hertoga, sonar Konráðs keisara, ok tók hann við Knúti konungi. Þá var Konráðr keisari andaðr, en Friðrekr var þá keisari. Knútr konungr efldiz at liði í Saxlandi ok fór með Suðrmannaher til Jótlands.

En er Sveinn konungr spurði þat ok þeir Úlfr, at Knútr konungr var kominn til Jótlands, þá söfnuðu þeir her í móti ok hittuz við Geitsbekk; þar var mýrlent, er þeir funduz, ok máttu þeir eigi náz til; þar var Valdimar kunnigt, ok vissi hann vað eitt ok reið þar til; þá runnu í mót honum IIII Suðrmenn ok lögðu til hans allir senn; hestrinn viknaði við, er þeir lögðu II framan í brjóstit; þá lögðu aðrir II í mót aptan í lendina, ok réttiz þá upp hestrinn; þá kómu at menn Valdimars ok svá fleiri Suðrmenn; þá hjó Valdimarr til Fólkráðs greifa, svá at hann fell af hestinum; kómu þá til menn Valdimars ok drápu greifann. Eptir þat varð hörð orrosta ok eigi löng, áðr Knútr konungr flýði, en þeir Sveinn konungr ok Valdimarr fengu sigr.

Knútr konungr fór þá aptr enn til Saxlands* ok dvalðiz þar litla hríð; þá fór hann til Fríslands ok gaf þar hverjum manni hálfa örtug vegna af því gjaldi, er þeir áttu at gjalda konunginum í Danmörk, til þess at þeir heldi hann þar í móti Sveini konungi, ok því jáðu þeir honum ok gerðu þar borg mikla við á þá, er Mildin heitir, ok kölluðu hana Mildinborg. En er Sveinn konungr spurði þetta, dró hann þegar her saman ok fór til Heiðabœjar; hann hafði skipalið ok (dró) þar skipin frá Slétti yfir til Hýlingstaða á Fríslandi; varð þar orrosta mikil, áðr hann fengi unnit Mildinborg; þar varð svá mikit mannfall, at menn gengu þurrum fótum yfir ána Mild á* manna búkum. Sveinn konungr fekk þar sigr, en Knútr konungr flýði þá enn suðr í Saxland til (Heinreks) hertoga í Brúnsvík ok dvalðiz þar um stund.

109. Frá keisara ok Sveini konungi

Í þenna tíma sendi Friðrekr keisari Sveini konungi orð ok bauð honum til sín með vináttu. En er Sveinn konungr kom til keisarans, þá rauf keisarinn trú sína við Svein konung ok neyddi hann til at geraz sér handgenginn. Þá kom þar til keisarans Heinrekr hertogi ok Knútr konungr; þá gerðu þeir keisarinn ok hertoginn sætt með þeim Sveini konungi ok Knúti konungi, ok skyldi Knútr konungr vera undirmaðr Sveins konungs ok hafa Sjóland til forráða. Þá bað Sveinn konungr, at Valdimarr skyldi ganga í trúnað fyrir hann, at þessi sætt heldiz, þvíat Knútr konungr hirði ekki, hverju Sveinn konungr hét, ok kallaði hann ekki efna mundu þat, er hann hét, ok vildi konungr eigi sættaz, nema Valdimarr gengi í trúnað þenna fyrir Svein konung. Þá mælti Valdimarr: «Eigi vilda ek, at þú beiddir mik þessa, frændi! þvíat ek em engi vinr Knúts konungs; en þó ef þú heldr eigi þá sætt, er ek em við bundinn, þá mun mér mislíka; em ek þá ok þegar skilðr við þín mál.» Sveinn konungr bað hann ganga í trú fyrir sik ok sagðiz allvel mundu sættina halda*, en kvað hann at heimilu skyldu skiljaz við sín mál, ef hann ryfi sættina. Síðan varð þat at lyktum, at Valdimarr gekk í trúna með Sveini konungi, ok fóru síðan heim til Danmerkr.

En er þeir kómu heim, þá rauf Sveinn konungr þegar sætt við Knút konung ok kallaði sína eign öll þau konungsbú, er váru í Sjólandi. Þá krafði Knútr konungr Valdimar sinnar trú, at þat heldiz, er mælt var. Valdimarr bað Svein konung gera svá vel, at hann heldi sætt þá, er hann var í bundinn við Knút konung; en Sveinn konungr kvað þá sætt eigi mega haldaz ok bað, at þeir skyldu þá gera aðra sætt, og þat var gört. Þá fékk Knútr konungr Apasýslu á Jótlandi ok VI heruð í Sjólandi ok VI heruð á Skáni, en Valdimarr gekk þá enn í trú fyrir Svein konung, þvíat Knútr konungr kvað þessa sætt eigi mundu betr haldna af stundu en ena fyrri. Sveinn konungr bað þá enn Valdimar í bindaz, ok kallaðiz þessa sætt mundu halda, er við hans samþykki var gör, en kvaz mjök nauðigr hafa verit at játa öllu því, er keisarinn vildi vera láta, «þá er ek stóð fyrir knjám honum.» Gekk þá enn við þat saman sætt þeirra um síðir, at Valdimarr skyldi skilðr við Svein konung, ef hann ryfi enn þessa sætt. Þessi sættarfundr var í Vébjörgum.

Eptir þetta gipti Knútr konungr Valdimar Suffíu, systur sína sammœdda; hón var dóttir Valaðars konungs af Pólínalandi. Hér með gaf Knútr konungr Valdimar þriðjung af allri sinni eign til vináttu ok heilla sátta. Kristófórús hét son Valdimars; han var frilluson; Tófa hét móðir hans.

110. Frá Sveini konungi

Sveinn konungr bauð út leiðangri enn næsta vetr eptir sætt þeirra Knúts konungs ok Valdimars ok vildi herja í Svíaríki. Hann sendi boð þeim Knúti konungi ok Valdimar, at þeir fœri með honum, en þeir vildu eigi fara, þvíat Sörkvir konungr átti Ríkizu, móður þeirra Knúts konungs ok Suffíu. Siðan fór Sveinn konungr til Svíþjóðar ok vann þat ríki af Svíakonungs veldi, er heitir Verandi; þat eru V heruð, en eitt biskupsríki; í því biskupsríki eru sex kirkjur ens sétta tigar. Ok annat ríki vann hann, þat er Finneiði heitir; þat eru þrjú heruð, er svá heita: Austbú, Suðrbú, Vestbú; þessi ríki ok heruð liggja næst Danakonungs veldi. Í þeirri ferð var drepinn Níkulás dotta. Síðan fór Sveinn konungr heim, en menn hans váru eptir í Hallandi í Farðhúsum, ok váru þar höfðingjar fyrir þeir Karl ok Knútr. En er þeir Gautar spurðu þetta, þá fóru þeir ok tóku hús á þeim ok drápu þegar kertisveinana, þá er út kómuz. Síðan váru menn þar handteknir; þá hjoggu þeir Gautar vök á ísi ok søktu þeim þar í; en friðr helz enn þann vetr með þeim Sveini konungi ok Knúti konungi.

En at sumri fóru þeir Knútr konungr ok Valdimarr með skipaliði til Sjólands ok lágu við Sundbý, en Sveinn konungr var þá í Róiskeldu, ok líkaði honum eigi ferð þeirra, þvíat hann var fáliðr fyrir; en þeir fóru at öllu sem spakligast ok gerðu sik til enskis ófriðar líkliga. Þá sendi Sveinn konungr menn til þeirra, ok var komit á stefnulagi, at þeir skyldu finnaz. Reið Sveinn konungr þá út til þeirra ok festi þá enn trú sína ok sætt þá, sem fyrr hafði verit, ok skilðuz sáttir. Fóru þeir Knútr konungr þann sama dag til Jótlands, en Sveinn konungr fór aptr til Róiskeldu. Um morgininn eptir barðiz Sveinn konungr við Vinðr við Kálflunda ok fekk sigr ok drap marga menn. En stóð sættin enn þat ár með þeim Sveini konungi ok Knúti konungi.

Svein konung angraði þat mjök, er þeir Knútr konungr ok Valdimarr váru svá vel sáttir, ok töluðu þeir Þétleifr Eðlarsson ok Rípa-Úlfr þat jafnan fyrir Sveini konungi, at hann leitaði nökkurra bragða í at taka þá báða senn af lífi með nökkurum svikræðum, ef hann fengi eigi nát þeim öðruvís, ok kölluðu hann svá fremi mundu stýra einn öllu Danaveldi í frelsi. Sveini konungi fellz þetta allvel í eyru; ok eitt sinn spurði hann, at þeir váru báðir mágar í Rípum, Knútr konungr ok Valdimarr. Fór Sveinn konungr þá skyndiliga af Skáni ok hafði allmikit lið; en hann spurði, at þeir váru fámennir fyrir, ok ætlaði nú at taka þá báða; en þeim kom njósn um ferðir hans ok fyrirætlun, ok skilðuz þeir. Fór Knútr konungr þaðan til Vébjarga, en Valdimarr til Heiðabjár; en er Sveinn konungr spurði þetta, þá vendi hann aptr sömu leið; ok þegar þeir spurðu, at hann var aptr horfinn, þá buðu þeir út liði. Sveinn konungr safnaði ok liði í mót þeim, Skánungum ok Sjólandsförum, er honum vildu fylgja, ok var hann þá í Róiskeldu, er þeir lágu í Lyngbý í Valbursheraði, ok lágu þeir þar svá VII nætr, at þeir börðuz eigi. Þá skilðuz Skánungar við Svein konung; ok er hann fann þat, at þeir flýðu frá honum, þá treystiz hann eigi at standa í móti þeim Knúti konungi ok Valdimar ok flýði í braut um nótt ok suðr til Falstrs, ok eigi nam hann fyrr stað, en hann kom til Landesbergs til Konráðs margreifa, mágs síns, ok var þar III mánuðr.

111. Sætt konunga

En á þeiri stundu, er Sveinn konungr var í brottu, þá lét Valdimarr taka sik til konungs, ok váru allir til þess búnir, þvíat hann var allvinsæll maðr. Þeir létu þá vígja sik báðir senn til konunga, (Valdimarr) ok Knútr konungr, mágr hans. Ok í þeirri stundu heimti Knútr konungr festarmey sína ofan af Svíþjóðu, dóttur Sörkvis konungs.

En meðan Knútr konungr var uppi í Svíþjóð, þá kom Sveinn konungr í Danmörk ok Heinrekr hertogi ok váru XIIII nætr í landinu; þeir kómu svá framarla í landit til Sumarstaða á Jótlandi. En er þat spurði Valdimarr konungr, þá fór hann með þat fólk, er hann fekk í Sjólandi, ok kom til Fjóns ok fór yfir Fjón til Meðalfararsunds, en þar var ílla fœrt yfir sundit fyrir ísum, ok komz hann á báti yfir með XVIII. mann, ok fór hann þegar norðr á Jótland ok safnaði liði. Sveinn konungr ok Heinrekr hertogi fengu frétt til hans ok vildu eigi bíða hans ok flýðu ok fóru þat II daga aptr, er þeir höfðu XIIII daga þangat farit. En er Valdimarr konungr spurði þat, lét hann lið sitt heim fara, en hann dvalðiz á Jótlandi um vetrinn ok beið svá Knúts konungs. En er Sveinn konungr hafði skamma hríð verit á Saxlandi, þá leiddiz honum þat, ok fór hann þaðan til Vinðlands ok gaf Vinðum fé til þess, at þeir flytti hann til Fjóns. En er þeir Knútr konungr ok Valdimarr spurðu þat, þá buðu þeir þegar út leiðangri ok heldu til Fjóns. Fjónbúar flýðu frá Sveini konungi ok vildu ekki fylgja honum ok fóru þegar til þeirra Knúts konungs ok Valdimars með öllu fé sínu ok konum ok börnum, þvíat áðr höfðu allir nauðigir gengit undir Svein konung.

Sá þá Sveinn konungr engan sinn kost vænna, en at leita sætta við þá konungana, ok sendi hann þá menn til þeirra ok beiddiz griða til tals ok sættaumleitanar; varð þá komit á stefnulagi með þeim. Á þeirri stefnu bað Sveinn konungr, at Valdimarr konungr skyldi einn gera með þeim, þannig sem hann vildi, ok kvaz því skyldu vel una, sem hann vildi vera láta, ok kvez góðs eina at honum vænta ok bað hann skipta landinu með þeim, sem honum líkaði. En Valdimarr konungr kvez vildu eiga ráð um þetta við ena vitrustu menn ok ena beztu, er til væri í landinu; en hann léz ekki mundu svá skjótt grípa á slíku, en bað Svein konung bíða á meðan á Falstr. Sveinn konungr spurði, hvert ráð gera skyldi fyrir liði hans meðan, kvez eigi mega fœða fólkit á svá litlu landi ok bauð þeim konungunum, at þeir skyldi taka við mönnum hans ok halda, þar til er sættin yrði samið; ok því játuðu þeir. En Sveinn konungr hét því við guðs vitni ok manna, at hann skyldi eigi koma á braut af Falstr á þeirri stundu, fyrr en sættin væri samið ok upp sögð milli þeirra, ok enga menn til sín taka, fyrr en þeir væri sáttir.

112. Landskipti

Nú stefndu þeir Valdimarr konungr ok Knútr konungr til sín öllum þeim mönnum, er vitrastir váru í Danmörk, til umráða um landskiptit. En þegar Valdimarr konungr ok Sveinn konungr höfðu skilit, þá sóttu þegar til Sveins konungs allir menn hans, ok þegar hann fekk traust af þeim ok hann þóttiz hafa nökkurn afla, þá var hann ófljótari til sættarstefnu, sem mælt var, ok var Sveinn konungr þá tregr at láta þá sætt vera, er fyrr hafði hann beitt, en þó sá hann, at hann mátti enn eigi annat gera en láta svá vera, sem þeir vildu, fyrir liðsafla sakir. Var þat þá samit, at Valdimarr skyldi skipta með þeim landinu ok svá kjósa, ok því játuðu þeir Knútr konungr ok Sveinn konungr. Valdimarr lagði í einn hlut Jótland ok útlönd þau, er þar liggja til; þá lagði hann í annan stað Skáni ok Halland, Bleiking ok Borgundarhólm; í þriðja stað lagði hann Sjóland ok Fjón ok Erri ok Falstr ok þau lönd, er þar liggja til. Valdimarr kaus Jótland, en Sveinn konungr hlaut Skáni ok þau lönd, er þar váru til nefnd; en Knútr konungr hlaut Sjóland ok Fjón; ok þótti öllum Valdimarr konungr sýna enn mikinn drengskap við Svein konung í þessi sættargerð, þvíat mönnum þótti Sveinn konungr hafa fyrirgört landi ok láði. Síðan Iögðu þeir Valdimarr konungr ok Knútr konungr saman sín lönd; en þeir svörðu allir konungarnir við guð ok allan helgan dóm, at þessi sætt skyldi haldaz, ok sá skyldi í banni af páfanum ok öllum biskupum ok lærðum mönnum, er þessa sætt ryfi.

113. Sett grið með konungum

Eptir þessa sætt konunganna bauð Knútr konungr Sveini konungi heim með sér til Róiskeldu, ok Sveinn konungr þá heimboðit, ok mæltu þeir konungarnir allir með sér til ens mesta vinfengis. Þeir Valdimarr konungr ok Knútr konungr riðu fyrir báðir ok bjoggu veizluna í móti Sveini konungi; en svá var mælt, at þeir skyldi ríða í móti Sveini konungi til Hringstaða, ok skyldu þeir þar finnaz allir konungarnir; ok nú mælti Valdimarr konungr til Knúts konungs, at þeir mundu ríða í móti Sveini konungi ok bjóða honum til veizlunnar, er fyrir var búin. Knútr konungr svaraði ok kvað þat eigi sitt ráð, at þeir fœri báðir á fund Sveins konungs, svá at hann ætti vald á þeim, ok sagði, at honum var grunr enn á, hversu trúr Sveinn konungr mundi vera; «eru þeir nú ok þar með honum ráðgjafar hans, er jafnan fýsa hann ens verra, Þétleifr Eðlarsson ok Rípa-Ulfr ok Yngvarr kveisa, ok vilda ek lítinn trúnað eiga undir honum; ætla ek, at honum líki sættin ílla, ok muni hann eigi halda þessa betr en þær, sem hann hefir fyrrum rofit; gef ek þat ráð til,» segir Knútr konungr, «at þú ríðir í mót honum ok menn með þér; en ek mun ríða til meðan ok halda saman liði til varúðar, ok vænti ek, at þá hlýði, at eigi muni Sveinn konungr því treystaz at taka annan okkarn svá (af lífi), at annarr sé eptir til hefnda; mun hann heldr hins á leita at ná okkr báðum senn.» Valdimarr svaraði: «Eigi mun Sveinn konungr, frændi! svá vándr maðr vilja vera at búa um nein svikræði við okkr ok gremja svá guð at sér ok alla góða menn, ok mun hann at vísu vel halda þessa sætt ok svíkja engan mann í griðum þessum ok svardögum, sem yfir standa; en þó skulu þér þessu ráða, mágr! sem yðr líkar.» Ok svá gerðu þeir, at Valdimarr konungr reið í móti Sveini konungi; ok er hann kom til Hringstaða, var Sveinn konungr þar fyrir ok hafði fjölmenni mikit; váru hans menn allir brynjaðir ok svá járnaðir, sem á eina ísmöl sæi; hafði Sveinn konungr gört ráð sitt ok ætlaði at drepa þá báða, ef hvárrtveggi hefði komit. Ok er Valdimarr sá, hversu fyrir var búit, þá kom honum í hug, at Knútr konungr mundi eigi þessu fjarri getit hafa; bað menn sína þá ríða at fram djarfliga ok láta ekki finna ótta á sér. Ok er þeir funduz, spurði Valdimarr, hví þeir væri svá brynjaðir. Sveinn konungr sagði, at hann hefði spurt, at þeir Knútr konungr vildi eigi um heilt búa við hann; «eða hví er hann nú eigi hér? Vilda ek ok svá gæta lífs míns ok manna minna, ef þér byggið um nökkum skoll við oss.» Valdimarr svaraði: «Eigi munum vér svíkja þik, frændi! en gæti hverr sín, at hverr búi um heilt við annan, þvíat miklu heldr vil ek láta líf mitt en rjúfa svardaga mina, slíka sem við liggja ok vér bundum með oss.» Sveinn konungr kvað svá vera mundu, kvez ok ekki öðru vildu trúa, þótt honum hefði annat sagt verit. Síðan riðu þeir til Róiskeldu báðir, en Knútr konungr var þar fyrir, ok var þar veizla en virðuligsta, ok váru þeir allir konungarnir um nóttina í góðum fagnaði, ok var þá et blíðasta með þeim. Sveinn konungr hafði þangat fjölmenni mikit, ok váru þeir þar þá allir ráðgjafar hans.

114. Frá svikum

Annan dag eptir drukku þeir allir konungarnir í einu herbergi ok váru kátir. Menn Sveins konungs höfðu torg ok skemtan ok leika úti hjá herbergjunum, ok drifu menn þangat til ór herbergjunum, er á leið daginn, ok þótti mönnum þat kátara en at sitja einart við drykkinn. Var þá fátt manna í herberginu nema konungarnir. Þá komu þar inn menn Sveins konungs, Þétleifr Eðlarsson ok nökkurir menn aðrir ok báknuðu til Sveins konungs; hann stóð upp í móti þeim, ok töluðuz þeir við litla hríð ok þó leyniliga. Síðan gekk Sveinn konungr út með þeim; hann gekk í hús eitt ok byrgði sik þar, en Þétleifr ok Tóli Hemingsson ok Yngvarr kveisa ok aðrir virktamenn Sveins konungs sneru þá* aptr til herbergisins, þar er þeir Valdimarr konungr sátu fyrir ok Knútr konungr. Valdimarr konungr lék at skáktafli við annan mann, en Knútr konungr sat í pallinum hjá honum; ok er þeir Þétleifr gengu í dyrrnar, laut Knútr konungr til Valdimars konungs ok kyssti hann. Valdimarr konungr sá eigi af taflinu ok spurði: «Hví ertu nú svá blíðr, mágr?» Knútr konungr svaraði: «Vita muntu þat brátt.» Sveins menn þustu þá inn hverr at öðrum ok allir alvápnaðir; þeir brugðu þegar sverðunum. En er Valdimarr konungr sá þat, hljóp hann upp ok vafði skikkjunni um hönd sér, er hann hafði yfir sér, þvíat þeir váru vápnlausir inni, þvíat engi vissi ófriðar ván. Valdimarr konungr hljóp upp ok fram á gólfit fyrst allra manna sinna; hann stiklaði svá hart upp á Þétleif, at þeir fellu báðir útar fyrir dyrrnar. Þá hjó Tóli Hemingsson til Valdimars konungs, ok kom þat högg á lærit, ok var þat svöðusár ok ekki hættligt; hann varð ok sárr á þumalfingri. Ok er menn Valdimars konungs sá, at hann var fallinn, þá lögðuz þeir á hann ofan ok váru þar saxaðir, en Valdimarr konungr komz við þetta undan. Þá komz Þétleifr á fœtr ok hjó þegar öfugri hendi til Knúts konungs, ok varð þat högg svá mikit, at hann klauf alt höfuðit til háls, ok var þat hans banasár. Annarr maðr veitti ok Knúti konungi áverka, sá er Hjálmsvíðarr hét. Knútr konungr fell í einn skorstein; segja Danir (hann helgan).

115.

En Absalón, er síðan var erkibiskup, hafði eigi verit í herberginu, þá er þessi tíðendi urðu, en hann var maðr Valdimars konungs ok honum kærastr allra manna; Absalón var allra manna hvatastr ok vápndjarfastr. En er þessi tíðendi spurðuz, þá leitaði hverr sér hælis þangat, sem vænast þótti, þeirra manna er verit höfðu með þeim konungunum, þvíat þat var fyrst ætlun manna, at konungarnir hefði látiz. Absalón vildi eigi undan leita, þvíat hann hugði, at Valdimarr konungr væri fallinn, en hann vildi eigi við hann skilja; hann gekk þá inn í herbergit. Váru þeir Þétleifr þá í brottu, ok vildi hann vita, ef hann fyndi nökkut konunginn Valdimar, annathvárt lífs eða dauðan; en Valdimarr konungr var þá í brottu. Hann tók þá skinn sín, er hann hafði á herðum sér, ok lagði undir höfuð Knúti konungi, þar sem hann lá á gólfinu, ok spurði, ef konungr væri lífvænn, ok sagði, at hann mátti þá undan komaz; en hann mátti þá ekki mæla ok andaðiz í knjám honum.

Konstantín hét einn ríkr maðr af liði þeirra Valdimars konungs ok Knúts konungs; hann var þar inni í herberginu; hann bað Absalón hjálpa sér, ef hann mætti. Absalón svaraði: «Hvat má ek þér hjálpa meirr en þú mér?» Þá bað Absalón Konstantin ganga til þeirra dyranna, er ekki var fólkit fyrir úti, «ok skulu vit nú ganga út jafnsnemma.» Svá gerðu þeir, ok gekk Absalón þar út, sem flestir váru menn fyrir Sveins konungs, ok stóðu allir með brugðnum sverðum fyrir dyrunum ok ætluðu at drepa hann; en ‘Asley’, frændi hans, var þar úti fyrir, ok er hann kenndi hann, þá mælti hann, at jafnskjótt sem nökkurir gerði honum grand, kvez hann þann skyldu höggva; hann var maðr Sveins konungs, ok komz Absalón í braut við þetta. Þeir Þétleifr þekktu, er Konstantín hljóp út, ok þeir fóru þegar eptir honum ok drápu hann.

Pétr þenja hét sá maðr, er at mestu liði kom Valdimar konungi eptir líflát Knúts konungs; hann fekk þeim hesta, ok riðu þeir til Ramsjóvar, ok var Absalón þar fyrir ok Pétr, mágr hans, ok varð þar enn mesti fagnafundr. Riðu þeir þaðan allir samt til Búaþorps ok fundu þar enn nökkura sína menn. Þaðan riðu þeir til Freysmosa; þar kom í móti þeim Ásbjörn snara, bróðir Absalóns, ok tók hann allvel við þeim ok bauð þeim styrk slíkan, sem hann mátti veita þeim; hann fekk þeim skip at Víkingavöðum, ok fóru þeir þar yfir sundit ok fengu allmikinn storm ok kómuz þó með heilu til lands; en þat sama kveld fóruz DC Vinðaskip við Jóluhólma.

116. Frá Valdimari konungi

Valdimarr konungr var nú kominn til Jótlands ok kærði sín vandræði á Vébjargaþingi ok þat morð, er Sveinn konungr hafði gört á Knúti konungi; hann sýndi þar ok sár sín, at honum var slíkr kostr ætlaðr, ef eigi hefði guð bannat; hann krafði sér liðs ok tjáði mönnum, hver nauðsyn honum vár á höndum; en allr lýðr hljóp upp með kalli, ok sögðuz allir honum fylgja vilja ok tölðu þetta et versta verk, sem var, er Sveinn konungr hafði vinna látit.

Síðan bauð Valdimarr konungr út leiðangri ok hafði mikit lið; hann lét þá skipin ok safnaði þá liði á landi. Sveinn konungr fór þá til Vébjarga ok bað sér þar liðs, ok ætlaði hann at taka þar Valdimar konung höndum; en hann var þá í Randarósi ok beið þar liðs síns. Þá reið Asbjörn snara eptir Sveins mönnum, er hann frétti til ferða þeirra, ok mœtti þeim, er undan riðu, ok tók af þeim þriggja manna vápn, en drengirnir kómuz undan ok fundu Svein konung við Kornungar ok sögðu honum lát sitt ok kölluðuz eltir hafa verit ok komiz nauðuliga undan. Konungr lét ílla yfir því ok dvalðiz þar þá nótt ok ámælti mjök mönnum sínum, sagði, at þeir þyrði engra skamma at reka, þótt þeir væri barðir eða eltir, ok kvez þar vánda menn á mat ala, er þeir váru. Ásbjörn snara reið á fund Valdimars konungs ok sagði honum, at Sveinn konungr lá við* Kornung. Valdimarr konungr fór þá yfir Randaróssbrú ok vildi þá enn eigi berjaz, þvíat hann beið þá enn liðs þess, er honum var ván til sín. En er Sveinn konungr kom til Randaróss, þá hafði Valdimarr konungr látit skjóta af brúnni, ok mátti þá eigi yfir ána komaz, ok varð því ekki af orrostunni.

117.

Þetta et sama haust eptir Mikjálsmessu kom Valdimarr konungr liði sínu þar, sem heitir Graðarheiðr; þat er skamt suðr frá Vébjörgum. Vissi hann þá, at Sveins konungs var þangat ván með miklu herliði, ok brátt mundi fundr þeirra verða með einhverju móti; hafði þá hvárrtveggi frítt lið ok mikit. Valdimarr konungr tók þeim orrostustað, ok slungu þar landtjöldum sínum; eptir þat snæddu menn ok hvíldu sik, ok lagðiz Valdimarr konungr til svefns, ok er hann var sofnaðr, dreymði hann; hann þóttiz sjá enn helga Knút lávarð, föður sinn, ok mælti við hann: «Hér liggr þú, son minn!» sagði hann, «ok ert mjök óttafullr um skipti ykkur Sveins konungs, hvernveg fara munu; ver hraustr enn,» sagði hann, «þvíat þú hefir góð málaefni í ykkrum deilum; hygg at nú vandliga, hvat ek segi þér, son minn! þvíat þetta er ekki fals, er fyrir þik berr: þá er þú vaknar, muntu sjá, hvar hrafn einn flýgr, ok þat skaltu vandliga hugsa, hvar hann sez, þvíat þar skaltu skipa fylking þína, sem hrafninn nemr stað; ok mun guð þér sigr gefa.»

118.

Eptir þetta vaknar Valdimarr konungr ok stóð upp ok hugsaði draum sinn; hann sá, hvar hrafn einn flaug, svá sem honum hafði verit til vísat. Síðan skipaði Valdimarr konungr þar hermönnum sínum ok setti þar fylking sína ok bjóz til orrostu. Þá sá þeir ok, hvar fór lið Sveins konungs; hann hafði þá ok mikit lið ok sótti þangat á heiðina til þeirra, ok fylkði hann ok sínu liði. Rípa-Úlfr bar merki fyrir Sveini konungi; ok er þeir váru búnir til bardaga, þá œptu hvárirtveggju heróp; eptir þat gengu saman fylkingar, ok tókz þar bardagi, ok varð hörð orrosta ok löng; var þat lengi, at ósýnt var, hvárir sigr mundi fá. Valdimarr konungr var á hesti ok barðiz alldjarfliga; hann reið þar at með mikla sveit manna, er fyrir var merki Sveins konungs, ok varð þar allhörð orrosta, áðr Rípa-Úlfr fell ok merkit varð niðr höggvit. Eptir þat kom flótti í lið Sveins konungs, en fjölði fell þar á vígvellinum. Sveinn konungr reið undan ok skipti búningi við klerk einn ok fekk honum hestinn ok vápnin ok bað hann ríða undan, sem mest* mætti hann ok hestrinn gæti farit; en konungrinn dvalðiz eptir ok varð fanginn í runni einum. Pétr þenja kenndi hann ok mælti: «Hví fari þér nú svá lágt, herra?» Þá hljóp at Gvenmarr Ketilsson ok drap hann, ok fell þar Sveinn konungr svíðandi. Í þessi orrostu fell Yngvarr kveisa, er drepit hafði Plóg svarta. Eptir þat lét Valdimarr konungr taka Þétleif Eðlarsson ok brjóta í hjóli. Þat sagði Atli Sveinsson, at hann sæi meiðingar manns þess; hann var þá í Danmörk.

119.

Eptir orrostu þessa þá fekk Valdimarr konungr einvald yfir öllu Danaveldi; var þat þá gört með ráði allra landshöfðingja; hann var enn vinsælasti konungr; þá váru IX vetr liðnir frá andláti Eiríks konungs ens spaka, en einn vetr frá drápi Knúts konungs Magnússonar. Í þenna tíma andaðiz özurr biskup í Róiskeldu, en Absalón, bróðir Ásbjarnar snöru, var vígðr til biskups í stað hans, þvíat Absalón var enn bezti klerkr ok vitr maðr, ok varð hann síðan enn mesti höfðingi.

Valdimarr konungr sendi orð um alt land sitt enn næsta vetr eptir orrostu á Graðarheiði, at leiðangr skal úti vera at vári, ok hann ætlar at fara til Vinðlands at kristna landit, ef guð vill þess auðit láta verða. Til þessar ferðar réðuz með konunginum margir höfðingjar; þar var enn fyrsti maðr Áskell erkibiskup ok Absalón, biskup af Róiskeldu, er mestr hermaðr hefir fœddr verit einhverr í Danaveldi; þar var Kristófórús, son Valdimars konungs, Gvenmarr Ketilsson, Pétr þenja, Asbjörn snara, bróðir Absalóns biskups, ok Ingimarr. Þessi herr kom allr saman undir ey þeiri, er Mön heitir, suðr frá Sjólandi; þar fengu þeir andviðri mikit ok lágu því þar, til þess eigi var meirr eptir en VII nátta vist öllum herinum. Þá kallaði Valdimarr konungr saman ráðgjafa sína ok leitaði ráðs við þá, hvat upp skal taka. Absalón biskup svaraði rœðu hans: «Í gær var fœriveðr, ok svá enn fyrra dag var fullgott veðr at fara, ok láguð þér þá ok vilduð hvergi fara; en ef þér skuluð kyrrir vera, þá fœrt er, eðr fara þá at eins, er yðr þykkir blíðast, þá er yðr ekki hent í slíkum starfa at vera, ok er þá at snúa heim leiðangri þessum.» Konungr reiddiz við þetta frýjuorð ok sagði svá, at eigi skal hann aptr snúa, meðan hann fær vist til at fœða herinn. Um morgininn eptir sagði konungr, at í brott skyldi leggja. Reru þeir þá allmikinn storm, ok var konungr á skeið með Áskeli erkibiskupi, ok losnaði hon í sundr í storminum, en Valdimarr konungr fleygði sér á skip Ingimars ok með sverð og merki, ok þótti þat allvel farit; þar varð borgit mönnum, en fé týndiz; þeir fóru til Heðinseyjar. Þá gekk konungr á skip Absalóns biskups ok lagðiz niðr ok svaf; en Gvenmar Ketilsson sendi hann á njósn um kveldit til lands, ok fekk hann tekit njósnarmenn Vinða, fór síðan aptr ok mœtti konungi suðr frá Heðinsey þar á firðinum. Gvenmarr sagði konungi, at hann hafði nát njósnarmönnum Vinða. Síðan tóku þeir Kúrland, ok var þar móða ein; þeir skiptu liðinu til landgöngu; fór konungr upp öðrum megin árinnar, en Absalón biskup öðrum megin, ok vissu hvárigir til annarra; brendu þeir þá bygðir víða hvárumtveggja megin árinnar ok fóru svá til skipa sinna ok hlóðu LX skipa af fé, er þeir höfðu fengit at herfangi. Eptir þat fór Valdimarr konungr heim í ríki sitt ok sat heima þann vetr eptir.

En um várit sendi Ingi konungr af Nóregi Valdimar konungi dreka einn fríðan. Þat sumar fór Valdimarr konungr enn til Vinðlands, ok í þeirri ferð lesti hann drekann; en konungr fór upp at Guðakrsá ok átti þar orrostu við Vinðahöfðingja, þann er Mjúklátr hét. Friðleifr hét son hans; hann varð fanginn af Dönum í enum fyrra leiðangri, ok var hann nú með konungi ok var kristinn. Þeir börðuz við borg þá, er Urk heitir. Valdimarr konungr fekk þar sigr, en Mjúklátr flýði ok fell síðan. Danir tóku höfuð hans ok stegldu við tré eitt þar hjá borginni; fór Valdimarr konungr þá til skipa sinna. Þá spurði hann, hverr höfðingja hafði hraustleik* til at ríða í Brúnsvík ok bera erendi sitt til Heinreks hertoga, sonar Konráðs keisara; hann átti dóttur Heinreks Englakonungs, ok váru þeirra synir Ottó keisari ok Heinrekr valdsgreifi ok Vilhjálmr digri, en Geirþrúðr dóttir. Þeirrar ferðar váru menn ófúsir, þvíat þar varð* til at fara um Vinðland í hendr fjándmönnum sínum. Absalón biskup bauð konungi at fara þessa ferð; konungr játar því. Biskup fór við LX manna ok Friðleifr Mjúklátsson með honum til leiðsagnar. Þeir ríða nú þar hjá borginni, er höfuð Mjúkláts var á staurinum; þá feldi Friðleifr tár, er hann sá þat, ok sagði, at honum væri þess ván, at svá tœkiz, er hann vildi eigi sönnum guði þjóna. Þeir kómu þá til Heinreks hertoga, ok var þeim vel fagnat; dvölðuz þeir þar um stund ok luku erendum sínum; ok er þeir fóru í brott, bauð hertoginn þeim lið til fylgðar; biskup kvað eigi mundu þess þurfa. Riðu þeir af Brúnsvík snemma dags ok váru allir herklæddir; þeir riðu svá fram um völlu nökkura; þeir höfðu grun á, at liðsafnaðr mundi vera um byggðina. Þá mælti Friðleifr ok sagði, at þar hefði faðir hans verit drepinn, «ok ef þér verðið teknir, þá farið þér Danir slíka för, sem þér létuð hann fara, ok er þat nú hverjum manni bezt at selja sik sem dýrast.» Biskup þakkaði honum sín orð ok sagði slíkt mælt drengiliga. Þeir riðu um bygðina kveðandi um daginn ok létu eigi mjök finna á sér ótta; en sem landsmenn sá ferð þeirra, hugðu þeir, at hertogans menn væri, er svá riðu glaðliga. Kómu þeir biskup til skipa með heilu ok höldnu; sat Valdimarr konungr þá ok las psaltara ok varð feginn biskupi ok hans mönnum.

120.

Um morgininn sigldi konungr austr fyrir Vinðland til Svöldrar; þar lágu fyrir Vinðr með miklu liði; þeir flýðu þegar, er þeir sá segl Dana; konungr* lagðiz þá við Byr. Konungr sendi Kristófórum, son sinn, till at brenna heraðit á Vinðlandi, er Valung heitir, ok bað þá eigi fyrr upp ríða, enn allr herrinn kvæmi upp í landit. Þeir Kristófórús váru heldr fljótir í brennunni; ok er Vinðr sá brennuna, þeir er á skipunum váru ok áðr höfðu flýit, reru þeir sem skjótast til ok ætluðu at koma á óvart Dönum, ok í því sá þeir, hvar Valdimarr konungr fór með suman herinn; viku þeir þá enn undan sem skjótast, svá at Danir gátu eigi farit þá; lögðu Danir síðan til hafnar ok tjölduðu; ok er tjaldat var konungsskipit, kom þar Áskell* erkibiskup ok sagði svá: «Alltíðvirkir eru þér, Danir! er þér grafið* þá, fyrr en þeir eru dauðir.» Konungr spyrr, hví hann mælti svá. Erkibiskup svarar: «Þvíat ek sé, at vér liggjum hér lengi um eyjar ok útsker, áðr vér vinnim hér jafnmikinn sigr, sem vér létum í þessu bráðræði, ok fylgir sjaldan ráð rasi.» Síðan fóru þeir til skipa af áeggjan erkibiskups ok reru yfir móðu nökkura, er þar var, ok hleyptu þar upp á land hestum ok brendu þar alt fylki, þat er þar liggr fyrir ofan Strælu, ok lágu þar um nóttina; en um morgininn eptir fóru þeir á Falongi ok brendu heraðit ok ætluðu heim eptir þat. En á enni næstu nótt eptir kómu Réingar eptir þeim við Masnes; þeir byggja þat herað í Vinðlandi, er Ré heitir, þat er mikit herað ok ríki. Dómaburr hét höfðingi þeirra; hann talaði um sættir við Dani, en erkibiskup beiddi þá ganga til handa Valdimar konungi ok setja honum gísla. Þá réð Dómaburr erkibiskupi ráð ok sagði svá: «Þú ert ungr maðr ok veizt óglöggt, hvat verit hefir; kref os eigi gísla ok herja eigi land várt; far heldr heim ok halt jafnan frið við oss, þar til er yður lönd eru jafnvel bygð, sem nú eru vár lönd; yður lönd liggja mörg auð ok óbygð; hœfir yðr því betr at hafa frið en ófrið.» Þá svaraði erkibiskup: «Ek veit, at Valdimarr konungr vil gjarna hafa þitt ráð, ok þat er mér vel at skapi; far nú heim,» sagði erkibiskup, «ok seg svá Réingum, at vér beiðum þá eigi fyrri gisla, en þeir bjóða oss». Síðan fór Dómaburr heim, en Valdimarr konungr lagði her sínum til hafnar þeirrar á Ré, er Skaparödd heitir, ok gengu upp með öllu liðinu til þess staðar, er Arkún heitir; þann stað hafði unnit Eiríkr eymuni, sem fyrr er ritat í bókinni; þar kómu Réingar í móti Valdimar konungi með ógrynni hers ok heldu við hann orrostu; í þeiri orrustu fekk Valdimarr konungr sigr, en af Réingum fellu CCC þúsunda, en þeir flýðu, er eptir lifðu. Danir fóru þá til Heðinseyjar, ok er þeir váru þar, kómu Réingar til þeirra ok settu þeim IV gísla ok játuðu því öllu, er þeir beiddu. Eptir sigr þenna fór Valdimarr konungr heim í ríki sitt.

En enn næsta leiðangr, er Valdimarr konungr reri eptir þenna, þá helt hann til Strælu; þá reið Absalón biskup á land upp ok átti þing við bœndr; bauð biskup þeim at fara til Valagust með konungi ok veita honum lið, ok Réingar gerðu, sem hann bauð, ok fóru með konungi ok höfðu mikit lið ok lögðuz í Kuaviz. Þar kómu þeir af Valagust í móti þeim ok settu konungi gísla ok játuðu honum hlýðni, ok fór herrinn heim aptr síðan.

En ena næstu ferð, er Valdimarr konungr átti, fór hann til Grœnasunds, þvíat Réingar vildu þá rjúfa sætt, þá er fyrr var gör við Valdimar konung. En þat bar til þess, at þeir höfðu á þeirri stundu gengit undir (Heinrek) hertoga* af Brúnsvík ok sett honum gísla, þvíat Heinrekr kallaði sitt ríki alt um Valagust; hann hafði ok herjat á Réinga. En er Réingar spurðu, at Valdimarr konungr var kominn til Grœnasunds ok ætlaði at herja á þá, þá fóru þeir til konungs fundar ok gáfuz þá af nýju upp á hans vald; ok fór Valdimarr konungr við þat heim. En er þetta spurði Heinrekr hertogi, gaf hann konungi sakir á, er hann hafði tekit gísla af Valagust ok herjat á Réinga, þvíat hann kallaði þá sína menn. Sendi hann þá sína menn á fund Valdimars konungs ok bað hann bœta þat, er hann hafði herjat land hans, en at öðrum kosti léz hann mundu hefna ok fara með her til Danmerkr; en meðan sendimenn váru í ferðinni, þá höfðu Austr-Vinðr úti her óvígjan ok fóru á þat ríki, er hertoginn átti í Vinðlandi, ok brendu þat, en fólk alt var drepit. Heinrekr hertogi kenndi þessi ráð Absalón biskupi, en hann var þó þess óvaldr; en er hertoginn vissi þetta til sanns, þá sendi hann þegar menn í annat sinn norðr í Danmörk á fund Valdimars konungs ok bað hann þá sætta ok þat með, at hann skyldi herja með honum til Vinðlands. Valdimarr konungr játaði þessu, þvíat þeir af Valagust höfðu þá enn rofit sættina við hann.

Þetta vár eptir buðu þeir út leiðangri, Valdimarr konungr af Danmörk ok Heinrekr hertogi af Saxlandi, ok herjuðu í Vinðland, ok kom hertoginn með her sinn þar, sem heitir á Dimin, ok settiz þar um borg eina; en landsmenn söfnuðuz saman ok vildu verja land sitt ok riðu eina nótt á menn hertogans ok drápu þar um nóttina II greifa af hertoganum, hét annarr Aðalbrikt, en annarr Heinrekr, ok marga aðra göfga menn; þar fell hálft fimmta hundrað manna af liði hertogans, en mart varð sárt, en alt annat fólkit flýði, þat er því kom við. Vinðr ráku skamt flóttann ok lögðuz á valinn ok raufuðu ok flettu menn bæði vápnum ok klæðum. En er lýsa tók ok Suðrmenn sá, hvat Vinðr höfðuz at, þá riðu þeir aptr ok börðuz við þá ok kómu þeim á flótta. Eptir þat vann Heinrekr hertogi borgina ok drap þar ótalligt fólk af Vinðum. Valdimarr konungr fór í annan stað með her sinn til Valagust ok settiz þar um borgina, en Vinðr báðu þá konunginn sætta ok gáfuz á hans vald ok settu honum gísla, ok um nóttina eptir flýðu þeir af borginni, svá at konungr varð eigi varr við. En er Valdimarr konungr vissi þat, þá skipaði hann borgina sínum mönnum ok fór síðan út at á nökkurri ok til brúar þeirrar á ánni, er heitir Dunzarbrú. Um morgininn eptir kom Heinrekr hertogi frá Grozvin*, ok fór hann þegar á skip með Valdimar konungi, ok undraðiz hertoginn, hví þeir konungrinn máttu svá mikit sigla. Þá fór alt (með þeim) með blíðu, ok þá mælti Valdimarr konungr til mægðar við hertogann fyrir hönd sonar síns, ok því játti hertoginn; þá gáfu þeir saman börn sín, er þá lágu í vöggu; hét sveinninn Knútr, son Valdimars konungs, en mærin frú Geirþrúðr. Um morgininn eptir reri Valdimarr konungr til Stolps, en Heinrekr fór til Dimin ok braut niðr alla borgina ok brendi. Þá fór Valdimarr konungr aptr til brúarinnar; þar kom til hans Kassamarr, er þá var herra á Vinðlandi, ok setti honum gísla ok gerðiz hans maðr; en Valdimarr konungr fekk honum tvá hluti af Valagust at gæta, en þriðjung fekk hann Réingum; síðan fór konungr til Strælu ok átti þar tal við lið sitt; þá gaf hann Knúti, syni sínum, konungsnafn með ráði Absalóns biskups ok annarra höfðingja; hann var þá vetrgamall; hann fór þá heim til Danmerkr.

En enn næsta leiðangr, er Valdimarr konungr reri, þá fór hann fyrst til Réinga, ok þá var brent á Valung*; varð þá enn Absalón biskup skjótastr ok Eylendingar, svá at þeir biðu konungsins VII nætr við Heðinsey ok fóru þaðan heim.

121. Frá Valdimar konungi

En er vetrinn leið af, bauð Valdimarr enn út leiðangri ok fór til Réinga ok lögðu upp á Strælu við blótlund einn, er heitir Böku, ok brendu þar alt ok bældu, en tóku fólk ok fé ok fóru til skipa með. Ok þá lögðu þeir upp á annan veg á Valung ok brendu þar ok fóru þaðan til Víkr ok brendu landit alt til torgs þeirra. Þaðan reru þeir til Heðinseyjar ok lágu þar II nætr ok hvílduz. Þá bað konungr Absalón biskup fyrri fara, en konungr ok Jótar lögðuz þá upp við Strælu; en er røkkva tók, reri biskup upp með sínu liði fram um konunginn til Parez ok reið síðan upp til borgar þeirrar, er heitir Garðz, en þar kómu Vinðr í móti þeim ok réðu þegar til orrostu við biskup ok börðuz við vatn eitt; þar varð mikil orrosta ok mannfall mikit, ok hafði biskup sigr, en þar fell af Vinðum XI hundruð manna, en einn maðr af biskupi; en II menn fóruz á kafi af biskups mönnum, er reyndu sund með sér fyrir kapps sakir. Síðan reið biskup út til skipa sinna, en er þeir hleyptu hestunum út á skipin, þá kom Valdimarr konungr þar ok spurði, hvat þeir hefði sýslat, en biskup sagði honum. Konungr þakkaði fögrum orðum sigr þenna, ok fara síðan allir samt til Strælu. Eylendingar höfðu nú fengit hlutskipti mikit, en Jótar lögðu þar öfund á ok sögðu, at Eylendingar fengu alls, en Jótar misstu; en þeir þorðu þó eigi at mæla þetta, svá at konungr heyrði. Eptir þat fór konungr með herinn til Ásund ok herjaði þar; þar drápu þeir höfðingja þann, er Dalemarr hét, ok tóku þar fólk alt ok fé ok fóru síðan til Heðinseyjar. Þar kómu Réingar til móts við konung ok báðu sér miskunnar ok settu honum gísla ok gáfu honum skatta slíka, sem hann kvað á, ok játuðu konungi hlýðni. Fór konungr heim til Danmerkr eptir þetta.

122.

Valdimarr konungr gaf Kristófóró syni sínum ríki á Jótlandi; hafði hann hertogadóm í Heiðabœ ok þat ríki, sem þar fylgir; hann var ríkr maðr. Valdimarr konungr hafði jafnan starfsamt, meðan hann réð ríkinu; hann hafði VIII leiðangra til Réinga, áðr hann vann landit. Einn vetr um föstu fór Kristófórús hertogi ok Absalón biskup til Svöldrs ok brendu þar alt upp til Tribuzis, svá at þar lá autt marga vetr síðan; þá lágu þeir XX nætr veðrfastir í ánni Svöldr í óveðrani miklu ok fengu síðan byr ok fóru heim.

Eptir þetta stóð kyrrt III vetr, áðr* Réingar rufu enn þá sætt, sem fyrr var gör. Þá bauð Valdimarr konungr enn út leiðangri ok fór til Réinga ok kom þar at hvíta sunnudegi ok vann borgina Arkún, er fyrr var nefnd. Þá kom til Valdimars konungs Tétizláfr, er var konungr þeirra, ok Jarmarr, bróðir hans, ok allir enir beztu menn af Réingum ok gáfu þá landit ok sjálfa sik í vald Valdimars konungs ok báðu hann gera af slíkt, er hann vildi. Þá bauð konungr þeim at taka við kristni, þvíat þar var jafnan heiðit, síðan þeir köstuðu aptr kristni, þá er Eiríkr konungr eymuni lét skíra þá, þá er hann vann borgina Arkún, sem fyrr var sagt; þeir sögðuz nú gera vildu, sem konungr beiddi ok Absalón biskup. Þá kvaddi konungr til Sóna Ebbason ok menn með honum at ganga í borgina Arkún ok til hofs þess, er þar var, ok bað hann höggva niðr goðit, er Svanraviz* hét, ok draga þat út af borginni, en ræna hofit öllu, því er fémætt er; en þeir, er fyrir váru í borginni, þorðu eigi at draga hann út, ok hrædduz þeir mjök reiði hans. Þá gekk til Sveinn biskup ok Sóni Ebbason ok hjoggu niðr goðit; síðan lögðu þeir reip um háls honum ok neyddu Réinga sjálfa at draga hann út; en er hann kom út, undruðuz allir heiðingjar, er hann mátti þá ekki hjálpa sjálfum sér, ok trúðu minnr á hann en fyrr. Þá gengu menn til ok klufu hann í sundr ok brendu hann undir kötlum sínum. Sá þá Réingar, at þeir váru sviknir, ok trúðu ekki á hann síðan. En Absalón biskup ok allir lærðir menn kristnuðu fólkit ok skírðu XIII hundruð einn dag, ok fóru svá þaðan, at þeir játuðu konungi hlýðni ok svá biskupi. En um morgininn eptir fóru þeir konungr til þess staðar, er Karenz heitir, ok lét hann þar höggva niðr þrjú skurðgoð, er svá hétu: Rinvit, Turupið ok Puruvit; en skurðgoð þessi gerðu svá mikil undr, at þegar, ef nökkurr maðr átti samlag við konu innan borgar, þá loddu þau saman sem hundar, ok eigi losnuðu þau, fyrr en þau kómu út af borginni. En þann dag, er þessi skurðgoð váru brend, þá kristnuðu þeir IX hundruð ok vígðu XI kirkjugarða. Þar tóku þeir mikit fé af goðunum, bæði gull og silfr, silki og pell ok guðvef, hjálma ok sverð, brynjur ok allskonar vápn. Et fimmta goð hét Pizamarr; hann var á Ásund, svá heitir einn staðr; hann var ok brendr. Þá hét ok Tjarnaglófi, hann var sigrgoð þeirra, ok fór hann í herfarar með þeim; hann hafði kanpa af silfri; hann helz lengst við, en þó fengu þeir hann á þriðja vetri þar eptir; en þeir kristnuðu alls á landinu V þúsundir í þeirri ferð. Eptir þat fór Valdimarr konungr heim ok Absalón biskup ok allr herrinn.

123. Drepnir Kúrir

Meðan Valdimarr konungr lifði, þá váru reistar XI kirkjur á Réing, ok vígði Absalón biskup. Þar er nú biskupsstóll í þeim stað, er Usna heitir, ok eru nú í því biskupsríki XXX kirkna ok C; en síðan er Réing var kristnat, þá kom Valdimarr konungr ekki í leiðangr. En fyrir fé þat, er Valdimarr konungr tók af Réing, varð ósætt milli Danakonungs ok Heinreks hertoga, þvíat hann kallaði Réing sitt land vera ok hann kallaðiz féit eiga; bauð hann þá Austr-Vinðum at herja á Danmörk. En er Valdimarr konungr spurði þat, þá bauð hann Kristófóró, syni sínum, ok Absalóni biskupi, at þeir skyldi verja landit; en þeir vildu eigi á landinu við taka, ok buðu þeir út leiðangri, einu skipi ór hverju heraði í Danmörk. En er þeir váru úti á herskipunum, þá spurðu þeir, at Kúrir höfðu her úti ok herjuðu á Bleiking; þeir vissu þó eigi víst, hvárt þetta var með sannleik, ok þótti þeim hér þurfa ráð við at gera, ok gerðu þeir þat ráð, at Kristófórús ok Absalón biskup ok Ásbjörn fóru þangat ok sigldu til Eylands; þar tóku þeir fé mikit ok svá menn; en er þeir kómu til skipa sinna, þá spurðu þeir, at Kúrir váru við Mön. Þá létu þeir laust þat fólk, er þeir höfðu þar tekit, ok heldu þegar þangat, sem þeir váru, ok fundu þá við eina höfn, er heitir Járnloka. En er Kúrir vissu, at herr fór at þeim, drógu þeir upp skip sín ok bjogguz við vörn á landi ok ætluðu, at Svíar væri. Einn maðr af Kúrum gamall sagði, at þat váru Danir, «ok er ekki ráð at bíða,» sagði hann. Þá reri sá enn gamli maðr braut sínu skipi, en aðrir Kúrir lágu eptir á IX skipum. Þá kómu þeir Kristófórús með sínum her ok réðu þegar til bardaga við þá, ok fellu þar Kúrir allir, svá at ekki mannsbarn komz undan, en II menn fellu af Dönum. Síðan tóku Danir þar skip þeirra ok fé ok fóru heim með ok höfðu nú fengit mikinn sigr.

124. Tekinn ór jörðu enn helgi Knútr

Þetta sumar, at miðju sumri, var upp tekinn ór jörðu enn helgi Knútr lávarðr á Hringstöðum, faðir Valdimars konungs, ok urðu þá enn fagrar jartegnir at hans heilagleik. En Knútr konungr, son Valdimars konungs, var þá vígðr til konungs með ráði föður síns ok samþykki allrar álþýðu í Danmörku; þá var hann fárra vetra gamall. Þá var ok gör sætt milli Valdimars konungs ok Magnúss Erlingssonar, Nóregs konungs. Kom þá til Danmerkr Erlingr skakki, faðir Magnúss konungs, ok fann Valdimar konung í Randarósi, ok töluðu þeir mart um mál Nóregskonungs ok Danakonungs; þóttiz Valdimarr konungr eiga at telja til ríkis í Víkinni í Nóregi, þvíat þat höfðu verit einkamál þeirra Valdimars ok Erlings, þá er Valdimarr konungr veitti þeim feðgum styrk til Nóregs af sínu ríki, at hann skyldi eignaz Víkina austr; en frændsemi var mikil með þeim Magnúsi konungi ok Valdimar konungi. Móðir Valdimars konungs var Engilborg, dóttir Haralds konungs Valdimarssonar, sem fyrr var sagt, en systir hennar var Málmfríðr, en átti Sigurðr konungr Jórsalafari, ok var þeirra dóttir Kristín, móðir Magnúss konungs Erlingssonar, ok er sagt frá skiptum þeirra Valdimars konungs ok Nóregsmanna í sögum Nóregs konunga. En nú, er Erlingr kom til Danmerkr á fund Valdimars konungs, þá gaf Valdimarr konungr Erlingi jarldóm ok þat ríki með til forráða, er hann þóttiz eiga tiltölu í Nóregi; skilðu þeir þá með sætt ok vináttu ok heldu þat vel, meðan þeir lifðu.

Þetta haust bauð Valdimarr konungr út leiðangri ok fór til Jómsborgar ok til Steinborgar; þat er austarliga á Vinðlandi. Konungr fór í eitt sund lítit ok ætlaði þar út at komaz; þá sögðu Danir, at þeir þóttuz komnir í einn sekk, ok sögðu, at þetta var enn forsjá Absalóns biskups ok ráðagerð, ok kölluðu hann hafa komit sér í einn sekk ok í þann stað, er engi þeirra mundi braut komaz, «þvíat nú er herr á landi hjá oss, en skipaherr fyrir útan; hefir þetta þó eigi fyrri fram komit, en líkendi væri á, er þú hyggr at engu öðru en ákafa einum ok ágæti, ok þykki þér æ, sem alla vega muni hlýða; en þó at þú sér bardagamaðr mikill ok kempa, þá er þó eigi víst, hvárt þú mátt sjálfum þér alt ætla, en ekki öðrum, þótt þér hafi svá gengit um hríð«. Þá svaraði Absalón allhœgliga: «Með því at ek hefi komit yðr í vandan stað, þá skal ek ok frelsa yðr frá vandanum; en slík ummæli vil ek eigi optar heyra; þvíat vér skyldim hafa karlmanns hjarta, en eigi konu, ok eigum vér fyrir því at vera ókvíðnir ok mælaz eigi ílla um, þótt eigi þykki jafnan blítt eitt fyrir liggja. Nú mun ek fyrst fara ok mitt lið, ok mínu ráði skulu þér enn fylgja; en ef þér séð, at vér komumz út um sundit, þá skulu þér bregða við skjótt ok hleypa upp hestum á landit ok ríða með fylktu liði at landherinum, ok sjám, hvat at hafi;» ok svá var gört, sem biskup gaf ráð til. Vinðr höfðu mikinn her manns fyrir bæði á landi ok á skipum; en fyrr en skipaherr Vinða varð við búinn, þá reri biskup út at þeim ok œpti þegar heróp, en allr skipaherrinn flýði, sá er fyrir lá, ok þorðu eigi at berjaz við hann; en þeir, er á hestunum váru, riðu til borgarinnar ok fundu Vinðr þar fyrir ok réðu til bardaga við þá; kom þá ok til fulltings við þá Absalón biskup, er hann fekk enga viðtöku af skipaherinum; sneri þá skjótt mannfalli upp á Vinðr, svá at á lítilli stundu drápu þeir LX hundraða manna, en annat flýði; þeir tóku þar mart fólk ok fluttu til skipa sinna. En um morgininn eptir kom einn maðr ríðandi til þeirra af landi ofan ok léz vildu leita um sættir fyrir hönd landsmanna, en hann fór raunar með falsi ok svikræðum, ok lét Absalón biskup taka hann ok hafði af honum sannar sögur. Síðan var hann í varðhaldi biskups IIII nætr, en þá leysti son hans hann út C mörkum silfrs. Eptir þat fóru Danir heim, ok er Absalón biskup sigldi norðr til Eyrarsunds, lá hann í Hyljuminni með VI skipum; þat var VII nóttum fyrir allra heilagra messu. (Þeir biskup) lágu III skipum við minnit, en önnur þrjú váru uppi fjöruð. En í óttu, meðan biskup las óttusöng, þá kómu þar at þeim IX Vinðaskip ok öll œrit stór ok réðu þegar til bardaga við þá; ok er þeir höfðu litla hríð bariz, lögðuz Vinðr á flótta; tóku Danir af þeim eitt skip, en VIII kómuz undan. Síðan fór biskup heim ok kom heim VII nóttum síðar.

En at sumri eptir var enn leiðangri út boðit, ok skyldi liðit hittaz at Grœnasundi; þar kom Áskell erkibiskup með Skánungum, ok þar kom Absalón biskup með Sjólendingum ok Kristófórús með sitt lið; þeir fóru síðan til Bramness ok brendu þar alt. Þar kom í móti þeim greifi einn, er Hyrmingr hét, til bardaga við þá ok hafði lið mikit ok var mikill bardagamaðr; en þó kom hann brátt á flótta ok var mart drepit af honum, en sumt handtekit. Síðan fóru Danir til skipa ok fundu Valdimar konung við Geitisey ok sögðu honum frá ferðum sínum; þá öfunduðu Jótar þetta ok sögðu, at Sjólendingar fengu fé alt, en þeir þóttuz missa. Þá fór konungr til Strælu með lið sitt ok reið þar upp til Tribuzis ok á Tripiðen*, ok brendu víða landit ok unnu borgina, en drápu fólkit, tóku þar fé ok fóru heim síðan.

125. Frá Valdimar konungi

Í þenna tíma bjó Heinrekr hertogi af Brúnsvík ferð sína af landi út til Jórsala; en áðr hann fœri, þá sendi hann orð Absalóni biskupi, at hann skyldi fara í móti frú Geirþrúði, dóttur hans, er Knútr, son Valdimars konungs, skyldi fá; en Absalón biskup var þá sjúkr ok mátti eigi fara, ok þótti hertoga þat ílla. En um vetrinn móti jólum sendi Heinrekr hertogi hana til Heiðabœjar ok sendi bréf Absalóni biskupi ok sagði svá, at engum manni í Danmörk treystiz hann betr enn honum. Síðan sendi Valdimarr konungr menn í móti henni ok tók við henni sœmiliga; en Heinrekr hertogi fór út til Jórsala ok heim ór þeiri ferð.

En er sá vetr leið af, bauð Valdimarr konungr enn liði út ok fór til Vinðlands ok inn á Plazminni at ‘Gorgasiam’ ok brendi þar allt. Eptir þat fór Valdimarr konungr til Burstaborgar ok sat þar um lengi; en þar lauk svá, at borgarmenn gáfuz í konungs vald ok gáfu honum fé til sátta ok settu honum gisla; fór konungr heim eptir þetta í ríki sitt; stóð þá kyrt nökkura hrið.

Þenna vetr eptir fekk Knútr konungr frú Geirþrúðar, dóttur Heinreks hertoga; ok í þenna tíma andaðiz Kristófórús, son Valdimars konungs; ok í þann tíma gaf Áskell erkibiskup upp sitt ríki ok bað Absalón biskup taka við erkibiskupsdœminu, en hann vildi fyrir engan mun við taka; en síðan tóku þeir Valdimarr konungr ok Áskell* erkibiskup hann með valdi ok settu hann nær hálfnauðgan í sæti erkibiskups ok gáfu honum erkibiskups nafn. En um várit eptir í föstu þá fór Áskell erkibiskup í þann stað, er Klérivás heitir, þat er eitt ríkt munkaklaustr; hann andaðiz munkr; hann sat nökkura vetr at stóli í Lundi.

Valdimarr konungr spurði þat, at Vinðr gerðu borgir II í Plazminni*, meðan þeir váru sáttir ok friðr stóð með þeim; þetta angraði mjök konunginn ok alla Dani, þvíat þeir þóttuz þá skilja, at Vinðr vildu þá enn rjúfa sættina. Fóru þá sendimenn millum þeirra Valdimars konungs ok (Heinreks)*, hertoga* af Brúnsvík, at þeir skyldi báðir hafa her úti ok fara til Vinðlands ok finnaz þar; fór hertogi með sinn her til Dimin. Valdimarr konungr bauð enn liði út af Danmörk ok fór um Valagust til Fuznon ok herjaði, en fólkit flýði alt undan, en hann brendi III borgir: Fuznon ok Vinborg ok Fuir. Þá fóru enn sendimenn millum Valdimars konungs ok Heinreks hertoga, at þeir skyldi finnaz á Grozvin; þar kom Valdimarr konungr ok helt stefnustað þann, er þeir höfðu mælt með sér, en hertogi kom eigi. Síðan lagðiz Valdimarr konungr um borgina, er heitir Kotskógaborg; hann lá um borgina um nóttina, en brendi hana um nóttina eptir ok fór siðan til skipa sinna ok skilðiz þar við ófrið. Síðan fór Valdimarr konungr til Plazminnis* ok fór þar* út; en borgir þær tvær, er Vinðr höfðu gört, þá hafði flóð tekit þær um vetrinn ok brotit allar. Fór konungr heim eptir þetta.

126. Orðsending páfa

Þenna vetr eptir sendir Alexandr páfi Absalóni erkibiskupi palliíum ok legationem yfir Danmörk ok Svíþjóð ok yfir alt Gautland hvárttveggja; kom honum þat fyrir útan fé, en engum kom fyrr, ok var hann vígðr um föstu.

En er sá vetr var liðinn, þá bauð Valdimarr konungr leiðangri út af allri Danmörk, ok kom liðit saman í Grœnasundi. Þá vildi Valdimarr konungr eigi fara lengra sjálfr, en bauð liðinu, at menn skyldi vera hlýðnir Knúti konungi, syni hans, ok Absalóni erkibiskupi, ok setti þá höfðingja yfir herinn, en hann vildi eigi ór landi fara. Síðan fóru þeir til Valagust ok brendu þar alt upp. Þaðan fóru þeir til Usnu ok brendu þar alt upp ok svá borgina sjálfa ok alt þat, er bygt var. Þá kómu þeir Búrizleifr ok Kassamarr, er hertogi var austr á Vinðlandi, á fund þeirra Knúts konungs ok Absalóns erkibiskups ok báðu þá miskunnar ok settu þeim gísla af öllum sínum löndum ok gáfu konungi XV hundruð marka, en biskupi V hundruð marka til þess, at sú sætt skyldi standa, er fyrr var gör við Vinðr af hendi Valdimars konungs ok Vinðr höfðu síðan sjálfir rofit. Játuðu þeir þá friði öllum löndum þeim, er konungr vildi eigi, at þeir herjaði, ok kómu aptr á níunda degi frá því, er þeir höfðu á brott farit, ok fundu konung á Mön; hann undraði, hví þeir hefði svá skjótt farit, en þeir sögðu honum þau tíðendi, er görz höfðu í þeirra ferð, ok fœrðu honum fé heim ok gísla; en konungr þakkaði þeim sína ferð.

127. Andlát Valdimars

Eptir þetta liðu V vetr, svá at leiðangri var eigi út boðit; en í þeim friði, er þá var, gerðu Vinðr borgir ok kastala ok gerðu mörg virki í landi sínu, þau er til landvarnar þyrfti; en er Valdimarr spurði þetta, þá vissi hann, at Vinðr vildu eigi betr halda þessa sætt en enar fyrri; bauð hann þá út leiðangri snemma um várit, en er liðit kom saman í Grœnasundi, þá tók Valdimarr konungr sótt; hann átti þá tal við lið sitt ok bauð þeim at halda fram ferðinni sem áðr ok setti enn Knút konung, son sinn, höfðingja yfir herinn ok Absalón erkibiskup, en þeir vildu eigi við hann skiljaz, fyrr en þeir vissi, hversu sótt hans skipaðiz. Gaf Knútr konungr þá heimleyfi öllu liðinu með ráði Absalóns erkibiskups. Valdimarr konungr andaðiz af sótt þessi II. nónas Maii; hann var fœrðr til Hringstaða ok þar jarðaðr ok var mjök harmdauði alþýðu um alla Danmörk. Þá hafði hann verit einvaldskonungr at allri Danmörk VI vetr ok XX, en hann hafði átt VIII ok XX orrostur á heiðnum löndum ok brauz æ við heiðinn lýð, meðan hann lifði, ok vildi efla guðs kristni.

Börn Valdimars konungs ok Suffíu dróttningar váru þau Knútr konungr ok Valdimarr gamli, er síðan var konungr í Danmörk, er einhverr hefir verit ágætastr konungr hingat á Norðrlönd; með honum var Óláfr Þórðarson ok nam at honum marga frœði, ok hafði hann margar ágætligar frásagnir frá honum. Engilborg var ok dóttir Valdimars konungs Knútssonar, er átti Philippús Frakkakonungr, faðir Hlöðves Frakkakonungs, er vann Damiað. önnur dóttir Valdimars konungs var Ríkiz, er átti Eiríkr Svíakonungr Knútsson; þeirra börn váru Eiríkr Sviakonungr ok Engilborg, er átti Birgir jarl í Svíþjóðu; þeirra börn váru Valdimarr Svíakonungr ok Eiríkr ok Ríkiz, er átti Hákon ungi Nóregskonungr. Þriðju dóttur Valdimars konungs átti Vilhjálmr digri, son Heinreks hertoga af Brúnsvík, bróðir Ottó keisara. Kristófórús hertogi var ok son Valdimars konungs ok Tófu, sem fyrr var sagt; hann var laungetinn; hann andaðiz X vetrum fyrr en Valdimarr konungr, faðir hans.

128. Knútr tók (konungdom)

Eptir andlát Valdimars konungs Knútssonar tók Knútr, son hans, ríki yfir öllu Danaveldi, ok þjónuðu honum allir Danir. En er Friðrekr keisari spurði andlát Valdimars konungs, þá sendi hann þegar menn til Knúts konungs, bað hann vera sinn mann ok halda af honum Danaríki. Þá rœddi Knútr konungr þetta við Absalón erkibiskup, hverju hann skyldi um svara, ok við aðra ráðgjafa sína; en þeir réðu honum, at hann skyldi svara vægiliga ok segja svá, at keisari mætti vel gefa honum svá mikit vald, at hann yrði hans maðr, en fyrir Danmörk þyrfti hann ekki hans maðr at verða; fóru þá sendimenn keisarans heim með þessum svörum Knúts konungs.

En meðan þessir menn váru í ferðinni, þá sendi Búrizláfr af Vinðlandi sinn mann, er Priða hét, til keisara ok sagði honum kveðju sína ok sagði, at hann mundi þat skjótt gera, at Knútr konungr af Danmörk yrði maðr keisara eigi síðar en fyrir jafnlengð. Keisari þakkaði honum orð sín ok kyssti sendimann ok gaf honum hest góðan ok brynju, skjöld og hjálm ok öll vönduð hervápn; hann gaf honum skinn góð ok klæddi hann vel; lét hann síðan heim fara ok bað hann segja hertoga Búrizláf, sínum enum kærasta manni, at hann heldi þat vel, sem hann hafði keisara heitit. Eptir þetta bauð Búrizláfr út her miklum ok vildi fara til Réinga ok vinna þat ríki undir sik. En er Réingar spyrja þetta, þá sendi Jarizmarr menn til Absalóns erkibiskups at segja honum, at Austr-Vinðr váru úti með her miklum ok biðu Vestr-Vinða ok ætluðu at herja á þá; bað hann erkibiskup hjálpa þeim, ef hann vildi halda landinu. Erkibiskup bað þá verða við hraustliga ok sagðiz koma mundu at veita þeim.

Eptir þetta bauð erkibiskup út leiðangri ok sigldi til Vinðlands í móti Búrizláfi. Búrizleifr hafði V hundruð skipa ok beið þá enn Vestr-Vinðr. En er erkibiskup kom til móts við Búrizláf, tókz þar harðr bardagi, ok lauk svá, at Búrizláfr flýði með fimtigi skipa; en þeir erkibiskup tóku öll önnur, en sumt liðit komz á land, en sumt druknaði, en mestr hluti var drepinn. Þessi bardagi var um várit um pikkisdaga. Síðan skiptu Danir fé því öllu, er þeir höfðu fengit, ok fóru heim.

129. Frá leiðngri Knúts

Þetta et sama sumar bauð Knútr konungr út leiðangri af Danmörk ok fór fyrst til Réinga ok bauð þeim at fara með þeim til Valagust. Þaðan hafði Knútr konungr lið mikit ok fór síðan til Valagust ok herjaði þar ok lét þar brenna alt; þeir lágu lengi um borgina. Absalón erkibiskup fór á land upp með sitt lið; hann brendi II borgir, þær er settar váru við veginn þeirra í Plazminni*; en er þær váru brendar, þá fór hann aptr til konungs. Þá kom Búrizleifr á landit; hann sendi menn til erkibiskups ok lagði við hann stefnu; þá var erkibiskup á skipum, en Búrizláfr ætlaði at svíkja erkibiskup á þessi stefnu, ok þótti þá unnit alt, ef hann yrði af ráðinn; hann bað erkibiskup fara á land upp ok talaz þar við ok kallaðiz mjök mundu hans forsjá hlíta um sætt þeirra Knúts konungs. En erkibiskup vildi eigi á land ganga, því at hann grunaði þat, sem var, at Búrizleifr mundi um svik búa, ok varð ekki tal þeirra. En Búrizleifr hafði svá holpit borg sinni, at hann lét flytja til vist, meðan stefna stóð við Dani. Pétrsmessudag sótti Knútr konungr at borginni ok barðiz ok fekk eigi þar unnit hana ok lá þar síðan VI daga kyrr, en fór síðan í braut, þvíat þá var mjök lokit vistum; en Vinðr lögðu eptir ok drápu LX manna af Dönum. Síðan fór Knútr konungr heim með alt lið sitt.

Þetta haust bauð Knútr konungr út leiðangri VII nóttum fyrir Mikjálsmessu ok fór til Réinga ok hafði þaðan lið mikit ok fór þaðan til Tribuzis* ok svá upp á Tripipen ok herjaði þar ok brendi landit allt; hann reið til kaupstaðar þeirra ok brendi hann. Þá mœttiz þar alt lið Knúts konungs, ok lágu þar III nætr, en skip þeirra lágu við Strælu; en um morgin eptir fóru þeir til Tíkareyjar ok vildu brenna upp á Voztrosu, en veðr var í móti, ok máttu þeir því eigi brenna. Búrizláfr spurði þetta ok fór til með tveim skipum ok vildi gera sætt við Knút konung, en þar bjoggu raunar svik undir. Þá hafði Knútr konungr eigi vist til at fœða lið sitt ok fór síðan heim til Danmerkr.

En at vári bauð Knútr konungr út leiðangri af Danmörku; þar var þá enn í liði Absalón erkibiskup ok Ásbjörn biskup ok margir aðrir ríkir menn; þeir höfðu mikinn her ok fóru til Valagust ok brendu tveim megin árinnar ok fóru svá fram til Steinborgar ok brendu landit alt; en Búrizláfr* komz nauðuliga undan, hann kastaði sér af hests baki yfir einn garð ok komz svá í borgina. Þá kom at riðandi Knútr konungr ok Absalón erkibiskup, en Búrizláfr báknaði þá til þeirra ok bað sér friðar ok beiddiz at tala við þá, en þeir báðu hann senda menn til þeirra með erendum sínum slíkum, sem hann vildi flytja láta. Ok er sendimenn hans kómu til Asbjarnar biskups, báðu þeir hann flytja mál Búrizláfs við konung ok erkibiskup, at þeir gæfi honum leyfi til at ganga út af* borginni at tala við þá; þeir sögðuz vildu tala við hann með trú ok sögðuz eigi vera svá ótrúir sem hann. Búrizláfr segir, at hann vill gjarna halda trú við þá ok bað taka stefnu meðal konungs ok hans ok kvez mundu koma á þriggja nátta fresti á fund Knúts konungs. Knútr konungr sagði, at hann vill þá stefnu setja honum, en þó vill hann brenna landit á meðan, eptir því sem hann hefir áðr ætlat, ok bœ þann, er stóð fyrir borginni. Búrizláfr bað konung brenna þat, er hann vildi, en hann sagðiz þó vilja koma á konungs fund, en bað konung gefa frið bœjum þeirra ok musterum þeim, er þar váru. Þá kómu konur af bœjum ok fellu til fóta konunginum ok báðu, at hann léti eigi brenna bœina, ok þat veitti konungr þeim. Eptir þetta fór konungr á land upp at brenna ok var á landi uppi um nóttina ok brendi þar víða; en um morgininn eptir fór konungr til skipa; þá kom Búrizláfr á fund Knúts konungs ok erkibiskups ok bað þá miskunnar ok setti þá konungi gísla enna beztu manna sonu, er á váru landinu, ok gaf konungi CCC marka, en (erki)biskupi DCCC marka; tók þá Knútr konungr vald ok gæzlu yfir öllu Vinðlandi ok fór síðan heim til Danmerkr.

130. Andlát Búrizláfs

En um várit fyrir páska þá kom Búrizláfr á fund Knúts konungs í Róiskeldu ok var með honum um páskana í allmiklum kærleikum ok bar sverð fyrir konunginum; en er Búrizláfr fór heim, gaf Knútr konungr honum góðar gjafir; skilðu þeir með vináttu.

En annat (vár) eptir um föstu tók Búrizláfr sótt; þá sendi hann orð ráðgjöfum sinum ok átti tal við þá ok sagði, ef hann risi upp ór þeirri sótt, at hann vildi finna Knút konung. En ef þess yrði eigi auðit, þá bað hann konunginn skipa landinu, eptir því sem hann vildi; hann bað ok konunginn fyrir guðs sakir veita börnum sínum vináttu ok skipta öllu þeirra í millum, eptir því sem hann vill; þvíat hann sá, at Jarizmarr, bróðir hans, hafði þess at notit, at hann var jafnan trúr Knúti konungi. Af þessi sömu sótt andaðiz Búrizláfr hertogi um föstu. Eptir þetta fóru menn Búrizláfs á fund Knúts konungs ok sögðu honum andlát Búrizláfs ok þær orðsendingar, er hann hafði sent til Knúts konungs, ok báðu konung hjálpa sonum hans ok skipta svá öllu þeirra í milli, sem hann vildi. Síðan tóku þeir stefnu í milli sín við Vorðungaborg*; kom þar þá Níkulás ok Heinrekr, synir Búrizláfs, ok skipti Knútr konungr þá landinu meðal þeirra ok setti til gæzlu menn með þeim.

Hafði nú Knútr konungr sett sína gæzlu ok forsjá yfir alt Vinðland með ráði Absalóns erkibiskups, ok er nú landit allt undir þeirra valdi. En í þeim bardögum öllum, er þeir áttu við Vinðr, síðan Valdimarr konungr Knútsson léz, þá var Absalón erkibiskup formaðr ok ráðgjafi Knúts konungs; ok eigi hefði þeir þvílíkan sigr unnit, ef eigi hefði hann við verit, þvíat hann hefir mestr hermaðr verit náliga ok bardagamaðr hingat á Norðrlönd.

Nú lýkr hér at segja frá Danakonungum.

Источник: Sögur Danakonunga, ed. Carl Petersen and Emil Olsen, København, 1919–1925, pp. 27–294.

Текст с сайта Heimskringla