Brandkrossa þáttr

Рукопись пряди

JS 435 4to, 1687, 1r.

1. Upphaf Helga Ásbjarnarsonar.

Þar hefjum vér upp Helganna sǫgu, er Ketill þrymr er, því at vér vitum hann kynsælastan verit hafa þeira manna, er í þessari sǫgu er frá sagt. Eru frá honum komnir Síðumenn ok svá Krossvíkingar ok svá þeir Droplaugarsynir. Þat viljum vér ok segja, hversu Helgi Ásbjarnarson er kominn af landnámsmǫnnum, er gǫfgastr maðr er í þessari sǫgu at vitra manna virðingu.

Maðr hét Hrafnkell. Hann var Hrafnsson. Hann kom út til Íslands síð landnámatíðar ok var í Skriðudal. Hann sofnaði þar ok dreymdi, at maðr kom1 at honum ok bað hann burtu verða ok upp standa sem skjótast með allt sitt. Hrafnkell vaknaði ok fór þegar í burt á sǫmu stundu. En því næst hljóp ofan fjallit allt, ok varð þar undir gǫltr ok graðungr, er Hrafnkell átti, þat hafði eptir orðit. En hann fór í Hrafnkelsdal ok byggði allan dalinn sínum mǫnnum, nær 202 bœi,3 en hann bjó sjálfr á Steirøðarstǫðum. Hann gørðist brátt hǫfðingi mikill, ríkr ok fjǫlmennr. Synir Hrafnkels váru þeir Ásbjǫrn ok Þórir.

En er Hrafnkell andaðist, tóku synir hans arf eptir hann at jafnaði. Hlaut Þórir bústað þann, er faðir hans hafði átt, en Ásbjǫrn byggði þann bœ, er kallaðr var at Lokhellum, er nú heitir at Hrafnkelsstǫðum, ok sat hann bœ vel.

Ásbjǫrn átti þá konu, er Hallbera hét. Hon var dóttir Hrollaugs, sonar Rǫgnvalds jarls af Mœri. Þau áttu son þann, er Helgi var kallaðr. Helgi fœddist upp, fálátr var hann ok vel orðstiltr.4 Lagðist mǫnnum rómr á, hversu hann gørðist.

Ásbjǫrn varð eigi gamall. Þá er hann andaðist, tók Helgi arf eptir hann ok bjó nǫkkura vetr at Lokhellum. Eptir þat brá Helgi búi sínu ok seldi Hrafnkeli Þórissyni, brœðrung sínum, en hann fór útan ok var marga vetr í hernaði bæði í Orkneyjum ok Nóregi með frændum sínum. Helgi var nǫkkur sumur í víkingu ok var inn hraustasti maðr, en engi afreksmaðr at afli ok vígfimi. Eptir þat fór Helgi til Íslands ok var bæði gott til fjár ok virðingar. Spak-Bersi bauð Helga með sér, ok fór hann með honum heim á Bersastaði.

Á þeim sǫmu misserum kvángaðist Helgi ok fekk Oddlaugar, systur Bersa, ok tókust þar brátt góðar samfarir ok miklar ástir. Þá var Helgi staðfestulauss, ok var engi þá fuss at rísa upp af sínu landi fyrir Helga.

2. Hversu Helgi náði Oddstǫðum.

Maðr hét Oddr ok var kallaðr sindri. Hann var auðigr at fé ok ódæll við at eiga. Hann hafði valit sér bústað við Lagarfljót ǫðrum megin en Bersastaðir eru ok búit þann bœ vel. Oddr átti konu ok son þann, er Ósvífr hét. Var þat kallat, at hann fylgði því nafni í skaplyndi. Hann var farmaðr ok barst á mikit, leikmaðr mikill, háðsamr ok hœlinn.

Þat var einhverju sinni, at þeir rœddust við mágar, Bersi ok Helgi. Spyrr Helgi, hvar hann sæi honum bústað eða hvert ráð hann legði með honum. Bersi gaf ok5 gott ráð, þat sem þeir efndu síðan.

Þegar er ís lagði á vatnit, þá gekk Helgi á Oddstaði ok gørði sér kátt við Ósvíf, ok síðan tókust leikar upp milli Oddsstaða ok Bersastaða.

Maðr er nefndr Ótryggr, er vistarmaðr var á Oddstǫðum. Hann tók at sœkja mjǫk Ósvíf at leikum ok hœldist eptir ok sagði hann meir vera hœlinn en harðleikinn. En Oddr vá síðan Ótrygg. Helgi Ásbjarnarson tók við vígmálinu. Þá leituðu menn um sættir, en engi var kostr annarr en Bersi gørði einn um, ok varð svá sætt þeira, at Bersi gørði litla fjársekt, en gørði Odd burt af bústað sínum ok ór heraði. Oddi líkaði stórilla málalok, en þó urðu þau6 at vera, af því at margir váru honum unnandi ófararinnar.7

Helgi Ásbjarnarson leysti Oddstaði aptr til sín ok þó við mikinn óþokka Odds, en þó varð svá at vera, at Oddr varð brott at fara, ok er ekki síðan frá honum sagt í þessari sǫgu, en þó hefir hann mikilmenni kallaðr verit.

Helgi reisti bú á Oddstǫðum ok ætlaði allt til á einum degi ok þangat at fœra bú sitt inn fyrsta fardag. En er Oddr bjó sína ferð í braut,8 þá lét hann hǫggva graðung ok sjóða. En inn fyrsta fardag þá er Oddr var á brott búinn, lætr hann borð setja með endilǫngum sætum, ok var þetta allt graðungsslátr á borð borit.

Gekk þá Oddr þar at, svá talandi: “Hér er nú vandliga borð búit ok svá sem inum kærstum vinum várum.9 Þessa veizlu gef ek alla Frey, at hann láti eigi þann með minna harmi burt fara af Oddstǫðum, er í minn stað kemr, en ek fer nú.”

Eptir þat fór Oddr burt með allt sitt.

3. Frá uxanum Brandkrossa ok útanför Gríms.

Þessa rœðu segja sumir menn til ættar Droplaugarsona, þeirar er ókunnari er, en þótt sumum þykki hon efanlig, þá er þó gaman at heyra hana.

Maðr hét Grímr, er bjó í Vápnafirði í Vík inni innri. Hann var ungr maðr ok kvángaðr ok vel auðigr at fé. Hann ól upp uxa þann, er brandkrossóttr var at lit ok ágæta naut at hlutum ok10 vexti. Honum þótti hann betri en allt þat, er hann átti í kvikfé. Hann gekk í tunum á sumrum ok drakk mjólk bæði vetr ok sumar.

Þat bar við um sumarit, þá er uxinn var 1011 vetra gamall, en taðan stóð úti umhverfis húsin í stórsæti, at uxinn hljóp út ok inn ok kastaði sátunum ór stað. Þá vildu menn taka hann ok gátu eigi, ok gørði hann þá engan mun, ok var kominn þó fjǫldi manna til, en hann hljóp á leið fram ok allt um síðir í ina ytri Krossavík ok þar á sjá út ok synti allt út í haf, meðan12 menn máttu sjá.

Grímr undi nú stórilla við skaða sinn, er hann hafði misst uxann.

Hann átti bróðr í Øxarfirði, þann er Þorsteinn hét. Hann var góðr bóndi, vitr maðr ok vinsæll. Unnust þeir ok mikit brœðrnir. Nú váru Þorsteini orð send, at hann kæmi til fundar við bróður sinn, Grím í Vík. Ok er þeir fundust brœðr, talaði13 Þorsteinn um fyrir honum, at hann kynni eigi svá illa skaða sínum þessum, sagði14 enn margt í bœtr bera, en fé var nógt15, en16 eigi ørvænt, at hann æli upp annan uxa eigi verra, en sagði17 vera virðing mikla, at víkr þær báðar myndi síðan vera kenndar við uxa hans. Grímr var náliga sem við annat eyra gengi út þat, er Þorsteinn mælti.

Þorsteinn var þar allan vetrinn til huggunar við bróður sinn, en þó gørði Grím mjǫk óárligan. Svaf hann lítit ok neytti lítt matar, ok er á leið misserit, leitaði hann eptir, ef Grími væri nǫkkut um útanferð, kvað við þat stríð manna stemmast ok dofna hugann af þeim áhyggjum, er fyrir standa gleði manna ok gamni. Grímr kvaðst fara vilja, ef Þorsteinn færi með honum. En hann kvaðst þat gjarna vilja, ef Grími væri fyrir þat nǫkkurs vildara en áðr.

Þeir settu menn fyrir bú sín til varðveizlu, en þeir réðust útan brœðr báðir í Únaósi, ok hǫfðu ekki mikit fé. Var þá vandi at hafa vararfeldi at varningi, ok svá hǫfðu þeir. Þeir urðu vel reiðfara, ok kom skip þat í Þrándheim, er þeir váru á brœðr. Þeir gørðu sér tjald á landi, ok drifu menn síðan frá skipi, hverr til sinna heimkynna, en þeir brœðr sátu eptir í tjaldi sínu.

4. Frá Geiti bónda. Grímr fekk Droplaugar.

Snemma einn morgin kom maðr til tjalds þeira brœðra. Sá maðr var mikill ok sterkligr. Þeir spurðu þann mann at nafni. Hann sagðist Kárhǫfði heita. Þá spurðu þeir hann, hvert hann skyldi fara eða18 hvaðan hann væri. Hann kvaðst heima eiga hjá bónda þeim, er Geitir héti, ok sagðist hafa19 skyldu til handa honum 2420 vararfeldi, en kvað Geiti vel auðigan ok inn bezta í skuldum. Þeir seldu honum sem hann vildi feldi ok mæltu mjǫl fyrir. Hann kastaði á ǫxl sér ok gekk brott síðan.

Eptir þat kom sá maðr til þeira, er Þórir hét innan ór Þrándheimi ok bauð þein til vistar. Hann var góðr bóndi. Þeir þágu þat ok fóru til Þóris. Var þeim þar vel veitt vistin. Þeir spurðu Þóri bónda jafnan at Geiti, en hann lézt engi deili á honum vita.

Þeir hofðu eigi lengi á vist verit, áðr en þeir fýstust at fara heiman ok vildu leita Geitis. Þórir latti þess, en þat kom fyrir ekki. Þeir fóru upp eptir dǫlum ok spurðu jafnan at Geiti, en engi kunni af honum at segja. Þá kómu þeir um síðir til karls í afdal nǫkkurn ok spurðu hann at Geiti, en hann kvaðst eigi kenna hann. Þá spurði Þorsteinn, ef nǫkkur ørnefni vissi hann, þau er Geiti væri kennd við. Hann kvað heita Geitishamra ok segir þeim til þeira. Fara þeir síðan þangat eptir um daginn.

Þar koma þeir at hellisdurum. þar brann eldr í hellinum. Við eldinn sat maðr. Kenndu þeir þar Kárhǫfða, kompán sinn. Hann spratt upp þegar ok fagnaði þeim vel. Þeir settust niðr við eldinn ok lituðust um. Þeir þóttust sjá þar Brandkrossa, uxa Gríms, heilan standa ǫðrum megin út undir bergit. Kárhǫfði tók við klæðum þeira ok varðveitti, ok er hann kom aptr, þá bauð hann þeim í stofu at fara. Ok er þeir kómu þar, þá sátu menn á báða bekki, ok kenndu þeir á þeim feldi sína.

Maðr sat í ǫndvegi í rauðum feldi, mikill ok tíguligr. Sá maðr kvaddi þá fyrri ok bauð þeim þar at vera svá lengi sem þeir vildi ok setti þá it næsta sér, ok var þar gott vistafang ok góðr drykkr. Konur tvær váru innar frá geiti ok báðar fríðar, ok sat sú honum nær, er ellri var, ok var sú kona hans, en dóttir hans in yngri.

Þar váru þeir skamma stund, áðr Grímr ógladdist.

Þat fann Geitir brátt ok mælti við Grím um einn dag. “Ekki hefi sakir gert við þik, Grímr,” segir hann, “ek senda Kárhǫfða, þræl minn, eptir uxa þínum, Brandkrossa, er bezt naut var á ǫllu Íslandi. En þar er þú þóttist sjá hann inn fyrsta aptan uxa þinn, þat er belgr hans, fullr af mjǫlvi, ok ætla ek þér þat í uxaverðit. Mér hefir ok sýnzt sem þú hafir augum litit til Droplaugar, dóttur minnar, en ek mun hana gifta þér, ef þú villt hana flytja til Íslands, með miklum fjárhlut, er henni skal heimanfylgja. Hún er vel borin í moðurætt ok þó eigi smáborin í fǫðurætt. Var móðir mín vel mǫnnuð, en fǫður átta ek heldr stórfengan.”

Grímr tók þessu máli vel, ok váru síðan gervar samfarir þeira Gríms ok Droplaugar. Var þar in skǫruligsta veizla, ok hvíldu þau í einni hvílu þrjú allan vetrinn, Grímr, Droplaug ok Þorsteinn, í einum afhelli, ok tókust með þeim góðar ástir, Grími ok Droplaugu. Undi hann þá vel sínu ráði.

En er váraði, þá spurði Geitir Grím, hvat hann vildi ráða sinna, en hann kvaðst til Íslands vilja sem lífit at lifa. Geitir bað þá brœðr kaupa sér skip ok búa, en hann kvað þau Grím eigi skyldu fé skorta ok segir Kárhǫfða allt mundu til skips fœra, þat er þau áttu þar í fjárhlutum ok varningi.

5. Frá Grími ok Droplaugu ok niðjum þeira.

Þeir brœðr gerðu eptir því, sem Geitir lagði ráð til, ok bjuggust til brottferðar. Mæltust þeir mágar vel fyrir at skilnaði. Bað Geitir Grím at hafa ráð fyrir þeim hjónum báðum ok segir þá vel hlýða mundu.

En er þeir brœðr váru mjǫk búnir til skíps ok hafs, þá kom Kárhǫfði ofan af landi ok hafði belg Brandkrossa fullan af mjǫlvi á baki sér ok gekk á skip út ok lagði þar niðr hógliga, sem þeir vildu, at væri. Annat sinn [gekk hann ofan með felda verð þeirra. Þríðja sinn]21 fór hann ofan með kistur tvær, ok var í annarri klæði ok gripir Droplaugar, en í annarri gull ok silfr ok gersimar, ok var þetta heimanfylgja Droplaugar.

Þau létu í haf síðan ok urðu vel reiðfara ok lentu í Krossavík inni innri, ok var þar fœrðr belgr Brandkrossa af skipi, ok er við hann hvártveggja víkin kennd. Þeir brœðr seldu nú síðan skipit, ok fór hverr heim til síns bús.

Þorsteinn kvángaðist ok þótti inn nýtasti bóndi ok jók sína ætt í Øxafirði, en Grímr bjó í Krossavík ok undi vel sínu ráði, meðan þau Droplaug lifðu bæði, ok þótti vera inn rǫskvasti maðr. En Droplaug var væn kona ok stórmannlig, umsýslumikil ok drenglunduð ok ómálug. Hon var stórlát ok staðlynd, ef í móti henni var gert, fálát ok fengsǫm ok staðfǫst vinum sínum, en mjǫk harðúðig óvinum sínum. Hon varð eigi mjǫk gǫmul kona ok varð sóttdauð. Þótti Grími mikit at missa hennar. Fekk hann mikinn harm eptir hana ok undi sér lítt.

Þau áttu dóttur eptir, er Mardǫll hét. Hon var væn mær ok virðulig ok mjǫk lík móður sinni, umsýslusǫm, vinsæl ok vingóð, þegar hon hafði aldr til þess. Hon var fyrst fyrir búi fǫður síns eptir móður sína dauða. Þótti því ǫllu vel ráðit, er hon réð. Síðan22 var hon gift austr í Heraðsdal til Gilsár, ok var hon móðir Gríms Mardallarsonar, fǫður Droplaugar, móður þeira Gríms ok Helga Droplaugarsona.

Ok endast hér Brandkrossa þáttr.


1 kom, ÁM 164 k fol, 1r; kæmi, JS 435 4to, 1r, JS 537 4to, 1r, Lbs 360 4to, 10v.

2 tuttugu: JS 435 4to.

3 bœi: ÁM 164 k fol, Lbs 413 4to; bœium: JS 435 4to, JS 537 4to, Lbs 360 4to.

4 Эта фраза выпала в издании под ред. Гудни Йонссона (Íslendinga sögur, 10, bls. 310).

5 ok: в обеих основных рукописях, но отсутствует в издании 1953 г.

6 þau, AM 164 k fol; þessi, JS 435 4to.

7 ofǫrina, AM 164 k fol, óförina, JS 537 4to, oforena, JS 435 4to.

8 braut, AM 164 k fol, 2r; brott, JS 537 4to, 3r.

9 várum, JS 435 4to, 3v, JS 537 4to, 1v; mínum, AM 164 k fol, 2r.

10 hlutum ok — эти слова отсутствуют в ÁM 164k, 2v (и в Íslendinga sögur).

11 tíu, Íslendinga sögur, 10, 313; но в рукописях цифры: X, JS 435 и ÁM 164 k; 10, JS 537.

12 meðan, JS 537 4to, 2r; með, JS 435 4to 4r, ÁM 164k, 2v.

13 talaði, JS 435, 4v, JS 537, 2r; talði, ÁM 164 k, 2v ( > Íslendinga sögur, 10, 313).

14 sagði, JS 435, 4v, JS 537, 2r; segir (s;), ÁM 164 k, 2v.

15 nógt, JS 435, 4v, JS 537, 2r; nóg, ÁM 164 k.

16 en, JS 435, 4v, JS 537, 2r; kvað, ÁM 164 k.

17 sagði, JS 435, 4v, JS 537, 2r; segir, ÁM 164 k.

18 eðr, JS 435, 5r, ÁM 164 k, 3r; eða, JS 537, 2r.

19 hafa, JS 435, 5r, ÁM 164 k, 3r; kaupa, JS 537, 2r.

20 24 — в рукописях; tuttugu ok fjóra — Íslendinga sögur, 10.

21 Слова в квадратных скобках выпали в изд. 1953 г.

22 Síðan, AM 164 k fol., 4v; En síðan, JS 537 4to, 2v; JS 435 4to, 8v.

Текст прислал Евгений Мироненко (Hrafn inn vínlenzki).