VII.
Íslendinga saga
(A. D. 1196–1262)
by the historian
Sturla Þórðarson
(Also named Sturla Lögmaðr or Sturla Skáld),
born 1214, died 1284.

Ættar-tölur.

1. Sæmundr inn Fróði átti Guðrúnu, dóttur Kolbeins Flosasonar; þeirra börn vóru þau Eyjólfr prestr, ok Loptr prestr, ok Loðmundr, ok Þórey er átti Þorvarðr Óláfsson. Þeirra son var Óláfr prestr. Loptr Sæmundarson fór útan, ok fékk í Noregi Þóru; en þat reyndisk síðan at hón var dóttir Magnúss konungs berfættz. Jón var son þeirra, er mestr höfðingi ok vinsælastr hefir verit á Íslandi; hann átti Halldóru dóttur Skegg-Brandz. Þeirra börn vóru þau Sæmundr, ok Sólveig er átti Guðmundr gríss. Synir Ragneiðar ok Jóns vóru þeir Páll biskup ok Ormr Breiðbælingr; Ragneiðr var Þórhallz-dóttir systir Þorláks biskups ins Helga. Son Jóns Loptz sonar ok Æsu Þorgeirs dóttur var Þorsteinn; hans synir vóru þeir: Andreas ok Ámundi, Þorgeirr ok Gunnarr. Enn vóru synir Jóns Loptz sonar ok Helgu Þóris dóttur: Einarr; hann átti mörg börn: Svart, Hrafn, Christröð. Enn vóru synir Jóns Loptz sonar ok Valgerðar Loptz-dóttur: Hallbjörn prestr, ok Sigurðr er átti Salgerði Erlindz-dóttur. Loðmundr Sæmundarson átti Þórunni dóttur Þórarins Fornasonar: þeirra son Jón er átti Aldísi Halldórs dóttur; þeirra börn Valgerðr ok Eyjólfr. Son Eyjólfs ok Valgerðar Gamladóttur var Guðlaug[r]. Enn vóru börn Eyjólfs ok Hildar Skeggja dóttur, Skútu sonar: Jón, Loðmundr, Álfeiðr. Ragnhildr var dóttir Valgerðar ok Sæmundar Jónssonar, ok Solveig.

Þórðr, sonr Gils Snorra sonar, Jörundar sonar, var samtíða við Gizur biskup; móðir Gils var Ásný, dóttir Sturlu Þjóðreks sonar. Móðir Þórðar var Þórdís Guðlaugsdóttir. Móðir Þórdísar var Þórkatla, dóttir Halldórs Snorra sonar Goða. Þórðr Gilsson átti Vigdísi dóttur Svertings Grímssonar. Móðir Vigdísar var Þórdís, dóttir Guðmundar, Guðmundar sonar, Eyjólfs sonar ens halta. Sturla hét son þeirra Þórðar ok Vigdísar, en annarr Snorri; Þórdís dóttir ok Guðrún. Sturlu fylgði fyrst Álöf Viljálmsdóttir; þeirra börn: Sveinn ok Þóríðr, Helga, ok Valgerðr, Sigríðr. Síðan fékk hann Ingibjargar dóttur Þorgeirs Hallasonar; Steinunn hét dóttir þeirra, er átti Jón Brandzson. Þeirra synir: Bergþórr ok Ívarr, Brandr, Ingimundr. En Þórdísi dóttur þeirra Sturlu ok Ingibjargar, hana átti Bárðr, son Snorra Bárðar sonar ins svarta; Pétr hét son þeirra, Sturla ok Snorri. Björn hét son Sturlu ok Guðfinnu.—Sturla átti síðarr Guðnýju, dóttur Böðvars Þórðarsonar. Móðir Böðvars var Valgerðr, dóttir Markúss Lögsögu-mannz. Móðir Guðnýjar var Helga, dóttir Þórðar Magnússonar ór Reykjaholti. Börn þeirra Sturlu ok Guðnýjar vóru þau: Þórðr, ok Sighvatr, Snorri, ok Helga er átti Sölmundr Austmaðr, ok Vigdís er Gellir Þorsteinsson átti.—Þórðr Sturluson átti fyrst Helgu, dóttur Ara ins Sterka; ekki áttu þau barna. Síðan átti hann Guðrúnu dóttur Bjarna Bjarnasonar; Böðvarr var son þeirra, en Halla dóttir er átti Thomas prestr Þórarinsson. Þórðr átti frillu er Þóra hét; þeirra börn: Óláfr, Sturla, Guthormr, Þórðr, Valgerðr, ok Guðrún.—Sighvatr Sturluson átti Halldóru Tumadóttur; þeirra börn: Tumi ok Sturla, Kolbeinn, Þórðr kakali, Markús, Þórðr krókr, Tumi; Steinvör er átti Hálfdan Sæmundarson; Valgerðr hét dóttir Sighvatz, er átti Bárðr Hjörlefsson. Sigríðr hét enn dóttir Sighvatz ok Helgu Bjarnadóttur; hana átti Styrmir Þórisson.— Snorri Sturluson átti Herdísi Bersadóttur; þeirra börn: Jón murtr, ok Hallbera er Kolbeinn Arnórs son átti. Síðarr átti Snorri Hallveigu, dóttur Orms Jónssonar; ekki lifði barn þeirra. Snorri átti son er Órækja hét; Þóríð Hallzdóttir var hans móðir. Ingibjörg var dóttir Snorra ok Guðrúnar Hreinsdóttur. Ingibjörg var gipt Gizuri Þorvaldzsyni. Þórdís var dóttir Snorra, er Þorvaldr átti Vatzfirðingr; Oddný hét hennar móðir.

Ásbjörn Arnórsson átti Ingunni dóttur Þorsteins Snorra sonar Goða; börn þeirra vóru þau: Arnórr, Þorsteinn ok Böðvarr, Sigríð. Arnórr átti Guðrúnu, dóttur Daða Starkaðarsonar; þeirra son var Kolbeinn; hans son var Tumi, ok var hann eigi skilgetinn. Tumi átti fyrr Guðrúnu, dóttur Þóris Steinmóðssonar; Þóríðr hét dóttir þeirra, er átti Sigurðr Ormsson. Síðarr átti Tumi Þóríði Gitzurar-dóttur; þeirra börn vóru þau: Kolbeinn ok Arnórr, Halldóra er átti Sighvatr Sturluson, ok Álfeiðr er átti Ingimundr Grímsson. Þorsteinn hét son Tuma laungetinn; hann var faðir Ívars munks ok Tuma, ok Guðrúnar er fylgði Sveinbirni Hrafnssyni, ok Steinunnar er Kráki fylgði, ok Sigríðar. Arndís hét dóttir Tuma laungetin, er átti Steingrímr Þorvaldzson. Arnórr Tumason átti Aldísi Sigmundardóttur; þeirra börn: Kolbeinn ungi, ok Sigríðr er átti Böðvarr at Stað, ok Herdís er átti Böðvarr í Bæ, ok Arnbjörg er átti Orækja Snorrason. Dóttir Arnórs laungetin var Þjóðbjörg er Broddi átti Þorleifsson. Arnórr, Ásbjarnar son, Arnórs sonar, átti Herdísi dóttur Þorkels Steinólfssonar; þeirra son Arnórr, er átti Guðrúnu, dóttur Brandz biskups; þeirra son Kolbeinn kalda-ljós, ok Halldóra er átti Jón Sigmundarson; þeirra son Brandr biskup inn síðan. Kolbeinn kalda-ljós átti Margrétu, dóttur Sæmundar Jónssonar; þeirra börn: Brandr, Páil, Valgerðr.

Sigmundr Þorgilsson átti Halldóru dóttur Skeggja Bjarnarsonar; Jón var son þeirra; hann átti Þórnýju, dóttur Gils Einarssonar; þeirra son var Ormr, er átti Helgu, dóttur Árna Grímssonar; þeirra son var Sigmundr, er átti Arnbjörgu, dóttur Oddz Gizorarsonar; þeirra son Jón, er fyrr átti Þóru, dóttur Guðmundar gríss; þeirra börn: Ormr Svínfellingr, ok Steinunn, ok Solveig. Jón átti síðan Halldóru Arnórsdóttur; þeirra son var Brandr biskup. Sonr Jóns laungetinn var Þórarinn, er átti Helgu, dóttur Digr-Helga; þeirra synir vóru þeir Þorvarðr ok Oddr. Sigurðr munkr var enn sonr Orms, bróðir Sigmundar; hann átti Þóríði Gitzurardóttur síðarr, en fyrr Sigríði Tumadóttur. Ormr Svínfellingr átti Álfheiði Njálsdóttur; þeirra börn: Sæmundr, ok Guðmundr, Ormr, ok Þóra er Krákr átti Thomasson. Oddný var laungetin dóttir Orms, er Finnbjörn átti. Móðir Skarð-Snorra hét Guðrún; hennar móðir Halldóra, dóttir Jóns Sigmundar sonar, Þorgils sonar, Þorgeirs sonar, Þórðar sonar Freys-goða.

Bárðr inn svarti hét göfugr bóndi í Selárdal; hann var Atlason; Bárðr átti Birnu, dóttur Árons Snorrasonar; þeirra börn: Sveinbjörn, Atli, Áron, Snorri, Ingólfr, Styrbjörn, Gunnarr, Höskollr, Rögnvaldr, Markús, Hallbera, Oddgerðr, Salgerðr, Úlfrún. Sveinbjörn átti Steinunni, dóttur Þórðar Oddleifs sonar; Hrafn var son þeirra, er átti Hallkötlu Einars dóttur. Sveinbjörn, ok Krákr, Einarr ok Grímr, Steinunn ok Herdís, Þórey, Þóríðr, ok Hallgerðr vóru börn þeirra. Markús prestr inn sterki var [enn] sonr Sveinbjarnar. En dætr hans vóru þær: Herdís er Hallr Gizurarson átti, ok Helga er Brandr átti, ok Guðrún er Sámr Símonarson átti, ok Birna, ok Halla. Áron Bárðarson átti Sigríði Þorleiks dóttur, systur Þorleifs beiskalda ór Hitardal; þeirra börn vóru: Hafþórr, Yngvildr, ok Ragneiðr er Ámundi átti; þeirra börn: Þórðr, Tófa, Margrét, Hallbera, Birna. Ragneiði átti síðarr Þórarinn Þorkelsson; þeirra börn: Krákr, Halldórr, Eyvindr, Thomas er átti Höllu dóttur Þórðar Sturlusonar; þeirra börn: Krákr, Þórarinn, Auðunn, Snörtr, Guðrún, Ragneiðr, Guðfinna, Guðríðr, Hallbera. Guðfinna var dóttir Þórarins, er Skúli undir Hrauni átti. Snorri Bárðarson átti Ceceliu Ásgeirs dóttur; þeirra son var Bárðr er átti Þórdísi Sturlu dóttur. Snorri átti síðarr Ceceliu Hafþóris dótturs; þeirra dætr vóru þær: Þórlaug, [ok] Ursula er átti Sveinn Sturluson. Þessi vóru laungetin börn Snorra Bárðarsonar: Eilífr, ok Tófa; hón var móðir Sæunnar, er Skarð-Snorri átti.

Þórðr í Vatzfirði var son Þorvaldz Kjartans sonar ok Þórdísar Hámundar dóttur. Móðir Þorvallz var Guðrún, dóttir Halldórs Snorra sonar Goða. Þórðr átti Sigríði, dóttur Hafliða Mássonar; Páll var son þeirra, ok Snorri, Teitr, ok Ívarr. Páll átti Guðrúnu, dóttur Brandz biskups. Þessi vóru börn Páls ok Hallveigar Ásmundar dóttur: Vigfúss ok Oddný; hana átti Kálfr Snorrason; þeirra börn: Vigfúss, ok Snorri, Eyrný er fylgði Þórði Jörundarsyni á Hitarnesi. Þessi vóru börn Oddnýjar ok Þorbjarnar Bergssonar: Snorri, Teitr, Valgerðr, Margrét er Ásgrímr átti Bergþórsson. Snorri var faðir Hafliða, er týndisk með Ásmundi kaztand-raza. Snorri Þórðarson var faðir Þórðar, ok Þorvaldz, ok Bárðar. Móðir Þorvaldz var Jóreiðr Oddleifs dóttir, Þórðar sonar, Þorvaldz sonar, Þórðar sonar, Þorkels sonar ins auðga ór Alviðru. Þorvaldr átti Kolfinnu, dóttur Einars Þorgilssonar; þeirra börn: Einarr er druknaði á Breiðafirði, ok Jóreiðr er Halldórr Hafþórisson átti. Þórðr hét son Þorvaldz ok Helgu Orms dóttur. Snorri hét enn son Þorvaldz. Íllugi var son Þorvaldz ok Þórdísar Ásgeirs dóttur. Ketill var son Þorvaldz ok Lofneiðar. Páll var son Þorvaldz ok Halldóru dóttur Sveins Helgasonar. Þorvaldr átti síðarr Þórdísi, dóttur Snorra Sturlusonar; þeirra börn: Snorri, Einarr ok Kolfinna.

Þorsteinn, er kallaðr var Ranglátr, bjó á Grund í Eyjafirði; hann var Einars son, Ketils sonar. Þorvaldz sonar króks, Þóris sonar af Espihóli, Hámundar sonar Heljar-skinnz. Móðir Þorsteins var Steinunn, Bergs dóttir, Vigfúss sonar, Víga-Glúms sonar. Þessi eru börn Þorsteins, ok Steinunnar, dóttur Bjarnar, Karlsefnis-sonar: Ketill, hann átti Álfeiði dóttur Þorleifs beiskalda, Þorleiks sonar ins auðga ór Hitardal; þessi eru börn þeirra: Þorleikr, Árni, Herdís. Þessi laungetin: Jón, Herdís. Börn Þorleiks Ketilssonar, ok Guðlaugar, Eyjólfs dóttur, Guðmundar sonar gazi-mannz, Þorsteins sonar, Eyjólfs sonar ins Halta: Ketill prestr Lögsögu-maðr, Steinunn, Ingunn. Þessar dætr laungetnar: Þóra ok Þorbjörg. Björn var son Þorsteins Ranglátz, ok Óláfr, Einarr, Guðrún, ok Steinunn, Helga. Börn Óláfs Þorsteinssonar: Einarr, Guðrún. Börn Guðrúnar ok Eyjólfs Hallz sonar: Jón í Möðrufelli. Björn Þorsteinsson átti Ingibjörgu, dóttur Þorleifs beiskalda; þeirra son, Sæbjörn. Dætr Guðrúnar Þorsteinsdóttur, ok Jörundar Gunnarssonar: Halla, Kolfinna, Hallfríðr, Hallótta. Börn Höllu: Flosi, Einarr, Guðrún. Börn Kolfinnu: Jón, Kárr. Börn Jóns: Þorsteinn í Hvammi, Guðrún, Einarr. Börn Hallóttu: Styrmir, Steinunn, Þóríðr. Börn Steinunnar Þorsteinsdóttur: Vilmundr, Þorsteinn, Hafliði. Börn Helgu Þorsteinsdóttur, ok Ásgríms Þórðarsonar: Hafliði, Þóríðr, Halldóra. Móðir Ketils prestz Þorláks sonar var Guðlaug, Eyjólfs dóttir, Guðmundar sonar gazi-mannz, Þorsteins sonar, Eyjólfs sonar ins halta, Guðmundar sonar ins ríka, Eyjólfs sonar, Einars sonar, Auðunnar sonar. Móðir Einars Eyjólfs sonar var Valgerðr; hennar móðir Vilborg Ósvaldz dóttir; hennar móðir Úlfrún Játmundar dóttir Engla-konungs. Móðir Guðlaugar var Sigríðr Hallz dóttir, Hrafns sonar Lög[sögu]-mannz, Úlfhéðins sonar Lög[sögu]-mannz, Gunnars sonar Lög[sögu]-mannz. En móðir Sigríðar var Valgerðr, Þorsteins dóttir, Ásbjarnar sonar, Arnórs sonar, Arngeirs sonar, Spak-Böðvars sonar, Öndóttz sonar kráku.

2. Sturla son Þórðar Gilssonar bjó í Hvammi vel þrjá tigi vetra. Hann andaðisk þá er hann hafði átta vetr ins sjaunda tigar. Þá var lokit deilum þeirra Páls prestz í Reykjaholli. Hafði Jón Loptzson sætta þá, ok boðit til fóstrs Snorra Sturlusyni; var hann þá fimm vetra er Sturla andaðisk, Sighvatr þrettán vetra, en Þórðr átján vetra; vóru þeir heima báðir. Þá höfðu enn eigi lokizk mál þau er þeir Einarr Þorgilsson deilðu um fé Birnings Steinarssonar; var hann þá í Hvammi, en Guðbjörg ok Þorleikr son þeirra bjoggu at Heinabergi. Eptir andlát Sturlu vanði Ari inn sterki ferðir sínar í Hvamm, ok görðusk með þeim Guðnýju kærleikar miklir. Ari bjó at Stað á Snæfellznesi; hann átti Kolfinnu dóttur Gizurar Hallzsonar. Helga hét dóttir þeirra. Einum vetri eptir andlát Sturlu andaðisk Tumi Kolbeinsson í Skagafirði, mikill höfðingi; hann átti þá Þóríði Gizurar dóttur. Tveim vetrum eptir andlát Sturlu reið Einarr Þorgilsson út til Heinabergs með sjaunda mann, ok kallaði þar til fjár við Guðbjörgu; en hón synjaði þess þverlega. Eptir þat riðu þeir Einarr till fjárins, ok ætluðu at reka brott. Þá hljópu konur heiman ok sveinninn Þorleikr; hann var eigi allz tvítögr, ok lítill vexti; annarr hét Snorri, fóstri þeirra; var hann yngri. Hljópu konur til fjóssins, ok vilja elta ór höndum þeim; en Guðbjörg ok sveinarnir snúa at Einari. Tók Guðbjörg tveim höndum í kápuna, ok hélt hónum á baki; en sveinarnir hjoggu til hans báðir senn. Kom annat höggit á þunn-vanganr fyrir ofan eyra; en annat á kinnina, ok var þat meira ásýndum. Eptir þat hljópu menn til; en sveinarnir í brott. Þar var unnit á konu þeirri er Valgerðr hét, dóttur Brandz læknis. Þeir Einarr fóru heim, en láta eptir féit. Þetta var um haustið nær Matheus-messu. Einarr lá í sárum, ok var Helgi prestr Skeljungsson at græða hann. Gröru fyrst sárin. En fyrir Jóla-föstu sló verkjum í, ok rifnuðu aptr sárin. Hann andaðisk tveim nóttum eptir Magnús-messu. Þá var Ásbjörg Ketilsdóttir fyrir búi at Staðarhóli; ok var búit fengit í hendr Þorsteini Gyðusyni um vetrinn. Ok lögðusk þá Akreyjar í búit. Steinvör Ingjaldz dóttir var þar fyrr búi. Eptir áverkann við Einar fóru þeir Þorleikr ok Snorri út til Skarðz ok vóru þar um nóttina; var Þorleikr orðinn sárr nökkut. Um myrgininn eptir láta þeir bræðr, synir Snorra Húnboga-sonar Lögsögu-mannz, Narfi ok Þorgils, fylgja þeim suðr yfir fjall í Hvamm. Þá var Ari þar; ok tóku þau Guðný við þeim. Vóru þeir stundum í Hvammi, en hríðum at Stað.

3. Eptir Einar Þorgilsson áttu at taka arf systr hans. Þá hafði Þorvaldr Gizurarson fengit Jóru, dóttur Klængs biskups ok Yngvildar Þorgils dóttur; þeim var meinuð samvista af kennimönnum. Fór Þorvaldr útan nökkuru síðarr, ok leyfði erkibiskup at þau skyldi ásamt vera tíu vetr þaðan frá. En at liðnum tíu vetrum skyldi þau skilja, hvárt sem þeim væri þat þá blítt eðr strítt; en þau unnusk all-mikit. Ok þó játar hann þessu. Yngvildr var með Þorvaldi þá er Einarr var veginn; ok sótti hón hann at eptir-máli. Þorvaldr fór á fund Jóns Loptzsonar ok leitaði ráða ok liðveizlu undir hann. Jón svarar svá: «Þat eitt var vinfengi okkat Einars, at mér er fyrir þá sök engi vandi á þessu máli. En þó þykki mér í óvænt efni komit, ef þat skal eigi rétta, er skil-litlir menn drepa niðr höfðingja; ok vil ek því heita þér, at vera at veitandi um þetta mál þá er til þings kemr.» Um várit þá riðu þeir Þorvaldr ok Magnús bróðir hans vestr í sveitir. Ok er þeir kómu í Breiðafjörð, kom norðan ór Miðfirði Kálfr Snorrason til mótz við þá. Þeir fóru vestr í Saurbæ, ok bjoggu til vígs-málit. Þá færðu þeir Ásbjörgu nauðga brott af Staðarhóli. Þorgils Gunnsteinsson tók þá þar við staðnum ok ómögum. Þeir Þorvaldr fóru þá í Hvamm, ok stefndu þar nökkurum mönnum um bjargir. Þar var Böðvarr fyrir, ok bauð þeim til dagverðar; þvíat þá var íllt til matar í héraði. Þat var it «Ílla vár» kallat. Þorvaldr þakkaði hónum boðit; ok lézk vita bú-risnu hans; en kvazk þó eigi vilja þar mat hafa. Þeir Þorvaldr vóru átján saman, ok gengu allir suðr ok sunnan. Þessi mál fóru til þings, ok var Ari [inn sterki] fyrir svörum; en þeir veittu hónum, Þorleifr beiskaldi ok Böðvarr. Urðu þeir Þorleikr ok Snorri sekir; ok var gefit fé til farningar þeim. Þar var sætzk á öll mál þau er til vóru búin; ok gékk Þorleifr beiskaldi til handsala fyrir Ara, ok greiddi upp fé mikit. Þat sumar brá Ari til útan-ferðar, ok seldi staðinn í hendr Þórði Sturlusyni, ok gipti hónum Helgu dóttur sína. Tók Þórðr þá við búi ok manna-forráði. Guðný seldi bú í Hvammi til handa þeim manni er Odur dignari hét. En þau Ari bæði réðusk til skips vestr í Vaðil, ok fóru þar útan. Þar fóru þeir ok útan Þorleikr ok Snorri. Ari andaðisk í Noregi; gékk hann til með mönnum at bera langskips-rá. En með því, at þeir vissu, at hann var sterkari en aðrir menn, þá hljópu þeir undan ránni; en Ari lét eigi niðr falla [at heldr]. Eptir þat tók hann sótt þá er hann andaðisk af. Eptir þat fór Guðný til Íslandz, ok tók við búi sínu í Hvammi. Þórðr Sturluson tók arf eptir Ara, ok þau Helga dóttir hans. Þórðr bar eigi auðnu til, at fella svá mikla ást við Helgu sem vera átti; ok kom því svá, at skilnaðr þeirra var görr. En Þórðr tók þá til sín Hróðnýju Þórðar dóttur, er átti Bersi inn auðgi Vermundarson; ok hélzk þeirra vinátta lengi.

4. Þat var sex vetrum eptir andlát Einars Þorgilssonar, er Sighvatr Sturluson görði bú á Staðarhóli ok Oddr dignari með hónum. Sighvatr nam þar eigi ynði; fór hann út til Staðar, þvíat þá var svá ástúðlegt með þeim bræðrum, at nær þóttisk hvárrgi mega af öðrum sjá. Þann vetr vágu þeir Þorgrímr Ingimundarson ok Bassi Óspaksson, Jón Bjarnason inn óða á Staðarhóli eptir messu í stofu inni. Þeir vóru systra-synir, Jón inn óði ok Björn Sturluson, ok vinir góðir. Þá sótti Björn Þórð bróður sínn at eptir-máli um víg Jóns. Þeir fóru fjórir bræðr, synir Sturlu, ok nökkurir menn aðrir vestr til Saurbæjar. Þeir gistu í Hvammi at Guðnýjar, ok fóru þau öll samt til laugar í Sælingsdal. Þá bjó Hallr Arason á Höskullz-stöðum; hann var þar kominn ok synir hans. Þeir föru-nautar Þórðar höfðu þar tekit þjóf, ok ætluðu at festa upp; en Hallr ok synir hans skutu hónum í brott. Við þat varð Þórðr svá reiðr, at hann bað ganga at þeim. Guðný móðir hans hélt hónum ok fleiri konur. Þá eggjaði hann bræðr sína, Svein ok Sighvat. Þeir Hallr hlaupa á hey-des, ok vörðusk þaðan. Þar vá Ámundi Bergsson þann mann er Þórhallr hét. En er Þórðr vissi þat, þá bað hann þá Svein hætta atsókninni. Ok var svá gört. Fóru þeir þá vestr til Saurbæjar, ok sættusk á víg Jóns. Þórði bætti ok þat víg er Ámundi hafði vegit; ok settu því máli öllu. Þórðr Sturluson fékk Guðrúnar, dóttur Bjarna Biarnasonar, er átt hafði Þorvarðr inn auðgi; tók hann með henni fé mikit. Görðisk Þórðr þá höfðingi. Sighvatr bróðir hans var með hónum lengstum.

5. At Lundi í Reykjadal bjó þá sá maðr er Hámundr hét, Gilsson; hann átti Kolðernu Kleppsdóttur, systur Þorvaldz prestz. Þeir bjoggu báðir saman, ok var Hámundr þingmaðr Þórðar Sturlusonar. Þórðr rauðr hét maðr, hann bjó á Oddz-stöðum upp frá Lundi, gildr bóndi. Finnr hét son hans. Þeir vóru þingmenn Kolbeins Tumasonar, ok var Finnr löngum með hónum. Þorsteinn brá-steinn bjó at Reykjum í Reykjadal; hans synir vóru þeir Guðmundr ok Steinn. Þá Þórð rauð ok Hámund skilði á um viðar-rif á fjalli uppi, ok mart varð beim til óþyktar. Þorgils Skeggjason var frændi Hámundar; hann bjó í Tungu; Þórdís hét dóttir hans; hana leiddi Guðmunðr brá-steinn á götu frá tíðum. Þorgils hljóp eptir þeim. Ok er hann bar at, stakk Guðmundr öxi á bak sér, svá at hann leit eigi til; kom í auga Þorgilsi, ok varð hann einsýnn. Þetta mál hlut-deilði Hámundr; ok varð á sætz; en Guðmundr var í vingan við Þórð rauð; ok vóru þá dylgjur miklar millum þeirra allra. Öndverðan vetr átti Guðmundr för á Hvítár-völlu; hann bað Finn Þórðarson at fara með sér. Gunnarr Erlingsson fór inn þriði. Þeir gengu um garð at Lundi; þá kom inn sauða-muðr Hámundar, er Finnbogi hét; ok sagði, at þeir Guðmundr þrír gengu þar um garð. Þeir Hámundr hljópu eptir þeim, ok Hafgrímr Kolbeinsson, ok Þorgils. Þeir Guðmundr námu staðar er þeir sjá eptir-förina. Þeir mættusk fyrir útan garð; ok hlaupask þegar at. Hafgrímr hjó á öxl Finni mikit sár. Guðmundr lagði til Hafgríms í gegnum buklara-bólu ok höndina. Þá hljópu þeir Hámundr ok Þorgils báðir at Guðmundi. Hann lagði at móti í lær Hámundi, ok renndi í smá-þarmana; en hann hjó á hönd Guðmundi, ok í sundr tvá fingr við spjót-skapti[nu]. Grímr stóð hjá. Þá kom Þorvarðr ok heima-lið ok skilði þá. Þeir Grímr vóru fluttir til Skarðz; en Hámundr lá lengi í sárum. Hann sendi mann til Staðar, at leita ráða við Þórð. Snorri sendi Sighvat bróður sínn ok Halldór son Oddz Jóseps sonar suðr þangat; ok höfðu þeir um vetrinn mann-fleira en at vanða. Um várit var sætzk við Reykja-menn. En áverkar Finnz ok Hámundar vóru búnir til Alþingis. Högni prestr inn auðgi bjó í Bæ; hann var tengðar-maðr Lundar-Reykjar-manna ok vin Þórðar Sturlusonar. Högni bað Þórð til liðs við þá Hámund. Ok fyrir þá sök fjölmennti Þórðr til Alþingis. En á þingi var sveitar-dráttr mikill. Veitti Kolbeinn Tumason Þórði rauð; en Þorvaldr Gizorarson veitti Kolbeini, ok allir Haukdælir ok Svínfellingar, ok Guðmundr inn Dýri. En Oddaverjar veittu Sturlungum, ok Önundr Þorkelsson, ok mágar Þórðar, Einarr brúðr ok Flosi ok Ögmundr sneis, Þórðr Böðvarsson, ok margir aðrir. Jón Loptz son var at búð, en Sæmundr fór með flokkinum. At dómum varð þröng mikil. Þá slósk Þórðr rauðr á bak Þórði Sturlusyni, ok hjó meðal herða hónum með breið-öxi, sem hónum var hægst; ok beit ekki, ok hafði hann hvárki brynju né treyju. En er Sighvatr bróðir hans sá höggit, hljóp hann fram at Þorvaldi Gizurarsyni, ok hjó til hans; en Halldórr, fylgðar-maðr hans, hljóp fyrir hann, ok hjó Sighvatr undan hónum fótinn, ok var þat bana-sár. Eptir þat tókusk athlaupin. Þá særðu þeir Þórðr Sturluson ok Einarr brúðr Finn Þórðarson til ólífis. Fleiri menn urðu þar sárir, áðr meðal var gengit svá at þeir skilðusk. Mágar Þórðar [Sturlusonar] særðu Þórð rauð; en Eyjólfr Oddzson vann á Beini ór Næfrholti. Urða-Steinn vann á Jóni lág ór flokki Sæmundar. Varð þá griðum á komit; en öngar urðu sættir á því þingi. En Páll biskup átti þar mestan hlut at skirra vandræðum þeirra. Þessi misseri eptir vóru dylgjur miklar með mönnum ok ófriðr á landi. Um haustið var veginn Markús á Rauða-sandi; en um várit eptir var brenna Önundar í Langa-hlíð. En sætzk var á brennu-málit um sumarit á þingi; ok görði Jón Loptz son. Þá var ok sætzk á Rauðs-mál, ok hélt Þórðr bótum upp fyrir Sighvat bróður sínn. Vóru mælt gjöld á Þingvelli, at miðju sumri. Færði af hendi gjöldin Halldórr Oddzson, en við tók Leiðar-Ormr.

6. Þat vár it sama, er Önundar-brenna var, görði Sighvatr Sturluson bú í Hjarðarholti; fékk Magnús prestr Guðmundarson staðinn í hendr hónum. En hann hafði áðr handsalat Sturlu föður hans siaðinn eptir sínn dag. Sighvatr hafði til bús-efna fóður-arf sínn, fjóra tigi hundraða. Hann tók fyrst Galtardals-tungu ok seldi hana, ok keypti Staðarhól hálfan. Síðan seldi hann Staðarhól til lausa-fjár, ok hafði þat fé á vöxtum áðr hann görði búit. Þorleifr skeifa ok Þóríðr systir hans réðusk til hús með hónum með fé sítt, ok vóru fyrir búinu. En um sumarit á þingi, þá er sætzk var á Rauðs-mál, hóf Sighvatr bónorð sítt, ok bað Halldóru Tuma dóttur; var þar fyrir svörum Sigurðr Ormason ok Þóríðr Gizurar dóttir, móðir hennar. Halldóra var með þeim at Svínafelli. Kolbeinn Tumason, bróðir hennar, ok aðrir ágætir menn frændr hennar. Þorvaldr Gizurarson átti öngan hlut at, þvíat hann var eingi vin Sturlusona í þann tíma. Þóríðr Gizurar dóttir svarar svá, at hón unni Halldóru dóttur sínni því hæra en Álfeiði, at hón mundi hana þeim einum manni gefa, er þat þætti frændum jafnaðr; en Álfeiði lézk hón gefa mundu, ef eigi þætti ósæmilega fyrir henni sét. En öllum forsjá-mönnum Halldóru þótti þetta forlag sæmilegt; ok var Sighvati heitið konunni. Sturlu-sonum þótti torvelt at sækja brullaup til Svínafellz; ok var þá við leitað, at koma niðr annars-staðar. Magnús prestr Gizurarson bjó í Tungu upp frá Skálaholti; hann bauð Sigurði mági sínum at hafa inni brúðlaupit. Ok sóttu þangat hvárir-tveggju til; kom þar saman allgótt mann-val. Fór Halldóra til bús með Sighvati í Hjarðarholt; ok vóru þeirra samfarar góðar. Taka þau um várit við búi sínu, ok réðu ein fyrir; varð þeim gótt til fjár ok manna-orðz. Þorgils prestr, son Snorra lög[sögu]-mannz, fékk Þórði Sturlusyni Þórnesinga-goðorð hálft, en hálft hafði Ari átt. En Sighvatr tók þá erfða-goðorð þeirra er Sturla hafði átt. Sighvatr átti vináttu við Helgu Gyðu dóttur; hón bjó at Brjáns-læk. Helga hafði tekit arf eptir Þorstein Gyðuson; en Gellir, son Þorsteins, hafði Flatey af arfinum; ok bjó hann þar, ok átti Vigdísi Sturludóttur. Helga hafði búfé fátt, en lendur góðar. Sighvatr réð jafnan stór-fé til bús hennar; en tók slíkt í mót af löndum sem hann vildi; ok drósk með því móti stór-fé undir Sighvat.

7. Maðr hét Ketill Eyjólfsson, en Ljótr hét sonr hans. Þeir bjoggu á Eyri í Kjós; var Ketill bróðir Kols ins auðga á Möðruvöllum. Markús Skeggjason bjó þar hjá þeim; hann var frændi Þórðar Böðvarssonar, kominn af ætt Markúss Lögsögu-mannzs. Þá skilði á um búsifjar sínar; ok dreittu þeir feðgar Markús inni. Eptir þat fór hann á fund Þórðar Böðvarssonar frænda síns. Ok er hann kom aptr, vá hann Ketil en særði Ljót. Markús var þingmaðr Sæmundar Jónssonar ok vin. Sighvatr Sturluson fór um várit suðr í Kjós með sjau menn. Sóttu frændr Ketils hann at málum; ok bjó hann mál þessi til Alþingis. Var um mál þessi all-tíðrætt; þvíat mönnum þótti þat in mesta nýjung, ef nökkurir menn vildi deila þingdeildum við Oddaverja í þann tíma. Kolbeinn Tumason ok Sigurðr Ormsson veittu Sighvati at málum þessum; ok höfðu þeir fjölmenni mikit. Þórðr Sturluson var í vináttu við Sæmund, ok hlítti mjök hans fortölum um þessi mál. Þótti Sæmundi ok lítil slægja til Markúss; ok urðu þær sættir á þinginu, at Markúss skyldi fara útan ok koma aldri út. Fékk Sighvatr af þessum málum mikla sæmð; ok vóru Kjósverjar jafnan vinir hans síðan.

8. Maðr hét Þórðr, ok var Kolla son, Dala-maðr, er vá Þórð Þórhallz son ok Helgu Erlendz dóttur, bróður Brandz Þórhallzsonar frá Fellz-enda, er þeir fóru ór Snóksdal frá leik. Eptir þat hljóp Þórðr vestr í Fjörðu; ok tók við hónum Þorvaldr Vatzfirðingr; ok var hann með hónum at vígi Ljótz Sela-Eireks sonar. En um sumarit eptir reið Þorvaldr til þings, ok var í búð með Þorvaldi Gizurarsyni frænda sínum; ok var með hónum Þórðr Kollason; hann hafði gengit í búð Skarðverja, er Austmenn höfðu tjaldat. Hann sat á kistu. Þá kom í búðina Brandr Þórhallzson; ok hjó á háls Þórði, svá at nær tók af höfuðit; ok hefndi svá bróður síns. Eptir þat hljóp Brandr í búð Sighvatz Sturlusonar ok sagði hónum tíðendin. Sighvatr lét kalla á Pál þingmann sínn, bróður Þórðar; hann var aðili málsins; ok sætti Sighvatr þá Brand fyrr en Þorvaldr varð þess varr; ok þóttisk hann mjók óvirðr í þessi sætt. Ok var lengi fæð á með þeim Sighvati.

9. Þau Sighvatr ok Halldóra áttu son er Tumi hét. Hann var fæddr um sumarit, er þau höfðu vetr ásamt verit. En annan vetr eptr gékk Halldóra með barni; ok lauksk seint um hag hennar. Guðný Böðvarsdóttir bjó þá í Hvammi, ok leiddi mjök at fréttir um mátt Halldóru. Ok eina nótt dreymði hana, at maðr kæmi ór Hjarðarholti; ok þóttisk hón spyrja at mætti Halldóru. Hann kvað hana hafa barn fætt; ok kvað vera svein-barn. Guðný spurði hvat hét. «Hann heitir Vígsterkr,» segir hann. En um myrgininn eptir kom maðr ór Hjarðarholti; ok sagði at Halldóra var léttari orðin. Guðný spurði hvárt þat var sveinn eðr mær. Hann kvað vera svein, ok heita Sturlu.

10. Snorri Sturluson fæddisk upp í Odda með Jóni Loptz syni meðan hann lifði. Var Snorri þá nítján vetra er Jón andaðisk. Var hann þá með Sæmundi, fóstbróður sínum, þar til er þeir Þórðr Sturluson báðu til handa hónum Herdísar, dóttur Bersa ins auðga frá Borg á Mýrum. Hann átti átta hundruð hundraða. En Snorri var þá félauss; þvíat móðir hans hafði eytt fjórum tigum hundraða [þeim] er hann tók eptir föður sínn. Lagði Guðný þá Hvamms-land til kvánar-mundar Snorra. Ok var brullaup þeirra í Hvammi. Var mælt at Snorri skyldi eiga bú við móður sína. En þau Herdís fóru um haustið suðr í Odda, ok vóru þar um vetrinn.

11. Eptir andlát Jóns Loptz sonar tóku til deilur þeirra Sæmundar ok Sigurðar Ormssonar. Þeir deilðu um arf þess mannz ei Glæðir hét; hafði Jón Loptz son haft handsöl á fjám hans; en erfingjar vóru austr í sveit Sigurðar; ok tók hann féit undir sik, ok setti í þann mann er Kári hét. Vóru þar um deilur á þingi. Bauð Sæmundr á görð Þorvaldz Gizurarsonar, er þá átti Þóru, dóttur Guðmundar gríss, ok Solveigar dóttur Jóns Loptz sonar, systur Sæmundar, ok þar með Páls biskups. En Sigurðr vildi þat eigi; þvíat þeir Sighvatr Sturluson ok Kolbeinn Tumason löttu hann sætta, ok hétu hónum öllum sínum styrk. Ok urðu þessi mál eigi greidd á þingi. En um vetrinn, er á leið, þann er Snorri Sturluson hafði kvángask um sumarit áðr, fóru þeir Sæmundr með þrjá tigi manna austr á Síðu; ok lét Sæmundr drepa Kára, er hann sat í fjám þeim er Glæðir hafði átt. En um várit stefnir Snorri Sturluson Sigurði til vár-þings at Þingskálum. Sigurðr sendi snemma um várit Arnór Tumason, stjúpson sínn, á fund þeirra Sighvatz ok Kolbeins Tumasonar, ok bað þá koma til sín með allan afla þann er þeir fengi; þvíat hann þóttisk vita um mála-tilbúnaðinn. Sæmundr sendi Snorra Sturluson til Borgarfjarðar, at kveðja upp þingmenn sína, er Jón faðir hans hafði átt, bæði marga ok góða bændr. Fékk hann þar gótt mann-val. Þá er Snorri kom í Skálaholt með fóru-neyti sítt, var Arnórr Tumason þar fyrir kominn ór liðs-bón frá þeirra Sighvatz ok Kolbeins, ok þóttusk eigi fá dregit flokka um vár-dag svá mikit torleiði. Þá var Snorrí tvítögr, en Arnórr átján vetra. Sigurðr varð sekr á þinginu. Ok eptir þat samna hvárir-tveggju liði at nýju; varð Sæmundr miklu fjölmennari. Sigurðr fékk tvau hundruð manna; en Sæmundr hefir sjau hundruð manna. Ferr hann upp á eyna Há með sítt lið, ok býsk þar fyrir. En við þenna váða ferr ti1 Páll biskup ok Þorvaldr Gizurarson, ok leita um sættir. En við þenna afla-mun görðisk Sigurði sá einn kostr at láta síga til samþykkis við Sæmund. Eru þá grið sett; ok fundusk við Fors-á hjá Skógum. Ok varð þar sú sætt, at Páll biskup skyldi göra á þingi. Fara þeir nú til þings hvárir-tveggju; ok lýkr biskup görðum upp at ráðum inna beztu manna. Görir hann eignir allar til handa Sæmundi; en stillir svá görðum at hvárir-tveggju máttu vel við una, en Sæmundr hafði virðing af málum þessum. Kolbeini líkuðu ílla þessar mála-lykur, en Sighvati verr.

12. Ketilbjörn Ketilsson, maðr Norænn ok frægr, fór til Íslandz þá er landit var víða bygt með sjó. Móðir hans hét Æsa Grjótgarðz-dóttir, systir Hákonar Hlaða-jarls. Hann átti Helgu, dóttur Þórðar Skeggja, Hrapps sonar. Ok var með hónum inn fyrsta vetr á Íslandi fyrir neðan Bláskóga-heiði; ok fór upp í landa- leitan um várit eptir. Svá segir Teitr. En þeir görðu sér skála þar er þeir höfðu nátt-ból, ok kölluðu þat af því Skála-brekku. En er þeir vóru þaðan skamt farnir, þá kómu þeir á ár-ís, ok hjoggu þar á vök, ok felldu í öxi sína. Ok kölluðu hana af því Öxar-á. Sú á var síðan veitt í Almanna-gjá, [ok] fellr nú eptir Þingvelli. Þá fóru þeir þar til er nú er kallaðr Reyðar-múli. Þar urðu þeim eptir reyðar þær er þeir fóra með. Ok kölluðu þar af því Reyðar-múla. Ketilbjörn görði bú undir Mosfelli; ok nam þar land um-hverfis svá vítt sem hann vildi átt hafa. Frá þeim Ketilberni ok Helgu eru Mosfellingar komnir.

Son þeirra Ketilbjarnar ok Helgu var Teitr, faðir Gizorar hvíta; ok faðir Jórunnar, móður Ásgríms Elliða-Grímssonar, ok Sigfúss, föður Þorgerðar í Odda, móður þeirra Gríms ok Sigfúss, föður Sæmundar prestz ins Fróða. Fleiri vóru börn Teitz en hér eru nefnd. Gizurr inn hvíti var faðir Ísleifs biskups. Ok er frá hónum mikil saga. Sem getr í sögu Óláfs Tryggva sonar; ok svá frá því er hann fór út hingat með Kristni-boð til Íslandz, ok þeir Hjalti Skeggja son ór Þjórsárdali.

13. Isleifr biskup var vígðr til biskups á dögum Haraldz Sigurðar sonar. En er þat sá höfðingjar, at Ísleifr biskup var miklu meiri nytja-maðr, en aðrir kennimenn hér á landi, þá seldu margir hónum sonu sína til læringar, ok létu vígja til presta. Þeir vóru síðan vígðir til biskupa: Kolr er var í Vík austr, ok Jóan inn helgi er síðan var at Hólum. Ísleifr var vígðr til biskups þá er hann var fimtögr. Þá var Leo pávi, sá er inn níundi hefir verit með því nafni. En hann var inn næsta vetr í Noregi, ok fór síðan til Íslandz. En hann andaðisk í Skálaholti þá er hann hafði verit allz biskup fjóra vetr ok tuttugu. Ok þat var á Dróttins dag, sjau nóttum eptir Pétrs messu ok Páls, átta tigu[m] vetra eptir fall Óláfs Tryggva sonar.

14. Gizurr, son Ísleifs biskups, var vígðr til biskups á dögum Óláfs konungs ins Kyrra, at bæn landz-manna, tveimr vetrum eptir þat er Ísleifr biskup andaðisk. Þann var hann annan á Íslandi, en annan á Gautlandi. En þat var nafn hans rétt, at hann hét Gisröðr. Svá sagði hann Ara presti. Gizurr biskup var betr þokkaðr af öllum landz-mönnum en aðrir menn á Íslandi. Af ástsælð hans, ok af tölum þeirra Sæmundar prestz, ok umráði Markúss Lögsögu-mannz ok fleiri spakra manna, var þat í lög tekit, at allir menn á landi hér, þeir er eigi vóru frá numnir, tölðu ok virðu allt, fé sítt, ok sóru at rétt virt væri, hvárt sem væri í landi eðr lausum eyri, ok görðu af tíund síðan. Þat var með miklum jarteinum, hve hlýðit allt fólk var hónum, er hann kom því fram, at fé allt var virt með svardögum, þat er hér á landi var, ok landit sjálft, ok tíund af gör; ok lög á lögð, at svá skal vera meðan Ísland er byggt. Gizurr biskup lét ok leggja lög á, at stóll biskups þess, er á Íslandi væri, skyldi vera í Skálaholti; ok gaf hann til þess Skálaholtz-land ok mörg önnur auðæfi, bæði í löndum ok lausum aurum. En þá er hónum þótti sá staðr vel þróask at auðæfum, þá gaf hann meirr en fjórðung biskups-dóms síns til at heldr væri tveir biskups-stólar á Íslandi en einn. En hann hafði áðr látið telja bændr á Íslandi. Vóru í Austfirðinga-fjórðungi sjau hundruð; en í Rangæinga-fjórðungi tíu hundruð; en í Breiðfirðinga-fjórðungi níu hundruð; en í Eyfirðinga-fjórðungi tólf hundruð. En þeir vóru ótalðir er eigi áttu þingfarar-kaupi at gegna. Úlfhéðinn Gunnarsson tók lögsögu eptir Markús; ok hafði níu sumur. Þá hafði Bergþórr Hrafnsson sex sumur. It fyrsta sumar er Bergþórr sagði lög, var Gizurr biskup eigi þing-færr. Þá sendi hann orð til Alþingis vinum sínum at biðja skyldi Þorlák Rúnólfsson, bróður Hallz í Haukadal, at hann skyldi láta vígjask til biskups. Ok þat görðu allir, svá sem orð hans kómu til. Ok fór hann útan þat sumar. En kom út it næsta eptir; ok var þá vígðr til biskups. Gizurr var vígðr til biskups þá er hann var fertögr. Þá var Gregorius pávi, sá er inn sjaundi hefir verit með því nafni. En síðan var hann inn næsta vetr í Danmörku; ok kom um sumarit eptir til Íslandz. En þá er hann hafði verit tuttugu ok fjóra vetr biskup, sem faðir hans, þá var Jóan vígðr til biskups. Þá var hann fjórum vetrum meirr en fimtögr. En tólf vetrum síðarr, þá er Gizurr hafði verit allz biskup þrjá tigi ok sex vetr, þá var Þorlákr vígðr til biskups í Skálaholti at Gizuri biskupi lifanda. En Gizurr biskup andaðisk í Skálaholti. Á því ári enu sama andaðisk Paschalis papa, fyrr en Gizurr biskup, ok Baldvini Jórsala-konungr, ok Arnaldr patriarchi í Hierusalem, ok Philippus Frakka-konungr, ok Alexius Grikkja-konungr. Þat var hundrað ok áttján vetr eptir fall Óláfs Tryggva sonar; en tvau hundruð ok fimm tigi, eðr nær því, eptir þat er Ingólfr landnáms-maðr kom til Íslandz.

Ísleifr biskup átti sonu þrjá—þeir vóru allir höfðingjar—Gizurr biskup, ok Þorvaldr. Teitr hét inn þriði; hann fæddisk upp í Haukadal með Halli inum milda. Ek kom til hans sjau vetra gamall, vetri eptir þat er Gellir Þorkelsson andaðisk. En Hallr sagði svá Ara presti inum Fróða, at hann kvezk muna þá er hann var skírðr þré-vetr. En þat var vetri fyrr enn Kristni væri lögtekin á Íslandi. En hann görði bú þrítögr, ok bjó í Haukadal sex tigi [vetra] ok fjóra vetr; en hafði fjóra vetr ins tíunda tigar er [hann] andaðisk. Þat var Marteins-messu, tíu vetrum eptir andlát Ísleifs biskups. Eptir Hall bjó í Haukadal Teitr prestr, fóstri hans, sonr Ísleifs biskups, ok var mikill merkis-maðr. Frá hónum er mart manna komit. Þat er Haukdæla-ætt kolluð. Hann andaðisk m. c. x. ok einum vetri eptir burð Christi, en fimm vetrum fyrr en Hvamms-Sturla veri fæddr. Sonr Teitz var Hallr prestr, biskups-efni, mikill höfðingi; hann bjó í Haukadal eptir föður sínn Teit. Ok andaðisk þá er liðnir vóru frá burði várs Herra Jesu Christi M. C. L. [vetr].

15. Hallr Teitzson átti Þóríði, dóttur Þorgeirs á Mýri. Gizurr Lögsögu-maðr var son þeirra; hann bjó í Haukadal eptir föður sínn; hann var bæði vitr ok mál-snjallr; hann var stallari Sigurðar konungs föður Sverris konungs. Hann var ok inn bezti klerkr, þeirra er hér á landi hefir verit. Opt fór hann af landi í brott; ok var betr metinn í Róma, en nökkurr annarr Íslenzkr maðr hafði verit fyrir hann, af ment sínni ok framkvæmð. Hónum varð víða kunnigt um Suðr-löndin. Ok þar af görði hann bók þá, er heitir Flos Peregrinationis. Hann átti Álfeiði dóttur Þorvarðz ins Auðga, Guðmundar sonar. Börn þeirra vóru þau: Þorvaldr, ok Hallr ábóti, ok Magnús biskup, Þóríðr er átti Tumi Kolbeinsson, Kolfinna er átti Ari inn sterki en síðarr Garða-Snorri. Halldóra var dóttir Gizurar ok Þóríðar Árna dóttur, er átti Bersi Halldórsson; þeirra börn vóru þau Teitr biskups-efni ok Þorgerðr. Vilborg var dóttir Gizurar ok Þorbjargar Hreinsdóttur, er átti Teitr Súgandason. Valgerðr var dóttir Gizurar ok Þórnýjar Vigfússdóttur, er átti Teitr Ásláksson; Þórdís var enn dóttir Gizurar ok Þórnýjar; þessa átti Þorsteinn Jónsson. Hallr Gizurarson átti Herdísi Sveinbjarnardóttur; þeirra dóttir Hallfríðr. Magnús var son Hallz laungetinn; hann átti Steinvöru Sámsdóttur; Sámr var sonr þeirra. Magnús biskup átti Halldóru Hjaltadóttur; Hjalti ok Gizurr vóru synir þeirra. Þorvaldr Gizurarson bjó í Hruna; hann átti Jóru biskups-dóttur; þeirra synir vóru þeir: Guðmundr, Klængr, Björn, Einarr, Teitr.

16. Í þenna tíma bjó Guðmundr gríss á Þingvelli; hann átti Sólveigu, dóttur Jóns Loptz sonar. Þau áttu tvær dætr, er Þóra hétu hvár-tveggi; ok vóru svá skilin nöfn með þeim, at önnur var kölluð Þóra in ellri en önnur Þóra in yngri. Þær vóru báðar inar görfilegstu konur; ok vel menntar. Þær þóttu þá kven-kostir vænstir af ógiptum konum. Þær fóru jafnan upp í Almanna-gjá, til ár þeirra er þar fellr, með lerépt sín. Ok er sagt einhvern dag, er þær vóru þar staddar at skemta sér við ána, þá tók Þóra in ellri svá til orða: «Hvat ætlar þú, systir, hversu lengi þetta muni vera, at eigi verði menn til at biðja okkar? eðr hvat ætlar þú at fyrir okkr muni liggja?» «Þar ber ek litla hugsan fyrir,» segir in yngri Þóra, «þvíat ek uni allvel við meðan svá er búið.» «Svá er ok,» segir in ellri Þóra, «at hér er sæmilegt at vera með föður ok móður; en eigi er hér glaðværi eðr svá unaðsamlegt at vera fyrir þat.» «Svá er víst,» segir in yngri Þóra; «en eigi er víst, at þú unir þá betr er þessu bregðr.» «Nú er vel þá,» segir in ellri Þóra; «göru vit okkr hér af gaman, ok reynum nú hugspeki okkra,—segðú mér, hvat þú mundir kjósa hverr maðr helzt bæði þín; þvíat þat þykkjumk ek vita, at eigi munu vit allan aldr ógiptar heima sitja.» «Önga þörf ætla ek á þessu,» segir in yngri Þóra; «þvíat allt mun þat ætlað fyrir; ok mun því ekki göra hugsan fyrir slíku at bera, eðr geipa þar um nökkut.» «Nú er þat víst,» segir in ellri Þóra, «at þat er á kveðit er minna háttar er, en eru forlög manna. En þó vil ek eigi at síðr, at þú segir mér hvat þú hyggr hvat fyrir þér muni liggja, eðr hvat þú mundir kjósa.» «Hitt ræð ek,» segir in yngri Þóra, «at vit látim þetta tal hér niðr falla; þvíat “þegar ferr orð er um munn líðr.”» «Ekki þykkir mér undir,» segir in ellri Þóra, «þótt hér görizk nökkut sögulegt af; ok mun ek segja þér fyrri, hvat ek vilda mér kjósa, ef þú vill þá síðan segja mér.» «Þú ert fyrir okkr,» segir in yngri Þóra; «ok skaltú nú þá fyrri segja víst, með því at þú vill [þó] at hér falli eigi niðr geipan sjá.» «Þat vilda ek,» segir in ellri Þóra, «at Jón Sigmundarson riði hingat ok bæði mín, ok væra ek hónum gefin.» In yngri Þóra svarar: «Víst hefir þú at því hugat, at láta þann eigi undan ganga er nú þykkir beztr karl-kostr vera; ok vildir þú því fyrr kjósa, at þú sátt, at þá vandaðisk mér körit. Nú er miklu torvellegra ok ólíklegra er ek vilda at væri. Þat vilda ek, at Jóra biskups-dóttir andaðisk; en Þorvaldr Gizurarson færi hingat ok bæði mín.» «Hættum þessu tali,» segir in ellri Þóra, «ok getum eigi um.» Síðan gengu þær heim.—Nú vóru liðnir þeir tíu vetr frá því er Guthormr erki-biskup hafði leyft þeim Jóru ok Þorvaldi saman at vera; ok sagði hann svá, at aldri hefði hann henni meira unnt en þá; ok hann vissi eigi víst hvárt hann fengi af sér at skilja við hana, eptir því sem hann hafði heitið erkibiskupi. En þau sömu misseri andaðisk Jóra. Ok um várit eptir áttu þeir Þorvaldr ok Jón báðir örendi vestr til Borgarfjarðar. Þeir riðu ok báðir samt, ok gistu á Þingvelli. Ok um daginn er þeir riða vestr, varð þeim mart talat til þeirra Guðmundar-dætra. Þær systr lágu jafnan í einni rekkju, ok hvílði in ellri Þóra jafnan við stokk. Ok er þeir kómu vestan, Þorvaldr ok Jón, þá gistu þeir enn á Þingvelli. Þá mælti in ellri Þóra til systur sínnar: «Nú mun ek skipa þeim í hvílu okkra í kveld, Þorvaldi ok Jóni. En með því [at] þeir biði okkar nú, þá skal ek þann eiga er í mínni hvílu liggr; en þú þann er við þili liggr.»—Þat vissi hón, at Þorvaldr var jafnan vanr at hvíla við stokk, ok vildi þá hvár-tveggi hann heldr eiga.—«Hví muntú eigi þessu ráða,» segir in yngri Þóra, «hversu þú skiptir hvílum? En þat mun verða [um] forlög okkur sem áðr er fyrir ætlað.»—Ok um kveldit er þeir Þorvaldr ok Jón kómu til hvílu, þá spurði Jón: «Þorvaldr bóndi, hvárt viltú hvíla við stokk eðr þili?» Þorvaldr svarar: «Jafnan em ek vanr at hvíla við stokk; en þó skaltú nú kjósa.» «Þá mun ek við stokk hvíla nú,» segir Jón. Ok svá var. Ok um myrgininn höfðu þeir uppi bónorð sín. Ok fór þat fram, at Þóra in ellri var gipt Jóni Sigmundar syni, en in yngri Þóra Þorvaldi.—Þessi vóru börn þeirra Þorvaldz Gizurar sonar ok Þóru innar yngri: Halldóra var ellzt barna þeirra, þá Gizurr þá Kolfinna. Halldóru Þorvaldz dóttur átti Ketill prestr Þorláksson Lögsögu-maðr.

17. Einum vetri eptir deilur þeirra Sæmundar Jónssonar ok Sigurðar Ormssonar, andaðisk Brandr biskup at Hólum. En þá réð Kolbeinn Tumason einn öllu fyrir norðan land. Hann kaus við ráð vina sínna Guðmund prest enn góða Arason til biskups, er þá var prestr á Víðimýri með Kolbeini. Þau vóru bræðra-börn, Gyríð Þorvarðz dóttir, kona Kolbeins, ok Guðmundr prestr inn góði. Var hann maðr vinsæll ok hógværr; ok vóru þau orðtök margra manna, at Kolbeinn vildi því Guðmund til biskups kjósa, at hann þóttisk þá ráða bæði leik-mönnum ok kenni-mönnum fyrir norðan land.

18. Þann vetr er Guðmundr biskups-efni var fyrir kenni-mönnum at Hólum, sendi Kolbeinn orð Sigurði mági sínum ok Þóríði móður sínni, jafn-fram sem biskups-efni sendir sína menn austr til Svínafellz. Bað hann þau ok til at ráðask með biskups-efni tíl fjár-forráða ok staðar. Hann sagði þeirra sæmðir mundu miklu meiri fyrir norðan land en austr þar. Seldu þau þá Svínafellz-land ok manna-forráð Jóni Sigmundar syni, bróður-syni Sigurðar. Hann átti Þóru ina ellri, dóttur Guðmundar gríss ok Solveigar Jóns dóttur, ok vóru þeirra börn: Ormr, ok Solveig er átti Skeggi í Skógum, ok Steinunn er átti Ögmundr Helgason. Þau Jón bjoggu á Valþjófsstað, ok seldu þau þat land Teiti Oddz syni, Gizurar sonar; hann átti Helgu Þorvarðz dóttur, bræðrung Guðmundar biskups. Ok þá er Jón reið brott af Valþjófsstað ok suðr á Öxar-heiði, snýr hann aptr hestinum ok mælti: «Hér skiljumsk ek nú við Fljótzdals-hérað; ok á ek hér nú ekki eptir.» Þá svarar Þóra kona hans: «Þú átt eptir, en ek á ekki eptir.» Ok þetta spámæli birtisk með því, at sveinn sá var kenndr Jóni, er Þórarlnn hét í Fljótzdals-héraði. Hann varð síðan mikill maðr [fyrir sér], sem enn mun frá sagt verða. Þetta hama sumar, er kaup þessi vóru, réðusk þau Sigurðr ok Þóríðr til Hóla, ok vóru þar tvá vetr. Þá buðu þau til fóstrs Tuma, syni Sighvatz.

19. Þá er Guðmundr var vígðr til biskups, ok hann hafði verit einn vetr í Noregi, fór hann til Íslandz, ok heim til stóls síns. Vóru þeir þar Sigurðr, báðir, um vetrinn eptir. Um várit eptir bað Guðmundr biskup Sigurð, at hann skyldi ráðask norðr til Munka-Þverár; ok hressa staðinn, er mjök var af sér kominn at húsum. Ormr, faðir Sigurðar, var systur-son Bjarnar biskups, er staðinn hafði sett at Þverá; ok andaðisk Ormr þar munkr; ok hafði Sigurðr því elsku mikla á staðnum; ok fór til við bæn biskups ok Orms ábóta frænda síns; ok snöri hann áleiðis staðnum at húsum ok ganganda fé.

20. Bersi prestr inn auðgi andaðisk á því ári sem Brandr biskup. Þá var liðit frá burði Krists, tólf hundruð ok einn vetr. Tók Snorri Sturluson arf eptir hann; rézk hann þá til bús til Borgar, ok bjó þar nökkura vetr. Þá bjó Þórðr Böðvarsson, móður-bróðir hans, í Görðum, ok átti hann þingmenn um Akranes, ok marga upp um hérað. Hónum þótti Þórðr Sturluson, systur-son sínn, göra þá skuld-seigja þá er hónum vóru næst; gaf hann þá Snorra hálft Lundarmanna-goðorð, ok skyldi hann halda þingmenn fyrir Þórði ok öðrum þeim er á leitaði. En er Snorri hafði tekit við þingmönnum, þá þótti Þórði Böðvarssyni hann meirr leita á vini sína en áðr hafði Þórðr bróðir hans á leitað.

Þá er Snorri Sturluson bjó at Borg, kom skip í Hvítá, Orkneyja-far, ok var stýri-maðr Þorkell rostungr, son Kolbeins karls, bróður Bjarna biskups. Hann fór til Borgar um vetrinn, ok lagðisk lítt á með þeim Snorra. Lét Snorri taka mjöl fyrir hónum um vetrinn, ok lézk vilja sjálfr ráða lagi á; en Þorkell vildi ráða hve hann seldi varning sínn. Vóru mjölin tekin ór úti-búri; en Þorkell stóð ok sá á, ok lét sem hann vissi eigi. En sá maðr hét Guðmundr er mest gékk at; ok var djákn at Borg, ok átti bú í Þingnesi, ok þeir tveir bræðr, ok Guðmundr inn ungi er síðan átti Halldóru dóttur Snorra Ófeigs-sonar. Sveinn Sturluson lá þá í bana-sótt sínni, er mjölin vóru tekin, ok tók ílla [á] er hónum var sagt; kvað eigi mundu tekin, ef hann væri á fótum; ok kvað Snorra eigi mundu at sæmð verða þessa upptekju. En um sumarit eptir, er Orkneyingar vóru búnir til hafs, vann Þorkell á Guðmundi djákn, ok særði hann til ólífis. En er Snorri spurði þetta, sendi hann mann bræðrum sínum, Þórði ok Sighvati; ok koma þeir til Borgar báðir. Eggjaði Snorri þá, at þeir skyldi leggja at kaupmönnum. Var Sighvatr auðvelldr í því, en Þórðr latti heldr. En þó sendu þeir upp í Hvítá er Rosmhvelingar áttu þar ferjur tvær; ok fleiri drógu þeir skip at sér; ok sömnuðu liði. En kaupmenn vóru út við Selja-eyri, ok höfðu hvert fat á skipi; ok lögðu út á álinn, ok lágu þar um strengi. Sturlu-synir lögðu at ferjunum, ok vildu höggva strengina; en kaupmenn höfðu reyrt járn við strengina, ok vörðusk drengilega með skotum ok grjóti; ok fengu Sturlu-synir ekki at gört; ok urðu við þat frá at snúa. Ea þeir Þorkell siglðu á haf, ok urðu aptr-reka um haustið á Eyrar. En þá er þeir urðu landfastir, reið Þorkell frá skipi suðr í Odda, ok hét á Sæmund til viðtöku; ok tók hann við Þorkatli ok mest fyrir vináttu-sakir við Bjarna biskup, föður-bróður hans. Snorri sendi flugu-menn þrjá saman. Ok kómu þeir öngu fram. Fór Þorkell útan sumarit eptir.

21. Þá er Snorri bjó at Borg, bjó Magnús prestr í Rejkjaholti. Hann átti Hallfríði, dóttur Þorgils prestz frá Stað. Brandr prestr ok Ari prestr vóru synir þeirra. Magnús prestr var son Páls prestz Sölvasonar, ok var Páll ekki skilgetinn. Því þóttisk Þórðr Böðvars son ok Helgu Þórðar dóttur ór Reykjaholti vera næst erfðum um staðar-forráð í Reykjaholti; en tveir aðrir vóru jafnt komnir til sem Þórðr. En Magnúsi presti eyddusk fé; en hann tók at eldask; en synir hans þóttusk eigi færir til staðar-forráða. Snorri Sturluson felldi mikinn hug til staðarins, ok fékk heimilðir af Þórði ok öðrum þeim er erfðum vóru næstir á staðnum. Síðan átti hann við Magnús prest, at hann gæfi upp staðinn. Ok sömðu þeir með því móti, at Snorri skyldi taka við staðnum ok við þeim hjónum, ok koma sonum þeirra til þroska þess sem auðit yrði.

Maðr hét Egill Halldórsson; hann var af Mýra-manna langfeðgum; hann var heima-maðr Snorra. Þá er hann var í þessum ráða-brotum, dreymði Egil: at Egill Skalla-Grímsson kæmi at hónum, ok var mjök ófrýnlegr. Hann mælti: «Ætlar Snorri, frændi várr, í brott héðan nú?» « Þat er mælt,» segir Egill. «Brott ætlar hann,» segir draum-maðrinn, «ok görir hann þat ílla, þvíat lítt hafa menn setið yfir hlut várum Mýra-manna, þá er oss tímgaðisk; ok þurfti hann eigi of sjónum yfir þessu landi at sjá. En þó er svá sem ek segi þér, at:—

Seggr sparir sverði at höggva, snjó-hvítt er blóð líta;
Skæru-öld getum skýra; skarpr brandr fékk mér landa.

Ok snéri þá í brott. En Egill vaknaði.

Þau Herdís ok Snorri áttu tvau börn þau er ór barnæsku kómusk: Hallbera var ellzt barna Snorra; þá Jón, hann var fjórum vetrum yngri en Sturla Sighvatzson. Hann var lítill í barnæsku; því var hann murtr kallaðr. Snorri Sturluson fór búi sínu til Reykjaholtz eptir samning þeirra Magnúss prestz. Görðisk hann þá höfðingi mikill; þvíat eigi skorti fé at. Var hann inn mesti fjárgæzlu-maðr; fjöllyndr, ok átti börn við fleirum konum en Herdísi. Son átti hann er Órækja hét; Þóríð dóttir Hallz Órækjusonar var móðir hans. Hann átti ok börn við Guðrunu, dóttur Hreins Hermundarsonar, ok komsk Ingibjörg ein ór barnæsku þeirra barna. Þórdís var [enn] dóttir Snorra; Oddný var hennar móðir.

22. Sæmundr þótti göfgastr maðr á Íslandi í þenna tíma. Hann hafði í Odda rausnar bú mikit; en átti mörg bú önnur. Eigi var Sæmundr eigin-kvændr; ok fóru orð milli þeirra Haraldz [jarls] Maddaðarsonar at hann mundi gipta hónum Langlíf dóttur sína, ok var [þat] í milli, at Sæmundr vildi eigi sækja brúðlaup í Orkneyjar, en jarlinn vildi eigi senda hana út hingat. Þau vóru ellzt barna Sæmundar: Margrét er átti Kolbeinn kalda-ljós, ok Páll; vóru þau systur-börn Þorgríms alikarls. Sæmundr átti dóttur er Solveig hét; ok var Valgerðr, dóttir Jóns Loðmundarsonar, móðir hennar; hón varðveitti bú á Keldum; var þar ok it mesta rausnar-bú. Vilhjálmr, ok Haraldr, Andreas, ok Philippus, vóru synir Sæmundar; Yngvildr Eindriðadóttir var móðir þeirra. Hálfdán, ok Björn, ok Helga, vóru sér um móður; Þorbjörg var þeirra móðir. Öll vóru börn hans fríð ok vel mennt.

Ormr Jónsson bjó á Breiða-bólstað í Fljótzhlíð, bróðir Sæmundar; hann var spekingr mikill at viti ok it mesta göfugmenni. Hann hafði fyrst þá frillu er Þóra hét Eireksdóttir, systir Kolskeggs ins auðga í Dal. Jón hét son þeirra, ok Hallveig dóttir. Ormr var vellauðigr at fé; þvíat hann hafði af fé Kolskeggs slíkt er hann vildi; þvíat Þóra var arfi Kolskeggs, en börn hennar eptir hana. Borghildr var enn frilla Orms; ok vóru synir þeirra: Sigurðr ok Andreas; ok margar dætr, er enn mun getið verða sumra.

Í Skarði inu Vestra bjó Loptr, son Páls biskups, inn fríðasti-maðr, ok þótti vænn til höfðingja. Ketill var yngri sona biskups, ok inn vinsælli. Svá sagði Þorvaldr Gizorarson, at sonum biskups væri ólíkt farit, kvað Ketil vilja mönnum hvatvetna gótt, en Lopt kvað hann mæla til manna hvatvetna gótt.

23. Sighvatr Sturluson bjó í Hjarðar-holti nökkura vetr. Síðan keypti hann Sauðafell, ok fór þangat Nautfellis-veir, ok bjó þar. Hann görðisk mikill höfðingi ok vinsæll við sína menn. Meðr þeim Kolbeini Tumasyni var in mesta vinátta með tengðum. Kolbeinn réð þá mestu fyrir norðan land, ok hafði öll goðorð fyrir vestan Öxnadals-heiði til mótz við Ávellinga-goðorð; en Þorsteinn Ívarsson gaf Snorra Sturlusyni Ávellinga-goðorð, þat er hann átti. En Mel-menn áttu sínn hluta goðorðz. Fyrir norðan Öxnadals-heiði áttu þeir goðorð, Ögmundr sneis, ok Hallr Kleppiárnsson. Þorvaldr son Guðmundar ins Dýra fékk Sigurði Ormssyni þau goðorð er hann hafði átt. Sigurði gaf þau goðorð Tuma, syni Sighvatz; ok komzk Sighvatr svá at þeim síðan.

24. Þá er Guðmundr biskup kom út, ok hann tók forráð kenni-manna ok stjórn Kristni fyrir norðan land, urðu margar greinir með þeim Kolbeini Tumasyni, þær er sínn veg þótti hvárum þeirra; ok varð með þeim mikit sundr-þykki. Var biskup minni leiðinga-maðr ok allt ráðgjarnari en svá sem Kolbeinn ætlaði. Sigurðr Ormsson var skamma hríð at Þverá áðr Guðmundr biskup skipaði hónum staðinn at Möðruvöllum. Var þá skipulega með þeim í fyrstu, en greindisk brátt. Tumi Sighvatzson var jafnan með Sigurði ok dætr Arnórs Tumasonar tvær.

25. Meðr því upphafi reis deila með [þeim] Guðmundi biskupi ok Kolbeini Tumasyni, ok hans venzla-mönnum:—

Ásbjörn hét prestr, sá er Kolbeinn hafði fyrir sökum um fornt fémál; ok kölluðu sumir menn þá fjár-heimtu eigi réttilega. Nú sækir prestr biskup at sínu máli; en biskup þóttisk eiga dóm á prestinum, ok kallaði hann frjálsan fyrir Kolbeini. Nú sækir Kolbeinn prestinn til dauða ok útlegðar; þvíat þat var þá eigi fyrir-boðit, ef þeir fyrir-næmdisk rétt at göra. En er þeir væltu um dóminn á Alþingi; þá gékk biskup til dóms með staf ok stolu, ok fyrir-bauð þeim at dæma prestinn. En þeir dæmðu eigi at síðr. En annan dag eptir fyrir-bauð biskup Kolbeini, ok öllum þeim er í þessum dómi hafa verit, ok þar höfðu eiða unnit, eðr vætti borit, alla Guðs þjónustu. En eptir þetta tekr biskup prest til sín; en kona prestzins gaf Kolbeini fé til at bú þeirra væri í friði. Um haustið eptir veitir Kolbeinn biskupi heim-sókn, ok stefnir húskörlum hans skóggangs-stefnu um samneyti við prestinn. Varð við þetta biskup svá styggr, at hann bannfærir Kolbein. Nú koma til vinir þeirra ok vilja sætta þá. Ok verða sættir með því móti, at Kolbeinn festi biskupi eindæmi, bæði til skripta ok fégjalda; en bændr festu Kolbeini, at halda upp fé-gjöldum slíkum sem biskup vildi gört hafa. Um sumarit eptir á þingi görði biskup görð þessa við ráð Páls biskups ok Sæmundar ór Odda, tólf hundruð vaðmála á hendr Kolbeini. Þat fé galzk hálft, en hálft eigi; þvíat Kolbeinn vildi, at biskup heimti at bóndum þeim er fest höfðu gjaldit; en biskup vildi heimta at sjálfum Kolbeini er til festu gékk við hann.

Þetta sumar it sama hafði Guðmundr biskup í stórmælum tvá höfðingja, Sigurð Ormsson ok Hall Kleppjárnsson, fyrir þat er þeir höfðu tekit mann ór munka-klaustri til meiðinga ok lima-látz. Þeir höfðu kúgat mikit fé af einum bónda, ok kölluðu þat höfuð-mund hans, ok höfðu þat fé allt. Hallr sættisk við prest, ok vildi eigi biskups-dóm á þessu máli. Ok vóru þeir nú í stórmælum. Kolbeinn varask fyrst samneyti við þá. En þó kom svá, at hann, ok öll alþýða, sam-neytti við þá; ok svá bönnuðu þeir kaup öll til staðarins ok sölur. En þessi mál lukusk svá, at um haustið Mauritius-messu sættusk þeir Sigurðr við biskup, ok lögðu sítt mál allt á biskups dóm. Kolbeinn sitr hjá þessi sætt; þvíat hann vildi eigi fé gjalda; en biskup vildi þvílíka sátt af hónum sem hinum. Nú kallar biskup Kolbein í banni af samneyti við þá Sigurð; en Kolbeinn ok öll alþýða metr þat einskis. En um vetrinn fyrir Jól, þá bannfærir biskup Kolbein, af þeim tveimr sökum, er hann hafði sam-neytt bannsettum mönnum, ok er hann hélt því fé hálfu, er biskup hafði gört á hendr hónum. Ok um várit eptir Páska, veitir Kolbeinn aðra heimreið á staðinn með átta tigi manna, ok stefnir til Hegraness-þings skóggangs-stefnu, heima-mönnum biskups, prestum ok djáknum ok leikmönnum, ok flestum fyrir lítlar sakir. Biskup ok hans menn vóru á húsum uppi, ok var hann skrýddr; ok las hann bannsetning á Noræna tungu, svá at þeir skyldi skilja. Ok ef Kolbeinn væri þá verr stilltr í því sinni, þá hefði þar bardagi orðit. Kolbeinn ferr þá í brott ok kvað vísu:—

Báls kveðr hlynr at Hólum, hvern mann vera í banni,
Gylfa-láðs, þann er greiðir, geð-rakkr, fyrir mér nakkvat:
Trautt kann hóf sá er háttar hodd-lestir vel flestu
(meðr eru af því aðrir ósælir) stór-mæla.

Ok enn þessa:—

Bannar biskup mönnum (berr stríð af því víða
lýða-kind á láði löngum) kirkju-göngur:
Geystr mun gegn at flestu Guðmundr fara um stundir;
trautt má ek enn fyr annan enda sjá hvar lendir.

Um várit dregr Kolbeinn lið saman um öll héröð til vár-þings. Þá kom sunnan Þorvaldr Gizurarson; ok höfðu þeir mál fram á hendr mönnum biskups. En Guðmundr biskup kallaði Þorvald undir-rót allz ófriðar er Kolbeinn görði hónum ok hans mönnum. En þau vóru orð á, at þeir mundi fara af þinginu at biskupi með öllum flokkum þessum, ok taka menn þá er þeir höfðu sótta. Þá fóru til vinir þeirra ok leituðu um sættir. Ok urðu sættir með því móti, at öll mál skyldi vera undir erkibiskupi. Gáfu þeir Kolbeinn þá upp sekðir allar, en biskup tók þá alla menn ór banni. Biskup hafði jafnan menn Kolbeins fyrir sökum um ymsa hluti, tíunda-mál eðr kirkju-fjárhald, ok viðtöku við fátæka frændr sína. Bændr tóku því þunglega; ok virðu, sem öngir mætti vera í friði fyrir biskupi.

Nú berr svá til, at klerkr einn sá er Skæringr hét, acolutus at vígslu ok ósiðvandr at vápna-burði ok klæðnaði. Hann var einhendr,—þenna höfðu Austmenn handhöggit at Gásum þá er Guðmundr inn Dýri mælti eptir hann: Þessi gat barn við konu; en bræðr konunnar sóttu Kolbein at þessu máli. Klerkrinn sótti biskup at sínu máli; en Kolbeinn kallar eptir, ok vill eigi biskups dóm. Biskup býðr at gjalda sex hundruð fyrir málit, ok kallar þat meirr en tvá lög-réttu. En Kolbeinn neitar því, ok kvað eigi tjóa at sættask við biskup; kallaði hann rjúfa hverja sætt. Lætr Kolbeinn sækja klerkinn til sekðar; en biskup for-boðar Kolbein ok alla þá er at dómi höfðu verit. En hálfum mánaði síðarr háðu þeir Kolbeinn ok Sigurðr féráns-dóm eptir klerkinn, ok tóku upp féit. En er biskup spyrr þetta, þá bannsetr hann þá báða; þvíat hónum var féit handsalat. Biskup var heima um Alþingi; en þeir Sigurðr ok Kolbeinn sækja þingit; ok samneyta menn þeim, en þeir öðrum. Þeir sækja sex heima-menn biskups um bjargir við klerkinn.

26. Eptir þingit samnar Kolbeinn liði um öll héröð, ok ætlar at heyja féráns-dóma at Hólum eptir þá er sekir vóru kallaðir, ok ætlaði at taka upp fé þeirra. Biskup var fáliðr fyrir á staðnum; ok báðu menn hann undan ríða; ok sögðu ósýnt, hverr friðr gefinn væri mönnum hans. Biskup var þess trauðr; ok görði þó við ráð vina sínna; ok fór norðr í sýslu sína. Hann mat einskis sekðir manna þeirra er Kolbeinn sótti; lét þá ganga í kirkjur sem frjálsa menn. Þeir Kolbeinn görðu ok svá, gengu í kirkjur, allir þeir er biskup kallaði bann-setta. Prestar tóku þat upp er þeir héldu lengi síðan, at samneyta þeim er biskup bann-setti, bæði í þjónustu-görð ok öðrum hlutum. Þeir sungu ok eigi [at] síðr messu, at biskup bannaði þeim, ok bann-setti þá fyrir þvílíka óhlýðni. En er á leið sumarit, ok biskup vendi aptr, þá dreif til hans mart manna; var þar fyrstr manna Ögmundr [sneis], frændi hans, ok margir aðrir röskvir menn vóru með biskupi: Vigfúss kennimaðr Önundarson, Konáll Sokkason, ok margir aðrir. Görðisk hann þá fjölmennr mjök; þvíat þau orð vóru óvina hans, ef hann færi á staðinn með sekja menn, at þeir mundu drepa þá er sekir vóru. En þeir þorðu eigi við hann at skiljask, er sér vissu ekki annat traust. Þá er þeir biskup fóru norðan um Eyjafjörð, hljópu nökkurir óspekðar-menn ór flokki biskups til Gása ok ræntu útlenda menn þá er biskup kallaði í banni af samneyti við þá Kolbein ok Sigurð. En er þeir biskup ok Ögmundr urðu við varir, þá réttu þeir mesta hluta ránsins. Síðan ferr biskup með flokkinn heim á Möðruvöllu, ok hafði í brott skrín ok helga dóma, ok bækr nökkurar; þvíat hónum þótti ómaklega komnir helgir dómar þeir er bann-settir menn varð-veittu. Arnórr Tumason var þar fyrir með Sigurði, ok mart manna. Nú ríðr biskup brott, en Sigurðr görir orð Kolbeini. Kalla þeir nú biskup hefja rán ok hernað. Nú draga hvárir-tveggju flokka saman. Sigurðr ok Arnórr ok Hallr Kleppjárnsson, en í öðrum stað Kolbeinn; ok ætla allir at biskupi, sem þeir görðu. Biskup kemr heim á staðinn snemma kirkju-dagsins, ok syngr þar messu. En um daginn eptir var Máríu-messa in síðari, ok vill biskup þar göra þjónustu þann dag; þvíat Máríu er staðrinn helgaðr. Þann dag kemr Kolbeinn með aukin þrjú hundruð manna ok setz um staðinn. Fóra þá menn milli þeirra ok leituðu um sættir. Var þat svá þvert af Kolbeini, at hann vildi ekki annat, en þeir menn, sem sekir vóru, væri fengnir í vald hans; en biskup vill eigi selja menn sína undir öxi, ef þeim væri eigi friði heitið. Ögmundr átti allan hlut í at skirra vandræðum, en draga saman sættina, er hvárr-tveggi var hans venzla-maðr. En með því at Kolbeinn var óleiðinga-samr, þá var þess leitað, at biskup skyldi ríða af staðnum með menn sína í friði. En Kolbeinn játaði því eigi. En þó tóku þeir biskup ok Ögmundr þat ráð; þvíat mönnum þótti sem þannig mundi helzt óhæfa við berask. Máríu-messu-kveld var hringt á staðnum öllum klokkum til aptan-söngs; ok er svá sagt, at þeir Kolbeinn heyrðu eigi klokkna-hljóð. Nú ríðr biskup af staðnum með þrjú hundruð manna. Með hónum vóru þrír ábótar ok tveir munkar; nær fjórum tigum presta, ok mart klerka. Þar var ok mart röskra manna; en sumt vóru strákar ok staf-karlar ok göngu-konur. Nú er þeir Kolbeinn sjá, at þeir biskup ríða brott, tók til orða Brúsi prestr: «Kolbeinn, þar ríðr biskup nú í brott með virðing ykkra beggja.» Kolbeinn bað menn taka hesta sína, lézk eigi þola at biskup riði í brott með skógar-menn hans. Hann ríðr fyrir á veginn með fjogur hundruð manna, ok fylkir liði sínu. Biskup víkr þá af veginum, ok vildi ríða fram annars-staðar. Þeir Kolbeinn snúa þar í mót. Ok er flokkarnir mættusk, þá lýstr í bardaga. Biskup sat á hesti ok með hónum ábótar ok nökkurir prestar; ok kallaði, at eigi skyldi berjask. At því gáfu engir gaum. Bersi Vermundarson frá Móbergi gékk fram fast, ok spurði at Ögmundi. Naddr hét fylgðar-maðr Ögmundar; hann rézk í móti Bersa; ok fóru þeirra skipti svá, at Bersi vegr Nadd. Þá tók Ögmundr til orða: «Fast gengr þú nú fram, Bersi.» «Þat skaltú finna,» segir Bersi, «at ek skal ganga enn nær þér.» Þá snýr Ögmundr í móti Bersa, ok höggr hann bana-högg. Biskups-menn börðusk alldjarflega, Konáll Sokkason, Sveinn Jónsson, Vigfúss kennimaðr, ok margir aðrir. En er bardaginn var sem fastastr, fékk Kolbeinn steins-högg í ennit, ok féll við. Þat var bana-sár; en þó hafði hann vit sítt, ok beiddisk prestz-fundar; ok vildi biskup at hann næði því. Svarði hann þá sáttar-eið; ok var húslaðr, ok dó síðan; ok varð eigi víst hverr steininum hafði kastað. Þar féll með Kolbeini Brúsi prestr, Þórðr prestr Einarsson, ok Bersi, Böðvarr Tannz son, Eyjólfr Halldórsson, Glúmr, Styrbjörn, Björn Steinþórsson, Starri Sveinsson. En af biskupi féll, Naddr Þórarinsson, ok Einarr Ólafsson. En annat lið Kolbeins allt flýði þat er mátti fyrir sárum ; sumir gengu slyppir á vald biskups ok svörðu hónum eiða, ok festu hónum fégjald ok skriptir í hans dóm. Nú sjá biskups-menn hvar ferr flokkr þeirra Sigurðar, ok Arnórs, ok snúa þeir í mót þeim; höfðu nú vápn Kolbeins-manna. Þeir Sigurðr snúa undan ok aptr; en biskups menn eptir ok heldr tómlega í fyrstu; þvíat sumir löttu en sumir fýstu eptir-reiðar. En aðra nótt eptir, þá er þeir Sigurðr ok Arnórr urðu varir við, at flokkr biskups var mjök eptir þeim kominn, þá leyndusk þeir Sigurðr ok Arnórr fjórir saman frá flokkinum, ok riðu suðr um land, ok vóru þar um vetrinn með frændum sínum ok mágum. En Hallr Kleppjárnsson ok flokkrinn gengu til sætta við biskup, ok játa með eiðum hans dómi, hverr á sínum málum. Kolbeinn hafði stefnt til mótz við sik ok atfarar við biskup Þorvaldi Gizurar-syni. Hann frá fall Kolbeins á Kili, ok snýr þá aptr. Hann fann Snorra Grímsson, frænda þeirra biskups ok Ögmundar, vitran mann ok vinsælan, subdjákn at vígslu. Þorvaldr lét taka hann, ok hafði ætlað mann til áverka við hann; en þeim varð bilt. Þá hljóp at Klængr, son Þorvaldz, messu-djákn, ok höggr hann bana-högg. Nú er biskup at stóli sínum um vetrinn, ok býðr erkibiskups dóm á öllum málum þessum. Því var eigi játað. Ögmundr býðr þá, sem jafnan hafði hann fyrri boðit, sínn fjár-hlut til sætta með þeim, ok margir aðrir. Biskup leggr nú gjald á þá menn er at hónum höfðu farit, þrjú hundruð vaðmála á mann, eðr fimm, eðr tíu, svá sem sakbitnir þóttu hónum til. Á einn mann lagði hann tuttugu hundruð. Biskup sendir menn sína at draga saman fé þetta, ok treystusk þeir eigi fámennir at fara. En þeir er fyrir sátu þorðu eigi annat en gjalda slíkt er þeir kröfðu; en kölluðu rán. Nú var íllr kurr í bóndum; þóttusk hafa látið höfðingjann, en farit sjálfir sneypu; látið frændr sína ok vini en sumir limu, en gjalda fé á sogurt ofan. Kalla þeir þetta allt hernað ok rán er þeir láta. Hinir ylmask því meirr er yfir fara með flokkum; gefa aðrar sakir hjá fram bóndum. Þeir ganga ok yfir bú þeirra Arnórs ok Sigurðar, ok göra marga hluti þá er biskup bauð þeim eigi, heldr bannaði hann þat. Þeir brenndu bæ einn, ok unnu á nökkurum mönnum þeim er þeir þóttusk sakir við eiga, ok þóttu um sítt líf sitja; ok einn mann drápu þeir. Drepinn var ok prestr einn af þeim. En þat sem biskups-menn görðu óspaklegt, þá kenndu bændr þat allt biskupi. Biskup kallar bændr í sama banni sem áðr en þeir sættusk; þvíat þeir vildu eigi halda þat er þeir höfðu fest ok svarit, ok vildu allt í móti hónum þat er þeir máttu, sem raun gaf á síðan. Þeir vóru margir er stukku norðan í Dala til Sighvatz Sturlusonar, ok kærðu mál sín fyrir hónum.

27. En vetrinn eptir Víðiness-bardaga fæddi Þóra Guðmundardóttir, kona Þorvaldz í Hruna, sveinbarn. Töluðu menn þá um við Þorvald, at hann skyldi láta kalla eptir Kolbeini. Þorvaldr svarar: «Eigi mun mínn son verða jafnvel menntr sem Kolbeinn. En þó hafa þat vitrir mælt, at menn skyldi eigi kalla sonu sína eptir þeim mönnum, er skjótt verða af heimi kallaðir. Mun ek son mínn láta heita Gizur; þvíat lítt hafa þeir aukvisar verit í Haukdæla-ætt er svá hafa heitið hér til.»

28. Þenna vetr er á leið, fara menn í milli höfðingja með þeim ráða-görðum, at þeir skyldi draga flokka at biskupi. Var þar Þorvaldr Gizurarson, ok Arnórr Tumason, Jón Sigmundarson, Sighvatr ok Snorri Sturlu-synir, Magnús Guðmundarson, Þorvaldr Vatzfirðingr. Sighvatr sendi orð Þórði bróður sínum; ok fundusk þeir í Hitardal; bað Sighvatr Þórð til farar með sér. Þórðr spurði hverju hann skyldi ráða, ef hann færi. «Hví muntú eigi ráða því er þú vill?» segir Sighvatr, «eða hve fjölmennr muntú vera?» «Með fimmta mann,» segir Þórðr. «Hvat skal mér þú, heldr en annarr maðr, ef þú ert svá fámennr?» «Þú sér þat,» segir Þórðr. Sighvatr var þá reiðr; ok hljóp á bak, ok skilði þar með þeim. Ok s[agði] Þórðr svá, at síðan þótti hónum aldrigi hafa orðit frændsemi þeirra slík sem áðr.

Um vetrinn eptir bardagann í Víðinesi vóru dreymðir draumar margir. Þat dreymði mann í Skagafirði, at hann þóttisk koma í hús eitt mikit; þar sátu inni konur tvær blóðgar ok réru áfram. Hónum þótti rigna blóði í ljórana. Önnur konan kvað:—

Róum vit ok róum vit, rignir bióði,
Guðr ok Göndul fyrir gumna-falli:
Vit skulum ráðask í Rapta-hlíð;
þar munum blótaðar ok bölvaðar.

En í Vestfjörðum dreymði mann: at hann þóttisk kominn í litla stofu, ok sátu uppi tveir menn svart-klæddir, ok höfðu grár kollhettur á höfði; ok tókusk í hendr; sat á sínum bekk hvárr, ok réru. Þeir ráku hendrnar svá fast á veggina, at þá reiddi til fallz. Síðan kváðu þeir vísu þessa; ok kvað sítt orð hvárr:—

Höggvask hart seggir, en hallask veggir;
ílla eru vér settir er inn koma hettir;
Verk munu upp innask, þá er aldir finnask
(enginn er á sómi) á efsta dómi.

29. Um várit eptir Páska draga þeir sjau höfðingjar, er áðr eru nefndir, flokka saman, ok fara at biskupi. Þorvaldr Vatzfirðingr var með þrjá tigi manna, ok gengu þeir allir. Hann hafði öxi í hendi, ok studdi eigi niðr skaptinu er hann fór norðr eðr norðan. En er flokkarnir kómu saman, höfðu þeir sjau hundruð manna, er biskupi veittu heimsókn á staðinn. Biskup hafði fyrir fátt lið útan heima-menn sína, þvíat menn gengu mjök undan hónum, ok vilja nálega ekki veita hónum. Ögmundr vildi til ok veita hónum, ok komzk eigi; þvíat flokkr var görr í móti hónum. Ögmundr komzk undan, en þeir tóku skjöldu hans ór kirkju ok hesta hans, svá at hann gat hvergi farit. Þeir Sigurðr ok Hallr vóru fyrir þeim flokki.

Þá er flokkarnir ríða á staðinn, vóru biskups-menn á húsum uppi, ok höfðu búizk þar til varnar. Var þar mart röskra manna; gengu þeir höfðingjarnir um bæinn, ok hugðu at hvar auðvellegast væri at at sækja. Þórðr Böðvarsson lagði þat til, at þeir skyldu um kveldit æpa heróp, en ganga eigi at fyrr en um morgininn; ok lézk ætla, at þá mundi þunn-skipaðra á húsunum, en um kveldit. Þat fór svá sem hann gat, at margir menn leyndusk frá biskupi, sumir til óvina hans, en sumir á annan veg í brot, svá at fátt var eptir um myrgininn. Þá gengu í kirkju til friðar þeir menn er sér þótti óvænt til griða. En þá er fátt biskups-manna var eptir, þá hljópu þeir á þá til bardaga. Þorkell prestr Bergþórsson er Naddr er kallaðr, varðisk drengilega, ok féll þar í húsum. Þar vóru fleiri menn drepnir, en sumir í húsum inni. Einn drápu þeir í kirkju-garðinum, svá at blóð hraut á kirkjuna. Sex menn létusk þar af biskups-mönnum. Þeir Arnórr létu ok sex menn. Síðan hljópu þeir í húsin inn, ok brutu upp hurðir ok hirzlur, lok ok lása, at leita manna. Nú göra þeir Arnórr biskupi tvá kosti: annan, at hann skyldi taka þá ór banni, en þeir mundu gefa grið þeim sumum er í kirkju vóru; en biskup skyldi fara af staðnum, ok koma þar aldri síðan, ella mundu þeir drepa þá alla er í kirkju vóru, ok eira öngu vætta, en hafa þó biskup af staðnum svívirðlega. Biskup kaus hvárngan kostinn; sagðisk eigi mega leysa þá. Þat varð við bæn þeirra manna er dauða-menn vóru þá, at biskup vann þat til lífs þeim, at hann saung yfir þeim Miserere; ok sagði þeim þó, at þá vóru þeir eigi lausari en áðr. Eptir þat býðr Snorri Sturluson biskupi til sín; ok ferr biskup brott með hónum þann dag. En er biskup var í brott, gengu þeir Arnórr í kirkju með vápnum, ok eggja hina út, er inni vóru, ok þeir þóttusk mestar sakir við eiga, ella kvóðusk þeir mundu sækja þá eðr svelta í kirkjunni. Þá tók Sveinn Jónsson til orða: «Göra mun ek kost á út at ganga.» Þeir spurðu hverr sá væri. «Ef þér limit mik at hiindum ok fótum, áðr en þér háls-höggit mik.» En þessu var hónum játað. Gékk hann þá út ok allir þeir; þvíat þeir vildu at kirkjan saurgaðisk eigi af þeim eða þeirra blóði. Allir géngu slyppir út. Var Sveinn þá limaðr, [ok saung] meðan Ave Maria. Síðan rétti hann hálsinn undir höggit; ok var all-mjök lofuð hans hreysti. Þar var ok háls-högginn Skæringr klerkr; ok inn þriði sekr maðr. Þessir höfðu áðr látizk af biskupi: Þorkell prestr, Leifr Þorgeirsson, Bárðr ok Steingrímr, Handar-Leifr, Einarr Hallvarðz-son, ok Þórarinn, ok er nú talðr sá er í kirkju-garði var drepinn. En af þeim er til sóttu létusk þessir: Bergþórr ok Gizurr, Sigmundr svalr, ok Einarr Birki-beinn, ok Símon prestr. Þeir er sekir vóru, vóru færðir í urð, ok lágu þar tvá mánuðr. En sína merm, þá er þar féllu án iðran ok lausna, þá grófu þeir at kirkju, ok kölluðusk þeir þat allt líkja eptir biskupi, er hann lét sekja menn í kirkju ganga. Biskup lét ok einn mann, þann er fallit hafði af Kolbeini iðrunar-lauss, eigi at kirkju liggja mánuð. Mörgu var þar rænt ok stolit því er staðrinn átti, ok þat er menn áttu í hestum ok herbúnaði, ok flest þat er útan kirkju var. Þá er mann-drápum var lokit, tóku höfðingjar til sín menn þá er þeim líkaði, ok gáfu grið. Görði þat hverr í þrá öðrum. Sighvatr gaf grið Konali Sokkasyni, en Snorri Vigfúsi kennimanni. Þeir vóru flestir af inum stærrum mönnum, er nökkurn mann tóku til sín. En er biskup var riðinn af héraði, görðu þeir Arnórr alla vega orð frá sér, ok létu presta taka alla menn ór banni, ok tíðir syngja, ok göra alla þjónostu, bæði þar at staðnum, ok at öllum kirkjum; ok sögðu þat biskups-leyfi. Alla þá menn, er biskupi höfðu fylgt eðr fullting veitt, ok þar vóru eptir, kúguðu þeir til sjílfdæma við sik, svá vígðan sem óvígðan; ok leggja fé-gjöld á ofan: þrjú hundruð, eðr fimm hundruð, eðr tíu hundruð, eðr tuttugu hundruð, eðr þrjá tigi hundraða, eðr fjóra tigi hundraða, eðr sex tigi hundraða. Ögmundr lét hundrað hundraða ok héraðs-vist áðr létti. Fór hann þá austr í Hofs-teig. Suma menn görða þeir útlaga bóta-lausa. Fjórir góðir menn, prestar tveir ok leikmenn tveir, vóru til járns færðir um þat at þeir hefði eigi unnit á Kolbeini; ok urðu þeir allir vel skírir um þat mál.

30. Nú setjask þeir Arnórr ok Sigurðr yfir staðinn ok alla staðar-eign, ok skipa menn til at taka tíundir biskups ok alla hans eigu. Um várit eptir sendir biskup bréf sín til staðarins, ok bað læsa kirkju, ok kallaði hana saurgaða, bæði af mann-drápi ok grepti bann-settra manna. Var ok svá gört. Þá var tjald reist útan kirkju-garðz, ok þar messur sungnar. Þeir Arnórr ok Sigurðr þola eigi, at kirkja sé tíða-laus; fara til, ok þröngva prestum til at syngja í kirkju, ok eigi messur fyrst. En þó nökkuru síðarr var þar framin öll þjónosta ok lík jörðuð.—Aumleg ok hörmuleg Kristni var þar þá at sjá. Sumir prestar lögðu messu-saung fyrir hræzlu við Guð; sumir frömðu fyrir hræzlu sakir við höfðingja; sumir at sínum sjálfs-vilja. Höfuð-kirkjan, móðirin, sat í sorg ok sút, ok sumar dætrnar með henni; en sumar gugnuðu eigi yfir hennar harmi, [ok lifði] hverr sem lysti; en enginn þorði um at vanda, né satt at mæla. Guðmundr biskup var um vetrinn í Reykjaholti með Snorra. En um várit fór hann norðr til Hrútafjarðar, ok ætlaði á skipi norðr til stiðarins eðr allt til Austfjarða. En er þeir Arnórr fregna þat, ok ætla at biskup muni ætla á staðinn, þá draga þeir lið saman, ok setja menn fyrir hjá höfnum þeim er líklegast þótti at hann mundi lenda. En Arnórr ætlar at snúa flokkinum til mótz við biskup, þegar hann fréttir til hans. En er biskup fréttir lið-samnaðinn, vendir hann aptr, ok ferr til skipa til Steingrímsfjarðar; fréttir hann þá meðferð prestanna ok tíða-görð, bæði á staðnum ok annars-staðar. Biskup bann-settr alla þá presta er messur höfðu sungit í óleyfi hans, ok áttu allt samneyti við bann-setta menn. Biskup ferr um sumarit yfir Vest-fjörðu; en um vetrinn var hann á Breiða-bólstað í Steingrímsfirði með Bergþóri Jónssyni. Ok urðu þar margir hlutir, þeir er frásagnar væri verðir, ok jarteignum þótti gegna, þó þat sé eigi ritað í þessa bók; bæði þat er biskup átti við flagð þat, er þeir kölluðu Sel-kollu, ok mart annat. Prestarnir fóru sínu fram um þjónostu-görðina, hvat sem biskup sagði, ok höfðu helzt ráð um sínn vanda við Gunnlaug múnk, er mestr klerkr ok góðvilja-maðr þótti vera þar í sveitum. Um várit eptir var fundr lagðr með þeim biskupi ok Arnóri til sætta, ok bauð Amórr marga kosti sæmilega; en þó vildi hann eigi at biskup færi á staðinn, svá at hann stýrði fleira en klerkum ok tíðum. Um sumarit eptir fór biskup vestan með tuttugu menn, ok kemr í Eyjafjörð á óvart, til Hallz Kleppjárnssonar; ok tekr hann vel við biskupi; þvíat þeir höfðu sæzk áðr. Nú frétta þeir Arnórr þetta, ok draga lið saman, ok svá þeir Hallr ok biskup í mót; ok finnask þeir. Nú varð svá þó til hagat, at þeir skilðu óhappa-laust; en sætt varð engin. Vendu þeir Hallr ok biskup þá undan, ok vildu eigi ófrið. Ok ferr biskup þá norðr í sýslu sína, ok syngr í tjöldum messur, en eigi í kirkjum, meðan eiga var höfuð-kirkjan hreinsuð.

31. Þá kom út bréf Þóris biskups svá mælanda:—

«Þórir erkibiskup sendir hörmurgar-orð ok heilræða Arnóri Tuma-syni, Sigurði Orms-syni, Þorvaldi Gizurar-syni, Jóni Sigmundar-syni, Halli Kleppjárns-syni, Snorra Sturlu-syni: Sannlegt þykkir oss, at byrja bréf várt ok örendi af hörmung ok heilræðum; þvíat svá sem vér eigum at fagna yðrum fagnaði, svá eigu vér at ófagna yðrum ófagnaði; þvíat sýsla vár ok Pétr postoli skyldir oss, «Gaudete cum gaudentibus et flete cum flentibus:» «Fagna þeirra fögnuði er fagnað göra Guði, en gráta hina er við hann gremjask.» En eptir Guðs orðum sjálfs, þá gremsk sá við Guð er við hans örendreka gremsk, þat er biskupa ok presta. Hann segir sínum postolum: «Qui vos audit, me audit; qui vos spernit, me spernit:» «Sá er yðr hlýðir, hann hlýðir mér; en sá er yðr forsmáir, hann forsmáir mik.» Sömu orð taka til vár; fyrir því at þeir vóru várir forfeðr, en vér þeirra synir, sem Propheta segir: «Pro patribus nati sunt tibi filii.» Þá kenning kennu vér, er þeir létu oss; ok með sömu ömbun, ef vér flytjum vel; með sömum gjöldum ok, ef vér flytjum ílla. Háleitr er várr vandi, ef vér þegjum ok heptum eigi glæpi; þvíat ef þat göru vér, þá er týnd sálin ins synduga; en Guð heimtir hana af oss; ok er ólíkr kostr, at falla í nökkura grimd við mennina, hvegi máttkir er þeir eru eðr grimmir, heldr en gremjask við Guð. En héðan spyrsk hörmulegr grimmleikr ok fátíðr, Guði ok öllum Guðs lögum gagnstæðlegr, er Guðmundi biskupi er veittr, ef svá er vöxtr á, er margir segja, at ólærðir menn hafi hann fyrir-dæmdan, þar sem einginn maðr á dóm á hónum nema páfinn ok vér af páfa hendi; ok hann nú settr af sínu biskups-ríki; hætt af mörgum sálum til ábyrgða; menn af hónum drepnir, ok nökkurr prestr í þeirra tölu. En þenna vanda á eingi at leysa nema páfi sjálfr, aðrir ok í móti teknir. Nú er þannig komit, at þessi mein verða aldri með orðsendingum slökt; vér höfum þat freistað, en yfir-bætr hafa frestask, ok veldr því vansi sumra, ofskap ok þrályndi þeirra er í öllu þrályndask. En þá er vér leitum við at rannsaka, hvaðan þessar sakir rísa, eðr hverir með kappi leita til, heldr at næra þessi mál en slökva, þá vísa sumir sökum í einn stað, sumir í annan; ok sjám vér fyrir þat eigi annat heilt í þessu máli, en biskup sæki á fund várn, ok þeir með hónum, er hér eru á nefndir. Þat boðum vér vðr til í hlýðni, Guði til þakka, Heilagri Kristni til frelsis, synðum yðrum til lausnar, en öllum landz-lýð til þurftar: at þér sækit á sumri á fund várn; en vér skulum alla stund á leggja, at ósætt falli, sátt rísi, sálin hjálpist, ok langr friðr standi í þessu landi. Til langra meina mun standa, eptir því [er] Guð kennir oss, ef þetta ráð er fyrir -litið. En þér, Arnórr, ok þeim öðrum er þú hefir yfir Guðs eigu ok biskups-stól settu. Þá bjóðu vér þeim af Guðs hálfu fastlega í hlýðni, at þér fáit hónum af staðarins fé svá mikit, at hann megi sæmilega útan fara; ok hvárki kenni hann neisu í útan-för né aptr-hvarfi. En ef þér afrækist þetta várt boð, þá vitið þat víst at yðarr vandi eyksk margfallega.»

32. Nú kyrðusk þeir Arnórr við bréfin. En biskup fór til Hóla um haustið; ok sat þar í friði um vetrinn enn at kalla; ok eigask þeir Arnórr eigi við þann vetr. Þá ganga margir menn til sætta við biskup. Þann vetr er Guðmundr biskup var í Steingrímsfirði, andaðisk Páll biskup, iii kal. Decembris; en kosinn var til biskups Teitr Bessason, systur-son Þorvaldz Gizurarsonar; ok fór Þorvaldr útan með hónum. Teitr andaðisk í Noregi, ok varð eigi biskup. Þá andaðisk Guðmundr inn Dýri ok Jón Sigmundarson.

33. Í þenna tíma bjó Kálfr Guthormsson á Grund í Eyiafirði; hann átti Osku Þorvarðz dóttur ens auðga. Guthormr hét son þeirra en Jórunn dóttir. Kálfr þótti þá beztr bóndi í Eyjafirði. Þá bjó at Hrafnagili Hallr Kleppjárnsson; hann átti Ingibjörgu dóttur Guðmundar ins Dýra. Einarr ok Kleppjárn vóru synir þeirra. Með þeim Halli ok Kálfi var óþokki mikill, ok varð þeim mart til; hafði Hallr þá manna-forráð mest í Eyjafirði. Þótti Kálfr ekki trúr, at leita eigi á þingmenn sína. Þeir deilðu ok um hval-mál nökkut; ok færðu þat til Alþingis; ok var hvárr-tveggi inn mesti flutnings-maðr síns máls. Þótti þat æ sannara, er sá talaði er þá flutti sítt örendi. En þó fengu þeir eigi samit; þvíat þeim varð mart til. Hrafngilingar ortu mart um Kálf, ok görðu um hann spott mikit. Þetta var kveðit:—

Vetrungs fæðisk efnit eitt; öllum er þat mönnum leitt;
tvennar liggja til þess bætr; tveir einir ’ru undir fætr:
Höllzti hefir þat lengi lifat; láti menn þat höndum þrifat!
eigi er þat sem annarr smali, enginn skapðr fyrir arsinn hali.

Ok enn þetta:—

Reið’k fyrir dyrr ok dúða’k dyn há-skutil brynju
(eldr lék yggs und skildi) óskjálfandi Kalfi:
Mælt vara gótt þá er gjöltu Grundar-menn stm hundar
(þyss var í þrælum Kusla þeim) í virki heima.

Ok enn var þetta kveðit:—

Hefir um hrepp inn efra (hann er görr at þrotz-manni,
þat er kotmanna kynni) Kálfr mat-gjafir hálfar.

34. Í þenna tíma báðu þeir Arnórr Tumason ok Sigurðr Ormsson Sighvat Sturluson, at hann skyldi ráðask þangat norðr í sveitir. Vildi Sigurðr, at Sighvatr tæki við goðorðum þeim, er hann hafði gefit Tuma Sighvatz-syni, syni hans; en Arnórr hafði þá lýst útan-ferð sínni af málum þeirra biskups. Sigurðr bjó þá á Möðruvöllum í Hörgárdal; ok vóru þau Sighvatr ok Halldóra þar jafnan at kynnis-sókn. Ok eitt sinn er Sighvatr var á Möðruvöllum, kom Kálfr Guttormsson at finna hann, ok kærði fyrir hónum missætti þeirra Hallz. En Sighvatr lét sér fátt um finnask; lézk eigi vilja fýsa Kálf vandræða, en lézk vin hans skyldu vera ok varðveizlu-maðr, hvat[ki] er hónum kynni til handa at bera. Ok mæltusk þeir vel við at skilnaði. Þat varð þrim vetrum eptir bardagann á Hólum á Jóla-föstu, er Kálfr varð þess víss, at Hallr Kleppjárnsson átti leið til Munka-Þverár. Þangat fór ok um daginn Jón Eyjólfsson, er átti Valgerði systur Kálfs; hann bjó í Möðrufelli; ok er þat sumra manna sögn, at þat væri ráð þeirra Kálfs beggja. Kálfr fór síðarr um daginn, ok með hónum Styrbjörn klokku-nef, móður-bróðir hans, er bjó í Gnúpu-felli, ok þeir tveir Steingrímssynir, Eldjárn prestr ok Þorgeirr. Þeir vóru dóttur-synir Tuma Kolbeinssonar. En er þeir kómu til Þverár, gengu þeir Hallr Kleppjárnsson tveir neðan á völlinn. Sneri þeir Kálfr þegar í móti þeim, ok sættu áverkum við Hall; en hann hörfaði undan, ok varði sik. Menn vóru úti á bænum; ok talaði Austmaðr einn um, hvárt menn berðisk á vellinum niðri. Jón Eyjólfsson svarar: «Skylmask menn þar,» segir hann. Ok varð því eigi til hlaupit, er hann tók þann veg á. Þeir Kálfr unnu allir á Halli, ok lét hann þar líf sítt. Sneru þeir Kálfr þá í brott; ok fór hann heim á Grund um kveldit. En heima-menn á Þverá bjoggu um lík Hallz. Kálfr stefnir at sér vinum sínum ok frændum; ok hafði fjölmennt á Grund; ok leið svá fram til Jóla. Synir Hallz vóru ungir, ok var Klængr bróðir hans vígsakar-aðili. Þá er víg Hallz spurðisk vestr í Dali til Sauða-fellz, segja menn at Sighvatr Sturluson kvæði vísu þessa:—

Nú spurðu vér norðan (náir hrafn at því tafni;
heipt hefir herr fyrir giptu) Hall Kleppjárns son fallinn:
Þar er Eyfirðings orðit all mart ins for-snjalla
(gunn-máva hné grennir geð-hraustr) lokit trausti.

Þat var Jóla-dag inn fyrsta, at Kálfr spurði, at Klængr Kleppjárnsson væri kominn á Espihól með flokk mikinn, ok gékk þar til matar. Kálfr sendi þá menn upp til Möðrufellz, ok víðara á bæi, at stefna mönnum at sér. Guthormr Jónsson hljóp þegar ofan til Grundar er orðsendingin kom; ok vóru þeir Klængr þá kommir á bæinn. Guthormr hljóp at virkinu ok langt upp í vegginn, svá at hann náði öxinni upp á virkit; ok las sik svá upp. Þeir Kálfr vóru fyrir í virkinu, ok bjoggusk til varnar, bæði konur ok karlar. Þeir Klængr sóttu at, ok höfðu á öðru hundraði manna. Fengu þeir Kálfr lítt vörn við komit fyrir liðs-fjölða [sakir], ok stukku ór virkinu ok inn í húsin. Urðu nökkurir menn sárir af Kálfi; einn hljóp í kirkju, ok var sá særðr af Klængs-mönnum innar við reiðu-stól. Menn áttu þá hlut í at þeir skyldu sættask; ok hlýddisk Klængr á þat. Kom þeir eigi öðra við, enn Kálfr seldi sjálfdæmi fyrir víg Hallz. Ok skilðu þeir við þat. Klængr görði görð þessa um várit, tvau hundruð hundraða fyrir vígit. Kálfr skyldi vera útan þrjá vetr, ok héraðs-sekr or Eyjafirði. Þetta fé allt galt Kálfr, sem gört var; ok fór útan, ok gékk suðr, ok tók lausn allra sínna mála; hélt ok alla sætt vel.

35. Nú um sumarit eptir víg Hallz búask þeir til útan-ferðar Guðmundr biskup ok Arnórr Tumason. Lá biskup til hafs sex vikur, ok siglði út tveim sinnum ok varð aptr-reka, ok var borinn sjúkr af skipi. En tveir menn fóru útan af þeim er erkibiskup hafði útan boðat með biskupi. Arnórr fór útan um sumarit af þeim sex er með hónum vóru nefndir. Þá fór ok útan Þorvaldr Gizurarson ok Teitr biskups-efni. En Guðmundr biskup fór útan vetri síðarr; ok var inn fyrsta vetr í Vík austr; ok lengst var hann meðr Nichulási biskupi.

36. Vetr þann er Hallr Kleppjárnsson var veginn á Jóla-föstu, lét Þorvaldr Snorrason drepa Hrafn Sveinbjarnarson á Eyri í Arnarfirði á Langa-föstu; sem segir í sögu þeirra Þorvaldz ok Hrafns. Þeir ræntu ok þar mörgu ok góðu í fé-munum áðr þeir fóru í brott. Tveir gripir vóru þeir þar, er Guðmundr biskup hafði gefit Hrafni, er frá er sagt; þat var sólar-steinn ok kven-kyrtill með hlöðum blá-brúnaðr. En er þeir ætluðu hann á brott á taka, þá sýndisk þeim sem þat væri svartr fatz-töturr; ok köstuðu eptir; en sólar-steininn höfðu þeir til sjóvar. Þá sýndisk þeim hann sem annarr fjöru-steinn ok köstuðu niðr. Ok er þeir vóru á brott farnir þá fannsk sólar-steinninn.

37. Í þenna tíma rézk Sighvatr Sturluson norðr til Eyjafjarðar, ok var inn fyrsta vetr á Möðruvöllum í Hörgárdal með Sigurði Ormssyni; annan vetr átti hann í búi við hann. Eptir þat keypti hann Grundar-land í Eyjafirði, með því móti, at Rúnólfr prestr, sem síðan var vígðr til ábóta, gékk í borgun fyrir Kálf Guthormsson, ok galt fyrir landit. En Sighvatr handsalaði hónum Sauðafell í veð at móti; ok fór hann þangat at búa. En Sighvatr görði þá bú á Grund, ok bjó þar til elli. Kálfr Guthormsson keypti Miklabæ í Skagafirði, ok bjó þar meðan hann lifði. Í þenna tíma vóru í Eyjafirði margir stór-bændr, ok ýfðusk þeir heldr við Sighvati. Þótti þeim hann eiga þar hvárki erfðir né óðul í héraði. Þá bjó Jón Örnólfsson á Möðruvöllum; en Þorvarðr, bróðir hans, í Miklagarði. Hann átti sverð þat er Brynju-bítr var kallaðr; þat hafði Sigurðr Grikkr ór Miklagarði, en Sveinn Jónsson sveitar-bót hafði þat í Víðinesi, ok hjó stórt með. Synir Sighvatz, Tumi ok Sturla, föluðu sverðit, ok náðu eigi at kaupa; en Þorvarðr drósk á, at ljá Sturlu sverðit; ok fórsk þat fyrir. Þá var Sturla sjautjan vetra gamall er hann reið upp í Miklagarð; ok tveir Eyfirzkir menn kómu í för hans. Þeir riðu at durum, ok gékk Sturla inn, en hinir sátu á baki úti. Sturla gékk til rúms bónda, ok tók sverðit, ok gékk í and-dyri, ok ætlaði at sjá ok bregða. Þá kom prestr til, ok þreif sverðit, ok vildi eigi bregða láta, kallaði hann þá á heima-menn. Kóm þá at Þorvarðr bóndi, ok bað hann eigi taka sverðit. Sturla bað hann ljá sér. Þorvarðr kvað hann eigi svá með fara, at þess væri ván; ok kvað hann með öngu móti skyldu fá þat. Drifu þá at heima-menn, konur ok karlar, ok vildu allir á sverðinu halda. Reiðir þá þröngina út ór durunum; var þá snarat af hónum sverðit. Sturla hafði öxina Sveðju í handar-krika; tók hann þá til hennar ok reiddi upp, ok réð til Þorvarðz. Hann gáði eigi hvárt fram vissi öxarinnar; ok kom hamarrinn í höfuð á Þorvarði; ok sprakk mjök fyrir, en haussinn rifnaði. Féll Þorvarðr í óvit, ok lá lengi sem dauðr væri. Styrmðu heima-menn yfir hónum; en Sturla reið brott ok heim á Grund ok förunautar hans. Sighvatr spurði tíðenda er hann kom heim. Sturla kvazk eingin segja. Föru-nautar hans sögðu Sighvati í hljóði hvat títt var. En er hann vissi hvat tíðenda var, spurði hann Sturlu hvárt þat væri satt, at hann hefði vegit eðr særðan inn bezta bónda í Eyjafirði. Sturla lézk ætla at því mundi verr, at hann mundi eigi dauðr. Síðan tók Sighvatr á inum mestum hrakningum við Sturlu, ok hét hann brott. Síðan átti Tumi hlut í; ok sagði, at þeir skyldi svá fleiri fara, at þeir væri barðir; sagði reynt, at bændr mátti eigi með góðu tryggja. Snemma um morgininn var Sturla á fótum, ok gékk eptir gólfi. Sighvatr spurði hverr þar færi. Sturla nefndi sik. Sighvatr bað hann ganga í lokrekkju til sín. En er hann kom þar, tók Sighvatr til orða: «Ekki þykkir mér þetta svá ílla sem ek læt; mun ek nú klappa um eptir; en þú lát sem þú vitir ekki.» Síðan sendi hann eptir Þorvarði í Saurbæ; ok fékk hann sætta þá, ok vóru görvir þrír tigir hundraða. Kom þat fé seint fram.

38. Þessu næst, eðr lítlu fyrr, vóru skærur þeirra vestr í sveitum, Miðfirðinga ok Víðdæla. Þá bjó at Breiða-bólstað í Vatzdal Eyjólfr Kársson, son Kárs munks ok Arnleifar, dóttur Jóns Húnröðar sonar; hann var mikill maðr vexti ok allra manna knástr ok vaskastr um alla athöfn sína. Tvá bræðr átti hann sam-mæðra, Jón ok Eyjólf; vóru þeir Ófeigs-synir. Þá bjó Þórðr, móður-bróðir þeirra, at Ásgeirs-á; en Íllugi Bergþórsson at Þorkels-hváli; Þorsteinn Hjálmsson á Breiða-bólstað í Vestrhópi, frændi þeirra; ok í hverju húsi vóru þar Húnröðlingar í þann tíma. En á Mel í Miðfirði bjó Þorgils Kálfsson; hann átti Þórunni dóttur Magnúss, sonar Óláfs ok Guðrúnar, móður-systur Sturlu-sona. Þar á Mel vóru bræðr Þórunnar: Óláfr, ok Koðrán, ok Egill, miklir meun ok sterkir. Gils Bergþórsson bjó at Reykjum; hans synir vóru þeir: Kálfr, Guðmundr, Steingrímr, Eirekr, Úlfhéðinn; dætr hans: Þórhildr móðir Guðrúnar frillu Bjarnar Sæmundarsonar, ok Vigdís frilla Sturlu Sighvatzsonar. Þorbjörn Bergsson bjó at Ósi, faðir Teitz ok Margrétar. Mart var þá röskra manna í Miðfirði. Þórhildr Gilsdóttir var þá ekkja; ok var þá mælt, at Eyjólfr Kársson slægi á nökkut marglæti við hana; en bræðrum hennar líkaði þat ílla; ok var óþykt mikil milli sveitanna. Sá maðr var í Miðfirði er Tannr hét, son Bjarna Kálfssonar; hann var orð-íllr; hann orti, ok var níð-skár; eingi var hann sættir manna. Vísa þessi kom upp í Miðfirði, er kveðin var til Gilssona:—

Upp hafa eigi heppnir ull-stakks boðar vaxit
fimm ok fullir vamma flein-veðrs á bæ einum:
Ólusk erki-dólar (allr fylgir því galli)
opt er á gumna giptu…

Fyrir þessa vísu vágu Gils-synir mann. Eptir þetta hófsk af nýju ófögnuðr ok orða-sveimr. Þá hófu Víðdælir þat spott, at þeir kölluðusk göra meri ór Miðfirðingum, ok var Þorbjörn Bergsson hryggrinn í merinni, en Gísl bróðir hans gregrin; en synir Gils fætrnir, Óláfr Magnússon lærit, en Tannr Bjarnason arsinn; hann sögðu þeir dríta á alla, þá er við hann áttu, af hrópi sínu. En af þessum orða-sveim, ok mörgum öðrum, er á meðal fór, görðisk svá mikill fjándskapr, at eigi var óhætt með þeim. En Snorri Sturluson átti flesta þingmenn í hvárra-tveggju héraði, ok þótti mönnum til hans koma, at sætta þá. Reið Snorri þá til, ok þeir fáir saman; görði hann þá orð til Víðidals, ok stefndi þeim öllum í Miðfjörð á Mel, Eyjólfi Kárssyni, Þorsteini Hjálmssyni, Þórði ok Bergþóri. Þeir riðu til Miðfjarðar, ok vóru nær sjau tigir manna. Miðfirðingar kómu til Mels, ok höfðu þeir fjölmennt. Leitaði Snorri um sættir við þá; en þeir tóku því seinlega. En þá er þeir Víðdælir kómu ok stigu af hestum sínum, gengu þeir heim á völlinn. Þá hlaupa Miðfirðingar á móti þeim, ok slær þar þegar í bardaga; ok vóru hvárir-tveggju all-ákafir. Snorri hét á þá, at þeir skyldi eigi beijask. Einginn hirði hvat [er] hann sagði. Þá gékk Þorljótr frá Breta-læk til Snorra, ok bað hann milli ganga. Snorri kvazk eigi hafa lið til þess, við heimsku þeirra ok ákafa. Þorljótr veitti Snorra hörð orð. En síðan hljóp Þorljótr til hrossanna, ok leysti, ok rak á millum þeirra; ok héldu Víðdadir undan ok ofan eptir vellinum, ok svá fyrir melinn [ofan]. Þeir náðu hestum sínum, ok riðu yfir á. Í bardaganum féll Þorbjörn Bergsson. Bergþórr hét sá er hann vá. Svá sögðu Víðdælir at merrin eysi, þvíat hryggrinn væri sundr í henni. Íllugi Bergþórsson lét fót sínn. Sárir urðu menn af hvárum-tveggjum. Þar kalla Miðfirðingar Þorsteins-stig er hann hljóp fyrir melinn, en Girðinefs-götu þar er Þórðr hljóp ofan. Miðfirðingar eggja Snorra til eptir-reiðar; ok veitti Teitr hónum it mesta ámæli, er nann vildi eigi auka vandræði þeirra. Eptir þetta vóru dylgjur miklar millum sveitanna, en atfara-laust þaðan frá. Maðr hét Þórarinn, er bjó í Snóksdal, son Gríms Eldjárns sonar, góðr bóndi; hann átti Steinunni dóttur Brandz frá Fjallz-enda. Þórarinn var vin ok frændi Gilsunga, ok gaf þeim til setunnar mat mikinn, ok léði þeim vápna, ok görði sik beran í liðveizlu við frændr sína. Snorri fékk sætta Miðfirðinga ok Víðdæli; ok görði um sakar allar þær er görzk höfðu á Mel, ok meðal þeirra vóru, bæði um víg ok áverka. En eptir þat rézk Eyjólfr Kársson vestr í Fjörðu, ok fékk Herdísar, dóttur Hrafns Sveinbjarnar sonar. Henni fylgði heiman land at Stokkum á Rauða-sandi.

Þá er Eyjólfr var á Eyri með mágum sínum, fýstisk hann at fara norðr í Víðidal at örendum sínum. Hann hafði sveit manna. Sveirbjörn Hrafnsson, mágr hans, var með hónum. Þeir fóru norðan Haukadals-skarð, ok dvölðusk fyrir neðan garð í Snóksdal. Þá sendir Eyjólfr heim eptir Gelli presti Höskullz syni er þar saung. Eyjólfr kallaði á tal við sik Þorberg fylgðar-mann sínn, ok talaði við hann einmæli. Síðan bað hann þá fara heim, ok krefja Þórarinn bónda hrossa út á Hólmlátr. Þeir ætluðu at fara út á Eyri, ok þaðan vestr á skipum. Sveinbjörn Hrafnsson fór með honum, ok Ögmundr, Norðlenzkr maðr, ok enn var inn fjórði. Ok er þeir koma, kalla þeir út Þórarinn bónda. Hann gékk út, ok Helgi djákn son Einars Bjarnarsonar frá Kvenna-brekku. Þorbergr bað Þórarinn hestanna; en hann sagði vera uppi á hálsi. Þorbergr hljóp af baki, ok bað hann vísa sér til hestanna. Þórarinn gékk fyrir veginn, ok hafði öxi í hendi; hann rétti öxina til hestanna. Þorbergr hjó á höndina, ok af fyrir framan ölbogann; hljóp öxin á nárann fyrir ofan mjaðmar-höfuð, ok þar á hol. Þá hljóp djákn til, ok vildi veita bónda; hann hafði sverð ok buklara. Guðmundr Norðlendingr lagði til hans; kom þat í buklarann, ok renndi í brjóstið fyrir ofan geir-vörtur. Snöru þeir þá inn. En þeir Þorbergr riðu ofan til þeirra Eyjólfs; ok sögðu presti, at bónda þætti mál at hann kæmi heim. Riðu þeir Eyjólfr í brott. En þeir Þórarinn höfðu prestz-fund, ok önduðusk báðir senn um daginn; ok lifði Þórarinn lengr. Steinunn, kona Þórarins, sótti Þórð Sturluson at eptir-málum um víg Þórarins, ok fal hónum á hendi alla forsjá fyrir sér; þvíat Sighvatr var þá norðr, en Sturla ok Tumi vóru ungir. Dufgus Þorleifsson átti bú at Sauðafelli, ok var ílla með þeim Þórarni. Þórðr lét búa mál þessi til Alþingis, ok urðu þeir sekir Þorbergr ok Guðmundr. Sveinbjörn vann eið, at hann hefði eigi vitað vígit, en Eyjólfr galt fé fyrir þat, at hónum vóru fjörráð kennd. Sighvatr var heldr and-streymr um eptir-málin; þvíat hónum þótti verr er Þórðr hlut-deildi; ok hann kom Þorbergi útan í Fjörðum austr.

Þetta vár görði Eyjólfr bú at Stokkum á Rauða-sandi. Þá var Guðmundr inn seki fylgðar-maðr hans, ok annarr sekr maðr Norðlenzkr. Í Saurbæ á Rauða-sandi bjó þá Gísli Markússon, ok lagðisk lítt á með þeim Eyjólfi; varð þeim mart til í bygðar-lagi um fjár-beitir ok annat. Gísla þótti fylgðar-menn Eyjólfs glepja konur þær er hónum gazk at, ok görðisk með þeim inn mesti fjándskapr. Þat var á Jólum er Stakka-menn kómu til tíða. Þá var Gísla sagt, at þeir vóru í kirkju. Þá sendi hann at læsa kirkjunni; var Eýjólfr þar, en Guðmundr var í skotinu; hann átti eigi kirkju-gengt. Gísli ok hans menn hlaupa til vápna ok til kirkjunnar, ok bað Eyjólfr griða; en þess var varnað. Guðmundr gékk ór skotinu, ok færði Gísla höfuð sítt; en Gísli lézk þiggja mundu, ok kvaddi til heima-mann sínn, þann er Guðmundr hafði áðr ílla leikit ok glapt konu fyrir, at hann skyldi drepa hann. Leiddu þeir hann þá upp um garð, ok var hann þar drepinn. Eyjólfr komsk út um gler-glugg austr ór kirkjunni, ok hljóp út til Stokka í kastala er hann átti þar. Þeir Gísli fóru út þangat, ok sóttu hann í kastalann. Þar var nauta-maðr hans hjá hónum, er Þorsteinn stamr hét, ok Þórbjörg griðkona hans. Eyjólfr varðisk alldrengiliga, en Þorsteinn spurði hvárt hann skyldi eigi gefa nautum. Eyjólfr bað hann fara ef hann vildi, ok tók hann þat orlof. Þar um var þessi vísa kveðin:—

Sendir rann af Sandi sund-hreins frá bör fleina
hræddr, svá at hjartað loddi happlaust við þjó-knappa:
Framar kváðu þar fúra fley-vangs nautum ganga
(sókn var hörð er ek heyrða hrein) láta Þorsteini.

Eyjólfr varð eigi sóttr, ok hurfu þeir Gísli frá. Grið fengu menn Eyjólfs þeir er í kirkju vóru. Eptir þetta fór Eyjólfr norðr á Eyri til mága sínna, ok vóru þá dylgjur miklar millum þeirra. Var þá leitað um sættir milli þeirra; ok var þá lagðr sættar-fundr með þeim um várit í Tálknafirði, ok vóru grið sett, þar til er hvárir-[tveggju] kæmi heim. En þeir urðu eigi sáttir. Hljópu þeir Gísli upp ok fóru heim; en þeir Eyjólfr fóru eptir þeim út á Sand. Ok er þeir kómu í Saurbæ, höfðu þeir Gísli búisk um á húsum uppi, ok gört sér þar gótt vígi með viðum. Fengu þeir Eyjólfr lítt atsókn við komit, ok settusk þeir um virkit. Kómu menn þá, ok leituðu um sættir með þeim. Þeim Eyjólfr höfðu mat-fátt, ok fóru til fjóss, ok ætluðu at taka naut nökkur. Gékk Jón Ófeigsson, bróðir Eyjólfs, fyrst í fjósit; þar var fyrir nauta-maðr Gísla, ok stóð í uxa-bási; hann hjó í mót Jóni, ok kom á kinnina ok rauf á hváptinum, ok ór jaxlana tvá; féll hann út í fang sínum mönnum; en nauta-maðr hljóp innarr í fjósit, ok út í hlöðu-vindauga ok svá upp í virki. Ok er þat mál manna, at þeir hafi ólíkast borit sik, nauta-menn þeirra Gísla ok Eyjólfs. Eptir þat fékk Steinólfr prestr sætta þá; skyldi Snorri Sturluson göra um málin ok áverka Jóns. En eptir sætt þeirra rézk Eyjólfr brott af Rauða-sandi, ok kaupir Flatey á Breiðafirði, ok ferr þangat at búa. Ok [kom þar] til hans Áron Hjörleifs son ok Sigríðar Hafþóris dóttur, Árons sonar, Bárðar sonar ins Svarta. Herdís, kona Eyjólfs, var Hrafns dóttir, Sveinbjarnar sonar, Bárðar sonar ins Svarta. Áron hafði vaxit upp at fóstri með ágætum manni, Þorláki Ketilssyni í Hitardal. Vóru þeir Sturla Sighvatzson fóstbræðr, þar til er Sturla fór brott ór Hitardal fimtán vetra gamall til föður síns, en Áron í Flatey til Eyjólfs. Kómu þá í greinir með þeim nökkurar áðr þeir skilðu. Þeir Áron vóru bræðr ok Óláfr er síðan var abóti at Helga-felli.

39. Nær þessu var þat tíðenda eitt sumar á þingi, at búðir þeirra Snorra Sturlusonar stóðu it næsta ok Allsherjar-búð, er Magnús Góði átti, son Guðmundar gríss ok Solveigar, dóttur Jóns Loptz sonar, ok tjaldaði. Þeir vóru fylgðar-menn Snorra, Valgarðr Styrmisson ok Herburt, hann var Suðr-maðr, ok kunni allra manna bezt við buklara. Þeir gengu með nökkura menn til búðar Magnúss, ok hjoggu kylfur ór viðkesti, sem þá var títt at bera til dóma; en sá hét Erlendr bakrauf, Hjaltr einn, er þar var heitu-maðr, ok geymði viðarins. Hann hljóp til, ok vildi eigi láta draga viðinn. Þá var sagt Magnúsi, at þeir héldusk á úti, ok þar var hlaupa-för. Bað hann sína menn út fara, ok hljóp út fyrstr. En er hann kom út, hafði Herburt brugðit sverði, ok vildi höggva Hjaltinn. Magnús tók sverðit berum höndum, ok stöðvaði höggit; hann skeindisk mjök á höndunum. Þá var sagt Sæmundi, at unnit var á Magnúsi. En Sæmundr lét tómlega við, áðr Páll son hans spurði, hvárt hann mundi sitja, þótt Magnús systur-son hans væri drepinn úti. Þá bað Sæmundr alla menn taka herklæði sín. Nú var ok sagt Snorra, at menn hans vóru barðir úti. Ok hljópu allir til vápna, ok út í búðar-sundit, ok fylktu þar. Snorri sendi orð bræðrum sínum, Þórði ok Sighvati. Kómu þeir ok báðir með alla sína menn; ok þótti Sighvati Snorri eigi vel haldit hafa stöðunni áðr hann kom til. Dreif nú til allr þingheimrinn, ok veitir hverr sínum vin. Vóru hvárir-tveggju mjök fjölmennir; en þó var Sæmundr miklu afla-mestr. Þorvaldr Gizurarson réð til meðal-göngu, ok margir menn með hónum. En þeir Páll Sæmundarson, ok Loptr biskups-son eggjuðu mest atgöngu; en Þorvaldr fékk komit á griðum um nökkurra nátta sakir. Senda þá allir höfðingjar heim eptir liði. Þórðr Sturluson sendi Þórð Kolbeinsson eptir Böðvari syni sínum. Riðu þeir Föstudaginn af Þingvelli út til Staðar; en Böðvarr kom at nóni á Laugardaginn á Eyjar-sanda með hálft annat hundrað manna. Kom þá orðsending í móti hónum, at þeir væri sáttir. En þær urðu mála-lyktir, at Sæmundr skyldi göra fé slíkt er hónum líkaði; allar sekðir frá skilðar. Bændr gengu til handsala fyrir Snorra af Akranesi. Þá er Sæmundr kom í búð sína, talaði einn hans maðr, at þá færi sem optast, at Sæmundr hefði einn virðing af málum þessum. Sæmundr svarar: «Hvat tjóir slíkr at mæla? draga bræðr þessir sik svá fram, at nær öngir menn halda sik til fullz við þá.» Eptir þetta fóru menn af þingi, ok líkaði Snorra heldr lítt.

Jórunn in auðga hét kona, hón bjó á Gufunesi. Atli hét sá maðr er á búi var með henni. Þeir vóru þrír bræðr, Svartr ok Eirekr, synir Eyjólfs Óblauðs sonar. Í þenna tíma andaðisk Jórunn; hón átti öngan erfingja þann er skil væri at; en hón var í þingi með Magnúsi, ok ætlaði hann sér fé hennar; en skipta erfingjum af slíkt er hónum líkaði. Hann hafði um haustið af Gufunesi mjöl, slátr ok fé, sem hónum líkaði. En er Snorri spurði þetta, sendi hann suðr á Nes Starkað Snorrason. En er hann kom sunnan, hafði hann með sér mann þann er Koðran hét, strák einn; þann kallaði Snorri erfingja Jórunnar, ok tók hann þat fémál af Koðrani. En um várit um stefnu-daga fór Snorri suðr á Seltjarnar-nes, ok hafði ferjur tvær af Akranesi, ok fjóra tigi manna á hvárri. Þeir létu fá eina menn sjá er þeir fóru suðr at Nesinu; ok kómu þeir mjök á óvart Magnúsi; ok stefndi Snorri Magnúsi skóggangs-sök til Þverár-þings. Magnús kallaðisk þar útan-þings-maðr; en Snorri bað hann þar vörn fram færa. Eptir þat fór Snorri heim. Hann hafði mál fram á Þverár-þingi, ok varð Magnús þar sekr skógar-maðr. Eptir þetta fjölmenna hvárir-tveggju til Alþingis. Snorri lét göra búð þá upp frá Lögréttu, er hann kallaði Grýtu. Snorri reið upp með sex hundruð manna, ok vóru átta tigir manna í liði hans alskjaldaðir. Bræðr hans vóru þar báðir, ok höfðu mikit lið allir. Vóru þeir fyrir vestan á. Dylgjur miklar vóru um þingit. Magnús biskup fékk sætta þá. Ok hann leysti landit á Gufunesi til handa Atla, ok lagði þá mjöl-skuld á landit. Snorri hafði virðing af málum þessum. Ok í þessum málum gékk mest virðing hans við hér á landi. Hann görðisk skáld gótt. Var hann ok hagr á allt þat er hann tók höndum til, ok hafði inar beztu forsagnir á öllu því er göra skyldi. Hann orti kvæði um Hákon jarl Galinn; ok sendi jarlinn gjafir út á mót: sverð, ok skjöld, ok brynju. Þar um kvað Máni þetta:—

Örr hefir sendar Snorra siklingr gjafir hingat;
unni afreks-manni jarl görsima snarla:
Gæðingr hlaut, sem gátum, gjöf af tígnum jöfri
(þat fékk skáld) með skildi (skynjað) sverð ok brynju.

Jarlinn ritaði til Snorra, at hann skyldi útan fara; ok lézk til hans [mundu] göra miklar sæmðir. Ok var þat mjök í skap Snorra. En jarlinn andaðisk í þann tíma, ok brá þat för hans um nökkurra vetra sakir. En þó hafði hann ráðit för sína þegar tími væri til.

40. Í þenna tíma fór útan Páll Sæmundarson. Ok er hann kom til Björgynjar, görðu Björgynjar-menn at hónum spott mikit; ok sögðu, at hann mundi ætla at verða konungr eðr jarl yfir Noregi. Sumir létu sem heitask skyldi við hann; ok kölluðu óráð, at bíða þess er hann efldi ófriðar-flokk nökkur. En við sköll þá er Páli þótti gör at sér, réð hann sik í byrðing er ætlaði norðr til Þróndheims á fund Inga konungs. Þeir sigldu sjau byrðingum fyrir Stað. Áslákr Hauksson var á Eyri er mest var fyrir þeim. Þessir byrðingar týndusk allir, ok hvert mannz-barn. Lét þar Páll líf sítt. En er þetta spurði Sæmundr faðir hans, varð hann reiðr mjök; ok tók þat upp, at Páll hefði látisk af völdum Björgynjar-manna. Samnaði at sér liði miklu, ok fór út á Eyrar, ok bar þessar sakir á Björgynjar-menn. Nú var þar einginn kostr annarr, en Austmenn skyldi festa hónum gjöld svá mikil, sem hann vildi á þá leggja. Áttu þar margir menn hlut í, at svefja Sæmund, ok Ormr bróðir hans mestan; ok hónum fór bezt af öllum Oddaverjum; en ekki stoðaði. Tók Sæmundr þar upp þrjú hundruð hundraða fyrir kaupmönnum.

Í Vestmanna-eyjar kom knörr mikill, ok hafði verit Grænlandz-far; vóru þeir stýrimenn, Grímarr ok Sörli; hann var ór Harðangri; lagði Sæmundr á þá gjöld sem aðra. Sörli var um vetrinn með Ormi; ok þótti þeim Grímari all-íllt fé-lát sítt. Fór Grímarr um várit í Odda, ok þeir eigi all-fáir Austmenninir; ok létu all-tortryggilega; höfðu menn þat fyrir satt, at þeir hefði ætlað at ráða á Sæmund, ef þeir þættisk afla til hafa; en þar var mart manna fyrir. Íllir vóru þeir viðskiptis við landz-menn. Ormr keypti við at þeim til þaks á kirkju sína; ok var eigi á land fluttr. Magnús biskup Gizurarson kom út tveim vetrum áðr. En um sumarit er þeir Grímarr bjoggusk útan, fór Ormr Jónsson út í Eyjar, ok ætlaði at sækja við þann, er hann hafði keypt. En er hann kom út, spurði hann Sörla, hvárt hann vildi ljá hónum bát. En hann lézk ljá mundu, ef þyrfti. Ok um daginn, er Ormr ætlaði at búask, hljóp Grímarr at hónum, ok hjó hann bana-högg. Þá snöru þeir at Jóni syni hans; ok sögðu, at sá skyldi skemst gráta eptir sínn föður, ok vógu hann báðir; ok vóru þeir messu-djáknar at vígslu. Skeggi prestr laust til Ívars Sörlasonar, ok hljóp síðan upp á rapta-bolung, ok varðisk þaðan. Ívarr Sörlason vá hann. Þorleifr ór Kollabæ lézk ok þar; hann var djákn, ok átti Gyðu dóttur Einriða prestz Steingríms-sonar. Eptir þetta létu Austmenn eingi skip ór Eyjunum ganga á land ganga, áðr þeir siglðu á haf. Þetta þóttu mikil tíðendi ok íll þá er spurðusk. Fór Sæmundi þat drengilega, at hann gaf allan arf börnum Orms óskilgetnum. Þá hafði Björn, son Þorvaldz Gizurarsonar, fengit Hallveigar, dóttur Orms. Bjoggu þau á Stokkseyri, ok áttu son er Klængr hét. En um várit eptir víg Orms, rézk Björn á Breiða-bólstað, ok tók við búi því er Ormr hafði átt, ok Dalverja-goðorði. Hafði hann vald yfir fé Kolskeggs, ok stór-fé er Ormr hafði átt; görðisk hann rausnar-maðr í búi, ok þótti vænn til höfðingja. Var hann ákafa-maðr í skapi. Reið hann norðr til Miðfjarðar til þeirra Kálfs-sona, frænda hans. Þaðan fór hann til Bjargs, ok dró þar Austmann ór kirkju, ok lét drepa. Sá var hónum sagðr frændi Sörla. Borghildr, er verit hafði friðla Orms, hafði Valla-land, ok mikit fé annat; hón görði heiman dóttur Orms; en synir [hans] höfðu sumt. Guðrún hét dóttir Orms; hón var ein sér um móður; hón var gipt Hólmsteini Grímssyni; þeirra son var Grímr prestr. Sæmundr var vel til allra barna Orms.

Sumar þat er Ormr var veginn, rézk Snorri Sturluson til útan-ferðar; handsalar hann þá Þórði bróður sínum fé sítt allt til varðveizlu; en fyrir búit í Reykjaholti setti hann Guðnýiu, móður sína; hón hafði verit áðr lyrir búi Þórðar sonar síns at Stað eðr á Eyri. Þat sumar áðr en Snorri fór útan, gipti hann Hallberu dóttur sína Árna, syni Magnúss Ámundasonar; var brúðkaup þeirra í Reykjaholti. Hafði hann Brautar-holt til félags við hana, ok mikit fé annat. Vóru þau í Reykjaholti lengstum þau misseri. En ekki nýtti af henni um samvistir, ef þau vóru eigi þar. Snorri spurði eigi víg Orms fyrr en hann kom í Noreg,—en hann fór útan í Hvítá—ok lagðisk þungr orðrómr á um mál Oddaverja, um fjár-upptektir þær er verit höfðu á Eyrum. Um víg Orms var þunglega svarat þeim mönnum er þar beiddu bóta fyrir. Þá er Snurri kom útan, vóru orðnir höfðingjar í Noregi, Hákon konungr ok Skúli jarl. Tók jarlinn forkunnar-vel við Snorra; ok fór hann til jarls. En þeir menn er útan höfðu farit með hónum, réðusk til Suðr-ferðar, Ingimundr Jónsson, ok Árni prestr Brandz son Gunnhvatz sonar. Snorri var um vetrinn með jarlinum. En [um] sumarit eptir fór hann austr til Gautlandz á fund Áskels Lögmannz, ok frú Christínar er átt hafði Hákon jarl galinn. Snorri hafði ort um hana kvæði þat er Andvaka heitir, fyrir Hákon jarl, at bæn hans; ok tók hón allvel við Snorra, ok veitti hónum margar sæmilegar gjafir. Hón gaf hónum merki þat, er átti Eirekr Svía-konungr Knútzson. Þat hafði hann þá er hann felldi Sörkvi konung í Gestils-reini. Snorri fór um haustið aptr til Skúla iarls; ok var þar annan vetr í allgóðu yfirlæti.

41. Þat sumar er Snorri fór útan, kom út Guðmundr biskup, ok fór til stóls síns; setti hann þá skóla at Hólum; ok var Þórðr upsi meistari. Dreif þá lið mikit at biskupi, ok horfði til kostnaðar. Arnórr dró þá lið saman, ok kom um nótt til Hóla. Tóku þeir biskup í hvílu [sínni], ok draga hann ofan eptir húsum. Hann setr hendr eðr fætr í dyri-stafi ok þili, en þeir drógu [hann] því harðara, svá at við stórum meizlum var búit. Þeir kómu hónum um morgininn út ór húsum; lögðu hann þá í vagar ok óku með hann í Ás til bús Arnórr. Þeir ráku af staðnum allt lið þat er biskupi var hendi-langt, svá meistara ok alla skóla-sveina; en heitask at brenna skólann ok allt lið þat er inni var. Þá fór meistari á Völlu ok Eyjólfr son Valla-Brandz; kenndi hann mörgum sveinum um vetrinn. Þann vetr var biskup í Ási, ok látinn sem óspekðar-maðr í myrkva stofu. Einn þjónn var hjá hónum; ok aldri var hann frjáls at ganga at nauðsynjum í brott. Um sumarit eptir báru þeir hann í börum til Hvítár. Í þeirri för þolði hann svá hart, at hélt við beinbrot, at flestra manna sögn. Hestar vóru keyrðir undir hónum, svá at bararnar hrutu í sundr; en biskup dragnaði um grjót ok móa, en hafði at öngum hjálpir. Um sumarit eptir tók Arnórr sér far; ok ætlaði, at biskup skyldi fara útan, hvárt er hónum líkaði þat vel eðr ílla. Sat Arnórr þar um sumarit, ok var biskup þar í geymslu.

Þá bjó Eyjólfr Kársson í Flatey, sem fyrr er sagt. Hónum fánnsk mikit um, er biskup var í nökkuru nauð-beygðr, ok sendi suðr svein-pilt þann er hét Skúma inn lítli. Hann var röskr, ok eigi svá ungr sem hann var lítill. Hann var á Hvítár-völlum um sumarit, ok hljóp þangat sem hann var sendr; var hann lengstum í búð Norðlendinga þar sem biskup var. Þær vóru fyrir vestan Hvítá undir Þjóðólfs-holti, þar sem nú eru húsa-kotin; vóru dyrr á miðri búð, ok horfðu at holtinu; var biskup í þann arm búðarinnar, er vissi at ánni; ok stóð húðfatið við gaflinn; ok vissi höfða-fjölin ofan til Ferju-bakka. Um sumarit eptir Máríu-messu fór Eyjólfr Kársson ór Flatey ok suðr til Eyrar til Guðrúnar, mágkonu sínnar, ok fékk sér þar hesta; vóru þeir fimm eðr sex, ok riðu suðr um Heiði; ok svá suðr um Mýrar, til þess er þeir kómu í Eski-holt. Þar bjó sá maðr er Guðmundr hét; hann varð-veitti Eyjólf þar í sauða-húsi; ok hann sagði biskupi, at Eyjólfr var kominn. Þat var eina nótt er laust á foraðs-veðri, með regni ok krapa-drífu. Þá riðu þeir Eyjólfr á Völlu, ok sendu fyrir einn föru-naut sínn til mótz við Skúmu; ok sagði hann þeim hvat títt var, at sex menn vökðu yfir biskupi. Ok hrukku þeir inn í búðina. Ok þá er þeir Eyjólfr kómu, vóru þeir sofnaðir, ok hrutu mjök, ok var þá veðr all-ósvást. Eyjólfr spretti tjald-skörum at höfði biskupi, ok tók af húðir er tjaldat var [með] bæði útan ok innan. Hann tók biskup í fang sér, ok bar í brott frá búðinni; ok færðu þar í klæði þau er þeir höfðu haft í mót hónum, kór-kápu, ok kyrtil hvítan. Ok riðu brott með hann, ok út á Mýrar. Ok sögðu þeir svá, at þeir fengu ekki blautt um Valbjarnar-völlu; en hræ-log brurnu af spjótum þeirra, svá at lýsti af. Skúma inn lítli lagðisk í húðfat biskups. Ok sögðu varðmenn, at kampi svæfi lengi um morgininn. Sumir sögðu at hann mundi vera sjúkr er hann gáði eigi tíða sínna. Gengu menn þá til, ok leituðu orða við hann. Sagði Skúma þá, at biskup var á brottu, ok Eyjólfr Kársson hefði sóttan hann; kallaði þá mundu eigi komna skemra en vestr ór Langa-vatzdal. Var þá sagt Arnóri, ok líkaði hónum all-ílla. En þó varð eigi eptir-reiðin; þvíat þeir vissu eigi, hvárt biskup halði snúit á Mýrar út, eðr í Dala vestr. Arnórr brá útan-för sínni, ok fór til Skagafjarðar, ok var þar um vetrinn. Þeir biskup fóru í hríðinni vestr á Eyri til Guðrúnar Sveinbjarnardóttur; ok gengu þar á skip, ok fóru vestr til Flateyjar. Þeir vóru þar lítla hríð, áðr þeir fóru inn í Kerlingar-fjörð; ok lágu þar í skógum þar til er þeir spurðu at engin varð eptir-leitin þeirra Arnórs.

42. Þetta sumar fyrir Máríu-messu ina síðari sendi biskup mann í Múla á Skálmar-nes til Oddleifs prestz, at hann vildi veita þar tíðir Máríu-messu, ok vera þar með níu menn. En prestr talðisk undan, ok sagðisk eigi mega veita hónum viðtöku. Þá beiddisk biskup at vera við þrjá menn áðr þeir skilðu; en prestr talðisk undan eigi at síðr. Sagði biskup, at hann mundi henda meira misferli á þeim misserum, en þótt hann æli biskup við þriðja mann. En þat gékk svá, at annat sumar um nóttina fyrir Máríu-messu brann þar upp bærinn allr at köldum kolum. Guðmundr biskup var í Kerlingar-firði um hríð, ok bætti þar mjök at reimleikum þeim, er menn þóttusk þar eigi mega úti búa áðr. En síðan varð öngum manni at því mein. Biskup fór þaðan út í Flatey, ok var þar um vetrinn með [miklu] fjölmenni; hafði Eyjólfr all mikinn kostnað, ok fékk skörulega til. En um várit ferr biskup norðr í sveitir, ok með hónum Eyjólfr Kársson, ok Einarr Hrafnsson; þar var ok Ketill Ingjallzson, Jón Ófeigsson bróðir Eyjólfs. Þeir kómu til Hóla, ok dvölðusk þar um hríð. Síðan fóru þeir norðr til Svarfaðar-dals, ok ætlaði biskup norðr í sýslu sína; en Eyfirðingar vildu eigi taka flokk biskups á bú sín. Fór biskup yfir fjörð til Höfða; fór síðan tómlega norðr til Reykjadals. Þar dvalðisk biskup lengi um sumarit. Dreif þá til hans fólk mart. Bergþórr Jónsson var þar með biskupi; hafði hann þar nær tíu tigi manna; þótti bóndum þungt undir at búa, ok þolðu um hríð. Ferr biskup í Múla ok tekr Ívarr við hónum liðlega; var þar sæmileg veizla, þesser sjá mátti, at engin ástsemð var veitt af Ívari. Skilja þeir þó vel; ok fór biskup í brott, ok sezk á Einarsstaði um hríð. Flýr Ögmundr prestr ofan í Múla með mál-nytu sína; en Höskuldr Gunnarsson, er bjó á halfu landinu, var eptir; þvíat hann bauð biskupi þat er hann hafði til. Lítlu síðarr gisti biskup á Grenjaðarstöðum; var þá þat orð á, at hann mundi þaðan í Múla í annat sinn. Ívarr vill nú víst eigi við hónum taka, ok hafði fjóra tigu manna ok búit sem til bardaga, ok skipaði mönnum í stöður. En at þeim viðr-búningi ríðr biskup í tún. Spyrja þeir Eyjólfr hvat samnaðr sjá skal. En Ívarr segir nú, at þeir skulu at keyptu komask áðr þeir fái eigu hans; ok segir, at nú skuli «fara allt saman karl ok kýr.» En er biskup heyrði þetta, þá mælti hann: «Ríðu vér, sveinar! ok eigum ekki við Ívar, þvíat nú er óhreinn andi með hónum.» Biskup ríðr yfir til Kinnar ok gistir at Stað. Búendr fara heim, ok göra orð Sighvati ok Arnóri, at þeir hrindi af þeim ófriði þessum. Þeir bregða við skjótt. Samnar Arnórr mönnum um Dali en Sighvatr um Eyjafjörð. Mánadaginn er biskup var undir Fjalli, ríðr Ívarr ofan í Vala-hrís, ok með hónum Ögmundr prestr af Einars-stöðum, ok Oddr son hans. Finna þeir þar á veginum Þorvarð ór Saurbæ; ok stíga af baki ok talask við. Þá ríðr þar at Höskuldr Gunnarsson. En Ívarr mælti: «Hví ríðr þú hér, Höskuldr ? Ríð ekki í glett við oss; þvíat ósýnt er hversu vér þolum þér þat.»—«Ek hlýt at ráða ferðum mínum,» [segir Höskuldr,] «en þér munut yðr ráða.» Í því hljóp at Oddr skeið-kollr, ok höggr til Höskullz; stefnir á fótinn. Höskuldr brá undan fætinum ok á hest hálsinum, ok kom á síðu hestzins. Ok í því reið Höskuldr undan; en hestrinn féll niðr dauðr, er hann kom á völlinn undir Felli. Fór hann á fund biskups, en þeir Ívarr heim í Múla. Síðan ferr biskup á Einars-staði, ok þaðan á Helgastaði, ok ætlaði at vígja þar kirkju Jóns-messu um haustið, sem hann görði. Eyjólfr Kársson reið í Múla; ok bauð Ívari, at biskup vígði þar kirkju um daginn eptir; en Ívarr vildi eigi; ok lézk vígi mundu verja ef biskup vildi til koma.

Nú kemr biskupi njósn, at flokkar dragask at öllum-megin; lýkr þó kirkju-vígslu. Síðan búask menn til varnar þar í kirkju-garðinum, ok báru at sér grjót mart. Síðan sjá þeir, at flokkrinn ríðr ofan at Einars-stöðum; er þá sveit biskups í kirkju ok kirkju-garði, ok Þorljótr bóndi, ok Sigurðr sonr hans, vóru sér einir ok heima-sveitin. Þá mælti Sigurðr: «Sé þér nú, sveinar! flokk þeira höfðingjanna, hvar riðr; enda skellr þar nú láss fýrir búrin [þeira] Reykdæla.» Síðan sjá þeir annan flokk ríða neðan eptir Vatzhlið. Flokkarnir vóru mjök jafn-skjótir. Þá var nón dags. Var þá slegit upp herópi, ok skipat til atgöngu. Gékk Arnórr sunnan at með sína sveit; en Sighvatr at hliðinu, ok ór túninu. Ívarr norðan. Biskup er í kirkju. Gengr nú hörð hríð með grjóti ok lögum. Sturla Sighvatzson fékk þá stein högg. Þá mælti Sighvatr: «Öngu eira þeir nú biskups-menn; nú berja þeir sveininn Sturlu sem aðra menn. Eðr hvar ertú, Guðmundr Gilsson? sér þú hvergi Eyjólf Kársson í kirkju-garðinum; eðr mantú eigi bardagann á Mel?» Við þessa eggjan knúðusk Sighvatz menn fast til atgöngu. Féll þá maðr af biskups-mönnum sá er Gísli hét. Lítlu síðarr fékk lag í augat af spjóti maðr Arnórs, sá er Hámundr hét Þorvarðzson; hann andaðisk um morgininn. Eptir þetta gékk biskup ór kirkju, ok til sínna manna; eru þeir þá ákafir, ok berjask djarflega, ok einginn einn betr en Jón Ófeigsson. En við þetta leggja þeir frá at sinni, ok létusk heldr vilja vinna með ráðum en mann-háska; vildu ok eigi berjask svá, at biskup væri fyrir þat í lífs-háska. Setja þeir menn til, at engir af biskups-mönnum komisk brott án þeirra vilja. Síðan gengu þeir suðr á völlinn fyrir-menninir. Spurði Arnórr Sighvat: «Þykki þér eigi hörð lota gengit hafa, mágr?»—«Hörð víst,» segir hann. Arnórr mælti: «Í sumar hefir mér verit kvellinga-samt; en er mér kómu orð Reykdæla, at þeir þyrfti liðs við, þá hóf af mér vámur allar, svá at ek kenni mér hvergi íllt.»—«Þat mun þér þykkja jarteign,» segir Sighvatr. Arnórr svarar: «Slíkt kalla ek atburð, en eigi jarteign.» Síðan setjask þeir um kirkju-garðinn. Ok var leitað um sættir; ok var sem þat görði ekki. Líðr nú af nóttin; var biskup ok hans menn í kirkju; en hinir sátu umhverfis. Einn biskups-maðr komsk ór kirkju ok yfir um á; sá hét Eyjólfr hríðar-efni, óspakr maðr; var hann þar tekinn ok barðr; drógu þeir hann heim hálf-dauðan, ok drápu síðan. Dróttins-morgininn snemma, görðu þeir víg-flaka af röptum, ok bera hann at lundi þeim er stóð surman á garðinum; ok grafa þar nú garðinn undir flakanum. Var þat mjök jafn-skjótt at hlið var á garðinum, ok biskups-menn gáfusk upp ok fóru í kirkju. En Ísleifr Hallzson var þar kominn, ok höfðu engir menn hans barizk;—ok bjó þá at Þverá í Laxárdal;—Ísleifr bauð biskupi heim með sér. Fór hann ok með hónum. En þeir er eptir vóru gengu þá til griða. Gaf Arnórr grið Eyjólfi Kárssyni; en Tumi Sighvatzson Jóni Ófeigssyni. Tveir menn vóru drepnir; hét annarr Þorgeirr Háleygr, annarr Þórðr Arason. Reið Sighvatr þá í brott, en Arnórr nótt síðarr. Biskup fór frá Þverá norðr yfir Reykja-heiði, ok allt á Sauðanes; görði þar vígslur á Sælu-dögum. Eptir þat fór hann norðan til Öxarfjarðar, ok svá um Reykja-heiði. En er hann kemr í Reykjardal er hónum sagt, at Eyfirðingar muni við hónum rísa. Fór hann þá til Bárðardals, ok upp Króksdal, svá suðr um Sand; ok létti eigi fyrr en hann kemr í Odda; ok tekr Sæmundr allvel við biskupi; býðr hónum þar at vera meðan hann vill; ok þiggr biskup þat. Er hann þar um vetrinn við nökkura menn; en suma vistaði Sæmundr annars-staðar þar í nánd.

43. Snorri Sturluson var tvá vetr með Skúla, sem fyrr var ritað. Görðu þeir Hákon konungr hann skutil-svein sínn. En um várit ætlaði Snorri til Íslandz. En þá vóru Noregs-menn miklir óvinir Íslendinga, ok mestir Oddaverja, af ránum þeim er verit höfðu á Eyrum. Kom þar svá, at þat var ráðit, at herja skyldi til Íslandz um sumarit; vóru ráðin til skip ok menn er fyrir skyldi vera. En til þessarar ferðar vóru flestir inir vitrari menn heldr ófúsir, ok tölðu margar latar á. Guðmundr skáld Oddzson var þá með Skúla jarli. Hann kvað vísu þessa:—

Hvat skal ek fyrir mik hyrjar hregg-mildr jöfurr leggja,
(gram fregn at því gegnan) geir-netz, sumar þetta?
Byrjar hafs at herja hyr-sveigir mér eigi
(sárs viðr jarl) á órar ætt-leifðir (svan reifðan).

Snorri latti mjök ferðarinnar. Ok kallaði þat ráð, at göra sér at vinum ina beztu menn á Íslandi; ok kallaðisk skjótt svá mega koma sínum orðum, at mönnum mundi sýnask at snúask til hlýðni við Noregs-höfðingja. Hann sagði ok svá, at þá vóru eigi aðrir meiri menn á landinu en bræðr hans, þá er Sæmund leið; en kallaði þá mjök sínum ráðum hlíta, þá er hann kæmi til. En við slíkar fortölur slævaðisk skap jarlsins; ok gaf hann þat ráð til, at Íslendingar skyldi biðja Hákon konung, at hann bæði fyrir þeim, at eigi yrði herförin. Konungrinn var þá ungr; en Dagfinnr Lögmaðr, er þá var ráðgjafi hans, var inn mesti vin Íslendinga. Ok var þá þat ráð af gört, at konungr réð, at eigi varð herförin. En þeir Hákon konungr ok Skúli jarl görðu Snorra lendan mann sínn. Vóru þat mest ráð þeirra Snorra ok jarlsins. En Snorri skyldi leita við Íslendinga, at þeir snörisk til hlýðni við Noregs-höfðingja. Snorri skyldi ok senda útan Jón son sínn; ok skyldi hann vera í gislingu með jarlinum, ok þat endisk sem mælt var. Snorri varð heldr síð-búinn, ok fékk harða úti-vist; lét tré sítt fyrir Austfjörðum, ok tók Vestmanna-eyjar. Jarlinn hafði gefit hónum skip þat, er hann hafði út, ok fimtán stór-gjafar. Snorri hafði ort um jarlinn tvau kvæði al-hend; vóru klofa-stef í drápunni:—

Harð-múlaðr var Skúli.
Rambliks framar miklu.
Gnap-hjarls skapaðr jarla.

En er Snorri kom í Vestmanna-eyjar, þá spurðisk brátt inn á land útkváma hans, ok svá með hverjum sæmðum hann var út kominn. Ýfðusk Sunnlendingar þá mjök við hónum ok mest tengða-menn Orms Jónssonar. Þótti þeim sem hann mundi settr til þess af Noregs-mönnum at standa í móti, svá at þeir mætti öngum eptir-málum fram koma um víg Orms. Var mest fyrir því Björn Þorvaldzson, er þá bjó á Breiða-bólstað, ok þótti vænn til mikils höfðingja. Sunnlendingar drógu spott mikit at kvæðum þeim er Snorri hafði ort um jarlinn; ok snöru afleiðis. Þóroddr í Selvági keypti geldingi at manni at þetta kvæði:—

Oss lízk íllr at kyssa jarl sá er ræðr fyr hjarli;
vörr er hvöss á harra; harð-múlaðr er Skúli:
Hefir fyrir horska jöfra hræ-gamms komit sævar
(þjóð finnr löst á ljóðum) leir alldrigi meira.

Snorri gisti í Skálaholti er hann fór frá skipi, ok þeir tólf saman; höfðu meirr en tylpt skjalda, ok alla mjök vandaða, ok létu all-dræmt yfir sér. Þá kom þar Björn Þorvaldzson með fylgðar-menn sína, ok vóru all-gemsmiklir, Steingrímr Skinn-grýlu-son ok aðrir þeir er vóru með hónum. Ok kom svá at Björn gékk í berhögg við Snorra, ok spurði hvárt hann ætlaði at standa fyrir sæmðum þeirra um eptir-mál Orms. En Snorri dulði þess. Bjorn lét sér þat eigi skiljask, ok hélt þar við heitan. Magniís biskup áttí hlut at með þeim; en þó skilðu þeir heldr stuttlega. Snorri fór heim í Reykjaholt; ok var þar um vetrinn eptir.

44. Þenna vetr var Guðmundr biskup í Odda með Sæmundi eptir bardaga á Helga-stöðum. Þenna vetr spratt upp fjándskapr mikill með þeim Birni Þorvaldz-syni ok Lopti biskups-syni. Varð þeim mart til. Skilði þá fyrst á um skóga, Kolskegg inn auðga ok Lopt. Kolskeggr átti bú á Leiru-bakka, ok lágu saman skógar þeirra Loptz; ok þótti Lopti húskarlar Kolskeggs hafa höggit skóg sínn; ok beiddi þar bóta fyrir. En Björn Þorvaldzson vildi öngu bæta láta, ok talði Lopt ljúga allt til um skóga-merki. Ok hér með færðu Breiðbælingar Lopt í flimtan, ok görðu um hann danza marga, ok margs-konar spott annat. Sættar-fundr var settr með þeim í Árnesi; skyldu þeir göra, Þorvaldr Gizurarson ok Sæmundr Jónsson. En er Loptr innti sítt mál, sagði hann at Páll biskup faðir hans sagði þau skóga mörk sem hann. Kolskeggr svarar: «Engi þótti faðir þínn jafnaðar-maðr í fyrstu, ok heldr fylginn sínu máli, þótt hann yrði nú góðr maðr er hann varð biskup.» Loptr hljóp þá upp ok mælti: «Heyr þar til! þú raz-ragr maðr, mundir bregða föður mínum rangindum! Skal nú aldri sættask.» Sæmundr svarar: «Ekki, ekki!» Þorvaldr tók þá til orða: «Eigi mun nú eitt við þurfa ef duga skal.» Sendu þeir þá eptir Lopti, ok báðu hann halda sættir þær er handseldar vóru. Loptr vildi eigi, nema Þorvaldr ynni eið at görð þeirra. Þeir görðu skóga til handa Kolskeggi. Bað Sæmundr Lopt gefa upp eiðinn Þorvaldi. En hann vildi þat víst eigi. Þorvaldr vann eið. Ok skilðu þeir við þat, at líkaði hvárum-tveggja verr en áðr. Þat var ok mikil rót undir fjándskap þeirra Loptz ok Bjarnar, at Oddaverjum þótti þungt at Haukdælir hæfisk þar til ríkis fyrir austan Ár. Vóru mjök í þessu með Lopti synir Sæmundar, Haraldr ok Vilhjálmr, er þá vóru mest á fætr komnir.—Þat var háttr Sæmundar, at hann hafði hvern vetr veizlu-dag Nichulas-messu, ok bauð til öllu stórmenni þar í sveit. Sæmundr sat jafnan á miðjan lang-bekk, en skipaði Lopti frænda sínum it næsta sér útar í frá, en Björn sat í öndugi öðrum-megin gegnt Sæmundi. Þar var drukkit fast, ok talat mart við drykkinn. Sló þá í orða-hendingar með þeim Lopti ok Birni, ok vinum hans. Var mest fyrir því Steingrímr Ísfirðingr. Fór þá upp sumr kveðskaprinn, ok skilðu þeir með ínum mesta fjándskap. Ok hér eptir sendi Loptr menn til Snorra ok kærði sítt mál fyrir hónum; ok er þat sumra mál, at Snorri letti lítt Lopt uppreistar í móti Birni. Um várit eptir Far-daga sendi Snorri Valgarð Styrmisson fylgðar-mann sínn suðr til Loptz, ok dvalðisk hann þar um hríð. Þá sendi Loptr mann á Breiða-bólstað at segja Birni, at hann mundi þar koma í annarri viku; ok bað hann svá við búask, at hann ætlaði at þá skyldi endir verða á deilum þeirra. Eptir þetta höfðu hvárir-tveggju [mikinn] viðbúnað um vápn ok herklæði. Einarr Gíslason var á Breiða-bólstað, ok bjó vápn þeirra Bjarnar nökkurar nætr; hann var vin Loptz, ok sagðizk hann mundu þar koma með Lopti at ákveðnum tíma, ok vera þeim þat óþarfr sem hann mælti.

Ok nú er at dró stefnu-dagi, sömnuðu hvárir-tveggju liði; vóru með Lopti þrír synir Sæmundar: Haraldr, Vilhjálmr, ok Andreas; þrír synir Þorsteins Jónssonar: Andreas, Ámundi, Gunnarr. Þar var ok Guðlaugr af Þingvelli, son Eyjólfs Jónssonar, bróður Keldna-Valgerðar, ok Ingibjörn bróðir hans, ok Finnr Þorgeirsson frændi hans. Guðlaugr var mest fyrir með Lopti af öllum mönnum hans; en hann hafði þó it bezta mann-val, ok eigi færa en tíu tigi manna. Björn hafði sjau tigi manna fyrir. Þar var Markús Marðarson útan frá Gnúpi, ok Páll ór Steinsholti. Árni Magnússon var þar kominn til gistingar. Þeir Björn höfðu búisk um fyrir sunnan kirkju; höfðu lagt stór-viðu frá stoðum þeim er vóru við húsa-mótin forkirkjunnar ok aðal-kirkju; ok aðra þar er mættusk saung-hús ok kirkjan, ok suðr á kirkju-garðinn, ok skipuðu sér þar í milli, ok horfðu sumir austr en sumir vestr. Þá er Loptr reið í túnit, kvað hann þetta:—

Hér ferr Grýla í garð ofan,
ok hefir á sér hala fimmtán.

Þá hringði til messu er þeir kómu á bæinn. Sæmundr ór Odda var þar kominn, ok sátu þeir á hestum; hafði hann tvau hundruð manna. Hann görði menn heim til kirkju-garðzins; ok sagði svá, at þeir menn skyldi allir grið hafa er ganga vildi í flokk hans, hvárt er þeir vildi til þess taka fyrr eðr síðarr. Hann lét ok bjóða Árna grið einslega. En hann lézk með Birni hafa mat etið um kveldit, ok sagðisk þar vera mundu um daginn. Loptr spurði ok, áðr þeir veittu atgöngu, hvárt þar væri nökkurir vinir eða tengða-menn Orms Svínfellings eðr Snorra Sturlusonar; sagðisk þeim vilja öllum grið gefa. Þá svarar Árni óreiða: «Hér kenni ek mítt mark á þessu; en þó mun ek eigi við Björn skiljask at sinni.» Björn svarar, kvað enn eigi víst hvárr fyrir griðum ætti at ráða þann dag. Slær nú í bardaga, ok gengr allhörð hríð af hvárum-tveggjum; ok vóru inir áköfustu lengi. Loptr gékk vestan at þeim, en Guðlaugr austan, ok var þar Björn fyrir. Hann var í panzara digrum, ok barðisk all-djarflega. Þeir höfðu borit at sér grjót, ok báru á þá. Loptr bað sína menn eigi kasta í móti, ok bíða þess er grjótið eyddisk þeim. Maðr lézk af Lopti snemma fundarins. Björn var mjök móðr af vörninni; ok mælti við Árna óreiðu, at hann skyldi verja dyggilega rúm beggja þeirra meðan hann gengi upp at kirkjunni at hvíla sik. Allir leituðu þeir heldr á Árna um vörnina, en Steingrímr mest. Björn spretti frá sér panzarann, er hónum var erfitt orðit. Sá þeir þat Guðlaugr, at hann var berr um hálsinn. Hljóp Guðlaugr þá fram, ok lagði til Bjarnar með spjóti því er þeir kölluðu Grásíðu, ok sögðu átt hafa Gísla Súrsson. Lagit kom í óstinn. Ok sneri hinn nú at kirkjunni, ok settisk niðr. Guðlaugr gékk til Loptz, ok sagði hónum, at Björn var sárr orðinn. Loptr spurði hverr því volli. «Vit Grásíða,» segir hann. «Hvé mjök mun hann sárr?» kvað Loptr. Guðlaugr sýndi hónum þá spjótið; ok var feitin ofarlega á fjöðrinni. Þóttusk þeir þá vita, at þat mundi vera bana-sár. Var þá Loptr spurðr hvárt þeir skyldi sækja lengr. Loptr svarar þá: «Enn er eptir Steingríms-lota.» Var þá veitt all-hörð atsókn. En Steingrímr varðisk alldrengilega, ok féll þar. Eptir þat hljópu all-margir menn ór kirkju-garðinum til griða í flokk Sæmundar, ok þeir Markús ok Páll í fyrra lagi. Þat veitti þeim Bjarnar-mönnum þyngst, at þeir tóku grjótið þat í millum herða sér, er bökunum horfðu við, er hinir fengu eigi niðr drepit með hlífum er móti þeim Lopti horfðu. Héðinn prestr lézk þar með Birni, ok allz sjau menn. Árni óreiða lagði lík Bjarnar út á kirkju-garð, ok bað Sæmund þar taka við mági sínum, «Ok er nú verr en fyrr.» Kolskeggr auðgi var þar með Birni. Ok er hann hljóp til griða í flokk Sæmundar, sletti Andreas Þorsteinsson beru sverði flötu um herðar hónum, ok spurði hve dýr þá skyldi matar-vætt. «Halda lagi,» segir Kolskeggr. Öllum mönnum vóru þá grið gefin. Loptr gékk þá til Sæmundar, ok spurði hvert lið hann vildi þeim veita. Sæmundr spurði hvers þeir beiddu. Þeir sögðu; at þess beiddu þeir, at hann færi heim í Odda ok hefði þar setu; en þeir létusk munda hafa aðra í Skarði, ok bíða þings svá; en fjölmenna síðan til þings, ok vita hvárir þá yrði afla-meiri. Sæmundr varð eigi búinn til þessa; ok kvað sér eigi sama at deila við Þorvald mág sínn. En þeir Loptr veittu hónum stórar átölur áðr þeir skilðu. Reið Loptr þá heim með sveit sína. Tíðendin fljúga þegar um nótt út yfir á. Ok er Þorvaldr spurði í Hruna, reið hann þegar í Skálaholt ok bjósk þar til varnar, þvíat mönnum þótti þá sem Loptr mundi ekki ógört láta; en Sæmundr mundi veita hónum með allan sínn afla. Fundrinn á Breiða-bólstað var Bótólfs messu. En Loptr reið fyrir þingit vestr til Borgarfjarðar, ok gisti í Stafaholti. Var Snorri þar þá kominn búi sínu; þvíat hann vildi eigi sitja í Reykja-holti, ef hann ætti ófrið við Sunnlendinga. Snorri tók allvel við Lopti, ok hét hónum sínu liði á þingi, ef Sæmundr, eðr nökkurir aðrir höfðingjar, vildu veita hónum. Reið Loptr þá út á Kolbeinsstaði at finna Þorlák móður-bróður sínn, ok Ketil son hans, er þá bjó í Hitardal, ok átti Halldóru, dóttur Þorvaldz Gizurar sonar. Slævuðu þær mægðir mjök liðveizlu þeirra feðga við Lopt. Oddr Sveinbjarnarson, ok fleiri þingmenn Sæmundar, fóru suðr um heiði til fundar við hann; ok ætluðu, at hann mundi veita Lopti. Loptr reið ok suðr um þingit, ok var Sæmundr eigi á þingi, en Þorvaldr var þar all-fjölmennr. Treysti Loptr þá eigi á þing-reiðina, ok fór suðr á Eyja-sand ok [svá] út í Vestmanna-eyjar, ok var þar um hríð. Þorvaldr mæltisk mjök einn við þar á þinginu; þvíat engir menn gengu í berhögg við hann um liðveizlu við Lopt. Gizurr Þorvaldzson var þá tólf vetra gamall; hann sótti Lopt til sekðar. Fleiri vóru þar sóttir er mest slægja þótti til. En er Þorvaldr spurði, at Loptr er farinn í Eyjar út, þótti Þorvaldi sem hann mundi þaðan veita áhlaup nökkur þá er hónum þætti tími til; var því ok eigi trúat at Sæmundr mundi eigi veita hónum í þraut. Þorvaldr tók þat ráð eptir þingit, at hann dró lið saman, ok sendi orð vinum sínum ok tengða-mönnum; ok ætlaði at draga skip saman ok fara í Eyjar út at Lopti. Kom Arnórr Tumason til liðs við hann. Sighvatr sendi til liðs Þorvaldi sonu sína; var Tumi fyrir Eyfirðingum; hafði nann mikla sveit, ok vóru þeir all-óspakir er þeir kómu suðr um land. En Sturla var fyrir Dala-mönnum. Hann hafði þat vár tekit við búi at Sauðafelli. Reið Sighvatr til Borgarfjarðar með hónum; ok bað hann svá segja Þorvaldi, at hann mun finna Snorra, ok letja hann at fara til liðs við Lopt, sem áðr var orð á; en ef hann fengi eigi latt hann [sagði hann] þá báða fara mundu. Snorri var all-mjök snúinn á liðveizlu við Lopt; þvíat ílla hafði verit með þeim Birni. Líkaði hónum ok ílla spott þat er Sunnlendingar höfðu gört at kvæðum hans. Vóru þá kveðnar í Stafaholti vísur nökkurar. Þessi var ein:—

Björn frá ek brýndu járni (bragð gótt var þat) lagðan
(görði Guðlaugr fyrðum geysi-hark) í barka:
Auðkýfingr lét ævi óbliðr fyrir Grásíðu;
hvöss var hón heldr at kyssa; harð-múlaðr var Skúli.

Snorri var heldr ófrýnn er Sighvatr kom í Stafaholt; en samðisk þó vel með þeim bræðrum; ok skilðu við þat, at lokit var liðveizlu Snorra við Lopt. En er Sighvatr kom vestr í Dala, spurðu vinir hans hvern veg farit hafði með þeim bræðrum. En Sighvatr sagði: at Snorri hefði öxi reidda um öxl, svá hvassa, at hann ætlaði at hvet-vetna mundi bíta, þá er þeir fundusk; «Síðan tók ek hein ór pússi mínum, ok reið ek í eggina, svá at öxin var svá slæ, ai hló móti mér áðr vit skildum.» Þá er Sæmundr spurði liðs-drátt Þorvaldz, reið hann heiman ór Odda; ok vissu fáir menn hvar hann var; ok hafði hann af því all-þungt orð, er hann varð at öngu liði frændum sínum. Þá var þetta kveðit:—

Loptr er í Eyjum, bítr lunda-bein;
Sæmundr er á heiðum, etr berin ein.

45. Þá er Loptr spurði liðs-drátt Þorvaldz, ok þat at hann ætlaði út í Eyjar, þóttisk hann þar kominn í botn-holu. Fór hann þá inn á land, ok reið austr undir Eyja-fjöll; fyrst í Holt til Hallgerðar mágkonu sínnar. En er Þorvaldr spurði til Loptz, hélt hann flokkinum austr undir Fjöll; ok bjoggu þeir þar heldr ófriðlega, ok í Holti mest. Loptr var þá riðinn austr undan. Vóru þá sendir menn eptir hónum með sættar-boðum. Loptr var fúss til sætta, þegar hann vissi at kostr var. Vóru þá grið sett, ok fundr lagðr við Fors-á út frá Skógum, þar beint sem þeir höfðu fundisk, Sæmundr ok Sigurðr Ormsson. Sæmundr var í Skógum, ok vildi eigi nær koma. Ormr Svínfellingr var með þrjá tigi manna. Hann gengr mest millum, ok fór vel með sér. En þeir mæltu mest í móti, at sættask skyldi manndrápa-laust, Tumi Sighvatzson, ok Arnórr Tumason. En er um sætt var talað, fannsk þat á, at Þorvaldr var sátt-vandr. Sagði hann þat, at hónum þætti þær sonar-bætr vestar, ef hann yrði öxi at eyða óvinum sínum; en til þess lézk hann eigi spara þá, at þeir ynni hónum fébóta ok mann-sekða slíkra sem hónum líkaði. Urðu þar þær mála lyktir, at Þorvaldr skyldi hafa sjálfdæmi; en menn allir lífs grið ok lima. Loptr skilði undan í fyrstu goðorð sítt ok staðfestu, ok lengr en þrjá vetr útan at vera. En Þorvaldr skoraði þat í mót, at Loptr skyldi þegar ganga á vald þeirra, ok Haraldr sonr Sæmundar; Guðlaugr, Ingibjörn, Ámundi, Andreas Þorsteins-synir. Arnórr tók við þeim öllum; en Lopti þótti þat all-þungt. En þó varð svá at dregit, at því varð þá öllu at játa sem Þorvaldr vildi. Arnórr Tumason lagði þat til, at Loptr skyldi standa í þeim sporum, þá er handsöl færi fram, sem Sigurðr mágr hans stóð, þá er þeir lögðu þar virðing sína fyrir Oddaverjum. Eptir þat fóru handsöl fram. Síðan vóru flokkar skilðir; ok lagðisk sá orðrómr á, at eingi flokkr hefði verit jafn-óspakr sem sá er fylgði Tuma Sighvatzsyni, ok svá sjálfr hann; en eingi flokkr þótti betr siðaðr en sá er Sturla hafði. Lagði hann ok allt vel ok gegnilega til þessa máls, ok fékk af því mikla vinsæld suðr þar. Ok hefir þat mælt verit síðan, at hann hygði þá til mágsemða þeirra er síðan kómu fram við Oddaverja. Í þessi för sá Sturla Solveigu, ok talaði fátt við hana eðr ekki. Þorvaldr görði görðir þessar eptir inum stærstum görðum er verit höfðu hér á landi.

Sumar þetta fóru þeir útan: Loptr Pálsson ok Haraldr Sæmundarson; Guðlaugr, ok Ingibjörn bróðir hans. Fór Loptr með Arnóri Tumasyni. Hann braut fót sinn um sumarit; ok þá er festr var, þótti hónum ílla af sér horfa; lét hann þá brjóta annat sinn, ok sagði sjálfr fyrir hve binda skyldi; festi þá vel; ok varð hann lítt haltr. Arnórr Tumason skipaði manna-forráð sítt í Skagafirði Þórarni syni Jóns Sigmundar sonar; hann var settr niðr á Víðimýri, ok skyldi gæta héraðs fyrir mönnum Guðmundar biskups, ef þeir kæmi til. En Guðmundr biskup hafði verit í Odda um vetrinn, sem fyrr var ritað; en um sumarit fór hann vestr til Borgarfjarðar. Fór hann þar yfir um haustið, er mjök var á liðit. Fylgði Þórðr Sturluson hónum norðr til Skagafjarðar ok heim á staðinn. Settisk biskup þar. Héraðs-menn vildu þá enn sem fyrr út-laga hann af sínu gózi.

46. Sumar þetta, er þá var frá sagt, sendi Snorri Sturluson útan Jón son sínn; fór með hónum Árni óreiða, mágr hans. Kómu þeir á fund Skúla jarls; tók hann allvel við Jóni; en Árni fór til Hákonar konungs; þvíat konungrinn var inn mesti vin hans. Þá er Loptr biskups-son kom útan, fór hann til Hákonar konungs, ok Haraldr Sæmundarson. Hákon konungr sat í Björgyn. Þat var einn dag er konungr gékk til borðz; stóð hann fyrir borðinu ok tók laugar ok þeir menn er þar mötuðusk. Sá maðr hljóp í stofuna er hét Eirekr ungi; bræðr hans höfðu verit á Eyrum þá er Sæmundr tók upp fé fyrir kaupmönnum. Eirekr hafði öxi í hendi, ok setti á háls Haraldi Sæmundar-syni, svá at hann féll fyrir fætr konungi. Eirekr tók út ór stofunni; en konungr bað menn hlaupa eptir hónum; ok hvar sem hann yrði fanginn, þá bað hann drepa hann. Eirekr komst ór bænum, ok varð tekinn mjök langt út frá Mylnu-dal, ok var þegar drepinn; en Haraldr var mjök sárr ok varð græddr. Guðlaugr fór af landi brott, ok andaðisk á Suðrvegum. Þenna sama vetr tók Arnórr Tumason sótt; ok andaðisk á Jólum. En Ásdís kona hans var þar í Noregi, ok börn hans tvau, Kolbeinn ok Arnbjörg; var Kolbeinn þá þrettán vetra en hón sex vetra. At Arnóri þótti mikill skaði vinum hans. Var þat orð á, at hann hefði verit inn bezti drengr ok mikili einarðar-maðr.

47. Guðmundr biskup sat heima at Hólum síðan er Þórðr Sturluson fór heim; dreif þá heim mart manna, ok gékk þá upp allt sumar-búit. Var þá mikil orð á af bóndum at til auðnar þótti horfa. En bændr þóttusk eigi hafa forvistu mikla; þvíat Þórarinn vax ungr þá, ok eigi reyndr at höfðingskap eðr héraðs-stjórn. En í Eyjafirði var þat títt, at Tumi Sighvatzson kærði þat fyrir Sighvati föður sínum, at hann vildi láta sér bú fá ok manna-forráð sumt eðr allt þat er Sighvatr átti ok Sigurðr gaf hónum; sagðisk eigi verr til mannz kominn en Sturla bróðir hans, er þá hafði tekit bú at Sauðafelli í Dölum ok manna-forráð. En Sighvatr vildi eigi þverra kost sínn norðr þar. Reið Tumi þá vestr til Skagafjarðar, ok átti fund við bændr; ok kærði þat fyrir þeim, at biskups-menn mundu göra ónáðir þá er föng tæki þverra á staðnum; en kallaði þá hafa fyrir-mann óreyndan ok ungan. Bóndum féllzk þat vel í eyru er hann segir. Ok verðr þat tiltæki þeirra, at þeir göra orð biskupi; ok segja, at þeir vilja eigi fjár-auðn á staðnum; ok létusk til mundu fara at ryðja flokki hans brott með ófriði, ef hann vildi eigi sjálfr af sér ryðja. En er biskup heyrði þetta; ok vissi, at Norðlendingar vóru hónum óljúgheitir þá er þeir hétu íllu: þá tók hann þat ráð, at fara í útlegð heldr en selja menn sína í dauða, ok undir vápn sínna óvina. Fór biskup þá í brott af stóli sínum, ok í Málmey, at Jóla-föstu. Þar var þá mart röskra manna með hónum: Einarr skemmingr, Pétr Bárðarson, Eyjólfr Kársson, Ketill Ingjaldsson, Áron Hjörleifsson, ok margir aðrir. Tumi sezk nú á staðinn með sveit sína, sem hann væri hans föður-leifð. Hafa þá hvárir-tveggju varðhöld sterk, ok njósnir trúar. Ok líðr svá fram um Jól, ok allt til Kyndil-messu. En Blasius-messu var verðr þykk-mikit. Þá fara þeir ór eyjunni þrír tigir manna; ok vóru allir inir röskvari menn, nema Pétr Bárðarson; hann vildi eigi fara at Tuma frænda sínum. Biskup bað ok þess, at þeir skyldi ekki göra Tuma; en færa biskupi et þeim líkaði. Biskup lézk ok ætla, at eigi mundi þá njósnir ganga fyrir þeim. Þeir fóru á tveim skipum; ok kómu til Hóla um nóttina; ok mjök óvart, þvíat Tuma-menn sögðu, at land-nyrðingr skyldi vörð halda. Þeir vissu at Tumi svaf í biskups-búri. Báru þeir at eld sunnan at brjóst-þilinu, en rjúfa norðan; ok báðu þar alla menn til ganga, er grið vildu, á vald þeirra, ok þat þætti ráðlegra en brenna inni. Var þat ráð þeirra Tuma at ganga út, ok láta eigi brenna staðinn. Eru þar allir upp dregnir þeir er inni vóru. Þeir velktu Tuma lengi; þvíat sumir mæltu hann undan. Görði hónum þá kallt mjök; ok ræddi, at þeir skyldi eigi kvelja hann; sagði vera mega, at nökkurir mælti, at hann skylfi af hræzlu. Lofuðu þá margir hreysti hans, ok mæltu hann undan. Einarr skemmingr kvað hann svá hafa goðorðum skipt fyrir sunnan heiði, at hann skyldi eigi lifa. Ok hann vá at hónum; þvíat eigi urðu aðrir til. Þar vóru ok drepnir tveir menn aðrir, Þorgeirr Steingrímsson, ok Bergþórr Oddason. Tvá fót-hjoggu þeir, Jón Þórðarson ok Halldór Klasason; en öðrum vóru grið gefin. Eptir þetta fóru biskups-menn brott. En heima-menn stökðu eldinn. Fylgðar-menn Tuma slásk saman, ok fara eptir biskups-mönnum; en þeir undan sem harðast, ok sá hvárir aðra; ok var í hendingum með þeim áðr þeir kæmisk á skipin. Einn varð seinni, ok var sá drepinn tveim nóttum síðarr; ok hét Jón. Annarr dó af kulða, er Þórarinn hét. Þeir Einarr kómu til eyjarinnar; ok lét biskup ílla yfir þeirra för, er þeir höfðu drepit Tuma; en fært eigi hónum. Þeir kvóðu þar sagt allt um. Biskup sitr í Málmey um fram Páska. Þar andaðisk Einarr skemmingr af nef-dreyra. En eptir Páska fór biskup norðr til Grímseyjar.

48. Sighvatr Sturluson hafði nökkut öfundar-samt setr fyrst er hann kom í Eyjafjörð; en flestum bóndum líkaði því betr til hans sem hann hafði verit lengr. Í þenna tíma bjó Ingibjörg, dóttir Guðmundar ins Dýra, at Hrafnagili með sonum þeirra Hallz; en sá maðr var at ráðum með þeim er Hafr hét; hann var bróðir Einars skemmings er vegit hafði Tuma Sighvatzson. Þar var fátt meðal húsa ok Grundar; þótti Hrafngilingum Sighvatr sitja mjök yfir sæmðum þeim er Hallr hafði haft meðan hann lifði. En þeir menn, er eigi vóru vinir Sighvatz, mæltu, at hann hefði eigi heillega farit í skiptum þeirra Kálfs Guthormssonar ok Hallz. Þat var einn tíma er Sighvatr gékk um völl sínn upp frá húsum; hann var í kyrtli, ok hafði kápu yfir sér. Hann sá þrjá menn ríða útan at garði alvápnaða, ok kenndi, at þar var Hafr, ok snöri hann í móti þeim, ok brá at hendi sér kápunni. Þeir Hafr riðu at tún-garðinum, ok vóru engar kveðjur. Hafr spurði: «Hví er goðinn várr svá fá-mennr?» «Ek vissa nú eigi, at ek þyrfta manna við,» segir Sighvatr. Þeir Hafr horfðusk á um hríð, áðr þeir snöru á brott; en Sighvatr gékk heim. Gunnarr kumbi hét maðr; hann var gildr maðr; var hann jafnan í Grímsey; hann tók sér vist at Hrafnagili. Segja sumir menn, at Hafr brygði við hann; en sumir, at hann héldi kaupi hans. Gunnarr sótti Sighvat at þessu máli; en hann vísaði af sér, ok bað hann finna Halldóru. Hón var skyld hónum. Ok vissu menn eigi tal þeirra; en Gunnarr var hér ok þar um vetrinn þar í héraði. Þat var tíðenda at Hrafnagili inn síðasta dag Gói—þá vóru þrjár vikur til Páska—at þar var kominn til gistingar Jón Birnuson; hann var lausa-maðr, ok var vistum at Stokka-hlöðum, en þar var [ok] vistum Höskuldr Gunnarsson; þetta var inn næsta vetr eptir er hann hafði vegit Ögmund prest ok Gunnstein son hans. Þeim Jóni var skipat í eina hvílu innar af seti: en þar gegnt í annarri stafn-hvílu lá Hafr ráða-maðr; hann átti varð hund góðan, ok lá hann jafnan fyrir hvílu hans. Einni nóttu áðr hvarf hundrinn, ok fannsk aldri síðan. Hafr gékk hverja nótt til kirkju til bæna-haldz. En er hann kom inn, ok hafði skamma hríð hljóðr verit, heyrðu þeir Höskuldr snörgl til hans; ok fara til, ok fundu þá at Hafr var sárr fyrir brjóstinu. Hann hafði verit lagðr með öxi, ok var hón þar, ok hafði Hafr hana átta; hón hafði hangit þar hjá hvílunni. Þeir létusk heyrt hafa, at maðr hljóp útar eptir skálanum til úti-dura ok suðr með vegginum. Var nú ljós tendrað; ok var Hafr örendr, ok bjoggu þeir um lík hans. Um morguninn var samkváma á Grund; vóru þá sögð þar tíðendin. Þar kom Gunnarr kumbi, ok bar á sik víg Hafrs. Sighvatr hafði nökkut í fleymingi; ok kallaði sumrunga ódæla, ok eigi ráðlegt at halda kaupi þeirra. Gunnarr var í umsjá Halldóru þat er eptir var Föstunnar; en hann týndisk um várit, þá er þeir Sighvatr fóru ór Grímsey. En um sumarit eptir kom Jón Birnuson suðr í Stafaholt til Snorra, ok sagði Sighvat hafa sent sik; fastaði hann þar kár-föstu. Lagðisk þá sá orðrómr á, at hann hefði vegit Hafr, ok hélzk sá orðrómr lengi síðan.

49. Um várit eptir Páska-viku sendi Sighvatr vestr í Dala til Sturlu, ok bað hann koma norðr með fjölmenni; ok kallaði ráð, at hann leitaði eptir bróður-hefndinni. Brá Sturla þegar við, ok stefndi mönnum at sér, ok fór norðr með mikla sveit manna. Þar var Guðmundr skáld Oddzson í för. Hann kvað vísu:—

Norðr bera gæti-gautar geira-stígs at vígi
Hamðis-væðr (á heiðar hagl snýr) á vit Bagla:
Skyldu eigi flærðar-fylldir festendr lagar-hesta
(harðr get ek víst at verði várr fundr) reka undan.

Sturla ferr norðr til Skagafjarðar. Var Þórarinn Jónsson þar fyrir; ok hafði hann liðs-drátt um Skagafjörð; en Sighvatr lét samna liði um Eyjafjörð ok Dali. Síðan drógu þeir skip at sér, ok fóru til Grímseyjar. Þeir höfðu nær þrjú hundruð manna. En er biskups-menn sjá, at ófriðrinn fór at þeim, hljópu þeir saman ok tóku vápn sín; var þar sjáu tigir manna er vápn-færir vóru, en þrír tigir vóru konur ok stafkarlar. Biskup gékk til kirkju ok nökkurir klerkar með hónum. Eyjólfr Kársson var mest fyrir biskups-mönnum. Sumir menn skriptuðusk við biskup áðr þeir gengu ofan. Áron Hjörleifsson spurði Eyjólf Kársson hvar væri vápn Tuma. «Þau hanga yfir rúmi mínu í skála,» segir Eýjólfr. «Munu vér eigi með þurfa vápnin?» segir Áron. «Öngan ætla ek fúsan at bera þau móti Sturlu,» segir Eyjólfr. Áron fékk þá sín vápn einum þeirra félaga; ok gékk eptir vápnum Tuma-nautum, ok fór í. En er hann kom heim at kirkju-garði, gékk biskup á móti hónum; ok spurði, ef hann vildi skriptask. Áron kvað eigi tóm at því. «Ver góðr við fátækja menn,» segir biskup; «en sjásk munu vit enn.» Áron kvað sik dreymt hafa, at hann legði yfir hann skikkju sína um nóttina. Áron hljóp í vík eina; ok vóru þar ellefu til varnar, en Eyjólfr var í annarri vík með þrjá tigi manna. Þá vóru enn sumir í inni þriðju vík. Sturla stakk þar stafni við, er þeir Áron vóru fyrir; hann var í rauðum kyrtli yfir brynjunni, ok hafði upp drepit blöðunum. Þeir Sturla hljópu þá fyrir borð, er skipin stóðu grunn, ok gengu þar upp. Var þar möl ok brúk fyrir ofan. Þar stóðu biskups-menn á ofan-verðu brúkinu. Sturla tók til orða: «Þar er Áron fjándinn uppi; látu vér hann eigi undan dragask.» Hljóp Sturla þá upp á brúkit, ok Sigmundr snagi á aðra hönd hónum. Áron lagði til Sturlu, ok bað hann þar at sækja; kvað þar merkit fyrir, vápn Tuma bróður hans. Sturla lagði í kinn Ároni, ok um þveran munninn, ok út um aðra kinn. Áron lagði þá í mót til Sturlu, svá at hann féll á hliðina á brúkinu; ok bar brynjuna af lærinu. Vildi Áron þá þar til leggja; en Sigmundr kastaði skildi yfir hann; ok kom þar í lagit. Eptir þat hljóp Sturla upp. Ok var þá sótt at Ároni; ok stóðu spjót svá þykkt at hónum, at hann fékk trautt fallit, ok varð víða sárr, ok þó miðr en þeir hugðu. Runnu þá biskups-menn upp ór fjörunni, en þeir Sturla eptir þeim; en Áron lá þar eptir. Fóru þeir Sturla þá heim til kirkju-garðz. Vóru þar teknir prestar tveir, ok geldir, Snorri ok Knútr. Áron lá í brúkinu þar til er Eyjólfr Kársson kom til hans ok spurði: «Hvárt lifir þú, mágr?» Hann lézk lifa ok leika eigi. Eyjólfr tók hann í faðm sér, ok bar til sjóvar. Var þar skip fyrir, ok Árni prestr ok þrír menn aðrir. Eyjólfr bar Áron á skipit, ok hratt út skipinu. Þeir báðu Eyjólf fara með sér. Hann lézk vilja meiða skipin svá at eigi væri eptir róit; en bað þá eigi á land ganga fyrir vestan Tjörnes. Eyjólfr hljóp þá til Rima-naustz, er ferja var í, ok barði um hana. Þat heyrðu þeir menn þeirra Sighvatz, ok hljópu til naustzins níu saman, ok sóttu hann. Eyjólfr varðisk með öxi, þar til er þeir hjoggu af skapti öxina. Þá tók hann ferju-árar ok varðisk með, ok hjoggu þeir fjórar árar fyrir hónum. Þá lagði sá maðr til hans er Brandr hét undir höndina ok út undir aðra. Hljóp hann þá út á millum þeirra. Flæðr var sævar ok skamt at fara. Maðr hét Þórir er hjó eptir hónum; kom á fótinn við öklat, ok tók af svá at lafði við. Hnekði hann þá á sjóinn, ok lagðisk í sker eitt; þat var tólf faðmar. Hljópu menn Sighvatz þá á skip. En er þeir kómu í skerit, lá Eyjólfr á grúfu, ok hafði lagt hendr í kross á sér. Ekki blæddi þá er þeir lögðu til hans. Um vörn hans var þetta kveðit:—

Varizk hefir Eyjólfr árum ör-fengr níu lengi
(fræg er orðin sú) fyrðum fley-vangs í Grímseyju:
Áðr út í sker skreytir skorðu-blakks inn rakki
brjótr með benjar heitar bryn-flagða þar lagðisk.

Þessir menn létusk þar með Eyjólfi: Árni ok Ketill prestr, Sveinn ok Marteinn Jóns-synir, ok Skeggi Snorrason, Einarr ok Gunnarr, ok enn tveir eðr þrír aðrir af biskups-mönnum. Þeir Sighvatr létu leggja hendr á biskup; ok fór hann á því skipi ór eyjunni sem Sighvatr var á. Guðmundr biskup bað guð hefna, «Þvíat ek má eigi»,» segir hann. Þat er sögn manna, at þrír tigir manna ok tveir menn létisk af þeim, er farit höfðu at biskupi með þeim Sighvati, þá er þeir fóru ór Grímsey. Sturla fór vestr heim eptir fundinn. Þá kvað Guðmundr skáld:—

Stór-látr hefir Sturla (stendr hrafn á ná jafnan;
Kristr ræðr tíri ok trausti) Tuma hefndir vel efndar:
Skapat vann hinn er höppum hest-rennir veldr flestum
hár fyrir hernað stóran höfugt víti grið-bítum.

50. Þetta sumar it sama létu þeir Sighvatr Guðmund biskup fara útan ok harðlega leikinn af óvinum sínum. Var hann þá nökkura vetr í Noregi. Ok görðusk þar þá margir merkilegir hlutir um háttu hans ok spásagnir. Biskups-menn flestir, þeir er brott ór Grímsey fóru, tóku land fyrir norðan Eyjafjörð. Var Áron sárr ok kumlaðr mjök. Fór hann seinlega austr í Fjörðu. Hann kom til Svínafellz, ok maðr með hónum síð um kveld; ok er Ormr vissi þat, lét hann læsa þá í lítilli stofu; ok var þat orð á, at hann mundi láta drepa þá Áron fyrir vináttu-sakir við þá Sturlu. Þar var þá Þórarinn, bróðir Orms, er verit hafði í Grímsey. Hann mælti Áron undan, ok fylgði svá fast at, at hann lézk mundu verja Áron, ef hann fengi eigi grið fyrir flutning hans; ok nennti Ormr eigi at vinna þat til hans. Þar lét Áron eptir hjálm Tuma ok brynju, en hann fór með saxit. Ormr fékk hónum önnur vápn. Þaðan fór hann vestr í sveitir, fyrst til Rauða-mels til Sölva prestz, föður-bróður síns, ok móður sínnar. Þaðan fór hann vestr á Eyri í Arnarfjörð, ok tóku Hrafns-synir við hónum. Guðmundr Óláfsson var þá með hónum, er síðan var at brennu Þorvaldz Snorrasonar.

51. Þorvaldr Snorrason bjó í Vatzfirði í þenna tíma; hann var þá kallaðr sáttr við alla menn, ok hafði heldr mann-fátt. Var þá skipulega með hónum ok sonum Hrafns. Höfðu þeir þá bú á Eyri; en í Steingrímsfirði á Breiða-bólstað bjó Bergþórr Jónsson; en bræðr hans, Brandr ok Ingimundr, bjoggu á Reykjahólum. Ingimundr hafði farit útan með Snorra, sem fyrr var ritað; var með þeim frændum all-kært. Þá var með Snorra Sturla Bárðarson, er Þorvaldr lét fót-höggva á Eyri; var hanr mikill óvinr Þorvaldz, ok kærði hann þat [opt] fyrir Snorra. Þat bar við í þenna tíma, at Bárðr Snorrason bróðir Þorvaldz gat barn við Helgu Ásgríms dóttur, konu Bergþórs; hét Jón son þeirra. Þessi barn-getnaðr eirði Bergþóri all-ílla ok svá bræðrum hans, ok sóttu at því Snorra Sturluson. En hann sagði svá, at þeir mundu eigi fá rétt hlut sínn við Bárð meðan Þorvaldr væri uppi; kallaði hann sitja yfit hvers mannz sæmðum vestr þar; en kallaði þá svá mennta ok ættaða, at þeir mætti halda hlut sínum við flesta menn. En er þeir heyrðu þvílík orð, fyldusk þeir upp af fjándskap við Þorvald; ok var mest rót undir því með þeim Sturla Bárðarson. Þeir bræðr, Jóns-synir, samna til sín nökkurum mönnum; vóru þeir þrír bræðr, Bergþórr, Brandr ok Ingimundr; ok Ásgrímr son Bergþórs. Philippus Kolbeinsson, Einarr naut Gamlason; Sigurðr, ok Rögnvaldr Kársson. En þessir kómu sunnan frá Snorra: Sturla Bárðarson, Eirekr birkibeinn, Tafl-Bergr ok Danza-Bergr, Brandr Arnórsson.—Fjórtán vóru þeir. Þessir menn riðu vestr til Ísafjarðar á Nauteyri, ok tóku þar skip, en létu eptir hesta sína ok söðla. Þeir fóru yfir fjörð til Vatzfjarðar, ok gengu þar upp. En er þeir kómu heim í túnit, heyrðu þeir at hundr gó við á bænum, ok kenndu at þat var Búski, er jafnan var vanr at fylgja Þorvaldi. Þóttusk þeir þá vita at Þorvaldr mundi heima vera. Skiptu þeir þá mönnum til inngöngu; en sumir gættu dura. Ingimundr Jónsson ok Ásgrímr gengu inn vestri-dyrr með nökkura menn. Brandr Jónsson var fyrir þeim durum er nær vóru stofu. Þorvaldr var heima, ok sjau karlar; hann lá í lok-hvílu, ok tvær frillur hans, Halldóra dóttir Sveins Helgasonar, ok Lofneið. Þeir Ingimundr hjoggu upp í setið þá er þeir kómu í skálann; ok unnu á mönnum, Þóri syni Bjarna merar-leggs ok öðrum manni. Þorvaldr hljóp upp er hann varð varr við ófriðinn; ok tók yfir sik kven-skikkju, ok hljóp fram á gólfit, ok innar eptir skálanum til stofu, ok kastaði þá af sér kven-skikkjunni; ok hljóp út í dyrrin, milli stofu ok skála þar er þeir Brandr vóru fyrir. Niða-myrkr var á. En er hann kom á völlinn, bað hann þá geyma, at [hann] Þorvaldr kæmisk eigi út. Þorvaldr rann af túninu; ok kom fyrst á bæ þann er Þúfa heitir, ok tók þar klæði. Fór síðan í Reykjarfjörð, ok stefndi þar at sér nökkurum mönnum. Þeir Ásgrímr hljópu í lok-hvíluna; ok var þá Þorvaldr í brottu. Lofneið varð særð nökkut. Þeir leituðu Þorvaldz um hús; ok fannsk hann eigi, sem líklegt var. Brandr lét aldri á sannask, at hann hefði þær dyrr út hlaupit, er hann hafði fyrir verit. Skamma hríð dvölðusk Jóns-synir í Vatzfirði, síðan er þeir vissu at Þorvaldr var í brottu. Fóru þeir þá til skips, ok röru út eptir firði til Skutils-fjarðar, ok fengu þar hesta, ok röru út í Fjörðu. Þá er Þorvaldr var í Reykjarfirði, sendi hann Hallbjörn Kalason út yfir Glámu, fyrst á Sanda til Oddz Álasonar. Bað Þorvaldr at Oddr skyldi fara á fund Hrafns-sona, ok letja þá þess, at þeir gengi í þetta vandræði með Jóns-sonum. Þorvaldr fór ór Reykjarfirði út til Snjófjalla til Bárðar bróður síns; görði hann þar þat ráð, at hann lét fara Bárð bróður sínn, ok Þórð son sínn, suðr í Skálaholt til Magnúss biskups, ok bað þá þar vera um vetrinn, ok eiga öngan hlut at skiptum þessum á þeim vetri. Eptir þat fór Þorvaldr heim í Vatzfjörð. Jóns-synir fóru þar til er þeir kómu á Eyri í Arnarfjörð, ok báðu Hrafns-sonu, at þeir skyldu ganga í [málin] með þeim. Segja þeir, at lítið mundi leggjask fyrir Þorvald, ef þeir legðisk allir at hónum. En [með] því at Hrafns-sonum þótti eigi hafa efnzk görð sú er Þórðr Sturluson hafði gört um víg Hrafns, eða sekð Kollabæjar-Bárðar, eðr enn fleiri manna, er héraðs-sekir vóru görvir, ok mikla eggjun er Jónssynir eggjaðu þá: Nú fyrir slíkt gengu Hrafns-synir í þetta vandræði, ok Oddr Álason mágr þeirra, ok flestir inir betri bændr útan ór Fjörðum. Fóru þeir þá þegar til Ísafjarðar, ok riðu Hestfjarðar-heiði með níu tigi manna. Þeir kómu í Kálfa-vík í Skötu-firði, ok drápu tvá menn þar; en í Heydal í Mjóva-firði drápu þeir einn mann.

52. Þeir riðu snemma ór Mjóva-firði á hálsinn til Vatzfjarðar helgan dag. Á hálsinum var á hestverði Þorfinn kumbi, sonr Sela-Eireks; hann var inn gildasti maðr, ok hafði digran panzara. Þeir Ingimundr riðu eptir er þeir sjá hann. Þorfinnr ríðr í keldu, ok gékk af hestinum. Ingimundr bað sína menn öngan hlut at eiga með þeim, ok vildi at þeir ættisk tveir við. En er Ásgrímr Bergþórsson kom til, sá hann, at einginn varð afburðrinn; þá fór hann til. Ok varðisk Þorfinnr þeim allvel; en vápn festi eigi á panzaranum. Þá kom at Oddr Álason, ok vann á hónum, hjoggu þeir þá á fætr hónum ok vágu hann síðan. Eptir þat gengu þeir á bæinn. Þorvaldr var þá genginn til messu ok hans menn; ok hljópu þeir þegar ór kirkjunni, ok kómusk á skip nauðulega. En Hrafns-synir ok Jóns-synir riðu ofan í fjöruna; ok skorti þar eigi eggjan ok stór orð, er hvárir mæltu til annarra. Þorvaldr fór þá út eptir firði; en Jóns-synir fóru heim í Vatzfjörð ok görðu ráð sín. Vildu Hrafns-synir at þeir færi út í Arna-fjörð, ok vildu at þeir hefði þar setu; en Jóns-synir vildu at þeir færi allir á Hóla ok bjöggisk þar fynr; kölluðu þaðan gótt at veita áhlaup til Ísafjarðar. En þeir urðu á ekki sáttir; ok lauk með því, at Hrafns-synir fara út í Fjörðu, en Jóns-synir á Reykjanes; ok varð félag þeirra ekki síðan. Þorvaldr fór norðr til Aðalvíkr, ok vissu fáir menn hvar hann var niðr kominn. Jóns-synir bjoggusk fyrir á Hólum, ok höfðu þangat haft skjöldu Þorvalldz.

53. Um haustið lítlu síðarr bjoggusk Jóns-synir at fara til Ísafjarðar til rána, ok forvitnask, ef þeir yrði varir við Þorvald. Þeir vóru nær þrír tigir manna, ok riðu flestir, en umrenningar gengu. Fóru Vaðil um Þorskafjörð, ok riðu inn eptir Þorgeirs- dal. En er þeir fóru upp ór dalnum, ok á brekku-brúnina yfir fjall-dal þeim er gengr upp frá Ísfirðinga-gili, hlaupa menn fyrir þeim upp. Var þar Þorvaldr ok nær fimm tigir manna. Vóru þeir flestir í göngu. Jóns-synir köstuðu um hestum sínum; ok bað Ingimundr þá ríða í fjall upp; en þeir snöru ofan eptir dalnum. Hrútr hét maðr, en annarr Tyrfingr, þeir riðu vestr á fjallit; ok reið Þorvaldr fyrst eptir þeim, áðr hestr hans drósk; síðan snöri hann ofan eptir dalnum. Þeir Hrútr vóru vegnir báðir. Halldórr, son Eyjólfs Snorra sonar, ok Skökul-Álfr, snöru suðr á fjallit, ok urðu teknir, ok særðir til ólífis. Jóns-synir riðu sem mest máttu þeir. Bergþórr kastaði skildi, sem frægt er orðit; en Philippus Kolbeinsson tók upp. Hleypðu þeir þar til er þeir kómu yfir Þorskafjörð. Þeir skilðu þar. Fór Bergþórr ok Einarr naut út á Hóla; tóku þar skip, ok fóru út í Akreyjar. Þeir Brandr ok Ingimundr snöru til Króksfjarðar, ok námu eigi staðar fýrr en í Saurbæ, ok fóru þaðan til Sauðafellz til Sturlu Sighvatzsonar; ok dvölðusk þar lítla hríð. Þaðan fóru þeir suðr í Stafaholt; ok tók Snorri við þeim Ingimundi; en Brandr var at Sauðafelli lengstum þann vetr; en Bergþórr á Eyri með Þórði Sturlusyni. Hér um var þetta kveðit:—

Hlógu hirði-draugar hjaldr-skýs at Þorvaldi;
(meiðr vann mjúkt fyrir lýðum morð-röðla sér forða):
Nú kná allz, sízt elltir él-narungar váru
hlífar-gims, í hömrum hótz annan veg þjóta.

En er Sturla Bárðarson heyrði þetta, kvað hann vísu:—

Oss hefir ellta víða eyðir böðvar-skíða;
margr spyrr seint it sanna; sveit hræðumk vér manna:
Hitt var hóti fyrra, heldr teljum þat dýrra,
stökk á grundar-girði goðinn sjálfr ór Vatztirði.

Þetta var enn kveðit:—

Brast var um Bergþór næsta, Brandr kallaði fjánda,
varð at íllum orðum Ingimundr of fundinn:
En er mót-för manna meiðendr litu skeiða
hverr rann suðr til Snorra sátta-lauss sem mátti.

Þá er Jóns-synir drógu undan Þorvaldi, fór hann út á Hóla, ok tók þar skjöldu sína; fór síðan heim vestr; ok dvaldisk lítla hrið heima, áðr hann fór út í Fjörðu með fjölmenni. Hrafns-synir urðu við varir, ok sömnuðu mönnum fyrir á Eyri, ok höfðu hvárir-tveggju mikit fjölmenni. Þorvaldr kom á Eyri; en bændr gengu á millum þeirra, ok leituðu um sættir. Ok varð þat at sætt, at Magnús biskup skyldi göra, með þeim mönnum sem hann vildi við hafa; en Hrafns-synir gengi frá liðveizlu við Jóns-sonu. En er Hrafns-synir gengu til festu við Þorvald, stóðu þeir Oddr Álason ok Áron Hjörleifsson uppi undir virkinu, ok töluðu, ok vildu eigi ganga til festunnar með þeim. Þat virði Þorvaldr síðan til fjörráða við Odd, sem enn man getið verða. Eptir sætt þessa fór Þorvaldr heim í Vatzfjörð; ok sat í búi sínu um vetrinn.

54. Þetta haust, er nú var frá sagt, tók sótt Sæmundr í Odda; ok andaðisk inn viida idus Novembris. Þat sama haust ok öndverðan vetrinn sásk opt stjarna sú, er heitir cometa. Þá sýndisk ok sólin rauð sem bióð. En þat var til-skipan Sæmundar, at Solveig dóttir hans skyldi hafa jafn-mikinn arf sem einn-hverr sona hans. Fór Solveig þá til Keldna til Valgerðar móður sínnar; ok sóttu [þær] þá Þorvald Gizurarson at því, at hann skyldi draga fram hlut Solveigar um fé-skipti við bræðr hennar. Synir Sæmundar urðu á þat sáttir, at þeir skyldu því við hlíta um fjár-skipti, er Snorri Sturluson skipti með þeim; ok sendu þeir eptir hónum um vetrinn, at hann skyldi koma suðr til fjár-skiptis. Fór Snorri þá suðr, ok með hónum Ingimundr Jónsson, ok Ásgrímr Bergþórsson; hafði hann gótt föru-neyti. Hann gisti at Keldum; var hann þar í kærleikum miklum með þeim mæðgum; ok fór Solveig í Odda með hónum; þótti Snorra all-skemtilegt at tala við hana. En er þau ríða frá Keldum, reið kona í móti þeim, ok hafði flóka-ólpu blá, ok saumar flókinn at höfði henni; hafði hón þat fyrir höttinn; einn maðr var með henni. En þessi kona var Hallveig Ormsdóttir er þá var féríkust kvenna á Íslandi. Snorra þótti hennar ferð heldr hæðileg, ok brosti at. Snorri fór í Odda; ok stillti svá til, at Solveig hafði svá nær allan koseyri af arfi þeim er hón rétti hendr til; en mest hélt hann fram hlut Hálfdanar af öllum sonum Sæmundar. Þær Solveig, mæðgur, létu föng sín fara út í Hruna í vald Þorvalldz Gizurarsonar, ok bundu á hendi hónum allt sítt ráð. Þenna vetr fóru orðsendingar margar á millum þeirra Þorvaldz Gizurarsonar ok Sighvatz Sturlusonar.

55. Um várit eptir Páska kom Sighvatr Sturluson norðan í Dali, ok Halldóra kona hans. En síðan reið Sighvatr suðr yfir heiði, ok þeir níu saman; Sturla son hans, ok Brandr Jónsson. Kom Sighvatr í Hruna; var þar Keldna-Valgerðr, ok Solveig dóttir hennar. Var þá talat bónorð Sturlu; ok laukzk með því, at Þorvaldr hafði heima brúðlaup þeirra Sólveigar.—Þess er getið, at þann dag er at brullaupinu var setið, lét Þorvaldr kalla fram fyrir þá Sighvat börn sín; fyrst börn þeirra Jóru biskups-dóttur; ok sagði hann, at hónum þætti miklu skipta at Sighvati litizk vel á börnin. Sighvatr horfði á börnin um hríð; ok segir, at færi mundu mennilegri. Þá gengu Þóru börn fram; ok stóð Gizurr fyrir þeim frammi; ok hélt Þorvaldr í hendr hónum ok mælti: «Hér er nú ástin mín, Sighvatr bóndi! ok hér þætti mér all-miklu varða, at þér litizk giptusamlega á þenna mann.» Sighvatr varð um fár; ok horfði á hann langa stund; en Gizurr stóð kyrr, ok horfði einarðlega í móti. Sighvatr tók þá til orða, ok heldr stutt: «Ekki er mér um ygli-brún þá!» Ok er Sighvatr tók þannig orðum í, þá hvarf Þorvaldr af þessu tali. Veizlan fór allvel fram, ok var veitt með miklum kostnaði; ok skilðu þeir allir með blíðu. Þær mæðgur fóru vestr með þeim Sturlu. Þat er sagt, at Þorvaldr reið á leið með þeim við nökkura menn. Ok áðr þeir Sighvatr skilðu, stigu þeir af baki; ræddu þá enn mart um vináttu sína. Þá mælti Sighvatr: «Þess vil ek biðja þik, Þorvaldr, at vit gætim svá til með sonum okkrum, at þeir haldi vel vináttu með frændsemi.» Þorvaldr leit niðr fyrir sik heldr áhyggjusamlega, ok mælti: «Gætt man meðan vit lifum báðir.» Þetta virðusk mönnum síðan in mestu spakmæli, at því sem síðarr varð; þvíat Þorvaldr var andaðr áðr Apavatz-för var. Eptir þetta ríða þeir Þorvaldr heim. En er Solveig kom til Sauðafellz, tók hón þar við búi. En Halldóra lét fylgja Vigdísi Gilsdóttur til Miðfjarðar, er áðr hafði verit frilla Sturlu; Þóríðr hét dóttir þeirra. Sighvatr fór heim norðr eptir þetta. Fár varð Snorri um er hann spurði kvánfang Sturlu; ok þótti mönnum sem hann hefði til annars ætlað. Sturla fór vestr til Saurbæjar fyrir þingið; ok kom þar til mótz við hann Þorvaldr Vatzfirðingr. Var við tal þeirra Snorri prestr Narfason frá Skarði, ok Torfi prestr Guðmundarson. Lögðu þeir saman vináttu sína. Hét Þorvaldr því, at hann skyldi veita Sturlu við hverngan mann er hann ætti málum at skipta á Íslandi, ok skiljask aldri við hann. En Sturla hét í móti, at veita Þorvaldi, ok setjask fyrir mál þau er Snorri ok frændr hans höfðu á Þorvaldi. Festu þeir þetta með sér, með því, at Sturla lét Torfa prest ríða með goðorð beggja þeirra til þings; ok sýndu í því samband sítt.

56. Þetta sama sumar lét Snorri Sturluson lýsa hernaðar-sök á hendr Þorvaldi. Fór með málit Órækja Snorrason fjórtán vetra gamall. Varð Þorvaldr á þinginu sekr skógar-maðr; ok sekt fé hans allt ok goðorð. Þóttu þetta mikil tíðendi, ok horfask til stórvanda. En eptir þingit kom Sighvatr Sturluson til Sauðafellz; þar kom þá ok Þorvaldr Vatzfirðingr; ok sótti Sturla föður sínn at því, at hann kæmi sættum á með þeim Snorra ok Þorvaldi, þeim er Þorvaldr mætti vel við una. Fór Sighvatr þá suðr í Stafaholt á fund Snorra, ok leitaði eptir hvernog þess mætti verða, at Snorri hefði virðing af málum þessum, en Þorvaldr yrði al-sykn saka afar-kosta-laust; en Sturla hefði slíka sæmð af sem hann beiddi. Sighvatr reið í Stafaholt; en bað þá Sturlu ok Þorvald ríða degi síðarr, ok senda mann til sín áðr þeir riði á bæinn. Ok svá görðu þeir. En er sendi-maðr Sturlu kom í Stafaholt, bað Sighvatr þá heim ríða; ok sagði Snorra í góðu skapi; lézk vænta at vel mundi takask. Snorri gékk út í móti þeim; ok tók við Sturlu sem frænd-samlegast, en við Þorvaldi sem hann væri vin hans fyrir Sturlu sakir. Vóru þá grið sett, sem Snorri sá ráð fyrir. Þeir vóru þar tvær nætr í all-góðum fagnaði. En þær urðu mála-lyktir, sem Sturla bauð, at Snorri skyldi skipa einn, en Þorvaldr vera al-sykn. Þat vóru undir-mál með þeim bræðrum, at hvárki skyldi göra fé né manna-forráð. En eptir þetta ríða þeir Sighvatr í Dali. En at skilnaði við Þorvald veittu þeir feðgar hónum sæmilegar gjafir. Hét Þorvaldr þá, at vera slíkr vin Sighvatz, sem þeir Sturla hefði bundit með sér áðr þeir skilðu í Saurbæ. Herði Sighvatr at því, at Þorvaldr skyldi selja Jóns-sonum grið, svá at þeir mætti sitja kyrrir í búum sínum; ok var Þorvaldr þess all-tregr; en þó fór þat fram; ok skilðusk með kærleikum. Tók Þorvaldr við goðorði sínu; ok fór heim. Sturla reið til Eyjafjarðar með föður sínum; ok var hann þann vetr á Grund með Sighvati, ok Solveig kona hans. Jón Ófeigsson, bróðir Eyjólfs Kárssonar, fékk Guðrúnar, dóttur Odds á Alptanesi; ok var hann opt suðr þar; var hann með Snorra í góðu yfir-læti.

Vetr þann er Sturla var á Grund lét Jón Ófeigsson drepa tvá menn í Víðidal, þá er verit höfðu í Grímseyjar-för með Sturlu. Þótti Sturlu þetta gört til fjándskapar við sik; en Jón hafði traust af Snorra til þessa, sem til annars þess er hann görði. Af slíkum tilfellum tók heldr at ýfask með þeim frændum, Snorra ok Sturlu. Í þenna tíma fór Þorvaldr Snorrason at Oddi Álasyni, ok tók hús á hónum. Ok var þat orð á, at hann mundi láta drepa hann. En við bæn Steinunnar húsfreyju fékk hann grið; ok þó með þeim kosti, at Þorvaldr görði af hónum hundrað hundraða. Þenna vetr er Sturla var á Grund, lét Þorvaldr fara vingjarnleg orð til Snorra, ok eptir-leitan um mágsemð ok samband. Ok tók Snorri því skipulega; svá at Þorvaldr þóttisk skilja, at Snorri mundi unna hónum inna mestu sæmða, ef hann vildi vera skyldr þess at göra hvat[ki] er Snorri legði fyrir hann, hveregir sem í móti væri. En um várit fór Þorvaldr til Borgarfjarðar, ok bað Þórdísar dóttur hans. Tók Snorri því vel; ok var hónum konan föstnuð; en brullaupit skyldi vera í Stafaholti um haustið. Þetta vár fór Sturla í bú sítt; ok spurði nökkurn grun af vinum sínum, hvárt Þorvaldr mundi vera svá trúfastr vinr hans, sem þeir hefði við mælzk it fyrra sumarit í Dölum allir samt ok Sighvatr.

57. Þetta vár it sama fór Snorri Sturluson suðr um heiði; ok fundusk þeir Þorvaldr Gizurarson, ok töluðu mart. Lítlu áðr hafði andask Kolskeggr inn auðgi, er einn var auðgastr maðr á Íslandi. En fé allt tók eptir hann Hallveig Ormsdóttir. Þorvaldr kærði þat fyrir Snorra, at hann vildi setja klaustr nökkut; sagði, at Kolskeggr hafði heitið, at leggja þar fé til. Beiddi hann Snorra, at hann skyldi hlut at eiga með hónum. Er þat hér skjótast af at segja, at þeir Þorvaldr ok Snorri bundu vináttu sína, með því móti, at Gizurr, son Þorvaldz skyldi fá Ingibjargar dóttur Snorra; en Þorvaldr skyldi eiga hlut at við Hallveigu Ormsdóttur, at hón görði félag við Snorra, ok fara til bús með hónum. En brullaup skyldi vera í Reykjaholti um haustið, þeirra Gizurar ok Ingibjargar. Eptir þetta kaupir Þorvaldr Viðey; ok var þar efnat til klaustrs; en þat var sett vetri síðarr. Var Þorvaldr vígðr til kanoka. Annat sumar áðr þetta var, kom út á Eyrum Loptr biskupsson, ok fór fyrst austr yfir ár. En með því at hann var héraðs-sekr suðr þar, en kom þó vetri fyrr út en mælt var, þá treystisk hann eigi at vera suðr þar, ok fór hann þá vestr til Borgarfjarðar á fund Snorra; ok bauð hann Lopti til sín; ok var hann þann vetr í Stafaholti. En um várit görðu þeir Snorri, ok Þorlákr móður-bróðir Loptz, ok Ketill son Þorláks, þat ráð fyrir Lopti, at hann tók við stað í Hitardal, en Ketill keypti land í Skarði við verði at Lopti. Settisk Loptr þá í Hitardal, ok hafði þar bú sæmilegt. Kallask hann þá inn mesti vin Snorra ok allra mála hans. Þetta vár, er nú var frá sagt, andaðisk Þóra, frilla Þórðar Sturlusonar; en hann tók til sín Valgerði, dóttur Árna ór Tjaldanesi, ok görði bruðlaup til hennar um sumarit. Í þenna tíma var heldr fátt með þeim bræðrum, Þórði ok Snorra; varð þeim til um móður-arf sínn. Guðný hafði andask með Snorra. Tók hann alla gripi þá ér hón hafði átt; ok var mikit fé; en hón hafði áðr gefit allt féit Sturlu, syni Þórðar, fóstra sínum. En Sighvatr tók til sín Glerár-skóga, er hónum vóru næstir. En þetta sumar fyrir þing, sendi Snorri orð Þórði broður sínum, ok bauð hónum heim at þingi; kvazk vilja at þeir legði niðr alla fæð með sér, en tæki upp ástúðar-frændsemi. Kom Þórðr at þingi í Stafaholt; var Snorri þá all-kátr, ok kvað þá bræðr alldri skyldu deila um fé. En með því at þá tók heldr at fættask með þeim Sturlu ok Snorra, þá spurði Snorri Þórð, hve lengi hann ætlaði at Sturla Sighvatzson skyldi sitja yfir sæmðum þeirra. En þat mælti hann til Snorrunga-goðorðz, er átt hafði faðir þeirra, Sturla; en Sighvatr hafði einn með farit, en fengit þá Sturlu til kvánar-mundar. Þórðr svarar: Kvað Böðvar hafa gnógt manna-forráð út þar í sveit; en lézk eiga aðra sonu ungu ok óskírgetna; ok kvað ósýnt, at þeir yrði til þess færir at hafa manna-forráð. En þat kom svá, at Þórðr bað Snorra sjá fyrir um slík tilköll. En þó varð ekki af á því sumri. Þá er Þórðr Sturluson var í Stafaholti, kómu þar Hrafns-synir á náðir Snorra. En hann sá þat ráð fyrir, at Sveinbjörn ok Grímr riðu til þings með goðorð þeirra; ok fékk hann þá Þórði bróður sínum; ok vóru þeir með hónum um þingit, ok Helgi ok Þórarinn Sveins-synir. En Einarr ok Krákr fóru vestr með sveit þeirri er þeir höfðu vestan.

58. Þetta sumar kom Þórðr snemma á þingit, ok tjaldaði Hlað-búð, er fylgði Snorrunga-goðorði; en Sturla tjaldaði Saurbæinga-búð; ok var þó skipulega með þeim frændum á því sumri. Þorvaldr Snorrason kom upp at dómum ok fjölmennr. Um sumarit eptir mitt sumar kom skip í Hvítá. Þar kom út Jón murtr Snorrason, þá var hann tvítögr; ok Kolbeinn Arnórsson fimtán vetra; ok Játgeirr skáld; Árni óreiða, ok Kygri-Björn, ok margir aðrir Íslenzkir menn. Þá var þegar gört fjár-skipti þeirra Árna ok Hallberu Snorradóttur; lét Snorri sér ekki líka annat en hón hefði Brautarholt ór skipti; en Árni keypti Saurbæ á Kjalarnesi.

Magnús biskup fór þetta sumar yfir Vestfirðinga-fjórðung. En þenna tíma er hann var í Dölum, hafði Snorri inni brullaup þeirra Gizurar ok Ingibjargar, dóttur Snorra, í Reykjaholti; þvíat hónum var þaðan hægjast til at sækja; en Þorvaldr vildi fyrir hvern mun, at hann væri þar. At brúðlaupinu var Þórðr Sturluson, ok it bezta mann-val ór Borgarfirði, ok sunnan með Þorvaldi. Var þar in virðulegsta veizla, ok með inum beztum föngum er til vóru á Íslandi. En lítlu fyrir brúðlaupit hafði Snorri heim Hallveigu Ormsdóttur, ok görði við hana helmingar-félag; en tók heim til varðveizlu fé sona hennar, Klængs ok Orms, átta hundruð hundraða. Hafði Snorri þá miklu meira fé en engi maðr annarr á Íslandi. En eigi hafði hann ráð Þórðar bróður síns við þetta. Ok hann sagði svá, at hann lézk ugga, at hér af mundi hónum aldr-tila leiða, hvárt sem [hónum] yrði at skaða vötn eðr menn.

59. Síðarr um haustið sótti Þorvaldr Snorrason brúðlaup í Stafaholt; var sú veizla in virðulegsta. Fór Þorvaldr heim í Vatzfjörð, ok fann eigi Sturlu, vin sínn, er verit hafði, í þessi ferð. En at vetr-nóttum fór Þorvaldr út á Eyri í Arnarfjörð; en Hrafns-synir stukku undan, fyrst í Mosdal, ok vóru þar á laun í skógnum. En Þorvaldr tók upp búit á Eyri, ok leggr gjald á alla þingmenn þeirra; ok kastaði sínni eigu á marga þingmenn Hrafns-sona. En er þeir Hrafns-synir fréttu þetta, fara þeir suðr yfir Breiðafjörð fyrst á Eyri til Þórðar Sturlusonar, ok réð hann þeim at fara til Helgafellz á fund Hallz ábóta, er verit hafði mágr þeirra. Var Sveinbjörn þar um vetrinn; en Einarr á Eyri með Guðrúnu föður systur þeirra; en Grímr ok Krákr vóru í Flatey.

60. Eptir Grímseyjar-för lét Sturla Sighvatzson sækja Áron Hjörleifsson til sekðar. En síðan var hann með frændum sínum í Vestfjörðum, ok lengst [á Eyri] með Hrafns-sonum, þar til er Sturla lét búa mál á hendr hónum ok þeim um bjargir hans; en þá handsalaði Staðar-Böðvarr fyrir þá á þingi, ok galt tíu hundruð. En eptir þat vöruðusk menn at inn-hýsa hann. Var hann þá í leynum hér ok hvar. Hann var löngum á Geirþjófs-fjarðar-eyri með lítlum bónda er Þórarinn hét. En er Sturla hafði grun af því, sendi hann vestr í Fjörðu Rögnvald Kársson ok Þorvald Sveinsson ok Danza-Berg; þrír vóru þeir saman. Þetta var þat haust, er nú var áðr frá sagt. Sturla sendi ok Ingimund Jónsson vestr til Arnarfjarðar at leita eptir Ároni. Áron var þá á Eyri í Geirþjófs-firði, ok var í nausti, ok görði at báti Þórarins. Hann fann eigi fyrr til, en menn tveir vápnaðir gengu at naustinu; ok snöru inn er þeir sá manninn. Áron heilsaði þeim, ok spurði hverir þeir væri. Annarr nefndisk Egill digri; hann hafði ætlað at finna Áron, en annarr hét Sigurðr. Þeir höfðu verit með biskupi báðir; sögðusk vera heima-menn í Vatzfirði. Áron tók til öxar; [þvíat] Þorvalldr var eingi vin hans. Brynja [Árons] hékk á skip-stafninum; ok tók Sigurðr til hennar, ok ferr í. Ároni hvarflaði hugr, ok hugsaði hve lengi hann skyldi bíða þeirra. Sigurðr frétti, hvárt hann spyrði öngar manna-ferðir. «Öngar nema þit segit,» segir Áron. «Heyrðu vit, at menn Sturlu væri hér í firði, ok njósnaði um ferðir þínar.» «Vera má svá,» segir Áron; «þvíat mik dreymði Guðmund biskup, ok legði hann yfir mik skikkju sína.» Egill bað þá fara leið sína. Hann Sigurðr sá út, ok mælti: «Menn ríða þar þrír innan með firði, ok munn þykkjask eigi óvíglegri en vér.» «Ekki munu þeir ok víglegri,» segir Áron, «ef vér veitumk vel; en eigi veit ek til hvers ek má um þat ætla.» [Sigurðr mælti]: «Drengs-bragð er þat, at skiljask eigi við þik; en eigi veit ek hve Agli er um gefit.» «Eigi mun ek renna frá þér,» segir Egill. Þá ætlaði Sigurðr af brynjunni; en Áron mælti: «Far eigi af brynjunni ef þú vill mér veita.» Síðan gengu þeir út. Ok riðu þeir Rögnvaldr á völlinn, ok hljópu af baki, ok snöru á milli þeirra ok húsanna. Gengusk þeir þá í mót; var Egill þeirra mestr ok gékk í mið. Snýr Rögnvaldr í móti hónum; hann var brynjaðr, ok hafði háls-björg við stálhúfana; ok særði Egill hann á fæti. Sigurðr snýr á móti Danza-Bergi, en Áron á móti Þorvaldi; ok hrökk Þorvaldr þar fyrir; en Rögnvaldr vann á Agli. Þá bar Áron þar at; ok laust hann með hamri öxarinnar aptan undir stálhúfuna; ok steypðisk húfan fyrir andlitið; bar hálsbjörgina upp af brynjunni, ok beraði hálsinn á milli. Snöri Áron þá öxinni í hendi sér, ok hjó á hálsinn svá at af tók höfuðit. Sigurðr var ok sárr orðinn. Þeir Þorvaldr runnu þá til hestanna; ok komst hann á bak, ok keyrði hestinn undir Bergi; en hann lá á grúfu í söðlinum; bar þá svá upp á leitið. Áron rann eptir þeim. En er Þorvaldr sá þat, kallaði hann ok mælti: «Upp þér, Sturla! hér renn Áron eptir okkr!» Þá nam Áron staðar; en þeir drógu undan. Síðan fór Áron aptr, ok fletti Rögnvald af klæðum ok vápnum; en flutti hann síðan út á sjó, ok drekkði. Þeir Sigurðr ok Egill vóru á Eyri, ok vóru þar græddir. Fóru síðan heim í Vatzfjörð; ok lét Þorvaldr eigi ílla yfir þeirra för. Áron stökk þá til Barða-strandar, ok var í helli í Arnarbælis-dal á kosti konu þeirrar er bjó í Tungu-múla. Um haustið tók Áron skip frá Jóni Auðunnarsyni at Vaðli, ok fór á því suðr yfir Breiðafjörð við annan mann. Síðan hratt hann út skipinu, ok rak þat á Eyri til Þórðar. Áron var þá um haustið í ymsum stöðum suðr þar. Kom þá til hans Hafþórr, móður-bróðir hans. Um haustið fór Sturla Sighvatzson út til Helgafellz at finna Hall ábóta, ok með hónum Vigfús Ívarson, ok Kolbeinn Jóns son ok Þórkötlu dóttur Þorgeirs frá Brunná; ok var hón á Eyri með Þórði. En Áron var í skógi út frá Valshamri, er þeir Sturla riðu þar um. Vildi Áron leita á þá, er þeir vóru þrír hvárir; en Hafþórr hélt hónum. Þeir Sturla urðu eigi við varir. Sturla sendi Björn á Eyri at njósna um Áron, ef hann væri þar í sveit. Þat var síðarr um haustið, at Sturla hafði njósn, at Áron væri at Valshamri á kosti Vigfúss er þar bjó. Reið Sturla þá út á Strönd með fimtán menn. Þá var Áron á Valshamri ok þeir Hafþórr tveir; ok vóru í sauða-húsi á vellinum. Þeir Sturla riðu at bænum, ok varð um háreysti mikit; en þá var myrkt. Tóku þeir af hestum sínum, ok fóru inn. Var þá ljós gört í stofu. Eirekr birkibeinn var þá mjök ný-kominn til Sturlu, ok var umrenningr; gékk hann út ok inn, njósnandi hvers hann yrði víss. Þeir Áron görðu þat ráð, at Hafþórr skyldi fara heim, ok njósna hvat komit væri. Hann fór hljóðlega á bak húsum. En hlið-skjár var á stofu, ok lagði hann þar við hlustina. Þá kom [at] Eirekr birkibeinn, ok hjó á aðra kinn, ok var þat bana-sár. Hljóp Eirekr þá inn; ok segir, at hann hefði drepit einn fjándann. Hljópu þeir þá til vápna ok út. Áron hafði gengit þá heim at njósna um Hafþór. Var hann þá kominn á völlinn, ok mjök at húsunum er þeir Sturla kómu út, ok fengu þeir slegit um hann hring. Sturla hljóp á hest. Áron leitaði af túninu til árinnar. Þeim Sturlu-mönnum sýndisk sem lýsu nökkurri brygði fyrir hamarinn, ok litu þeir þar til. Áron hljóp þá at Birni, ok hjó til hans með saxinu [Tuma-naut], ok brá eigi. Björn rasaði við; en Áron hljóp af túninu ok yfir ána, ok hvarf þeim þar í myrkrinu. Hann hljóp suðr yfir heiði; ok létti eigi fyrr en hann kom til Rauða-mels til móður sínnar, ok var þá mjök þrekaðr. Þeir Sturla fóru í brott; ok hafði hann sjálfdæmi af Vigfúsi; ok görði Sturla tuttugu hundraða eyjar af hónum þær er heita Valshamars-eyjar, en Björn laust hann öxar-hamars-högg. Fór Sturla heim eptir þat. En Áron fór suðr um heiði, sem ritað var, ok dvalðisk þar til þess er hann var færr. Síðan fór hann í Eyrar-hrepp; ok var hann á Berserks-eyri með Halldóri Árnasyni. Þar var friðla Hjörleifs, föður hans; ok fundusk þeir þar opt feðgar. Þá kom til Árons Starkaðr Bjarnarson, er kjappi var kallaðr; ok fór hann suðr fyrir Jól, á sveitir, ok vóru hér ok hvar á laun. En á Jólum sagði Áron, at hann vildi at þeir sæti um Sigmund snaga, «Er hér er settr til höfuðs mér.» En hann bjó at Eyði-húsum út frá Fáskrúðar-bakka. Þeir Áron vóru inn níunda dag Jóla í stakkgarði einum; en þaðan skamt var annarr garðr er Sigmundr færði hey ór, ok annarr maðr [með hónum]; ok vildi Áron eigi á hann leita. En um kveldit er nið-myrkt var á, fóru þeir heim til Eyði-húsa; var Áron úti hjá durum, ok stóð [úti] við kampinn er hlaðinn var af vegginum. Starkaðr fór inn ok kvaddi hér greiða. Sigmundr var einn karla heima, ok hafði háttað í dags-ljósi, er Frjádagr var. Helga, frilla Sigmundar, kvað ekki vátt inni; en börn vildi drekka. Sigmundr bað fá sér skjólur, ok lézk mundu taka vatn. Starkaðr bauð at fara með hónum. Hann játti því. Gengu þeir þá til dura. Starkaðr var há-mæltr, ok bað Sigmund ganga fyrir. En er hann kom út ór durunum, lagði Áron í gegnum hann með saxinu Tuma-naut; var þat bana-sár. Síðan fóru þeir ok ráku fólk allt í stofu, ok bjoggu búi sem þeim líkaði; ok vóru þeir þar meðan myrkt var; ok fóru síðan í brott suðr í hraun til Rauða-mels, ok vóru þar um hríð. Síðan fór Áron suðr á Hvals-nes til Þorsteins, ok var þar um hríð. Þaðan fór hann í Odda til Haraldz Sæmundarsonar, ok var þar í skoti um stund. Haraldr kom Aróni útan; fór hann á fund Hákonar konungs. Síðan fór hann til Jórsala, ok aptr til Noregs, ok görði Hákon konungr hann þá hirðmann sínn. Svá segir Óláfr Hvíta-skáld:—

Fór sá er fremð ok tíri flein-rýrir gat stýra
(mest lofa’g mikla hreyst mannz) Jórsali at kanna:
Nafn rak út við ítra Jórdán við þrek stóran
skjaldar-freyr inn skýri skógar-mannz at góngu.

61. Þórðr Sturluson hafði keypt land í Hvammi at Sturlu Sighvatzsyni; en hann hafði haft af Svertingi Þorleifssyni, ok goldit ekki fyrir, en þá skyldi Þórðr ganga í skuld við hann. En síðan seldi Þórðr landit Gunnsteini Hallzsyni; en hann bjó tvá vetr ok gallt ekki fyrir; enda vildi Þórðr þá ekki annat enn taka við landinu; en þá var Gunnsteini ekki um þat. Þórðr fór þá til Hvamms um várit; en Gunnsteinn fór þá til Brunnár, ok bjó þar áðr hann keypti Garpsdal. Þetta vár fundusk þeir Hallr ábóti ok Sturla Sighvatzson at Vörðufelli. Þá bað ábóti fyrir Hrafns-sonu, at Sturla skyldi taka við þeim, ok halda fyrir Þorvaldi; en hafa slíkt af eignum þeirra er hónum líkaði. Sturla tók við þeim fyrir orð ábóta, at þeim kosti, at hann tók við goðorði þeirra sér til eignar; en skyldi veita þeim til sætta þeirra, er ábóta ok öðrum vitrum mönnum þætti þeir mega við una. Um várit, er Þórðr Sturluson kom búi sínu í Hvamm, lét Sturla tfna til virkis í Dölum, sem enn sér stað; samnar hann þar til mönnum um Dali, ok hafði þar fyrir all-mikit verk ok kostnað. Þetta sumar reið hvárrgi þeirra frænda til þings; ok hafði Þórðr ok húsa-starf mikit í Hvammi. Fátt var með þeim frændum þá ok Sturlu, því at Sturlu þótti sem þeir Snorri mundu báðir at hónum setjask; er þá hafði upp komizt goðorðz-tilkallit af Snorra. Um sumarit fór Snorri at heimboði í Hvamm með þrjá tigi manna. En þann dag er hann ætlaði heim af heimboði, kom þar Ingimundr skíðungr ór Dölum handan, ok sá menn ekki örendi hans. Var mönnum grunr á, hvárt Sturla mundi eigi vilja finna Snorra er hann færi suðr. Því reið Þórðr með hónum með aðra þrjá tigi manna upp undir Sópanda-skarð. En Sturla sat heima, ok görði öngan gyss á sér, ok hafði þó heldr fjölmennt.

62. Ríki Þorvaldz Vatzfirðings görðisk svá mikit í þenna tíma, at hvárki Hrafns-synir né Jóns-synir máttu vera fyrir vestan Gilsfjörð fyrir hónum. Vóru Hrafns-synir með Sturlu, sem áðr er ritað. Ingimundr Jónsson var ok þar með Sturlu; en Brandr í Miðfirði eðr at Fjallz-enda; en stundum at Sauðafelli. Ingimundr hafði beðit Jóreiðar Hallzdóttur. En hón vildi eigi giptask; þvíat hón vildi eigi ráða fé undan dóttur sínni. En vetr þann er Þórðr bjó fyrst í Hvammi, fór Sturla með Ingimundi, ok nam Jóreiði frá búinu yfir til Sauðafellz. Leitaði Sturla þá eptir, ef hón vildi giptask Ingimundi. En með því, at ekki fékksk af henni við þat, ok hón vildi eigi mat eta, þá lét Sturla hana heim fara. En þetta líkaði stór-ílla vinum hennar ok frændum. Páll prestr bjó þá á Staðarhóli, bróðir hennar; hann var inn mesti vin Þórðar, ok sótti hann at þessu máli. Um sumarit eptir fjölmenntu þeir allir til þings, Snorri ok Sturla, Þórðr, ok Böðvarr son hans, Þorvaldr Vatzfirðingr, ok Sighvatr norðan. Komsk þá upp goðorðz-tilkallit af þeim bræðrum við Sturlu. Þá tók Snorri við Jóreiðar-málum. Þá lýsti Jón murtr hernaðar-sök á hendr Sturlu. Fleiri menn vóru þar fyrir málum hafðir. Horfðisk þá til innar mestu deilu með þeim. Sturla lét þá leita eptir við Þorvald Vatzfirðing, hvert lið hann vildi hónum veita, eptir því sem þeir höfðu bundit í Dölum með sér. En Þorvaldr svarar svá Þorvaldi Gizurarsyni, er þetta mál flutti, at hann vildi veita Sturlu allt slíkt er hann hafði hónum veitt, ef hann vildi leggja á Snorra dóm öll sín mál. «Mun ek nú eigi við Snorra skiljask, ef Sturla vill eigi unna hónum sjálfdæmis.» Þá fór Þorvaldr á fund Sturlu, ok sagði hónum svör nafna síns. Sturla mælti: «Eigi mun ek hafa ráð Þorvaldz um þetta, at selja Snorra sjálfdæmi. Faðir mínn skal [vera] fyrir þessu máli, ok sjá hlut mér til handa; þvíat hann lét goðorð þetta koma mér til handa; ok þykkjumk ek við hann eiga, ef ek missi nökkurs. En ek vil, at þú farir á fund Snorra, ok beiðir, at hann eigi hlut at við Þorvald, at vér semim mál hans ok Hrafns-sona, ok greiðum þeim ór várum málum, þvíat þau eru sár; ok mætti þeir sáttir verða.» Þá ferr Þorvaldr [Gizurarson] á fund Snorra, sem Sturla bað. En Snorri svarar svá: «Eingi efni hefir Þorvaldr til þess, at bæta sakir þessar allar; verðr hann at verjask nú Hrafns-sonum eptir því sem auðit má verða.» — Ok varð ekki af þessum sáttum. En Sturla lét reka heim hesta sína, ok reið af þingi fyrir dóma, ok gisti í Reykjaholti. Fór síðan heim í Dali. En Sighvatr Sturluson handsalaði fyrir Jóreiðar-mál; en Magnús biskup görði tuttugu hundruð. Eigi var samit um goðorðz-mál á því þingi með þeim frændum.

63. Kolbeinn, son Arnórs Tumasonar, er síðan var kallaðr Kolbeinn ungi, kom út í Hvítá, sem fyrr var ritað. Fór hann um haustið norðr til Eyjafjarðar; ok var um vetrinn með Sighvati, mági sínum, á Grund. En um várit fór Sighvatr til Skagafjarðar; ok leitaði við þingmenn hans, at þeir skyldi göra hónum bú; ok vikusk menn vel undir þat. Var hónum gört bú í Ási í Hegranesi; ok görðisk hann skjótt ofsa-maðr mikill, ok vænn til höfðingja. Sighvatr réð mestu með hónum meðan hann var ungr. Sumar þetta var íllt ok vát-viðra-samt. Kom upp eldr ór sjónum fyrir Reykjanesi. Þá kom skip í Hrútafjörð; var þar Guðmundr biskup, ok fór heim til stóls síns. Þeir frændr, Þórðr ok Sturla, fundusk við skip, ok fór þá skipulega með þeim; átu ok drukku báðir samt. Tók sínn Austmann hvárr þeirra; fór í Hvamm Bárðr garða-brjótr son Þorsteins kúgaðs, en Bárðr trébót fór til Sauðafellz til Sturlu.

64. Í Hjarðar-holti bjó þá Dufgus Þorleifsson. Hann þótti þá mestr bóndi í Dölum; hann átti Höllu Bjarnardóttur. Synir þeirra vóru þeir Svarthöfði, ok Björn drumbr, ok Kægil-Björn, Kolbeinn grön. Í Skorra-vík bjó þá Þorgils Snorrason; hónum kenndi barn skil-lítil kona, er Guðbjörg hét. Hann gékk eigi við; en hón sótti Dufgus at þessu máli. Þat þótti þeim Strendunum mjök hæðilegt, ok görðu spott at. En um sumarit fór Dufgus, ok með hónum Bjarni Arnason fylgðar-maðr hans, ok nökkurir menn aðrir, í Skorra-vík, ok tóku Þorgils í hvílu, ok drógu hann út; ok hétu hónum fóthöggi, ef hann vildi eigi at Dufgus réði einn þeirra í milli. Þorgils vildi eigi kúgask; þar til er Þorkeil fana-keli. Austmaðr, talði um fyrir hónum; bað hann leysa limu sína. Fór þat þá fram, at hann seldi sjálfdæmi; ok skilðu við þat. Þá bjó í Ásgarði Þjóstarr Austmaðr. Hann hafði selt Bjarna Arnasyni varning til tveggja hundraða; ok var ekki fyrir goldit; ok svarar Bjarni ílla þá er hann heimti. Þeir vóru at boði í Höfn er Sveinn Snorrason kvángaðisk. Þá heimti Þjóstarr enn at Bjarna skuldina. En Bjarni svarar ílla; en Þjóstarr var vel stilltr, ok sagði slíkt smá ríða. Dufgus spurði hversu farit hefði. Bjarni svarar: «Lifa vildi Þjóstarr nú, er hann heimti vel ok stillilega.» Um vetrinn milli Jóla ok Föstu fóru þeir Dufgus ok Bjarni í eyjar út eptir skreið; ok gistu í Höfn er þeir fóru útan. Þá kom þar Þorgrímr bóndi Þórðarson af Ketils-stöðum; ok sagði, at hann hefði komit á manna-spor er gengit hefði inn it efra. Hallbera húsfreyja sagði þat Dufgusi; ok kvað verit mundu hafa Þorgils. Dufgus kvað Þorgils vita, at Þórðr móður-bróðir hans var í Hvammi, en Sturla at Sauðafelli frændi hans; ok sagði hónum slíkt ofráð. Þorgils hafði farit útan, ok með hónum þrír Erlings-synir: Guðmundr, ok Bjarni, ok Hallkell; Húnbogi Hauksson inn fimti. Þeir fóru inn í Ásgarð; ok rézk Þjóstarr með þeim til ferðar, at þeim kosti, at þeir festu hónum at göra Dufgusi ekki mein; en búa við Bjarna sem þeim líkaði. Þeir fóru út, ok settusk í Víkings-gil út frá Skarf-stöðum. Hallbera húsfreyja lét alla heima-menn sína fara með Dufgusi á leið. Vóru þar Þorgils ok Oddr, synir hennar; Þorkell ok Húnbogi, húskarlar; ok Ásbjörn inn blindi; ok konur. Þat bar saman, er þeir Hafnar-menn hurfu aptr, ok þeir Þorgils hljópu upp fyrir þeim. Þá hljópu þeir Dufgus fyrir þeim undan, ok vildu til sauða-húsa; ok hljópu þá hvárir sem máttu, ok fundusk mjök jafn-snemma. Dufgus laust til Þjóstars á stálhúfu-barðit ok fyrir andlitið. Eptir þat hljóp Þjóstarr at Hjarna; ok haldask þeir á. En Dufgus höggr til Þorgils nökkur högg; ok beit ekki á; þvíat hann var vafðr léreptum. Þá rennask þeir á, ok verðr þúfa fyrir fótum Þorgilsi, ok fellr hann, ok Dufgus á hann [ofan]. Ásbjörn blindi hélt Guðmundi Erlingssyni. Öllum var haldit föra-nautum Þorgils af þeim mönnum Hallberu; en Oddr, son hennar, var sendr í Hvamm at segja Þórði. Þorkell húskarl ór Höfn var lauss; hónum bauð Dufgus fram-færslu ok syni hans til þess at hann fengi hónum öxi sína; en hann vildi þat eigi. Þá bað hann Þorgisl Oddzson; ok vill hann eigi. Guðmundr Erlingsson færðisk þangat; enn blindi maðr hélt um hann miðjan, en hendr hans vóru lausar. Hann fékk brugðit sverði, ok hjó á fót Dufgusi tvau högg; ok vóru þat mikil sár. Síðan fékk Ásbjörn hann brott dregit; en þeir Dufgus kómusk þá til öxarinnar; ok fékk Dufgus brotið skatið við augat, ok snöri þá egginni upp. Þá mæddi Dufgus bróðrás; ok komst Þorgils upp, ok þægði hónum á öxar-eggina; varð hann þá sárr á baki, ok var óvígr. Þá kastaði Þjóstarr á Þorgils: «Deyja vildi Bjarni nú, Þorgils!» Hann hljóp þá til, ok lagði spjóti milli herða hónum, ok kom út um brjóstið. Fleiri hafði hann sár áðr hann féll. Þá kom at Þorsteinn Austfirðingr, heima-maðr Þjóstars, ok ætlaði at höggva til Dufguss; en Þjóstarr bannaði hónum þat. Þá hjó hann í höfuð Bjarna; ok var þat hans bana-sár. Eptir þat fóru þeir í brott ofan til sjóvar, ok svá inn it neðra. En Þórðr Sturluson, ok heima-menn hans, fóru it efra; ok urðu hvárigir varir við aðra. Þórðr kom á vettvang, ok lét bera Dufgus heim til sín, ok var þar græddr. Þeir Þjóstarr fóru í Ásgarð, ok átu þar mat. Síðan fóru þeir yfir til Dala átta saman. Óláfr Brynjólfsson ok Þorsteinn vóru til komnir. Þeir kómu til Sauðafellz þá er Sturla var mettr at náttverði, ok kölluðu út Torfa [prest] Guðmundarson ok sendu hann til Sturlu at biðja hann ásjá. En er Torfi sagði Sturlu áverkann á Dufgusi, var hann inn beiskasti; ok sagði þá djarfa, er þeir dirfðusk þangat at fara; ok bað þá verða í brottu aðra; en Þjóstar bað hann eptir vera, ef hann vildi. En Þjóstarr vildi þat eigi; ok fóru þeir allir suðr með fjalli, ok ætluðu austr á Síðu til Orms Svínfellings; hann var vin Þióstars. En Torfi prestr bað fyrir þeim við Sturlu; ok flutti þat, at þar mundi eptir fara hollusta Guðmundar undir Fjalli, mágs Þorgils ok annarra Strenda; kvað þá svá mundu skipta trúnaði með þeim Þórði frændum sem hann gæfisk nú Þorgilsi. Þá fór svá, at Sturla bað Torfa at ríða eptir þeim; ok kómu þeir aptr um nóttina. Um morguninn fór Sturla með áttján menn inn í Ásgarð, ok morgininn eptir í Hvamm; kómu þar þá synir Dufguss ok margir Laxdælir. Vóru þeir þá sáttir görvir, at því, at þeir frændr Þórðr ok Sturla skyldi göra í milli þeirra; ok görðu þeir sex tigi hundraða fyrir áverka [við] Dufgus á hendr Þorgilsi, en tuttugu hundruð fyrir víg Bjarna; ok skyldi Þjóstarr þat gjalda at helmingi. Þorgils skyldi ok vera héraðs-sekr af Strönd; ok var hann í Öxney in næstu misseri. Eptir þat kaupir Dufgus Baugs-staði, ok rézk þangat. En Þórgils gaf þá öngan gaum at héraðs-sekðum. Þetta kvað Ámundi smiðr Árnason:—

Sítt réð selja sauð-auðigt land
fjölsviðr Flosi fúss Dufgúsi:
Nú hefir keypta kvalráðr fala
geirs glym-stærir glaðr Baugs-staði.

Þá er tíðendi þessi kómu í Reykjaholt, um áverka vfð Dufgus ok sættirnar, var þar kveðin vísa sjá:—

Éls varð mynd á málum, meir á hann skylt til þeira
stéla-hjarls en Sturlu strá-reifandi skeifu:
Seggr var samr at þiggia sár-bætr, en því mætir;
margr verðr hræddr um hodda hald, en tregr at gjalda.

65. Þessi vetr var kallaðr Sauð-vetr, ok var felli-vetr mikill; þá dó hundrað nauta fyrir Snorra Sturlusyni í Svigna-skarði. Snorri hafði um vetrinn Jóla-veizlu eptir Norænum sið. Þar var mann-mart. Þar var Jón ok Órækja; ok synir Hallveigar: Klængr ok Ormr; Þórðar-synir: Óláfr ok Sturla; Þórðr, son Þorvaldz Vatz-firðings; Sigurðr Ormsson, bróðir Hallveigar; Sturla Bárðarson; Styrmir Þórisson ór Goðdölum; Bárðr ungi, hirðmaðr, bróðir Dags, er átti dóttur Dagfinnz Lögmannz; ok margir aðrir góðir menn. Þá var fæð mikil með þeim Sturlu frændum; hafði hann ok mann-mart.

66. Um várit eptir hafði Þórðr uppi Þórsness-þing, sem þeir höfðu ráð fyrir gört bræðr; ok sendi Snorri Jón son sínn við sjaunda mann, ok höfðu einn hest. Þá tók Þórðr upp Snorrunga-goðorð, er var erfða-goðorð Sturlunga; ok tók Jón við tveim hlutum, en Þórðr hafði þriðjung. Þetta líkaði Sturlu Sighvatzsyni all-þungt; ok sat heima um þingit. Leið svá fram til Alþingis. Snorri reið til þings, eptir vanða, með fjölmenni. Þórðr kvaddi nökkura menn til þingreiðar, ok ætlaði eigi til öndverðz þings; en sendi Sturlu, son sínn, til Snorra með goðorð sín. Jóns-messu um þingit stefndi Sturla at sér mönnum; vóru þeir á fjórða tigi. Þar vóru tveir synir Hrafns: Sveinbjörn ok Einarr; Árni Auðunnarson, Ingimundr ok Skíði bræðr; Lauga-Snorri; Ásbjörn ok Eyjólfr bræðr; Þorgils ok Birningr bræðr; Vigfús Ívarsson; Eirekr birkibeinn; ok enn fleiri vóru heima-menn ok um-siténdr. Sturla snýr inn til fjöru. Þá spurði Sveinbjörn Hrafnsson hvert hann ætlaði. Hann lézk ætla inn í Hvamm. Þeir löttu þess flestir. Sturla kvað eigi þurfa at letja sik; «Þvíat ek vil, at eigi talisk nú Þórðr einn við um Snorrunga-goðorð sem á Þórsnes-þingi; en eingi minna manna vil ek at mein göri Þórði föður-bróður mínum, eðr sonum hans, eðr Ingimundi Jónssyni. En ráða vil ek nú at sinni.» Í Hvammi var fyrir mart manna með Þórði: Óláfr son hans, Ingimundr Jónsson, Bárðr garðbrjótr; Páll ok Magnús bræðr; Hallvarðr Þorkelsson, Einarr naut. Páll vakði ok annarr maðr, ok sátu á virkis-vegg fyrir loptz-durum. Sá þeir eigi fyrr en þeir Sturla riðu í Hvammdals-gerði. Vökðu þeir menn upp, ok létu aptr hurðir. Þeir Sturla kölluðu at loptinu, ok sögðu at Sturla vildi finna Þórð. En þagat var í mót. Þórðr ræddi, at þeir skyldu ganga út; en Ingimundr kvað þat eigi ráð vera; sagði vera liðs-mun ok búnings-mun. En er þeir Sturla fengu engin svör, tóku þeir hlöðu-ás ok báru at durum, ok brutu upp dyrnar. Þeir luku aptr skálanum er þar vóru í and-durum: Þorkell prestr ok Óláfr Brynjólfsson, Þorsteinn Finnbogason. Þeir Vigfúss Ívarson ok Skíði Þórðarson gengu fyrst inn, en síðan hverr at öðrum. Þorsteinn Finnbogason hörfaði í and-dyri fyrir kamars-dyrr; ok særðu þeir hann mörgum sárum; en þeir prestr ok Óláfr Brynjólfsson hörfuðu í stofu; ok gengu þeir Lauga-Snorri ok hræðr hans sex saman í stofuna; vann Snorri á Óláfi; lagði [hann] sverði því er Hákon jarl galinn hafði sent Snorra Sturlusyni, í óst Óláfi, ok rauf á barkanum. Hann hjó í andlitið ok ór stálhúfu-barðinu, ok ór augat, ok í sundr kinnar-kjálkann. Hann hjó ok mikit sár á fótinn, en Birningr annat. Þorvaldr rennari hjó á hálsinn, svá at sá mænuna. Gengu þeir þá út, ok sögðu Sturlu hvat í hafði görzt, ok spurðu hvárt hann vildi láta ganga at skálanum. Sturla lézk eigi vilja; «Ok er ærit at gört.» Sendi hann þá Árna Auðunnarson til loptzins, ok bauð Þórði grið ok öllum mönnum. Sagði Árni svá síðan, at hónum þótti sem Sturla sæi þá þegar mis-smíði á för sínni. Þórðr gékk út ok allir þeir er inni vóru. Þá vóru grið sett, ok mælti Óláfr fyrir, son Þórðar. Reið Sturla þá þegar í brott; ok varð engi viðræða þeirra, ok ekki um sættir talat. Þórðr reið annan dag til þings með stx tigi manna. Ok er þeir Snorri bræðr fundusk, bauð hann at fara í Dali með svá mikinn afla sem Þórðr vildi. Þórðr sagði, at grið stóðu til miðsumars. Síðan lézk Þórðr vilja vita hver svör Sturla hefði fyrir sér, þá er góðgjarnir menn leitaði um sættir með þeim. Sturla sendi norðr at segja föður sínum hvat í hafði görzk. En Sighvatr hafði í fleymingi; ok sagði svá, er hann fann bændr í Eyjafirði, at sveinninn Sturla hefði riðit í Hvamm, ok kastað daus ok ás. En er þetta kom í Reykjaholt, kvað Guðmundr Galtason:—

Öld segir upp at félli áss gunn-vita runni
(frið-slit koma flotnum fram) ok dauss í Hvammi:
Ok má af efnum slíkum allz ekki vel falla
(mér er um mart þat ek heyri marg-rætt) nema lok hætti.

67. Sumar þetta er nú var frá sagt, kom norðan til Alþingis Guðmundr biskup með þrjá tigi manna, ok tók Snorri við hónum um þingit með alla sína sveit. En eptir þingit reið hann vestr til Borgarfjarðar, ok fór þar yfir um sumarit; en þó tóku menn vel við hónum ok gáfu hónum mikit fé. Dreif þá til hans mann-fjölði mikill. Fór hann um Snæfellz-nes ok svá inn til Dala, ok fór þar ekki at gistingum. Fór þá í Hvamms-sveit, ok um Strönd, ok á Reykjanes, ok til Steingríms-fjarðar, ok þaðan aptr til Saurbæjar; ok kom á Staðarhól um haustið fyrir vetr, ok hafði þá hundrað manna. Sighvatr var kominn í Dala, ok höfðu þeir Sturla sex tigi manna at Sauðafelli, þvíat öngar sættir höfðu verit með þeim Þórði ok Sturlu. Var Þórðr þá kominn útan í Hvamm; en hann hafði verit á Eyri um sumarit; höfðu þeir Böðvarr, son hans, þar sex tigi karla. Fundusk þeir bræðr í Ljár-skógum; ok var Sighvatr inn kátasti, meðan þeir töluðu um hesta ok lausnar-tíðendi. En er þeir skyldi tala um mál sín, máttu þeir eigi við talask, ok skilðu ósáttir. Sighvatr sendi þau orð til biskups, at hann skyldi eigi ætla sér þat at fara norðr til sveita. Biskup var á Staðarhóli þá er hann frétti at hónum var bönnuð yfirferð. Var þá sent eptir yxnum þeim er biskupi höfðu gefnir verit nær tuttugu; vóru þeir fyrst etnir. Þá fóru menn biskups til þeirra manna er farit höfðu at biskupi til Hóla, ok fengu þar mikit fé. En er leið at Jóla-föstu, tók biskup sótt, enda mátti þá eigi lengr vera ráða-laust. Þórðr fór þá á Staðarhóls, ok bauð biskupi til sín; varð hann því feginn; ok bar Böðvarr biskup í börum suðr í Hvamm; ok var hann þar framan til Föstu. Var þá í Hvammi aldri færa en hundrað manna allz síðan biskup kom. Þeir Torfi prestr Guðmundarson ok Kolli Þorsteinsson fóru opt í milli þeirra frænda um vetrinn at leita um sættir; ok varð saman talað fyrir Föstu. Skyldi biskup fara norðr til staðar síns með þá menn sem verit höfðu í Hvammi um vetrinn; en Þorlákr Ketilsson ok Böðvarr skyldu göra með þeim Þórði ok Sturlu. Fór Sighvatr þá norðr þegar. En biskup fór lítlu síðarr, ok fann Sturlu í Hjarðar-holti; ok sættusk þeir þá í annat sinn. En þeir Þórðr ok Sturla fundusk á Þorbergs-stöðum, ok sættusk þar. Var nú kyrt um vetrinn þat er eptir var. Um várit eptir lúka þeir upp görðum, Þorlákr Ketilsson ok Böðvarr, á Þorbergs-stöðum, ok görðu sex tigi hundraða, þriggja álna aura, fyrir fjörráð við Þórð, en tuttugu hundruð til handa hverjum þeirra er sárr varð; en þrjú hundruð fyrir hvern mann þann er fór í Hvamm. Sturla svarar svá görðum þessum: «Eigi er of mikit gört til handa sára-mönnum; ok þat skal vel gjalda; ok þat mun sannara at bæta fyrir þá menn er fólsku-ferð þessa fóru með mér; en fyrir fjörráð þykkjumk ek eigi eiga at bæta Þórði, föður-bróður mínum, þvíat ek vilda eigi dauða hans, sem ek lýsta þá fyrir mönnum mínum; en eigi mun ek deila við hann héðan í frá um fé þat sem vit höfum eigi orðit á sáttir hér til, Glerár-skóga eðr annat.» Sturla greiddi Þórði þá Vals-hamars-eyjar, er hann hafði gört af Vigfúsi fyrir bjargir Árons Hjörleifssonar.

68. Vetr þann er Guðmundr biskup var í Hvammi, kom norðan í Reykjaholt Kolbeinn ungi Arnórsson; ok fór bónorðz-för, ok bað Hallberu dóttur Snorra; ok var þá þegar brúðlaup þeira; ok fór hón norðr með hónum. Þá fór ok norðr Jón murtr; ok kóma þeir til Staðar í Hrútafjörð; þar bjó þá Brandr Jónsson. Snorri Sturluson hafði látið sækja Brand til sekðar um fornt fé-mál, þat er hann hafði átt at Steinunni systur sínni, móður Brandz; en þeir Brandr höfðu vígása í durum; ok varð þar eigi inn gengit; ok hurfu þeir Kolbeinn við þat frá, ok fóru heim norðr. Jón hafði málit haft á hendr Brandi.

69. Þat sumar eptir reið Snorri til Alþingis eptir vanða. En þeir riðu eigi til þings, Þórðr ok Sturla. Hafði Þórðr bú á Eyri; en setti Sigurð Óláfsson fyrir bú í Hvammi; ok var hann eigi þar. Snorri sendi orð Þorvaldi Vatztfirðingi, at hann skyldi ríða til þings með hónum. Þorvaldr kom vestan með þrjá tigi manna, ok Þórðr son hans, ok Órækja Snorrason, er eptir hónum var sendr; ok reið á þing ok tjaldaði Valhallar-dilk. Sighvatr Sturluson var til þings kominn norðan; ok áttusk þeir fátt við, bræðr, um þingit; ok lítt fóru menn millum þeirra. Þinglausnar-dag reið Snorri til Lögbergs, sem hann var vanr, áðr hann reið af þingi. Sighvatr var at Lögbergi. Þorvaldr spurði Sighvat, hvat þeir bræðr skyldi tala um Snorrunga-goðorð. «Ekki mun ek um tala,» segir Sighvatr. «Vilja muntú reyna vitni um,» segir Þorvaldr. «Mér þykkja eingin merkilegri en þat er ek berr,» segir Sighvatr. «Eigi skyldu þit bræðr deila um slíkt,» segir Þorvaldr. «Ekki þarftú hér til at leggja,» segir Sighvatr, «því at ekki mun fyrir þín orð gört.» Eptir þetta skilðu menn. Riðu þeir Snorri heim til Reykjaholtz. Fóru þá vestr föru nautar Þorvalldz; en hann var eptir við sjaunda mann. — Þat var eitt kveld er Snorri sat í laugu, at talat var um höfðingja. Sögðu menn, at þá var einginn slíkr höfðingi sem Snorri; ok þá mátti eingi höfðingi keppa við hann, sakir mægða þeirra er hann átti. Snorri sannaði [þat] at mágar hans vóru eigi smá-menni. Sturla Bárðarson hafði haldit vörð yfir lauginni, ok leiddi hann Snorra heim. Hann skaut fram stöku þessi, svá at Snorri heyrði:—

Eigut áþekkt mægi orðvitr sem gat forðum
(ójafnaðr gefsk jafnan illa) Hleiðar-stillir.

70. Þá er Sturla spurði at stygglega hafði farit með þeim bræðrum á þingi, en Þorvaldr var einn í Reykjaholti þá er lið hans fór vestr ynr, sendi hann Torfa prest suðr til Þorvaldz ok bað hann leita um sættir með þeim Snorra. En Þorvaldr lézk fara mundu, ef Snorri vildi. Snorri sagði óráðlegt at Þorvaldr færi, fyrir sakir Hrafns-sona ok Jóns-sona; en kallaði þó Sturlu óvinlegan. Þorvaldr segir, at annat lítið mundi fyrr verða, en Hrafns-synir mundi standa yfir höfuð-svörðum hans. En þó varð ekki af ferð Þorvaldz. Snorri fór út undir Hraun til Skúla til mótz við Þórð bróður sínn; ok sagði, at hann vildi fara í Dali ok leita eptir hlut sínum við þingmenn Sturlu; ok bað Þórð fara með sér með fjölmenni. Þórðr kvazk vera mundu til umbóta með þeim, ef hann mætti; ok lézk vilja göra Sturlu orð. Snorri bað hann slíku ráða. Eptir þat sendi Þórðr mann til Sturlu, ok fýsti hann eigi heima at vera. Reið Sturla þá norðr um heiði til Miðfjarðar, ok hélt svá fréttum vestr til Dala um ferðir Snorra. Eptir þetta drógu þeir lið saman, Snorri ok Þorleifr Þórðarson, ok höfðu þrjú hundruð manna. Þórðr ok Böðvarr kómu útan með hálft annat hundruð manna. Þorgrímr Hauksson sagði draum sínn sonum Þórðar, Óláfi ok Sturlu, er þeir riðu um Vatzheiði. Hann dreymði, at hann þóttisk ríða með flokkinum inn til Dala. Hann þóttisk sjá, at kona gékk í mót flokkinum mikil ok heldr stórleit; ok þótti hónum kenna af henni þef íllan. Hón kvað þetta:—

Mál er at minnask mornar hlakkar,
vit tvau vitum þat; viltú en lengra?

Þeir Þórðr riðu í Hörðadal ok fundusk þar flokkar þeirra. Riðu síðan til Miðdala. Riðu þeir Snorri ok Þorvaldr til Sauðafellz, en aðrir flokkarnir dreifðusk þar um Dali. Var þá stefnt til Sauðafellz öllum bóndum fyrir sunnan Fáskrúð. Gengu þar allir menn til eiða við Snorra, ok sögðusk í þing með Snorra. Þorvaldr leitaði eptir við trúnaðar-menn Sturlu hvar hann væri, eðr hve skjótt hann mundi heim. Þeir spurðu hvárt hónum mundi fritt ef hann kæmi heim. «Skam-sæta ætla ek hónum þá laug,» segir Þorvaldr. Flokkarnir skilðu í Dölum Miðvikudaginn; en Óláfs-messa in síðari var um daginn eptir. Þórðr Sturluson gékk at Þorvaldi áðr þeir skilðu, ok bað hann fara varlega ok varask Hrafns-sonu; lézk eigi vita hvar þeir vóru; kvað Þorvald dvalzk hafa svá lengi þar í sveitum, at hverr maðr mátti njósna um ferðir hans er vildi. «Guð þakki, bóndi,» [segir Þorvaldr,] «er þú varar mik, en annat lítit mun fyrr verða, en Hrafns-synir sé bana-menn mínir.» « Opt veltir lítil þúfa miklu hlassi,» segir Þórðr.

Источник: Sturlunga Saga, including the Islendinga Saga of Lawman Sturla Thordson and Other Works. Edited with prolegomena, appendices, tables, indices and maps by Dr. Gudbrand Vigfusson. Oxford: Clarendon Press. 1878.

OCR: Stridmann