Hvat eru hættir skáldskapar?
Þrent.
Hverir?
Setning, leyfi, fyrirboðning.
Hvat er setning háttanna?
Tvent.
Hver?
Rétt ok breytt.
Hvernig er rétt setning háttanna?
Tvenn.
Hver?
Tala ok *grein.
Hvat er tala setningar háttanna?
Þrenn.
Hver?
Sú er ein tala, hversu margir hættir hafa fundizk í kveðskap hǫfuðskálda. Ǫnnur tala er þat, hversu mǫrg vísuorð standa í einu eyrindi í hverjum hætti. In þriðja tala er sú, hversu margar samstǫfur eru settar í hvert vísuorð í hverjum hætti.
Hver er grein setningar *háttanna?
Tvenn.
Hver?
Málsgrein ok hljóðsgrein.
Hvat er málsgrein?
Stafasetning greinir mál allt, en hljóð greinir þat at hafa samstǫfur langar eða skammar, harðar eða linar, ok þat er setning hljóðsgreina er vér kǫllum hendingar, svá sem hér er kveðit:
1. Lætr sár Hákun heitir
(hann rekkir lið) bannat
(jǫrð kann frelsa) fyrðum
friðrofs konungr ofsa;
sjálfr ræðr allt ok Elfar,
ungr stillir sá, milli
(gramr *á gipt at fremri)
Gandvíkr jǫfurr landi.
Hér er stafasetning sú er hætti ræðr ok kveðandi gerir, þat eru tólf stafir í eyrindi ok eru þrír settir í hvern fjórðung. Í hverjum fjórðungi eru tvau vísuorð. Hverju vísuorði fylgja sex samstǫfur. Í ǫðru vísuorði er settr sá stafr fyrst í vísuorðinu er vér kǫllum hǫfuðstaf. Sá stafr ræðr kveðandi. En í fyrsta vísuorði mun sá stafr finnast tysvar standa fyrir samstǫfun. Þá stafi kǫllum vér stuðla. Ef hǫfuðstafr er samhljóðandi þá skulu stuðlar vera enn inn sami stafr svá sem hér er:
Lætr sá er Hákun heitir
hann rekkir lið bannat.
En rangt er ef þessir stafir standa fyrir samstǫfun optar eða sjaldnar en svá í fjórðungi vísu. En ef hljóðstafr er hǫfuðstafrinn þá skulu stuðlar vera ok hljóðstafir, ok er fegra at sinn hljóðstafr sé hverr þeira. Þá má ok hlýða at hljóðstafr standi fyrir optar í fjórðungi í fornǫfnum eða í málfylling þeiri er svá kveðr at: ‘ek’ eða svá: ‘en, er, at, í, *á, of, af, um’, ok er þat leyfi en eigi rétt setning.
Ǫnnur stafasetning er sú er fylgir setning hljóðs þess er hátt gerir ok kveðandi. Skal sú grein í dróttkvæðum hætti svá vera at fjórðungr vísu skal þar saman fara at allri stafasetning ok hljóða. Skal í fyrra vísuorði þannig greina þá setning:
Jǫrð kann frelsa fyrðum.
Hér er svá: ‘jǫrð . . . fyrð-’. Þat er ein samstafa í hvárum stað ok sinn hljóðstafr fylgir hvárri ok svá upphafsstaf[r en einir stafir eru] eptir hljóðstaf í báðum orðum. Þessa setning hljóðfalls kǫllum vér skothending. En í ǫðru vísuorði er svá:
Friðrofs konungr ofsa.
Svá er hér: ‘-rofs . . . ofs-’. Þar er einn hljóðstafr ok svá allir þeir er eptir fara í báðum orðum, en upphafsstafir greina orðin. Þetta heita aðalhendingar. Svá skal hendingar setja í dróttkvæðum hætti at hin síðari hending í hverju vísuorði, er heitir viðrhending, hon skal standa í þeiri samstǫfu er ein er síðar, en sú hending er frumhending heitir stendr stundum í upphafi orðs—kǫllum vér þá oddhending— stundum í miðju orði—kǫllum vér þá hluthending. Þetta er dróttkvæðr háttr. Með þeima hætti er flest ort þat er vandat er. Þessi er upphaf allra hátta sem málrúnar eru fyrir ǫðrum rúnum.
Hvernig er breytt setning háttanna?
Tvá vega.
Hvernig?
Með máli ok hljóðum.
Hvernig skal með máli skipta?
Tvá vega.
Hvernig?
Halda eða skipta háttunum.
Hvern<i>g skal breyta háttunum ok halda sama hætti?
Svá: at kenna eða styðja eða reka eða sannkenna eða yrkja at nýgjǫrvingum.
Hvat eru kendir hættir?
Svá sem þetta:
2. Fellr of fúra stilli
fleinbraks, limu axla,
Hamðis *fang, þar er hringum
hylr ættstuðill skylja;
holt felr hildigelti
heila bœs, <ok> deilir
gulls í gelmis stalli
gunnseið skǫrungr reiðir.
Hér eru ǫll heiti kend í þessi vísu, en hendingar ok orðalengð ok stafaskipti fara sem fyrr var ritat. Kenningar eru með þrennum háttum greindar: fyrst heita *kenningar, annat tvíkent, þriðja rekit. Þat er kenning at kalla fleinbrak orrostu, en þat er tvíkent at kalla fleinbraks <fúr> sverðit, en þá er rekit ef lengra er.
3. Úlfs bága verr ægis
ítr báls hati málu;
sett eru bǫrð fyrir bratta
brún Míms vinar rúnu;
orms váða kann eiðu
allvaldr gǫfugr halda;
menstríðir njót móður
mellu dólgs til elli.
Hvat eru sannkenningar?
Svá sem þetta:
4. Stinn sár þróask stórum,
sterk egg frǫmum seggjum
hvast skerr hlífar traustar;
hár gramr lifir framla.
Hrein sverð litar harða
hverr drengr; gǫfugr þengill
(ítr rǫnd furask undrum)
unir bjart<r> snǫru hjarta.
Þat er sannkenning at styðja svá orðit með sǫnnu efni, svá at kalla stinn sárin, þvíat hǫfug eru sár stór; en rétt er mælt at þróask. Ǫnnur sannkenning er sú at sárin þróask stórum. Nú er eitt vísuorð ok tvær sannkenningar. Í ǫðru vísuorði er kǫlluð sterk egg, en framir seggir. Í inu þriðja er svá, at hvast skerr, hlífin er traust; ok í fjórða orði at kalla konunginn mikinn, en líf hans framligt, þar næst at kalla hreint sverð ok harðliga roðit, en einnhverr liðsmanna, ok væri rétt mál þótt maðr væri nefndr. Gǫfugr er konungrinn kallaðr, rǫndi<n> var kostig ok furaðisk undarliga skjótt; konungrinn unði glaðr frœknu hjarta. Nú eru hér sýndar sextán sann[kenningar í átta] vísuorðum, en þó fegra þær mjǫk í kveðandi at eigi sé svá vandliga eptir þeim farit.
Sannkenningar hafa þrenna grein: heitir ein sannkenning, ǫnnur stuðning, þriðja tvíriðit.†
5. Óðharða spyr ek eyða
egg fullhvǫtum seggjum;
dáðrǫkkum veldr dauða
dreng ofrhugaðr þengill;
hamdøkkum fær Hlakkar
hauk munnroða aukinn
(*veghrœsinn spyr ek vísa)
vald<r> ógnþorinn skjaldar.
Hér fylgir stuðning hverri sannkenning, svá sem kǫlluð er eggin óðhǫrð, en fullhvatir menninir. Þat er sannkenning: hǫrð egg, en hvatir menn. Þat er stuðning er annat sǫnnunarorð fylgir sannkenning.
Hvat eru nýgjǫrvingar?
Svá sem þetta:
6. Sviðr lætr sóknar naðra
slíðrbraut jǫfurr skríða;
ótt ferr rógs ór réttum
ramsnákr fetilhamsi;
linnr kná sverða sennu
sveita bekks at leita;
ormr þyrr vals *at varmri
víggjǫll sefa stígu.
Þat eru nýgjǫrvingar at kalla sverðit orm ok kenna rétt, en slíðrirnar gǫtur hans, en fetlana ok umgjǫrð hams hans. Þat heldr til ormsins nátturu at hann skríðr ór hamsi svá at hann skríðr mjǫk til vatns. Hér er svá sett nýgjǫrving at hann ferr leita blóðs bekkjar at þar er hann skríðr hugar stígu, þat eru brjóst manna. Þá þykkja nýgjǫrvingar vel kveðnar ef þat mál er upp er tekit haldi of alla vísulengð. *En *ef *sverð *er ormr kallaðr, <en síðan> fiskr eða vǫndr eða annan veg breytt, þat kalla menn nykrat, ok þykkir þat spilla.
Nú er *dróttkveðinn *háttr með fimm greinum, ok er þó hinn sami háttr réttr ok óbrugðinn ok er optliga þessar greinir sumar eða allar í einni vísu ok er þat rétt, þvíat kenningar auka orðfjǫlða, sannkenningar fegra ok fylla mál, nýgjǫrvingar sýna kunnustu ok orðfimi.
Þat er leyfi háttanna at hafa samstǫfur seinar eða skjótar, svá at dragisk fram eða aptr ór réttri tǫlu setningar, ok megu finnask svá seinar at fimm samstǫfur sé í ǫðru ok inu fjórða vísuorði, svá sem hér er:
7. Hjálms fylli spekr hilmir
hvatr Vindhlés skatna;
*hann kná hjǫrvi þunnum
hræs þjóðár ræsa;
ýgr hilmir *lætr eiga
ǫld dreyrfá skjǫldu;
styrs rýðr stillir hersum
sterkr járngrá serki.
Í þessi vísu eru allar oddhendingar <inar fyrri hendingar>, ok er þó þessi háttr dróttkvæðr at hætti.
Nú skal sýna svá skjótar samstǫfur ok svá settar nær hverja annarri at af því eykr lengð orðsins:
8. Klofinn spyr ek hjálm fyrir hilmis
hjara<r> egg; duga seggir;
því eru heldr þar er sk<e>kr skjǫldu
skafin sverð lituð ferðar;
bila muna gramr þó at gumna
gular rítr nái líta;
draga þorir hann yfir hreina
hvatan brand þrǫmu randa.
Hér er í fyrsta ok þriðja vísuorði níu samstǫfur, en í ǫðru ok í fjórða sjau. Hér er þat sýnt hversu flestar samstǫfur megu vera í vísuorði með dróttkvæðum hætti, ok af þessu má þat vita at átta eða sjau megu vel hlýða í fyrsta ok þriðja vísuorði. Í þessi vísu eru allar frumhendingar hluthendur, ok dregr þat til at lengja má orðit, at sem flestar samstǫfur standi fyrir hendingar.
Þat er annat leyfi háttanna at hafa í dróttkvæðum hætti eitt orð eða tvau í vísu með álǫgum eða detthent eða dunhent eða skjálfhent eða með nokkvorum þeim hætti er eigi spilli kveðandi. Þriðja leyfi er þat at hafa aðalhendingar í fyrsta eða þriðja vísuorði. Fjórða leyfi er þat at skemma svá samstǫfur at gera eina ór tveim ok taka ór annarri hljóðstaf. Þat kǫllum vér bragarmál, svá sem hér, er kvað Þórarinn máhlíðingr:
*Varðak mik þars myrðir
morðfárs vega *þorði.
Enn er sú grein út sett myklu lengra. Þat er hit fimta leyfi at skipta tíðum í vísuhelmingi. Sétta leyfi er þat at hafa í dróttkvæðum hætti samhendingar eða liðhendingar. Þat er it sjaunda at hafa eitt málsorð í báðum vísuhelmingum, ok þykkir þat spilla í einstaka vísum. Átta er þat at nýta þótt samkvætt verði við þat er áðr er ort vísuorð eða skemra. Níunda er þat at reka til hinnar fimtu kenningar, er ór ættum er ef lengra er rekit; en þótt þat finnisk í fornskálda verka þá látum vér þat nú ónýtt. Tíunda er þat at vísu fylgir drag eða stuðill.† Ellipta er þat at ‘er’ eða ‘en’ eða ‘at’ má hafa optar en eitt sinn í vísuhelmingi, svá sem Refr kvað:
Sæll er hinn er hranna
hádýra vel stýrir
(tíð erumk vitnis váða
*víngerð) unir sínu.
Ok svá þó at þat sé í síðara helmingi, ef maðr er nefndr eða kent nafn hans í fyrra helmingi, þótt þat sé eigi nafn annan veg en ‘hann’ eða ‘hinn’ eða ‘sá’ eða ‘sjá’. Tólpta er atriðsklauf.
Hvat er tíðaskipti?
Þrent.
Hvernig?
Þat er var, þat er <er>, þat er verðr.
Hver setning er þat at breyta háttum með máli einu?
Þat má svá gera at gefa nafn háttum ok greina svá tǫlu háttanna ina fyrstu, en halda annarri ok inni þriðju tǫlu setningar. Þat er sem fyrr var ritat, at hafa átta vísuorð í ørindi, ok hin þriðja tala at hafa sex samstǫfur í vísuorði ok sǫmu setning hendinganna. Háttum er skipt með ýmissum orðtǫkum, ok er þessi einn háttr er kallaðr er sextánmæltr:
9. Vex iðn. Vellir roðna.
Verpr lind. Þrimu snerpir.
Fæsk gagn. Fylkir eignask.
Falr hitnar. Seðsk vitnir.
*Skekr rǫnd. Skildir bendask.
Skelfr askr. Griðum raskar.
Brandr gellr. Brynjur sundrask.
Braka spjǫr. Litask ǫrvar.
Hér eru tvau mál fullkomin í hverju vísuorði, en orðalengð ok samstǫfur ok hendingar ok stafaskipti sem dróttkvætt.
Nú er breytt annan veg dróttkvæðum hætti ok enn með máli einu. Þenna hátt kalla menn áttmælt:
10. Jǫrð verr siklingr sverðum.
Sundr rjúfa spjǫr undir.
Lind *skerr í styr steinda.
Støkkr hauss af bol lausum.
Falla fólk á velli.
Fremr mildr jǫfurr hildi.
Egg bítr á lim lýti.
Liggr skǫr sniðin hjǫrvi.
Hér er mál fyllt í hverju vísuorði. Þessi er hinn þriði:
11. Ýskelfir kann úlfum
auðmildr búa gildi.
Lætr gylðis kyn gáti
gunnsnarr una harri.
Fær gotna vinr vitni
valbjór afar stóran.
Vargr tér ór ben bergja
blóðdrykk ok grǫn rjóða.
Hér lýkr máli í tveim vísuorðum. Sjá háttr er nú skal rita er hinn fjórði þeira er breyttir eru, en hinn fimti at háttatali; þetta er stælt kallat:
12. Hákun veldr ok hǫlðum
(harðráðum guð jarðar
tiggja lér með tíri)
teitr þjóðkonungs heiti.
Vald á víðrar foldar
(vindræfurs jǫfurr gæfu
ǫðlingi skóp ungum)
ǫrlyndr skati gjǫrla.
<Hér er svá:>
Hákun veldr ok hǫlðum
†teitr þjóðkonungs heiti,
en annat ok it þriðja vísuorð er sér um mál, ok er þat stál kallat. Þessi er hinn fimti:
13. Manndýrðir fá mærðar
mæt ǫld, fira gæti,
lýtr audgjafa ítrum
ǫll. Stóð sær of fjǫllum.
Rjóðvendils gat randa
rœki-Njǫrð at sœkja
(hæf ferð var sú harða)
heim. Skaut jǫrð ór geima.
Þetta kǫllum vér hjástælt. Hér er it fyrsta <vísuorð> ok annat ok þriðja sér um mál, ok hefir þó þat mál eina samstǫfun með fullu orði af *hinu fjórða vísuorði, en þær fimm samstǫfur *er eptir *fara lúka heilu máli, ok skal orðtak vera forn minni.
Þessi er hinn sjaundi:
14. Hákun ræðr með heiðan—
hefir drengja vinr fengit
(lǫnd verr buðlungr brandi
breiðfeld) mikit veldi;
rógleiks náir ríki
remmi-Týr at stýra
(ǫld fagnar því) eignu
—orðróm konungdómi.
Hér hefr upp mál í inu fyrsta vísuorði ok lýkr <í> inu síðarsta, ok eru þau sér um mál. Þessi er inn átti háttrinn:
15. Þeim er, grundar grímu
gjaldseiðs ok var faldinn,
(drótt man enn *þann) átti
áðr hans faðir ráða.
*Gunnhættir kná grýttu
(gramr býr of þrek) stýra
(stórt ræðr hann, en hjarta
hvetr) buðlunga setri.
Hér er hinn fyrri vísuhelmingr leiddr af þeiri vísu er áðr var kveðin ok fylgir þat málsorð er afleiðing er kǫlluð, er síðarst var í hinni fyrri vísu, þessum vísuhelmi<n> gi, ok er sá vísuhelmingr eigi elligar rétt<r> at máli.
Þess er hinn níundi háttr:
16. Setr of vísa vitran
vígdrótt—en þar hníga—
(ýr dregsk) við skotskúrum
skjaldborg—í gras *aldir;
vápnrjóðr stikar víða
(vellbrjótr á lǫg) spjótum
(*þryngr at sverða sǫngvi)
sóknharðr þrǫmu jarðar.
Þat málsorð er fyrst er í þessi vísu er síðars<t> *í hinni fyrri, ok er hin *síðari svá dregin af hinni fyrri. Því heita þat drǫgur.
Þessi er hinn tíundi háttr er vér kǫllum refhvǫrf. Í þeima hætti skal velja saman þau orðtǫk er ólíkust sé at greina ok hafi þó einnar tíðar fall bæði orð ef vel skal <vera>. En til þessa háttar er vant at finna ǫll orð gagnstaðlig, ok er hér fyrir því sum orð dregin til hœginda. *En sýnt er í þessi vísu þat er orðin munu finnask ef vandliga er leitat, ok mun hér þat sýnask at flest frumsmíð stendr til bóta. Svá er hér kveðit:
17. Síks glóðar verr sœkir
slétt skarð hafi jarðar;
hlífgranda rekr hendir
heit kǫld loga ǫldu;
fljótt válkat skilr fylkir
friðlæ—rǫðul<s> sævar
ránsið ræsir stǫðvar—
reiðr—glaðr frǫmum meiðum.
Hér er í fyrsta vísuorði svá kveðit: ‘síks’ ok ‘glóðar’, ‘verr sœkir’. Sík er vatn, glóð er eldr, en eldr ok vatn hatar hvárt ǫðru. ‘Verr sœkir’: þat er ólikt at verja ok sœkja. [Ann]at vísuorð er svá: ‘slétt skarð hafi jarða<r>’. Slétt, þat er jafnt, skarð, þa<t> er óslett, ok svá: ‘hafi jarðar’. Sær er haf, land er jǫrð. En þá er í *eitt *fall mælt at sá ferr af hafi til jarðar. *Þriðja vísuorð er svá: ‘hlífgranda’. Þat er ljóst refhvǫrfmælt, ok svá: ‘rekr hendir’. Sá flytr braut er rek<r>, en sá stǫðvar er hendir. <Svá er it fjórða:> ‘heit kǫld’, þat er ljós orð, ok svá: ‘loga ǫldu’. Logi er eldr, alda er sjár. Fimta orð er svá: ‘fljótt válkat’. Fljótt er þat er skjótt er, válkat þat er seint er, ok svá: ‘skilr fylkir’. Sá er skilr dreifir, en sá er fylkir samnar. Sétta orð er svá: ‘friðlæ’. Friðr er sætt, læ, þat er vél, ok enn: ‘rǫðull sævar’. Rǫðull er sól ok gengr hon fyrir eld í ǫllum kenni<n>gum. Sær er enn sem fyrr í móti eldi. Sjaunda orð er svá: ‘ránsið’. Rán, þat er ósiðr, ok svá: ‘ræsir stǫðvar’. Sá flytr er ræsir, en sá heldr aptr er stǫðvar. Átta orð er svá: ‘reiðr glaðr’. Þat er ljóst mælt, ok svá: ‘frǫmum meiðum’. Þat er ójafn<t> at vinna manni frama eða meizlur. Hér eru sýnd í þessi vísu sextán orðtǫk sundrgreinilig, ok eru flest ofljós til rétts máls at fœra, ok skal þá svá upp taka: síks glóð, þat er gull; sœkir gulls, þat er maðr; hann verr skarð jarðar hafi slétt, þat eru Firðir, svá heitir fylki í Nóregi; hlífgrandi, þat er vápn; hendir loga ǫldu er maðr, er rekr kǫld heit sverðinu, þat er at hegna ósiðu; fljótt válkat má þat kalla er skjótt ráðit er, þat skilr hann af ófriðinum; konungr heitir fylkir; ránsið ræsir stǫðvar sævar rǫðuls frǫmum meiðum. Þetta heita in mestu refhvǫrf.
Þessi eru ǫnnur refhvǫrf, ok eru hér hálfu færi vísuorð þau er refhvǫrfum eru ort, ok eru þau tvenn í ǫðru vísuorði, ok eru fyrir því kǫlluð in mestu:
18. Blóð fremr (hlǫkk at háðisk
heldr slitnar dul) vitni;
skjǫldr, en skatnar foldir,
skelfr harðr, taka varða;
fal *lætr <of> her hvítan
hollr gramr rekinn framðan,
en tiggja sonr (seggjum
svalr brandr) dugir (grandar).
Hér eru þau refhvǫrf í ǫðru hverju orði: ‘heldr’ ok ‘slitnar’, ok ‘dul’ ok ‘vitni’. Dul er laun, en vitni er sannan. En í fjórða vísuorði eru þessi: ‘skelfr harðr’, ‘taka varða’. Í sétta vísuorði er svá: ‘hollr gramr’, ‘rekinn framðan’. Í átta vísuorði er svá: ‘svalr brandr’ (brandr er elds heiti), ‘dugir grandar’. Þetta er ofljóst ort. Hér eru ok ǫnnur máltǫk þau er til máls skal taka, svá at kalla blóð fremr vitni (þat er vargr), en dul eða laun slitnar eða rofnar, at hlǫkk háðisk (þat er orrosta). Ok í ǫðrum fjórðungi er svá, at harðr skjǫldr <skelfr>, en skatnar taka varða ríki. Ok <í> þriðja fjórðungi er svá, at hollr gramr of her lætr framðan fal hvítan rekinn; sá er framiðr <er> framar er settr. Í fjórða fjórðungi er svá, at svalr brandr grandar seggjum, en tiggja sonr dugir.
Þessi er hinn þriði refhvarfaháttr:
19. Segl skekr of hlyn—Huglar—
(hvast drífa skip) rasta,
en fǫll of gram Gylli
grunn (djúp) hata [unna];
ne Rán við<r> hafhreinum
háraust—skapar flaustum—
(hrǫnn fyrir húfi þunnum
heil klofnar) frið—deilu.
Þessi eru at kalli in mestu refhvǫrf. Hér er eitt vísuorð í hvárum helmingi þat er refhvǫrfum er ort ok tvenn ór hvárum, svá sem hér: ‘grunn djúp’, ‘hata unna’. <En í> inum efra helmingi er svá: ‘heil klofnar’, ‘frið deilu’. Þessi eru at kalli in mestu refhvǫrf ok minzt af þessum.
Nú hefjask in minni refhvǫrf. Hér eru ein refhvǫrf í vísuorði:
20. Hélir hlýr at stáli,
hafit fellr, en svífr þelli
(ferð dvǫl firrisk) harða
fram mót lagar glammi;
vindr réttr váðir bendir,
vefr rekr á haf snekkjur,
veðr þyrr; vísa iðjur
(varar fýsir skip) lýsa.
Hér er eitt refhvarf í hverju vísuorði ok flest ofljós. Þessi eru ǫnnur in minni:
21. Lung frá ek lýða þengils
(lá reis of *skut) geisa,
en svǫrð of her herða;
hljóp stóð und gram *Róða.
Þjóð fær þungra skeiða
þrǫng rúm skipat lǫngum;
stál lætr styrjar deilir
stinn kløkk í mar søkkva.
Hér er refhvǫr<f> í ǫðru hverju vísuorði. Þessi eru in þriðju:
22. Himinglæva strýkr hávar
(hrǫnn skilja sog) þiljur;
lǫgstíga vill lœgir
ljótr fagrdrasil brjóta;
lýsheims náir ljóma
(líðr ár) of gram blíðum
(uðr rekkir kjǫl *kløkkvan
kǫld) eisa; far geisar.
Hér eru refhvǫrf í hvárum helmingi. Þessi eru in minztu refhvǫrf.
Enn er sá háttr er vér kǫllum refhvarfa bróður:
23. Firrisk hǫnd með harra
hlumr; líðr vetr af sumri,
en flaust við lǫg Lista
lǫng taka hvíld at gǫngu.
Ǫl mœðir lið lýða
(létt skipask hǫll) *it rétta,
en skál at gjǫf góla
gulls svífr (tóm) in fulla.
Hér er í ǫðru ok fjórða þau orð er gagnstaðlig eru sem refhvǫrf, enda standa eigi saman ok er ein samstafa millum þeira ok lúkask bæði eigi <í> eina tíð. Þessir hættir er nú eru ritaðir eru dróttkvæðir at hendingum ok orðalengð: hér eru sex samstǫfur í hverju vísuorði ok aðalhendingar í ǫðru ok inu fjórða en skothendur í fyrsta ok þriðja.
Hvernig skal skipta dróttkvæðum hætti með hendi<n> gum eða orðalengð?
Svá sem hér er:
24. Hreintjǫrnum gleðr horna
(horn ná lítt at þorna,
mjǫðr hegnir bǫl bragna)
bragningr skipa sagnir;
fólkhǫmlu gefr framla
framlyndr viðum gamlar,
hinn er heldr fyrir skot skjǫldum,
skjǫldungr hunangs ǫldur.
Hér er þat málsorð fyrst í ǫðru ok inu fjórða vísuorði er síðarst er í inu fyrsta ok þriðja. Þetta er tilsagt:
25. Rǫst gefr ǫðlingr jastar
—ǫl virði ek svá—fyrðum.
Þǫgn fellir brim bragna
—bjórr forn er þat—horna.
Máls kann mildingr heilsu
—mjǫðr heitir svá—veita.
Strúgs kemr í val veiga
—vín kallak þat—galli.
Nú er orðskviðuháttr:
26. Fúss brýtr fylkir eisu
fens—bregðr hǫnd á venju.
Ránhegnir gefr Rínar
rǫf—spyrr ætt at jǫfrum.
Mjǫk trúir ræsir rekka
raun—sér gjǫf til launa.
Ráð á lofðungr lýða
lengr—vex hverr af gengi.
27. Ískalda *skar ek ǫldu
eik (var súð in bleika
reynd) til ræsi[s fundar]
ríks. Emk kuðr at slíku.
Brjótr þá hersirs heiti
hátt (dugir sœmð at vátta)
auðs af jarla prýði
ítrs. Vara siglt til lítils.
Þetta er álagsháttr. Hér hefr upp annat ok hit fjórða vísuorð með fullu orði ok einni samstǫfu, ok leiðir þat orð af hinu fyrra vísuorði, en þær fimm samstǫfur er þá eru eptir eru sér um mál.
Þessi er hinn fyrsti háttr er ritaðr sé þeira er breytt er af dróttkvæðum hætti með fullu háttaskipti, ok heðan frá skal nú rita þær greinir er skipt er dróttkvæðum hætti ok breytt með hljóðum ok hendingaskipti eða orðalengð, stundum við lagt en stundum af tekit. Þetta er tvískelft:
28. Vandbaugs veitti sendir
vígrakkr—en gjǫf þakkak
skjaldbraks skylja mildum—
*skipreiðu mér—heiða;
fann næst fylkir unna
fǫl dýr at gjǫf stýri
stálhreins; styrjar deilis
stórlæti sá ek mæta.
Hér <er> í fyrsta ok þriðja vísuorði þat er háttum skiptir: hér standask hljóðfyllendr svá nær at ein samstafa er í milli þeira. Þeir gera skjálfhendur stuðlar ok er hinn fyrri upphaf vísuorðs, en hendingar standask sem first. En ef frumhending er í þeiri samstǫfu er næst er hinni fyrstu, þá bregzk eigi skjálfhenda.
Þessi er detthendr háttr:
29. Tvær man ek hilmi hýrum
heimsvistir ótvistar,
hlaut ek ásamt at sitja
seimgildi fémildum;
fúss gaf fylkir hnossir
fleinstýri margdýrar,
hollr var hersa stilli
hoddspennir fjǫlmennum.
Hér skiptask hættir í ǫðru ok fjórða vísuorði, ok ræðr in fjórða samstǫfun háttunum. Þetta er draugsháttr:
30. Þoll bið ek hilmis hylli
halda grœnna skjalda,
askr beið af því þroska
þilju Hrungnis ilja;
vígfoldar njót valdi
vandar margra landa—
nýtr vartu oss—til ítrar
elli dólga fellir.
Hér er enn í fjórða ok í ǫðru vísuorði þat er háttum skiptir, ok ræðr hér hin þriðja samstafa.
Nú hefr upp annat kvæði:
31. Stáls dynblakka støkkvi
stinngeðs samir minnask
(álms bifsœki aukum
Yggs *feng) á lof þengils;
odds bláferla jarli
ǫrbrjót ne skal þrjóta
(Hárs saltunnu hrannir
hrœrum) óð at stœra.
Þetta heitir bragarbót. Hér skiptir háttum í fyrsta ok þriðja vísuorði. Hér standask sem first má stuðlar, en hendingar svá at ein samstafa er á milli. Þat greinir háttuna.
Þenna hátt kalla menn riðhendur:
32. Él þreifsk skarpt of Skúla
skýs snarvinda lindar,
egg varð hvǫss í hǫggum
hræs dynbrunnum runnin;
sveimþreytir bjó sveita
snjallr ilstafna hrafni;
Páll varð und fet falla
fram þrábarni arnar.
Hér skiptir háttum í ǫðru ok fjórða vísuorði: standa þar hendingar báðar samt nær enda ok lúkask á einu[m hljóðsta]f báðar, ok er betr at samhljóðandi *se eptir aðra.
Þessi háttr er kallat veggjat:
33. Lífs varð rán at raunum
(réð sverð) skapat mjǫk ferðum,
stǫng óð þrátt á þingi
þjóðsterk, liðu fram merki;
hrauð of hilmis bróður
hvǫss egg friðar ván seggjum,
spjót náðu blá bíta,
búandmenn hlutu þar renna.
Hér er háttaskipti í ǫðru ok fjórða vísuorði ok er þar ein samstǫfun sett í svá at tvær eru síðar ok aukit því lengð orðsins. Nú er flagðaháttr:
34. Flaust bjó fólka treystir
fagrskjǫlduðustum ǫldum,
leið skar bragnings bróðir
bjartveggjuðustu reggi;
hest rak hilmir rasta
harðsveipaðastan reipum,
sjár hlaut við þrǫm þjóta
þunghúfuðustu lungi.
Hér skiptir háttum í ǫðru ok inu fjórða vísuorði: er hér aukit bæði samstǫfu ok fullnat orðtak sem framast, ok eptir þá samstǫfun eru þrjár samstǫfur ok er rétt dróttkvætt ef hon er ór tekin.
Þessi háttr er in forna skjálfhenda:
35. Reist at Vágsbrú vestan
(varrsíma bar fjarri)
heitfastr hávar rastir
hjálm-Týr svǫlu stýri;
støkr óx er bar blakka
brims fyrir jǫrð it grimma
herfjǫlð (húfar svǫlðu)
*hrannláð búandmanna.
Hér er skjálfhent með aðalhending í þriðja vísuorði í hvárum tveggja helmingi, en <at> ǫðru sem dróttkvætt. Þenna hátt fann fyrst Veili. Þá lá hann í útskeri nokkvoru, kominn af skipsbroti, ok hǫfðu þeir illt til klæða ok veðr kalt. Þá orti hann kvæði er kallat er kviðan skjálfhenda eða drápan steflausa, ok kveðit eptir Sigurðar sǫgu.
Þetta er þríhent kallat:
36. Hristi hvatt þá er reistisk
herfǫng mjǫk lǫng vestǫng,
samði fólk en frǫmðusk
fullsterk hringserk grams verk;
hǫnd lek—*herjum reyndisk—
hjǫrr kaldr—allvaldr mannbaldr;
egg frá ek breiða bjoggju
bragning fylking; stóð þing.
Þrennar aðalhendingar eru hér í ǫðru ok inu fjórða vísuorði, ok lúkask allar einnig, ok fylgir samstǫfun fyrir hverja. Nú er hinn dýri háttr:
37. Vann (kann virðum banna
vald) gjald (hǫfundr aldar)
ferð verð fólka herði
fest mest (sá er bil lestir);
hátt þrátt hǫlða áttar
—hrauð auð jǫfurr rauðum—
(þat) gat þengill skatna
þjóð (stóð af gram) bjóða.
Hér eru í fyrsta ok þriðja vísuorði tvær aðalhendingar samt í upphafi, en hin þriðja at hætti við enda.
38.† *Farar snarar fylkir byrjar,
freka breka lemr á snekkjum,
vaka taka vísa <rekkar,
viðar> skriðar at þat biðja;
svipa skipa sýjur heppnar
sǫmum þrǫmum í byr rǫmum,
Haka skaka hrannir blǫkkum
hliðar, miðar und kjǫl niðri.
<Hér eru þrjár hendingar í vísuorði ok skothend í fyrsta ok þriðja vísuorði in þriðja hending ok fylgir samstafa hverri hendingu.>
Þessi háttr er kallat tiltekit:
39. Ok hjaldreifan hófu
hoddstiklanda miklir
(morðflýtir kná mœta
málmskúrar dyn) hjálmar
hjaldrs þá er hilmir foldar
hugdýrum gaf stýri
(ógnsvellir fær allan)
jarldóm (gǫfugr sóma).
Hér skiptir háttum it fimta vísuorð ok leiðir í því orði máltak af fyrra vísuhelmingi ok dregsk þat vísuorð með hljóðfylling mjǫk eptir skjálfhendu inni ný[ju].
Þessi háttr er kallat greppaminni:
40. Hverr fremr hildi barra?
Hverr er mælingum ferri?
Hverr gerir hǫpp at stœrri?
Hverr kann auð at þverra?
Veldr hertogi hjaldri,
hann er first *blikurmanni,
hann á hǫpp at sýnni,
hann vélir blik spannar.
*Þessum *hætti er breytt til dróttkvæðs háttar með orðum. Nú er sá háttr er vér kǫllum liðhendur:
41. Velr ítrhugaðr ýtum
otrgjǫld jǫfurr snotrum,
opt hefr þings fyrir þrøngvi
þungfarmr Grana sprungit;
hjǫrs vill rjóðr at ríði
reiðmálmr Gnitaheiðar,
vígs er hreytt at hættis
hvatt Niflunga skatti.
Þat eru liðhendur er hinn sami stafr stendr fyrir hendingar, ok þá er rétt ort liðhendr háttr at í ǫðru ok í hinu fjórða vísuorði se oddhending ok skothending við þær hendingar er í *inu <fyrra> vísuorði eru, ok verðr þá einn upphafsstafr allra þeira þriggja hendinganna.
Nú er sá háttr er vér kǫllum rétthent:
42. Alrauðum drífr auði,
ógnrakkr firum hlakkar,
veit ek, *hvar vals á reitu
verpr hringdropa snerpir;
snjallr lætr á fit falla
fagrregn jǫfurr þegnum
(ógnflýtir verr ýtum
arm) Mardallar hvarma.
Hér eru aðalhendingar í fyrsta ok þriðja vísuorði, en gætt at taka ór skothendur.
Enn er sá háttr er vér kǫllum ina minni *alhendu, þat eru skothendur í inu fyrsta vísuorði í báðum helmingum, svá sem hér segir:
43. Samþykkjar fremr søkku<m>
snarr Baldr hjarar aldir,
gunnhættir kann Grotta
glaðdript hraða skipta;
féstríðir kná Fróða
friðbygg liði tryggva,
fjǫlvinjat hylr Fenju
falr meldr alinveldi.
In minni alhenda er þá rétt ort at haldit se vísulengð saman, en ef henni er skotit í fulla alhendu svá at skothendur sé þar sumar eða allar í vísuorði, þá er þat eigi rétt.
Nú er alhent:
44. Frama skotnar gram; gotnum
(gjǫf sannask) rǫf spannar—
menstiklir—vensk mikla—
manndýrðir vann skýrðar;
herfjǫlð—bera hǫlðar—
hagbáls lagar stála
friðask sjaldan við valdi—
vallands svala branda.
Hér eru tvennar aðalhendingar í hverju vísuorði. Þessi þykkir vera fegrstr ok vandastr, ef vel er ortr, þeira hátta er kvæði eru ort eptir, ok er þá full alhending ef eigi finn<sk> í ‘at’, ‘ek’, ‘en’, eða þau smáorð er þeim fylgja, nema þau standi í hendingum, en eigi hafa allir menn þat varazk, ok er þat fyrir því eigi rangt, sem kvað Klœingr byskup:
Bað ek sveit á glað Geitis,
gǫr er íð at fǫr tíðum,
drǫgum hest á lǫg lesta,
lið flýtr en skrið nýtum.
Þetta er stamhendr háttr:
45. Lætr undin brot brotna
bragningr fyrir sér hringa,
sá tekr fyrir men menja
mætt orð of sik fættir;
armr kná við *blik blikna
brimlands viðum randa
þar er hǫnd at lið liðnar
lýslóðar berr glóðir.
[Hér er í] fyrsta ok þ[riðja vísuorði tv]íkveðit at einni samstǫfu ok haft þat til hendinga, ok fyrir því kǫllum vér þetta stamhent at tvíklypt er til hendingarinnar, ok standa svá hendingar í orðinu sem riðhendur.
Nú er sá háttr er samhent er kallat:
46. Virðandi gefr virðum
*verbál liðar skerja,
gleðr vellbrjóti vellum
verðung *afar þungum;
ýtandi fremr ýta
auðs sæfuna rauðum
þar er mætum gram mæti
marblakks skipendr þakka.
Hér eru þær hendingar er vér kǫllum samhendur, því at þessar eru allar með einum stǫfum ok eru í *fyrsta ok þriðja vísuorði svá settar sem skothendur í dróttkvæðum hætti.
Nú er iðurmælt:
47. Seimþverrir gefr seima
seimǫrr liði beima,
hringmildan spyr ek hringum
hringskemmi brott þinga;
baugstøkkvir fremr baugum
bauggrimmr hjarar draug<a>,
viðr gullbroti gulli
gullhættr skaða fullan.
Hér er þrim sinnum haft *samhending, tysvar í fyrsta ok þriðja vísuorði, en í ǫðru ok hinu fjórða er haldit afhending sem í dunhendum hætti.
Þessi háttr heitir klifat:
48. *Auðkendar verr auði
auð-Týr boga nauðir,
*þar er auðviðum auðit
auðs í gulli rauðu;
heiðmǫnnum býr heiðis
heiðmildr jǫfurr reiðir,
*venr heiðfrǫmuðr heiðar
heiðgjǫf vala leiðar.
Hér halda samhendingar of allan vísuhelming ok taka með aðalhending ina síðari í ǫðru ok inu fjórða vísuorði.
Nú eru þeir hættir er stúfar heita:
49. Hjaldrremmir tekr Hildi
(hringr brestr at gjǫf) festa,
hnígr und Hǫgna meyjar
hers valdandi tjald;
Heðins mála býr hvílu
hjálmlestanda flestum,
morðaukinn þiggr mæki
mund Hjaðninga sprund.
Hér er it fjórða vísuorð stýft ok tekin af samstafa er í dróttkvæðum hætti skal setja með hending. Þessi er meiri stúfr:
50. Yggs drósar rýfr eisa
ǫld móðsefa tjǫld,
glóð støkkr í hof Hlakkar
hugtúns firum brún;
geðveggjar svífr glugga
glæs dynbrími hræs,
hvattr er hyrr at slétta
hjaldrs gnapturna aldrs.
Hér er stýft annat ok it fjórða vísuorð. Nú er hinn mesti stúfr; hér eru ǫll vísuorð stýfð:
51. Herstefnir lætr hrafn
hungrs fullseðjask ungr,
ilspornat getr ǫrn
aldrlausastan haus;
vilja borg en vargr
vígsára klífr grár,
opt sólgit fær ylgr
(jǫfurr góðr vill [sv]á) blóð.
Þessir hættir er nú eru ritaðir *eru greindir í þrjá staði, þvíat menn hafa ort fyrr svá at í einni vísu var annarr helmingr stýf<ð>r en annarr helmingr tvístýf<ð>r, ok eru þat háttafǫll. Sá er hinn þriði er alstýfðr er, því at hér eru <ǫll> vísuorð stýfð.
Nú skal rita þann hátt er skothendr heitir:
52. Sær skjǫldungs niðr skúrum,
skǫpt darraðar lyptask,
hrindr gunnfana grundar
glygg *of frœk[num tiggja];
geisa [vé fyr vísa,
veðr stǫng] at hlym Gungnis,
styrk eru mót und merkjum
málms of ítran hilmi.
Hér eru skothendur í ǫllum vísuorðum, en annat sem dróttkvæðr háttr. Nú er sá háttr er vér kǫllum liðhendur:
53. Stjóri vensk at stœra
stór verk dunu geira,
halda kann með hildi
hjaldr-Týr und sik foldu;
harri slítr í hverri
Hjarranda fǫt snerru,
falla þar til fyllar
fjallvargs jǫru þollar.
Í þessum hætti eru liðhendur með tvennu móti, en aðrar á þá lund at við ina fyrri hending í fyrsta ok þriðja vísuorði <…>
Nú skal rita þá háttu er fornskáld hafa kveðit ok eru nú settir saman, þótt þeir hafi ort sumt með háttafǫllum, ok eru þessir hættir dróttkvæðir kallaðir í fornum kvæðum, en sumir finnask í lausum vísum, svá sem orti Ragnarr konungr loðbrók með þessum hætti:
54. Skýtr at Skǫglar veðri
(en skjaldagi haldask)
Hildar hlemmidrífu
of hvítum þrǫm rítar;
en í sœfis sveita
at sverðtogi ferðar
rýðr aldar vinr odda
(þat er jarlmegin) snarla.
Her <er> í fyrsta ok þriðj<a> vísuorði háttlausa, en í ǫðru ok fjórða aðalhendingar, en hǫfuðstafrinn stendr svá, sá er kveðandi ræðr, í ǫðru ok inu fjórða vísuorði, at þar er fyrir sett samstafa ein eða tvær, en at ǫðru sem drottkvætt.
Nú skal rita Torf-Einars hátt:
55. Hverr séi jǫfra œgi
jarl fjǫlvitrum betra,
eða gjarnara at gœða
glym hraðsveldan skjalda?
Stendr *af stála skúrar
styrr ólítill Gauti
þá er fólks *jaðarr foldir
ferr sig-Njǫrðum varða.
Hér er í fyrsta ok þriðja vísuorði háttlausa, en í ǫðru ok fjórða skothent ok riðhent. Nú er Egils háttr:
56. Hverr ali blóði byrsta
bens rauðsylgjum ylgi
nema svá at gramr of gildi
gráð dag margan vargi?
Gefr oddviti undir
egg nýbitnar vitni,
herr sér Fenris fitjar
fram klóloðnar roðna.
Hér er í fyrsta ok þriðja vísuorði háttlausa, en í ǫðru ok inu fjórða aðalhendingar ok riðhent. Nú er Fleins háttr:
57. Hilmir hjálma skúrir
herðir sverði roðnu,
hrjóta hvítir askar,
hrynja brynju spangir;
hnykkja Hlakkar eldar
harð[a] svarðar landi,
remma rimmu glóðir
randa grand of jarli.
Hér er svá farit hendingum sem í dróttkvæðum hætti, en hendingar eru settar saman í ǫndurðu vísuorði. Nú er Braga háttr:
58. Er til hjálma hyrjar
herjum styrjar væni
þar svá at jarl til ógnar
egnir tognu sverði;
sjá *kná garð fyrir grundu
grindar Þundar jaðra
er skatna vinr skjaldar
skyldisk galdr at fremja.
Hér er í fyrsta ok þriðja vísuorði it síðarsta málsorð haft til hendingar, en missir þess orðs ins fyrra er gera skyldi skothending, en við þetta hendingarorð eru í ǫðru ok *inu fjórða vísuorði hendingar, ok er þat ǫnnur hending skothenda ok lið<hending en ǫnnur aðalhending við> ina fyrstu, en þessar hendingar er standa í ǫðru ok inu fjórða vísuorði† standa sem í Fleins hætti. [Víða er þat í] fornskálda verka er í einni vísu eru ymsir hættir eða háttafǫll, ok má eigi yrkja eptir [því] þó at þat þykki eigi spilla í fornkvæðum.
Nú eru þeir hættir, greindir í þrjá staði, er kimblabǫnd heita. Þessi er einn:
59. Hjálmlestir skerr Hristar
hreggǫld Sigars veggi,
gramr lætr í byr brjóta
brands hnigþili randa stranda;
stálhrafna lætr stefnir
styrvind of sik þyrja,
þiggr at Gǫndlar glyggvi
*gagn oddviti bragna sagna.
Hér er í fjórða vísuorði í hvárum helmingi aukit aðalhending með tveim samstǫfum eptir vísuorð, en at ǫðru sem dróttkvætt. Nú er it meira kimblaband:
60. Álmdrósar skylr ísa
ár flest meginbára sára,
kœnn lætr hræ[s] á hrǫnnum
hjálmsvell jǫfurr gella fella;
styrjǫkla kná stiklir,
stinn, mens legi venja benja,
lætr stillir frár fylla
fólk sund hjarar lunda unda.
Hér eru tvenn kim<b>labǫnd á hvárum helmingi. Þessi eru in mestu kim<b>labǫnd:
61. Hræljóma fellr hrími (tími
hár vex of gram sára ára)
—frost nemr—of *hlyn Hristar—Mistar
herkaldan þrǫm skjaldar aldar;
gullsendir brýtr grundar Hrundar
gunnveggs stǫfum leggi hreggi,
sóknvallar (spyr ek) svelli (elli)
svá skotnar þat (gotna þrotna).
Hér fylgir hverju vísuorði kimblaband.
Nú skal rita hrynjandi háttu; þessi er hinn fyrsti:
62. Tiggi snýr á ógnar áru
(undgagl veit þat) sóknar hagli,
yngvi drífr at hreggi hlífa
(hjǫrr vélir fjǫr) brynju éli;
vísi heldr of fjǫrnis foldir
(fólk skipta svá) boga driptum,
skúrum lýstr of hilmi hraustan
(hans fregnum styr) Mistar regni.
Hér er it fyrsta ok þriðja vísuorð aukit framan tveim samstǫfum til háttar setningar, en ef þær eru af teknar þá er eptir sem dróttkvætt, en ór ǫðru ok fjórða vísuorði má taka málsorð þat er tvær samstǫfur fylgja, in fimta ok in sétta í vísuorði; þá er þat orð ok dróttkvætt. Í hrynhendum háttum eru optast átta samstǫfur í vísu<orði>, en hendingar ok stafaskipti fara sem í dróttkvæðum hætti. Þetta kǫllum vér dróttkvæða hrynjandi.
Nú skal sýna fleiri skipun háttanna. Er þessi hrynhenda kǫlluð trollsháttr:
63. Stála kend<i> steykkvilundum
styrjar valdi rauðu falda,
rekkar stýrðu rétt til jarðar
roðnu barði austan fjarðar;
oddum rendi eljunstrandir
ýta ferðar hringa skerðir,
hilmir stœrði hvǫssu sverði
heila grundar meginundir.
Hér eru átta samstǫfur <í hverju vísuorði; hér eru hluthendur í ǫllum orðum ok fylgja *þrjár samstǫfur> hverri hendingu, ok svá fara skothendur ok aðalhendingar ok stafaskipti sem í hrynhendu.
Þessi er einn hrynhendr háttr:
64. Vafði lítt er virðum mœtti
vigrœkjandi fram at sœkja,
sk[erðir gekk í s]kúrum Hlakk[ar
Skǫglar serks fyrir] roðnum merkjum;
ruddisk land en ræsir Þr[œnda]
Ribbungum skóp bana [þun]gan,
Gunnarr skaut und Gera fótar
grimmsett[a il hjar]na kletti.
Þetta er hrynhenda óbr[eytt]. Þetta er draughent:
65. Vápna hríð velta náði
vægðarlaus feigum hausi,
hilmir lét hǫggum mœta
herða klett bana verð<a>n;
fleina lands fylkir rendi
fjǫrnis hlíð meginskíði
(*ǫflugt *sverð *eyddi fyrðum
jǫfri kent) holdi fenta.
<Í> þessum hætti eru tíðast sjau samstǫfur <í> hverju vísuorði, en hendingar ok stafaskipti sem í dróttkvæðum <hætti>, ok ef hér er ór tekin ein samstǫfun fyrsta eða þriðja vísuorði sú er stendr næst hinni fyrstu, þá falla hljóðin ǫll sem í dróttkvæðum hætti. Svá má ok af taka í ǫðru ok hinu fjórða vísuorði ina sǫmu samstǫfun ok er þá þat dróttkvætt; ok verðr sumt eigi mjúkt.
Þenna hátt kǫllum vér munnvǫrp:
66. Eyddi úthlaupsmǫnnum
ítr hertogi spjótum,
sungu stál of stillis
(stóð ylgr í val) dólgum;
hal margan lét hǫfði
hoddgrimmr jǫfurr skemra,
svá kann rán at refsa
reiðr oddviti þjóðum.
Hér er háttlausa <í> inu *fyrsta ok þriðja vísuorði, en í ǫðru ok inu fjórða skothendur. Nú er sá háttr er kallaðr er háttlausa:
67. Ortak ǫld at minnum
þá er alframast vissak
of siklinga snjalla
með sex tøgum hátta.
Sízt hafa veg né vellum
er virðan mik létu
á aldinn mar orpit
(þat er oss frami) jǫfrar.
Í þessum hætti eru øngvar hendingar, en stafaskipti sem í dróttkvæðum hætti. Nú eru saman settir í tveim kvæðum sex tigir hátta ok um fram þær átta greinir er fyrst er skipat <í> dróttkvæðum hætti með málsgreinum þeim er fylgja hættinum, ok eru þessir hættir allir vel fallnir til at yrkja kvæði eptir ef vill.
Nú skal upp hefja it þriðja kvæði þat er ort er eptir inum smærum háttum, ok eru þeir hættir þó margir áðr í lofkvæðum. Hér hefr upp tøgdrápulag:
68. Fremstr varð Skuli—
Skala lof dvala,
sem ek mildum gram
mærð fjǫlsnœrða;
meir skal ek stœri
styrs hróðr fyrir
(kærr var ek harra)
*hers gnótt bera.
Hér er í ǫðru ok í fjórða vísuorði fjórar samstǫfur ok tvær aðalhendingar ok svá settr hǫfuðstafr sem í dróttkvæðu, en í fyrsta ok þriðja vísuorði eru ok fjórar réttar samstǫfur ok in fimta afkleyfissamstafa, þat er ‘ek’ eða ‘af’ eða ‘en’ eða ‘er’ eða þvílíkt. Þar eru ok skothendingar ok ein hljóðfylling við hǫfuðstafinn.
Þetta er annat tøglag:
69. Kunn bjó ek kvæði
konungs bróður þjóð
—þann veit ek þengil—
þrenn—fjǫlmennan;
fram skal in fjórða
fólkglaðs vaða
ljóss elds lagar
lofun friðrofa.
Svá ferr hér *annat ok fjórða vísuorð sem í fyrra hætti, en it fyrsta ok þriðja vísuorð er hér hendingalaust, en tveir hljóðfyllendr við hǫfuðstaf sem í dróttkvæðu.
Þessi er hinn þriði háttr, er vér kǫllum [hagmælt]:
70. [Mitt] er of mœti
[mart lag bra]gar
áðr ókveðit
oddbraks spakan;
hlýtr [gram]s geta
greppr óhnepp[ra
ský]rr skrautfara.
—skjǫldunga ungr.
Í þessum hætti eru skot[hendingar] í fyrsta ok þriðja vísuorði ok stafaskipti sem í dróttkvæðum hætti, en at ǫðru sem tøgmælt. Í ǫllu tøglagi er eigi rangt þótt fimm samstǫfur sé í vísuorði er skammar eru sumar ok skjótar. Þat er tøgdrápuháttr at stef skal vera til fyrsta vísuorðs ok lúka því máli í inu síðarsta vísuorði kvæðisins, ok er rétt at setja kvæðit með svá mǫrgum stefjamélum sem hann vil, ok er þat tíðast at hafa ǫll jafnlǫng, en hvers stefjaméls skal stef upphaf ok niðrlag.
Nú er grœnlenzki háttr:
71. Slóð kann sneiðir
seima geima
hnigfák Haka
hleypa greypa,
hinn er af hlunni
hesta festa
lætr leyfðr skati
langa ganga.
Hér er hit fyrsta ok þriðja vísuorð svá sem hagmælt, en annat ok fjórða með aðalhendingum, ok eru tvær samstǫfur aðalhendar á ok *endask báðar í einn staf.
Nú er hinn skammi háttr:
72. Gull *kná—greppar—
glóa—róa,
váss eru seggir
samir framir;
eik má und jǫfri
una bruna,
þá nýtr vísi
viðar skriðar.
Hér er it fyrsta ok þriðja vísuorð hendingalaust, en annat ok it fjórða sem grœnlenzki háttr ok skemri orðtǫkin. Nú er nýi háttr:
73. Ræsir glæsir
Røkkva *døkkva
hvítum rítum
hreina reina,
skreytir hreytir
skafna stafna
hringa stinga
hjǫrtum svǫrtum.
Í þessum hætti eru í hverju vísuorði fjórar samstǫfur en tvær aðalhendingar ok lúkask í einn staf báðar ok engi afkleyfisorð. Þetta er stúfhent:
74. Hafrǫst hristir
hlunnvigg tiggja,
borðgrund bendir
brimdýrs stýri;
blá veit brjóta
byrskíð víði
*bǫðharðr *bǫrðum
buðlungr þungan.
Í þessum hætti eru fjórar samstǫfur í vísuorði en hendingar ok stafaskipti sem í dróttkvæðum hætti nema þat at allar hendingar eru náhendar. Þetta er náhent:
75. Hrinda lætr hniggrund
hafbekks snekkjur,
þá er falla, fleinþollr
frár, mál, stálum;
hlumi lítr *hergramr
hirðmenn spenna
—en rœði *raungóð—
rógálfr—skjálfa.
Í þessum hætti eru fjórar samstǫfur í vísuorði ok er eigi rangt <í > inu fyrsta ok þriðja þótt fimm sé; þar eru skothendur; í ǫðru ok inu fjórða eru aðalhendingar ok báðar saman ok in fyrri stýfð, en stafaskipti sem í dróttkvæðu.
Þetta er hnugghent:
76. Hrannir strýkva hlaðinn bekk,
haflauðr skeflir,
kasta náir kjalar stíg
kalt hlýr sǫltum;
svǫrtum hleypir svana fjǫll
snjallmæltr stillir
hlunna of Haka veg
hríðfeld skíðum.
Hér er í fyrsta ok þriðja vísuorði sjau samstǫfur ok hendingalaust en rétt at stǫfum, en annat ok it fjórða hefir fjórar samstǫfur en rétt at stǫfum ok skothending ok oddhent ok stýfð in fyrri hending.
Nú er hálfhnept:
77. [Snyðja] lætr í sólroð
snekkjur á Manar hlekk,
árla sér ungr jarl
allvaldr [brek]a fall;
lypta[sk kn]á lýðr opt
lauki of kjalar raukn,
greiða náir glygg váð,
greipum mœta dragreip.
Í þessum hætti eru sex samstǫfur í vísuorði, en eigi er rangt þótt verði fimm eða sjau. Í fyrsta ok þriðja vísuorði eru skothendur, en aðalhendingar í ǫðru ok hinu fjórða; í hvárumtveggja stað in fyrri hending rétt í dróttkvæðu en in síðari stýfð eða hnept, þat er allt eitt.
Sjá háttr er alhneptr:
78. Hrǫnn skerr—hvatt ferr—
húfr kaldr—allvaldr,
lá brýtr—lǫg skýtr—
limgarmr—rangbarmr;
brátt skekr—byrr rekr—
blán vegg—ráskegg,
jarl lætr almætr
ósvipt húnskript.
Í þessum hætti eru fjórar samstǫfur í vísuorði ok tvær aðalhendingar <ok lúkask> báðar í einn staf ok allar hendingar hneptar. Þetta er Haðar lag:
79. Læsir leyfðr vísi
landa útstrandir
blíðr <ok> bláskíðu<m>
barða randgarði;
ern kná jarl þyrna
oddum valbrodda
jǫrð með élsnœrðum
jaðri hrænaðra.
Í þessum hætti eru fimm samstǫfur í vísuorði en hendingar ok stafaskipti sem í dróttkvæðum hætti.
Nú eru þeir hættir er runhendur eru kallaðar. Þeir eru með einu móti: hverr háttr runhendr skal vera með aðalhendingum tveim ok í sínu vísuorði hvár hending. Þessi er rétt runhenda:
80. Lof er flutt fjǫrum
fyrir gunnǫrum
(né spurð spǫrum
spjǫll grams) snǫrum;
hefi ek hans fǫrum
hróðrs ǫrum
ypt óvǫrum
fyrir auðs bǫrum.
Þessi háttr er haldinn með einni hending í hverju vísuorði; ok svá er sú runhending er skilr hendingar ok skiptir orðum. Því er þetta runhent kallat.
Þetta er hin minni runhenda:
81. Fluttak frœði
*of frama grœði
(tunga tœði)
með tǫlu rœði;
stef skal stœra
stilli Mœra
(hróðr dugir hrœra)
ok honum fœra.
Hér gengr hending of há<lfa> vísu en ǫnnur í síðari helmingi.
Þessi háttr er stýfðr eða hneptr af inum fyrra; þessi er in minzta runhenda:
82. Slíkt er svá,
siklingr á
(ǫld þess ann)
*orðróm þann;
jarla er
austan ver
skatna skýrstr
Skúli dýrstr.
<Í> þessum hætti eru þrjár samstǫfur í vísuorði, en tvau vísuorð sér um hending; stafaskipti sem í dróttkvæðu. Enn finnsk þat svá at eigi er rangt ef stendr einu sinni fyrir málsorð hljóðstafr sá er kveðandi ræðr.
Þessir eru enn runhendir:
83. Naðrs gnapa ógn alla,
eyðir baugvalla,
hlunns of hástalla
hestar svanfjalla;
orms er glatt galla
með gumna spjalla;
jarl fremr sveit snjalla,
slíkt má skǫrung kalla.
Þessi háttr er ort með fullri runhending ok eru þar tíðast fimm samstǫfur í vísuorði, eða sex ef skjótar eru. Þessi er annarr:
84. Orð fekk gott gramr,
hann er gunntamr,
mjǫk er fullframr
fylkir rausnsamr;
hinn er mál metr
milding sízt getr
þann er svá setr
seggi hvern vetr.
Þessi er hneptr [af inni fyrri] runhending.
85. Mærð vilk auka
M[istar] lauka
góma [sverði]
grundar skerði;
dýrð skal segja
(drótt má þegja)
styrjar glóða
støkk[vi-Mó]ða.
Í þeima hætti eru fjórar samstǫfur í hverju vísuorði en hǫfuðstafr sem í dróttkvæðum hætti ok fylgir þeim einn hljóðfyllandi.
Þessi er hinn þriði háttr runhendr:
86. Veit ek hrings hraða
í hǫll laða
(gott <er> hus Hlaða)
hirð ǫlsaða;
*drekkr gramr glaða—
en at gjǫf vaða
vitar valstaða—
vandbaugskaða.
Þetta er rétt runhending, ok er þessi háttr tekinn af tøglagi. Hér eru fjórar samstǫfur í vísuorði eða fimm ef skjótar eru.
Þessi er hin minni runhenda:
87. Drífr handa hlekkr
þar er hilmir drekkr,
mjǫk er brǫgnum bekkr
blíðskálar þekkr;
leikr hilmis her
hreingullit ker
(segi ek allt sem er)
við orða sker.
Þessi er hneptr af hinum fyrra. Þessi er in minzta:
88. En þá er hirð til hallar
her<s> oddviti kallar,
opt tekr jarl at fagna
við ótali bragna;
búin er gjǫf til greizlu
at gullbrota veizlu,
þrǫngt sitr þjóðar sinni,
þar er mestr frami inni.
Þessi runhenda er tekin af dróttkvæðum hætti ok eru hér jafnmargar samstǫfur ok svá stafaskipti sem í dróttkvæðu.
Nú hefr upp inn fjórða bálk runhendinga:
89. Hirð gerir hilmis kátt,
hǫll skipask þrǫngt at gátt,
auð gefr þengill þrátt,
þat spyrr fram í átt;
slíkt tel ek hilmis hátt,
hans er rausn of mátt,
jarl brýtr sundr í smátt
slungit gull við þátt.
Þessi háttr er hneptr af inum fyrra ok rétt runhendr. Nú er minni runhenda:
90. Mǫrg þjóð ferr til siklings sala,
sœmð er þar til allra dvala,
tiggi veitir seim<a> svala,
satt er bezt of hann at tala;
bresta spyrjum bauga flata
—bragna vinr kann gulli hata—
(œðri veit ek at gjǫflund gata
grundar vǫrðr) fyrir hringa skata.
Þessi runhenda er tekin af hrynhendum hætti.
91. Þiggja kná með gulli glǫð
gotna ferð at ræsi mjǫð,
drekka lætr hann sveit at sín
silfri skenkt it fagra vín;
greipum mœtir gullin skál,
gumnum sendir Rínar bál
—eigi hittir œðra mann—
jarla beztr—en skjǫldung þann.
Þessi er hneptr af hinni fyrri runhendu.
Hér hefr upp hinn fimta runhendan bálk:
92. Getit var grams fara,
gert hefi ek mærð snara,
þengil mun þess vara,
þat nam ek lítt spara;
finnrat frœknara
fœði gunnstara,
mann né mildara,
merkir blóðsvara.
Þessi er ok full runhenda. Þessi er hin minni runhenda †ok tekin af hálfhneptum hætti eða náhendum:
93. Þengill lætr hǫpp hrest,
honum fylgir dáð mest;
vísi gefr vel flest
verbál ólest.
Húfar brutu haf ljótt,
heim *let ek jǫfur sótt,
yngva lofa<r> ǫll drótt,
jarl<s> sá *ek frama gnótt.
Þessi er stýfðr eða hneptr af fyrra hætti.
94. [. . . . . . . . . .] gramr,
gull<i> søri Kraki fram<r>,
efla frágum Haka hjaldr,
[. . . . . . . . . .] aldr;
ormi veitti Sigurðr sár,
slíkt var allt fyr liðit ár,
Ragnarr þ[ótti] skatna skýrstr;
Skúli jarl er myklu dýrstr.
<Málaháttr:>
95. Munða ek mildingi,
þá er Mœra hilmi
fluttak fjǫgur kvæði,
fimtán stórgjafar.
Hvar viti áðr orta
með œðra hætti
mærð of menglǫtuð
maðr und himins skautum?
<Fornyrðislag:>
96. Ort er of ræsi
þann er rýðr granar
vargs ok ylgjar
ok vápn litar;
þat mun æ lifa
nema ǫld farisk,
bragni<n>ga lof,
eða bili heimar.
<Bálkar lag:>
97. Lypta ek ljósu
lofi þjóðkonungs,
upp er fyrir ýta
jarls mærð borin;
hverr muni heyra
hróðr gjǫflata
seggr svá kveðinn
seims ok hnossa?
Sú er grein milli þessa hátta at í fornyrðislagi eru í fyrsta ok þriðja vísuorði einn stuðill, en í ǫðru ok fjórða vísuorði þá stendr hǫfuðstafr í miðju orði; en í stikkalagi eru *tveir stuðlar en hǫfuðstafr í miðju orði, en í Bálkar lagi standask stuðlar ok hǫfuðstafr sem í dróttkvæðu.
Starkaðar lag:
98. Veit ek verðari
þá er vell gefa,
brǫndum beita
ok búa snekkjur,
hæra hróðrar
en heimdrega
—unga jǫfra—
en auðspǫruð.
99. Þeir ró jǫfrar
alvitrastir,
hringum hæztir,
hugrakkastir,
vellum verstir,
vígdjarfastir,
hirð hollastir,
happi næstir.
Ljóðaháttr:
100. Gløggva grein
hefi ek gert til bragar,
svá er tírœtt hundrað talit;
hróðrs ørv<er>ðr
skala maðr heitinn vera
ef sá fær alla háttu ort.
Galdralag:
101. Sóttak fremð,
sótta ek fund konungs,
sóttak ítran jarl,
þá er ek reist—
þá er ek renna gat—
kaldan straum kili—
kaldan sjá kili.
102. Njóti aldrs
ok auðsala
konungr ok jarl.
Þat er kvæðis lok.
Falli fyrr
fold í ægi
steini studd
en stillis lof.
Источник: Snorri Sturluson. Edda; edited by Anthony Faulkes. Second Edition, 2005.