Þorgils saga ok Hafliða

1. Frá Hafliða Mássyni.

Hafliði hét maðr. Hann var Másson, Húnröðarsonar, [Véfróðarsonar], Ævarssonar. Þuríðr hét kona hans, dóttir Þórðar, sonar Sturlu Þjóðrekssonar, ok áttu þau margt barna. Síðan átti hann Rannveigu, systur Halls Teitssonar. Þeira dóttir var Sigríðr, er átti Þórðr í Vatnsfirði. Snorri hét sonr þeira. Hafliði bjó at Breiðabólstað í Vestrhópi ok var bæði forvitri ok góðgjarn ok inn mesti höfðingi. Bergþórr hét bróðir Hafliða Mássonar. Hann átti Kolþernu, dóttur Eyjólfs halta. Þeira sonr var Guðmundr, faðir Más prests.

Sonr Bergþórs var Már. Hann var óvinsæll ok illa skapi farinn ok ólíkr góðum frændum sínum, hafði nökkurt fé ok helzt illa á. Hann var oft með Hafliða, frænda sínum, á vetrum ok var honum óskaptíðr.

Þat var sagt eitt vár, at hann keypti sér skip ok færi á Strandir norðr. Hann var maðr mikill ok beinstórr, skarpvaxinn, svartr ok óséligr. Hann kemr niðr á Ströndum norðr, þar sem heitir í Ávík, til þess bónda, er Hneitir hét.

Hann var skilgóðr bóndi ok vinsæll. Kona hans hét Björg. Þau áttu tvá sonu, Steinþór ok Finnboga. Rannveig ok Hergerðr váru dætr þeira. Hneitir var þingmaðr Hafliða ok annaðist reka hans.

Þorsteinn hét maðr, vinsæll ok rólyndr. Hann var kallaðr allra manna veiðnastr. Hann annaðist móður sína ok börn sín, fór jafnan með skipi Hneitis, ok skapaði hann honum góðan hlut fyrir starf sitt.

2. Frá Þorgilsi Oddasyni.

Í þenna tíma bjó Þorgils Oddason á Staðarhóli í Saurbæ. Hann hafði mannmargt með sér, ok rausn mikil var þar í mörgum hlutum. Hann var stórfengr ok auðigr.

Þorgils var sonr Odda Snærissonar, Þóroddssonar. Móðir Snæris var Friðgerðr Hyrningsdóttir. Hyrningr átti Arndísi, dóttur Geirmundar heljarskinns. Móðir Odda Snærissonar var Álof, dóttir Bitru-Odda, Þorbjarnarsonar. Móðir Bitru-Odda var Yngvildr, dóttir Álfs í Dölum. Yngvildi hafði átt Þorvaldr eyrgoði [Halldórsson, Þórissonar], Steingrímsson[ar], er nam Steingrímsfjörð ok bjó í Tröllatungu. Sjá kynsþáttr Þorgils Oddasonar er sumum ókunnari en Reyknesinga. Hallbera hét móðir hans, dóttir Ara af Reykjanesi.

Kolfinna hét kona Þorgils, dóttir Halls Styrmissonar, Þorgeirssonar, frá Ásgeirsá. Þær sveitir váru fjölbyggðar ok góðir bændr í þenna tíma.

Þórðr Gilsson bjó undir Felli inu innra. Húnbogi Þorgilsson bjó at Skarði, faðir Snorra lögsögumanns. Már prestr Þormóðarson bjó í Sælingsdalstungu. Hann var frændi náinn Hafliða Mássonar. Halldóra hét móðir hans, dóttir Védísar Másdóttur, en Védís var systir Hafliða Mássonar. Þorsteinn Kvistsson átti Védísi Þorgerðardóttur, Védísardóttur, Másdóttur.

Guðmundr prestr Brandsson bjó í Hjarðarholti. Hann var náfrændi Þorgils Oddasonar ok aldavinr. Örnólfr Þorgilsson bjó at Kvennabrekku. Arnórr Kollsson bjó at Kleifum í Gilsfirði. Þórólfr Bjarnarson bjó at Skriðinsenni. Hann var félítill ok var þó vinr ok þingmaðr Hafliða Mássonar.

3. Upphaf mála Þorgils ok Hafliða.

Ingimundr prestr Einarsson, Arasonar, hann bjó á ættleifð sinni á Reykjahólum. Hami var vinsæll maðr ok þó nökkut févani ok var þó bæði örr af penningum ok it mesta stórmenni í skapi, sem ætterni hans var til. Hann var skáld gott ok at mörgu inn mesti mætismaðr. Hann var enn frændi Þorgils Oddasonar, ok hann hafði gefit honum Reyknesingagoðorð, ok var þeira frændsemi allgóð. Ingimundr var fræðimaðr mikill ok fór mjök með sögur ok skemmti vel kvæðum ok orti. Góð kvæði gerði hann sjálfr ok þá laun fyrir utanlands. Hann var ok góðr viðtakna, er vinir hans sendu honum vandræðamenn, ok sendi jafnan vel sér af hendi.

Hrólfr hét maðr, er bjó á Skálmarnesi undir Múla. Hann var vinr góðr Þorgils Oddasonar ok var þingmaðr hans, lagamaðr mikill ok fór mjök með sakir. Hann var ok sagnamaðr ok orti skipuliga, vel fjáreigandi ok átti gott bú.

Þórðr hét maðr. Hann bjó í Hvammsdal, ok átti þat land Þorgils Oddason. Þórðr var félítill ok var kallaðr Rúfeyjarskáld, af því at hann hafði þar lengi verit áðr.

Skip þat stóð uppi í Dögurðarnesi, er átti Bergþórr Másson. Hann seldi Má, son sinn, til fóstrs Þórði, ok óx Már þar upp ok þá illa góðan viðrgerning. Ok at nestlokum vinnr Már á Þórði, fóstra sínum, mjök ok hleypr síðan til Hafliða Mássonar, frænda síns. Ok tók hann við honum.

En Þorgils ferr með eftirmálit, ok er því löng frásögn um málaferli þessi og tilganga. Ok er þetta sagt upphaf mála þeira Þorgils ok Hafliða Mássonar.

4. Frá Ólafi Hildissyni ok Mávi.

Maðr sá fæddist upp í Breiðafirði, er Óláfr hét ok var Hildisson. Faðir hans varð sekr skógarmaðr, en sveinninn var færðr til féránsdóms ok gerr at fjórðungsómaga og héraðsfara um Breiðafjörð. Ok ferr svá fram, unz hann var tólf vetra. Hann var heldr óvænn maðr, nökkut kjötvaxinn, hærðr vel, ok fell mjök hárit í lokka. Þá var hann talinn af þessi vist ok var þá löngum með Þorgilsi á Staðarhóli. Hann átti fátt í fémunum. Hross nökkur átti hann ok var óhrakligr at klæðum, eina fatakistu ok öxi mjök góða.

Hann leitar þá við Þorgils, hvert ráð hann sæi fyrir honum liggja.

Hann svarar, kvað þat vænst, at hann færi norðr á Strandir ok aflaði þar fjár, sagði þat margra manna siðvenju.

Síðan fór hann norðr á Strandir með gagn sitt ok kemr niðr í Ávík til Hneitis.

Þess er enn við getit, at Már Bergþórsson vekr til við Þorstein, ef hann myndi vera á skipi með honum. — «Þú ert maðr hægr viðreignar, en þyrfta ek þess manns mest.»

Hann sagði: «Ek hefi lengi verit með Hneiti, ok hefir mér gott til hags orðit, ok er mér vandbreytt um þat.»

Már segir, kvaðst ok ætla, at hann myndi vel við hann lúka, ok sækir mjök eftir. Ok þar kemr, at Þorsteinn neitar eigi skipvist með Mávi.

Þá skorar hann til mjök, ef Hneitir legði leyfi til, at Þorsteinn réðist frá skipi hans ok í sveit með Mávi.

Hneitir sagði: «Þykkir honum einsætt at skilja við mik?»

Már svarar: «Þat lætr honum nú, at honum þykkir þat ekki síðr hent.»

Hneitir sagði hann ráða mundu — ok skilja at því.

Óláfr Hildisson vekr til við Hneiti, ef hann mætti veita honum skipun.

Hann sagðist hafa ráðit menn til skips síns, en sagði Már hefði eigi enn ráðit fulla skipun.

Óláfr svarar: «Þat sem okkr hefir at orðum orðit, þá verðr mér sá maðr torsóttr. Vilda ek nú, at þú vektir til fyrir mína hönd.»

Hann hét því ok vekr síðan til við Má, ef hann vildi taka við Óláfi.

Már lézt vilja tala við manninn, áðr hann héti honum skipun.

Síðan kemr Hneitir máli þeira saman, ok ræðir Óláfr til skipunar við Má.

Már fréttir: «Hvar eru veiðarfæri þín ok vistir? Er þat siðr manna at fá sér slíka hluti, áðr sér taka skipun.»

Hann sagðist ekki hafa þeira hluta.

Már segist eigi munu við þeim mönnum taka, er svá fólsliga hafa búit sína ferð, kveðst ok þann veg á hann lítast sem hann myndi glæpamaðr nökkurr vera.

Hneitir átti nú hlut í, at hann varni honum eigi skipunar, en hann ráði mjök fyrir kostum sjálfr. Már sagðist eigi mundu við honum taka, nema hann ynni honum allt ok hann réði kaupi hans. Ok þann kost tekr Óláfr upp, ok réðst hann í skip með Mávi.

Þat var eitt sinn um sumarit, at Óláfr er óslyngr við þat, sem hann átti at gera, enda þiggr Már illa. Verðr oft þeira í millum at standa um sumarit. Kemr þar svá, at Óláfr svarar illa. En þó fá þeir mikit fang ok koma í Ávík at hausti til Hneitis bónda.

Þá vekr Óláfr til, hvat hann skyldi kaups hafa.

Már kvað hann ekki hafa munu ok kvað hann einskis verðan.

Óláfr kvaðst oft hafa góða menn heimsótt ok kvað öllum hafa vel til sín orðit öðrum en honum ok kvað hann í mesta lagi ór sinni ætt, — sagði engan mundu jafnilla við sik lokit hafa.

«Heyr þar á endemi,» sagði Már, «ok eru þat mikil firn, ef ek skal taka af þér ill orð.»

Síðan tekr Már allt upp fyrir Óláfi, er hann átti í fémunum, bæði kistu hans ok klæði ok svá vápn hans sem annat.

Óláfr sagði Hneiti til svá búins.

Hann segir, at Már myndi þat eigi gera vilja, ok ræddi Hneitir til við Má, at hann láti rakna fémuni hans ok kistu, segir þó hlut hans yfrit harðan, at hann missi kaupsins.

Már kvað eigi tjá hans umræðu um þenna hlut.

Hneiti þótti verr, — ok skilja við þat.

Litlu síðar sagði Hneitir Mávi, at vistir hans myndi þar eigi verða lengr at hans leyfi. En þat var raunar, at Hneiti þótti Már gera of margtalat við dóttur sína.

Már kvaðst eigi hirða, hvat þeir búkarlar ræddi þar á Ströndum um vistir hans, ok lézt þar mundu engan gaum at gefa.

5. Ólafr veitti Mávi áverka.

Óláfr Hildisson ferr á burt ór Ávík ok hefir misst alls fjár síns. Hann kemr í Saurbæ á Staðarhól. Ok var þat kveld, er hann kom á Staðarhól, ósvást veðr, ok sitr Þorgils bóndi við eld ok húskarlar hans.

Óláfr kemr inn, ok sér Þorgils manninn ok kennir ok býðr honum þar at vera, lætr fjár nú vita, er hann selt hefir vápn sín ok klæði. «Munum vér eigi annars staðar,» segir Þorgils, «þurfa veiðiskap at kaupa en at þér.»

«Verr er en því sæti,» segir Óláfr.

Hann er þar um nóttina ok segir Þorgilsi vandræði sín ok biðr hann ásjá.

Þorgils lætr hann þar vera ok biðr húsfreyju fá honum klæði nökkur.

Ok þá leitar Óláfr eftir, hvert ráð Þorgils legði helzt til með honum.

Hann sagði, at honum hæfði at leita eftir við Má, at hann næði fé sínu.

Óláfr sagðist þess ófúss, — «ok vænti ek þar illra orða.»

«Þetta er þó mitt ráð, at þú leitir eftir sæmd þinni. En þat sé ek, at þik skortir vápn.» Ok fekk Þorgils mikla öxi í hönd honum ok sagði: «Eigi værir þú óflugumannligr,» sagði hann. Ok skilja at því, ok ferr Óláfr norðr, unz hann kemr í Ávík. Þat var ekki síð dags. Hneitir var eigi heima, en húsfreyja sat á palli, ok gengr Óláfr á pallinn til húsfreyju. Hon frétti tíðenda.

Már lá útar í bekk ok hafði lagt höfuð sitt í kné Rannveigar, dóttur Hneitis bónda. Hann settist þá upp, er hann heyrði til Óláfs, ok hafði annan fótinn niðr fyrir bekknum. Hann var í loðkápu.

Óláfr snýr af pallinum ok utar fyrir Má ok spyrr: «Hversu máttu, Már, eða hvé líkar þér?»

Hann sagði: «Hvat mun þér undir vera? Fyrir þat mun þér ganga sem ek mega illa ok mér líki ok illa.»

Síðan mælti Óláfr linliga til, ef hann myndi vilja bæta honum fyrir fjárupptökuna, ok mælti til vel.

Már svarar illa ok sagði ekki mundu tjá um orð né tillögur Þorgils Oddasonar.

Síðan heggr Óláfr til Más, ok verðr þat svöðusár ok eigi beinhögg. Síðan gengr Óláfr út, en Már vill hlaupa eftir honum. Þorsteinn hleypr upp ok heldr Mávi ok þægir honum í bekkinn. Már verðr ákafliga óðr við ok lézt mundu Þorsteini slíkan vilja velja, ef hann bannaði honum at hefna sín. En Þorsteinn gaf engan gaum at orðum hans. Þá eggjaði Már sonu Hneitis at ganga út ok hefna sín. En sveinarnir hljópu út, en móðir þeira eftir þeim ok bað, at þeir hlypi eigi í þessi vandræði. Óláfr fór nú leiðar sinnar, en konur bundu sár Más. Hann þiggr þat illa. Ok litlu síðar sprettr Már upp ok at Þorsteini ok vegr hann. Ok hneig Þorsteinn í faðm móður sinnar. Nú kom Hneitir heim ok rak þegar Má í burt ok kvað margt illt af honum standa.

«Þat mun ok nú vera at sinni,» sagði Már, «en lítinn gaum, væntir mik, at ek gera at orðum þínum um þat.»

Síðan fór Már á fund Hafliða, frænda síns, ok sagði honum víg Þorsteins ok þar at allan atburð eftir því, sem málavöxtr stóð til.

Hafliði lét illa yfir verkinu ok kvað Má lengi hafa verit mikinn ónytjung ok kallaði slíka menn helzt mega heita frændaskömm.

6. Víg Hneitis bónda í Ávík.

Nú er þar til máls at taka, at Hneitir, bóndi ór Ávík, ferr til fundar við Hafliða Másson.

Hafliði tók vel við Hneiti ok sagði, at hann vildi bæta óhapp bróðursonar síns ok lézt gjalda mundu fyrir víg Þorsteins tíu hundruð þriggja álna aura, — «eða ella fylgi mér til handa lið hans ok mun ek annast. Eða at öðrum kosti taktu við fé ok ómegð.»

Hneiti líka vel ummæli Hafliða ok dvelst þar nökkurar nætr.

Í annan stað er at segja frá því, at sá maðr kom til fundar við Má, er Hrafn hét ok var kenndr við móður sína ok kallaðr Finngerðarson, mikill ok sterkr ok ódæll ok inn mesti landsofringi.

Þeir bera ráð sín saman, ok mælti Már: «Hvat vildir þú helzt fyrir þínu ráði sjá?»

Hrafn mælti: «Þat væri mér skapfelldast at vera með þeim mönnum, er ódælir væri ok kynstórir, ok veita þeim eftirgöngu.»

Már mælti: «Slíkir menn væri mér vel hentir, sem þú ert.»

Hrafn sagði: «Þat verðr yðr stundum, at þér látið mikilliga. En þegar er ríkra manna orð koma til yðar, þá eruð þér þegar limhlaupa.»

Már sagði: «Vel er slíkt mælt, en eigi ætla ek þat enn heldr fyrir mér.»

Þeir fara nú til Ávíkr báðir saman ok bjuggu þar búi Hneitis, meðan hann var heiman, ok gera þat ráð, at Már leggst með dóttur bónda, en Hrafn með húsfreyju hans.

Hneitir fréttir nú, hvat þeir hafa til tekit. Hann bregðr við skjótt ok ferr heimleiðis snúðigt, en þó leyniliga ok vill stræta þá árdegis heima. Þeir váru saman nökkurir menn.

En er Már veit, at Hneitir myndi heim koma, þá hefir hann vörð á sér ok biðr þann sama morgin, er Hneitis var heim ván, at þeir skyldi standa upp ok bíða hans eigi heima. Ganga síðan til árinnar. Hon var opin ofan eftir miðju, en höfuðísar at utan.

Már hleypr yfir ána, því at hann var bæði knár ok fótmjúkr. Ok jafnt í því, er Hrafn vill eftir honum hlaupa, koma þeir Hneitir at ok höggva Hrafn framan á þjóknappana, ok fellr hann við sárit áfram. Síðan taka þeir hann ok flytja til lækningar.

Már ferr nú leiðar sinnar, til þess er hann kemr til Jörundar í Oddbjarnareyjar ok lætr góðvættliga, biðr Jörund þar viðrtöku, ok tók hann við honum. Ok þá beiðir Már, at þeir skyldi sækja eftir gagni hans í Ávík.

Jórundr kvaðst enga óþekktarför vilja fara til Hneitis bónda.

Már sagði, at þeir væri sáttir.

Síðan ferr Jörundr með Mávi — ok koma til Ávíkr snemma morgins.

Már mælti til Jörundar: «Nú mun ek ganga inn, en þú bíð mín úti.» Már gengr inn.

Hneitir hvíldi ok spyrr, hverr þar gengi.

Ok eftir málinu heggr Már.

Hneitir sprettr upp ok tók í hönd sér trékefli ok hleypr á gólfit, en Már heggr í tréit, ok kippast þeir um lengi.

Þá kallaði Már: «Skömm er þér þat, Jörundr, at fara svá með manni at standa hjá, en menn vinna á mér.»

Síðan hleypr Jörundr inn ok heggr Hneiti banahögg.

Eftir þat ganga þeir út, ok þá mælti Már: «Þú ert glæpamaðr mikill ok óhappafullr, — drepit saklausan mann, góðan bónda. Geri ek betr en vert er, at ek drep þik ekki, ok vertu á burt sem fljótast. En ek mun sækja fund Hafliða, frænda míns.»

Jörundr fór til skips síns, ok er þat frá honum sagt, at veðr kemr at honum ok týnist hann.

Márr ferr á fund Hafliða ok segir honum, hvat í hafði gerzt.

Hann telr margt illt af honum standa ok kallar hann mjök segjast ór sinni ætt. En fyrir frændsemi sakir þykkist hann eigi mega skiljast við hans mál.

7. Þorgils tók við eftirmáli um víg Hneitis.

Þorgils Oddason átti for norðr á Strandir, sem oft var vandi hans til.

Björg ok synir hennar fóru á fund Þorgils ok biðja hann líta á sín mál, — nenna nú eigi at sækja á fund Hafliða, mest fyrir því, at Már var þar fyrir ok þótti sér vera skapraun í því.

Þorgils kvað sér ekki vera skylt at sjá á þat mál, er hlut áttu í þingmenn Hafliða.

Hon sækir eftir mjök.

Ok er Þorgils sér þat, þá segir hann, at henni muni harðir einir kostir á gervir, — «því at ekki mun auðsótt þykja at sækja Hafliða málum. Ek mun gjalda tólf hundruð vaðmála fyrir víg Hneitis, en ek mun þat hafa, er af fæst af málinu við þá Hafliða.»

Ok á þat sættust þau.

En er Hafliði fréttir þetta, þá þykkir honum málit verr snúizt hafa en hann vænti, sagði þetta enga sæmd fyrir víg Hneitis ok kallar þau gert hafa vandalaust til sín ok kvaðst meiri sæmd hafa þeim fyrir hugat.

Þorgils býr mál þetta til alþingis. Hafliði býr ok mál til á hendr Óláfi Hildissyni, — hann var þá með Þorgilsi á Staðarhóli — ok ríða þeir Þorgils ok Hafliði báðir til þings með þenna málatilbúnað.

En áðr Þorgils ríðr heiman, sendir hann Óláf suðr á Eyrar til handa þeim manni, er Árni hét ok var kallaðr fjöruskeifr. Hann hafði verit heimamaðr Þorgils um vetrinn. Hann átti þar skip uppi standanda ok sá maðr annarr, er Hermundr hét Þorvaldsson, bróðir Þórðar í Vatnsfirði. Þeir höfðu báðir verit í útförum með Jórsala-Sigurði, ok váru þeir síðan félagar. Ok sendir Þorglls Árna orð til at hann flytti Ólaf útan. «Ek þykkjumst glöggt sjá,» segir Þorgils, «hversu mál þetta mun fara. Þú munt verða sekr, en ek mun leita um sættlr ok bjóða fé til farningar þér.»

8. Málin lögð til sætta.

Snorri hét maðr, er kallaðr var Mág-Snorri. Hann bjó i Saurbæ fyrir Múlanum neðra. Hann átti Hallberu, dóttur Snorra Þórðarsonar, Sturlusonar, bróðurdóttur Þuríðar, er átti Hafliði Másson. Grímr hét sonr þeira, ungr ok seinligr. Snorri átti vel fé ok hafði selför í Svínadal, þar sem nú heita Snorrastaðir. Hann drukknaði í Sælingsdalsá, þar sem nú heitir Snorravað.

Þá fór Sighvatr Úlfsson, mágr hans, at leita líksins ok þeir fimm saman, ok tók þá snæskriða, ok fórust þeir þar allir.

En er Óláfr fór af Staðarhóli ok suðr til Eyra, þá tók hann hest fyrir Snorra á Múla, því at hann nennti illa at ganga, ok ríðr, unz hann kemr til fundar við Árna. Ok tekr hann við honum ok lætr hann vera þar á laun.

Nú eru menn Þorgils komnir til þings, ok er leitat um sættir milli höfðingjanna, ok segir Þorgils, at hann vill þessu máli eigi með kappi fylgja, ok kvaðst meira hafa gert fyrir órlausna sakir ok bænastað frændanna.

Hafliði tekr ok svá á um málit sem eigi myndi varnat bótanna. Ok dregr þó hvárrtveggja sitt mál mjök fram, Þorgils um vígit Hneitis, góðs bónda ok frænda síns, en Hafliði um áverkana við Má. En þó verða þessi málalok, at í sætt var slegit, ok skulu þar gjaldast þrír tigir hundraða fyrir víg Hneitis, en níu hundruð fyrir áverka við Má ok sekt Óláfs slík, at hann skal leita við útanför þrjú sumur ok varða eigi bjargir hans. Hann skyldi vera sýkn í förum með Þorgilsi ok í landeign hans, en sekr fullri sekt annars staðar.

Hafliði greiddi Þorgilsi fé sem kveðit var, vígsgjöld eftir Hneiti. Þá váru kveðnar vísur þessar:

9. Prettir Þorgils við Má.

Nú er at segja frá því, at þeir kaupmenninir bjuggust á Eyrum ok Óláfr Hildisson var þar á laun með Árna fjöruskeif. Þeir báru út um daginn vöru sína. Óláfr gengr út á skip með vöru sína ok hafði hött síðan á höfði.

Hermundr stýrimaðr gerir at líta manninn ok snýr at honum ok spyrr, hverr væri.

Honum verðr staðr at svara.

«Hvárt ertu eigi Óláfr Hildisson?» — ok hleypr at honum ok hrindr honum af bryggjunni á kaf, ok verða aðrir menn at bjarga honum, ok fyrirkveðr honum farningina. Ok verðr þeim stýrimönnum þetta at sundrþykki, en þeygi rjúfa þeir skipun sína ok sigla á haf.

En Óláfr sitr eftir ok fór vestr til Þorgils, ok tekr hann við honum.

Þetta spyrst nú um heruðin, at Óláfr er með Þorgilsi á Staðarhóli.

Már Bergþórsson sitr nú at Hafliða. Hann ferr heiman vestr til Saurbæjar ok slæst í ferð með þeim mönnum, er fóru til sölvakaupa, ok hefir Már frétt af um athafnir Óláfs ok sitr um, ef fundi þeira bæri saman.

Þorgils fréttir til ferða Más ok skipar fyrir sér erendum hans ok mælti síðan til Óláfs: «Hverr ráð muntu taka nú, Óláfr? Ek hefi spurt, at Már fór norðan með þessum mönnum, en hann er hvergi til bæja kominn, ok mun hann sitja til hefnda við þik.» Óláfr mælti: «Ek mun þínum ráðum fram fara.» Þorgils mælti: «Hér eru blautar mýrar hjá garði sem þú veizt. Þangat sendi ek þik með ljá at rista torf. – Ok er þeir sjá þik, munu þeir þykkjast hafa ráð þitt í hendi. En vera má, at leiðin verði eigi svá greið sem þeir ætla.»

Óláfr gerir svá. En Þorgils sendir nær alla karla af bæ ok lætr þat spyrjast ok svá athöfn Óláfs ok egndi þann veg veiðina fyrir þeim Mávi. Nú frétta þeir Már þetta, at ekki var karla heima á Staðarhóli, en Óláfr væri á leið þeira. Þá mælti Már: «Vera má at oss gefi nú veiðina.» Ok ríða þeir á mýrina at Óláfi, ok liggja hestarnir drjúgt í mýrinni, ok fórst þeim seint ok ógreitt. Óláfr víkr heim til bæjarins, en þeir vildu eftir ríða. Í því kemr heiman frá Staðarhóli fjöldi kvenna, gyrðr í brækr ok höfðu sverð í hendi. Þeir Már fóru þá af baki ok ætluðu at henda Óláf á hlaupi, er hestunum mátti eigi við koma. Ok er konurnar kómu heiman, snúa þeir undan ok vildu til hesta sinna ok náðu eigi, kómust á hlaupi undan ok áttu fótum fjör at launa.

Þorgils lætr gefa at þeim engan gaum þaðan frá, ok fara þeir, unz þeir kómu norðr til Hafliða ok lítt erendi fegnir.

Hafliði lét illa yfir för þeira ok kvað þess ván, at Már myndi eigi hafa gæfu við Þorgils, — «ok ger þú aldri heimanför slíka síðan.»

Líða nú af missirin, ok kemr annat sumar, ok er ekki getit, at Óláfr leiti til útanferðar.

10. Brúðkaup at Reykjahólum.

Yngvildr Þórðardóttir bjó í þenna tíma vestr í Ísafirði. Hon var auðig at fé ok virðingakona. Bóndi hennar var andaðr, ok áttu þau tvær dætr. Hét önnur Helga, en önnur Hallfríðr. Þetta sama vár réðst hon vestan á Reykjahóla til Ingimundar prests, ok gera þau félag sitt.

Ingimundr var sonr Einars Arasonar, systrungr Þorgils Oddasonar. Ingimundr var it mesta göfugmenni, skáld gott, ofláti mikill bæði í skapferði ok annarri kurteisi, inn mesti gleðimaðr ok fekk margt til skemmtunar. Hann var inn vitrasti maðr ok helt sér mjök til vinsælda við alþýðu. Hann var ok mikils virðr af mörgum mönnum göfgum. Ok þá er Einarr, faðir Ingimundar, andaðist, þá gaf Ingimundr Þorgilsi, frænda sínum, Reyknesingagoðorð, sem fyrr var ritat, ok var þeira frændsemi allar stundir góð, meðan þeir lifðu báðir.

Um sumarit biðr sá maðr Helgu, dóttur Yngvildar, er Óláfr hét, ok skyldi þau ráð takast. Skyldi veizlan vera at Reykjahólum um Óláfsmessuskeið um sumarit. Ingimundr ok Yngvildr vildu bjóða fyrstum til þessarar veizlu Þorgilsi Oddasyni. Síðan bauð Yngvildr Þórði Þorvaldssyni ór Vatnsfirði. Hrólfr af Skálmarnesi var ok at þessari veizlu ok margt annat gott mannval, en þó váru Þorgils ok Þórðr mesfir virðingamenn komnir.

Nú er mönnum í sæti skipat, ok sitr Þorgils á annan bekk með sveit sína ok Ingimundr prestr, en Þórðr á annan bekk gagnvart Þorgilsi.

Þórðr mælti við förunauta sína: «Þann veg segir mér hugr, at nökkut verði þess at þessari veizlu, at ek mynda mik nú heldr vilja annars staðar kjósa, at þessari mannaskipan, sem hér er fyrir. Ok gjarna vilda ek heldr sitja heima í Vatnsfirði, ef ek hefða tvau ráð ór einu, ok kann eigi at vita, nema hér sé nökkurir fyrir óvinir várir, ok þætti mér allt betra undir mér at eiga en þeim.»

Förunautar hans sögðu: «Miklu eru hér fleiri góðir menn saman komnir en hér muni nein flærð eða svæla til nökkurs manns ger. Mun ok eigi annarr maðr meiri virðingarför hingat fara en þú — annarr en Þorgils Oddason. Eru ok fyrirmenn þessarar veizlu eigi annars manns vinir meiri en þínir.»

Þórðr kvað þat svá vera ok gerir sik nú glaðan.

Eftir þat fara borð fram, ok er bæði setit þröngt á bekkjum ok forsætum. Þar váru tilföng bæði góð ok gnóglig ok gengu ósparliga. Skorti ok eigi drykk góðan.

Þá ræddi Ingimundr prestr, at Þorgils skyldi mæla fyrir minnum, en hann veik til Þórðar ok bað hann ráða, hvert minni fyrst væri drukkit. Þórðr var þá kátr vel ok mælti við Ingimund prest, at nökkurr vildismanna ætti at hefja gildit, en kvaðst undir mundu standa með þeim um hverja gleði, er þeir vildi frammi hafa. Drukku nú glaðir, ok rekkir þá brátt drykkinn.

Þórðr var ekki mikill drykkjumaðr, nökkut vangæft um fæðsluna, sem oft kann at verða þeim, er vanheilsu kenna, því at maðrinn var á efra aldri ok var þó enn hraustr. Hann kenndi nökkut innanmeins ok var því ekki mjök matheill ok nökkut vandblæst að eta slátr, því at hann blés svá af sem hann hefði vélindisgang ok varð þá nökkut andrammr. Þórðr var mikilúðligr maðr, eygðr mjök, ok lágu vel augun, framsnoðinn ok strýhærðr, sá upp mjök ok riðaði lítt at.

Þeir drukku nú ákaft, ok fær á þá alla nökkut. Gerast nú málgir, ok má kalla, at hverr stingi annan nökkuru hnæfilyrði, — ok er þó fátt hermt af þeira kerskiyrðum í þessari frásögn.

Þess er getit, at Ingimundr prestr laut at sessunaut sínum ok mælti við hann, svá sem hann spyrði:

Hvaðan kennir gef þenna?
Þórðr andar nú handan.

Ok verðr at hlátr mikill, ok er næsta gerr at þessu gyss mikill. Ok er því léttir, þá kveðr Þórðr í móti:

Andi es Ingimundar
ekki góðr á bekkjum.

Ok af þessum áköstum tekr heldr at grána gamanit, ok koma kviðlingar við svá. Þá var þetta kveðit til Þórðar:

Rymr í barka
ríkismanni.
Glitar skallinn við
á goða yðrum.

Hér hlær Þórðr mjók at þessum kviðlingi ok kveðr þegar í mót:

Vaxa blástrar
á bekk þaðra.4
Raunillr gerisk þefr
af ropum yðrum.

Þorgils brosti nú at, en lagði aldri til uni áköstin.

Ingimundr mælti, at nökkurr þeira bekkjunauta skyldi sjá í móti við Þórð. Þá var þetta kveðit:

Þat es válítit,
þótt vér reptim
búðunautar
af bolakjötvi,
reptir Þórðr
Þorvalds sonr,
Kjartans sonar,
af kana sínum.5

Þórðr lítr eftir kviðlingi þessum, ok þótti honuni mjök bera hljóðit þar yfir, sem maðr sat á forsætinu, mjök þrekligr ok allvel hærðr. Þórðr heimtir þá húsfreyju á tal við sik ok spyrr, hverr sá sé lokkamaðrinn, sem sitr á forsætinu á bekk Þorgils, ok vísar henni til.

Hon segir: «Þar er Óláfr Hildisson.»

Þórðr mælti: «Eigi munum vit báðir sitja at veizlu þessari lengi, ok send þú hann á brott á annan bæ, ellegar munum vér ríða á brott.»

Hon svaraði seint ok mælti svá: «Sæmd þykkir oss at hérvist þinni,» segir hon, «ok eigi kann ek þat at mínu ráði at sjá at kveðja á brott förunauta Þorgils, ok mun Óláfr enga skapraun yðr gera í orðum sínum.»

Nú verða aðrir menn nökkut áheyrsla hjals þeira, ok spyrr Þorgils eftir, hvat þau hafi at hjala. Hon segir honum ok biðr Þorgils með vægð at láta Óláf á brott ok yrði eigi beinaspjöll.

Þá svarar Þorgils: «Svá var Óláfi sýkn mælt, at hann skal sýkn með mér, en sekr, ef væri annars staðar. Því mun ek engan senda minna manna til bana, en Þórðr geri um brottreið sína sem hann vill. En Óláfr mun hvergi fara, ok munum vér láta vel vært við Þórð.»

Þá stígr Þórðr undan borði ok blés við mæðiliga, en mælti ekki. Þá var þetta kveðit:

Æsti upp ór brjósti
átfang of dag langan
bryðju bersa niðja
billings hviðu illa.
Allr tók sér, þás særir
setrlinna blés, innan
þjóð óx þefr í búðum,
þingheimr of nef fingrum.6

Ekki er þess getit, at Þórðr andæfði þessari vísu, ok gengr hann ok allir hans menn á brott, ok eru þeim greidd vápn sín ok klæði, ok ríða þeir á brott ok á annan bæ um nóttina.

En þá er Þórðr gekk út, þá var þetta kveðit af einhverjum:

Goðinn repti svá,
es gengumsk hjá,
stóð á hnakka hý,
hverr maðr kvað fý.7

Er svá sagt, at Þórðr væri út leiddr með þessum kviðlingi. En eigi er getit, at neitt yrði af gjöfum við hann.

En Þorgils sitr nú eftir ok förunautar hans ok svá brúðgumi ok boðsmenn, ok þykkir þeim förunautum Þorgils næsta íbrosligt um brottreiðina þeira Þórðar.

Þar var nú glaumr ok gleði mikil, skemmtan góð ok margs konar leikar, bæði dansleikar, glímur ok sagnaskemmtan. Þar var sjau nætr fastar ok fullar setit at boðinu, af því at þar skyldi vera hvert sumar Óláfsgildi, ef korn gæti at kaupa, tvau mjölsáld, á Þórsnessþingi, ok váru þar margir gildabræðr. Á Reykjahólum váru svá góðir landkostir í þenna tíma, at þar váru aldri ófrævir akrarnir. En þat var jafnan vani, at þar var nýtt mjöl haft til beinabótar ok ágætis at þeiri veizlu, ok var gildit at Óláfsmessu hvert sumar.

Frá því er nökkut sagt, er þó er lítil tilkváma, hverir þar skemmtu eða hverju skemmt var. Þat er í frásögn haft, er nú mæla margir í móti ok látast eigi vitat hafa, því at margir ganga duldir ins sanna ok hyggja þat satt, er skrökvat er, en þat logit, sem satt er: Hrólfr frá Skálmarnesi sagði sögu frá Hröngviði víkíngi ok frá Óláfi Liðsmannakonungi ok haugbroti Þráins berserks ok Hrómundi Gripssyni — ok margar vísur með. En þessari sögu var skemmt Sverri konungi, ok kallaði hann slíkar lygisögur skemmtiligstar. Ok þó kunna menn at telja ættir sínar til Hrómundar Gripssonar. Þessa sögu hafði Hrólfr sjálfr saman setta. Ingimundr prestr sagði sögu Orms Barreyjarskálds ok vísur margar ok flokk góðan við enda sögunnar, er Ingimundr hafði ortan, ok hafa þó margir fróðir menn þessa sögu fyrir satt.

11. Víg Óláfs Hildissonar.

Á því sama hausti keypti Þorgils Oddason Múlaland at Grími Snorrasyni ok móður hans. Ok með því fé kaupa þau Tunguland í Svínadal ok búa þó í sama stað þau missiri.

Nú takast leikar upp í Bænum, ok sækir Grímr leik á Staðarhól, ok eigast þeir leika við oft Óláfr Hildisson ok Grímr Snorrason. Ólafr var góðr leikmaðr, harðleikinn ok kappsamr. En Grímr var eigi aflmikill ok linr ok ákafliga sækinn. Verðr hann því oft vanhluti ok hrakligr fyrir Óláfi, ok leggja þeir á ofan gár ok gys. Grímr ræðir, at þeim væri þat lítilmennska at gera hann at athafnarmanni ok gera leika til hans. Þeim þótti þess at brosligra, ok réðust engar bætr á at heldr.

Þá ferr Grímr heiman ok suðr yfir heiði í Sælingsdalstungu. Þar bjó Már prestr Þormóðarson, frændi Hafliða Mássonar. Ok sagði Grímr honum, hvat títt var.

Már bauð Grími með sér at vera um jólin ok mælti: «Ek mun fara norðr á bak jólum til Hafliða, frænda míns, ok far þú þá með mér norðr þangat, ok seg þú honum þá til vandræða þinna.»

Þetta þekkist Grímr, ok er hann þar fram um jól. Ok fara síðan norðr bak jólum ok koma nú til Hafliða, ok eru þar góðar viðtökur. Var þar mannfjöldi mikill ok gleði góð.

Þeir áttu oft hjal sín í milli, Hafliði ok Már prestr, ok þá er þeir bjuggust í brott, leiddi Hafliði þá á götu ok mælti við þá at skilnaði.

Þá spurði Már Grím, hversu honum hefði þar hugnat.

Hann lét vel yfir, — «ok hér hefi ek svá verit,» segir Grímr, «at mér hefir bezt þótt, ok vel væri sá maðr kominn, er hér skyldi lengi vera. En fleira ætlaða ek at mæla við Hafliða en orðit hefir.»

«Hverf þú aftr þá,» sagði Már, «ok mæl við Hafliða slíkt, sem þér sýnist, af því at hann tók ávallt vel þínu máli.»

Grímr hvarf þá aftr ok kallar á Hafliða. Ok veik hann aftr á móti honum ok fagnar honum. Ok segir Grímr, at hann vill ræða við hann. Ok setjast niðr, ok sagði Grímr, hvat þeir ætti um at vera vestr þar í sveitunum, ok þat með, at honum hugnaðist eigi, — kveðst því hafa þangat sótt erfiðliga um langan veg, at hann vænti fyrir frændsemi sakir þar nökkurrar ásjá, — sagði engan veita sér slíkan ágang sem Óláf Hildisson.

«Skil ek, hvat þú segir,» kvað Hafliði, «en eigi vil ek eggja þik fram til ónýtra hluta, en halda mun ek þik sem son minn, hvat sem þér berst á hendr.»

Síðan stígr Grímr á hest sinn ok biðr Hafliða vel lifa.

Kemr Grímr heim vestr í Saurbæ. Ok nú taka þeir at gabba hann ok segja, at hann hafi hlaupit undan leikum ok þorat eigi við at verða. Hann gefr at því engan gaum. Ok líðr á fram á langaföstu.

Þorgils átti heimanför ok ræðir við Óláf, segir, at hann vill, at Óláfr sé jafnan heima, «því at þat mun þá nökkut vandara en þá er ek em heima. Þú skalt ok einnig geyma hrossa minna.» Hann sagði ok sín heim ván í efstu viku föstu. Líðr nú sú stund, ok kemr Þorgils eigi heim. Óláfr vinnr heima í bænum, sem honum var boðit.

Þat er sagt, þá er kemr at dymbildögum, þá sækja menn þangat fjölmennt tíðir skírdagsmorgin.

Grímr var þá kominn ok gekk at Óláfi eftir náttsöng ok mælti: «Skaltu nökkut geyma hrossa Þorgils? Nú eru þau í váru landi ok er engi gaumr at gefinn.»

Óláfr svaraði: «Við mik mun þat metit, ok ek skal ok eftir fara.»

Ganga síðan báðir saman, ok hefir Óláfr öxi í hendi, en Grímr staf.

Þá mælti Óláfr: «Óvarliga fer ek nú, er ek geng einn saman úti á nóttum með þér, en með okkr er heldr ótítt, ok veit eigi, hvar manni mætir eða hverju heilli út gengr.»

Grímr svarar: «Ekki er nú hættligt um, — ek hefi sprota í hendi, en þú hefir öxi. Ok þat hefi ek á fundit, þótt vit værim jafnbúnir, at þér myndi vit eigi glíkt vígligir þykkja.»

Óláfr svaraði: «Vit skulum þat nú niðr leggja, er menn eigu saman í leikum, ok eru nú þær tíðir, at eigi þarf á slíkt at minnast.»

Fara nú báðir saman til Laxár, ok hefir þar fjöldi hrossa gengit um vetrinn á mýrunum. Vill Óláfr henda hross Þorgils ok vill slá beizli við hestinn. En Grímr safnar at hrossunum öðrum ok á götuna. Hestrinn gerist órór, er hann sér önnur hrossin, ok fær Óláfr varla haldit honum. Ok í sveiðum hestsins fellr niðr öxin ór hendi honum. Þá gengr Grímr þangat at ok þrífr upp öxina ok veitir Óláfi banasár ok ríðr heim síðan ok þykkist nú þat fyrir sjá, at eigi muni þarvist hans mega vera töluverðar stundir, ok ferr þegar af skyndingu norðr yfir heiði til Bitru ok svá til Hrútafjarðar ok kemr þváttdaginn fyrir páska á fund Hafliða, ok tekr hann við honum vel.

Ok eftir páskaviku sendir Hafliði Grím austr í fjörðu í Hofsteig til Finns Hallssonar lögsögumanns, — hann hafði átt Halldísi, dóttur Bergþórs Mássonar, bróður Hafliða, — ok kemr Finnr honum utan.

Ok þá er Grímr kemr út, staðfestist hann austr þar í fjörðunum ok þótti vera mannhafnarmaðr ok var veginn af húskarli sínum.

12. Frá Þórði Rúfeyjaskáldi.

Nú er þat sagt, at lík Óláfs var heim flutt ok tjaldat yfir í kirkjugarði.

Ok um daginn ríðr Þorgils sunnan um heiði ok tekr áfanga at Þórðar Rúfeyjaskálds í Hvammsdal. Þórðr hafði ort kvæði um Þorgils ok var eigi launat. Þorgilsi hafði gefin verit öx góð, ok tekr Þórðr til öxarinnar ok lítr á ok spyrr, hvers þeim þætti verð öxin, en þeir urpu á tvær merkr. Þórðr kvað vísu þessa:

Metin es marka tveggja.
Mér þætti Svartleggja
góð, ef grunlaus væri.
Getr vildri mér færi.
Ok fagrslegin fála
fastleggs virði hála
semði sjá fyr kvæði.
Sleppr mörgum fullræði.8

Þorgils mælti, at Þórðr skyldi taka landsleigu undir sjálfum sér, en hann sagðist [eigi] eiga lóg til öxarinnar.

Ok um daginn kemr Þorgils heim, ok eru honum sögð þessi tíðendi, ok lætr hann grafa lík Óláfs at kirkju.

13. Þorgils sendi flugumann.

Þat er sagt, at um várit kemr sá maðr til Þorgils, er Ketill hét, ok skorar á hann til viðtöku ok ásjá. Hann var vestfirzkr ok sekr.

Þorgils mælti: «Þú nuint verða fátt undir höfuð at leggjast, ef ek skal við þér taka.»

Ketill mælti: «Ef ek kveð nei við því, er þú vill fyrir mik leggja, þá segðu mik þér afhendan. En engi em ek giftumaðr, ok mun oft verða þinnar gæfu við at njóta, ef vel skal takast.»

Nú er hann með Þorgilsi um várit.

Ok einn dag um várit mælir Þorgils til Ketils. «Ek vil senda þik norðr í Vestrhóp, ok far eigi erendleysu.» Ok setti Þorgils ráð fyrir hann, at hann skyldi drepa einhvern mann fyrir Hafliða Mássyni.

Ketill mælti: «Fara mun ek, en eigi em ek sigrstrangligr,» sagði hann.

Ok var þá búin för hans, ok er eigi getit náttstaða hans, fyrr en hann kemr í Vestrhóp til Hafliða Mássonar ok berr upp erendi sín ok vandkvæði öll ok segir, at hann var sekr ok hafði Þorgils eftirmál, ok skorar Ketill á hann til ásjá ok viðrtöku. Ok var hann þar, ok hugnar mönnum vel til hans.

14. Ketill vá Steinólf.

Maðr er nefndr Steinólfr. Hann var austfirzkr at kyni ok hafði verit gerr sekr fyrir nökkurs konar illvirki austr þar í fjörðunum. Síðan strauk hann í brott ok fór þá á fund Hafliða. Ok tekr hann við Steinólfi ok gerir hann sinn heimamann.

Ok einn dag um várit er þeim Katli ok Steinólfi skipat til verks báðum saman, ok skyldi gera upp stekka. Ok fara snemma dags heiman ok hjala margt síðan, ok varast hvárrgi annan, ok verðr þá skilnaðr þeira sá, at Ketill vegr Steinólf ok fellir á hann stekksgarðinn ok ferr á brott síðan ok lýsir vígi á hendr sér, þar er honum var óhætt. Ok ferr síðan, unz hann kemr heim á Staðarhól ok segir erendi sitt.

Ok lætr Þorgils vel yfir hans erendi ok kvað hann hafa vel farit.

15. Þorgils ok Hafliði búa mál sín.

Nú er tveim ferr sögunum fram, þá þykkir þeim í Vestrhópi frestast heimkváma þeira Ketils ok Steinólfs um kveldit, ok er þeira farit at leita.

Ok mælir Hafliði: «Ef svá illa berst at, at þér finnið annan hvárn þeira andaðan af mannavöldum, þá gerið þér ekki at honum, fyrr en ek kem til, ok kann margt í mörgu at verða.»

Ok er nú fyrst farit at leita til stekkanna, ok finnst Steinólfr þar, en eigi Ketill, sem líkligt var.

Nú er sagt Hafliða, ok ferr hann skjótt til stekkanna, ok lítr hann á ok menn með honum ok sjá, at kemr höndin ber fram undan torfinu fram frá úlflið. Ok þar leiðir Hafliði at vátta, at eigi sé hræit hulit, ok býr þetta mál til alþingis, ef nokkut skortir áðr á fulla sekt Ketils.

Þorgils býr ok mál til um vígit Óláfs Hildissonar, svá sem hann væri sýkn maðr, ok færir þat til, at honum væri sú sýkna mælt, at hann skyldi sýkn í förum með Þorgilsi ok í hans landeign.

Ok eftir þat fjölmenna nú mjök hvárir tveggja til þingsins, ok var leitat um sættir. En Hafliði kallar Óláf sekjan hafa fallit ok drepinn í annarri landeign en honum var sýkna mælt. Þá innti Þorgils til þess, hvárt eigi væri sú sýkna Óláfi mælt, at hann skyldi sýkn «í förum með mér ok í landeign minni.»

Ok svá er þá borit.

Þá mælti Þorgils: «Hvat meguð þér at því kalla Óláf sekjan? Ek kalla mína landeign allt, þar sem ek á lönd.»

Hafliði mælti: «Ek mun gefa Þorgilsi átta kúgildi fyrir metnað hans og virðing, ok kalla ek gjöf, en alls ekki gjald.»

Ok skilr þat með þeim, at öðrum þótti fyrir ekki at gjalda, en öðrum þótti betra lítit gjald fyrir sökina en eiga gjöf at launa. Ok þótti þar hvárum sín virðing við liggja, hvárt heldr væri þat kallat, ok stóð þat í milli, at eigi urðu sættirnar. Ok skildust með því, at þá þótti hvárum verr en áðr.

16. Viðræða Þorgils ok Böðvars.

Þat er sagt, at Pétrsmessudagsmorgin um þingit gengu flokkarnir allir til kirkju um messu um guðspjall ok stóðu með vápnum fyrir framan kirkjuna, ok stóðu sínum megin kirkjuduranna hvárir. Hafliða flokkr stóð fyrir norðan kirkjudyrr, — ok þar var hjá Hallr Fáluson, — en fyrir sunnan kirkjudyrr Þórðr ór Vatnsfirði ok hans sveitungar ok þar suðr frá Hallr Teitsson ok margir menn með honum. En fyrir vestan kirkju, gegnt kirkjudurum, stóðu þeir Þorgils Oddason ok Böðvarr Ásbjarnarson, ok þar váru margir flokkar hjá þeim.

Þá mælti Þorgils Oddason til Böðvars Ásbjarnarsonar: «Taka mun nú öx mín til Hafliða Mássonar,» sagði hann, «ok mun þá um meira at mæla en átta kúgildi.»

Böðvarr mælti: «Ærr ertu,» sagði hann ok fekk nökkut svá til hans og mælti harðliga til hans.

Þorgils mælti: «Ekki em ek ærr,» sagði hann.

«Þetta er satt,» segir Böðvarr.

«Fyrir hvat?» segir Þorgils.

[Böðvarr mælti]: «Eigi lítr þú rétt á. Hygg at þú, hvar vér erum komnir, at þetta skal vera sáttarfundr við guð, er vér höfum á kirkjuhelgi sótt, ok biðjum oss miskunnar. Nú er í þessu ok kirkjufrið raskat, ok er þetta fyrir þá sök ódæmaverk. Hitt er ok annat, at yfir stendr dagshelgrin, er vér höfum alla hjálp af hlotit, ok sjálfr guð almáttigr lét sína mildi ok miskunn svá mikla skína ok birta á þessum deginum. Þat er ok til at telja, at grið ok friðr er settr um þingit ok þinghelgrin stendr yfir, ok er þetta fyrir því it mesta lagabrot.»

Ok er þeir höfðu þetta við mælzt, þá heftist hann at því Þorgils, ok réð hann eigi til Hafliða.

Ok er þeir gengu heim til búða, þá mælti Þorgils til Böðvars: «Þat mæla menn, at þú sér trúlauss, mágr, ok meðallagi góðgjarn, — en eigi lýstir þú nú þat.»

Böðvarr mælti: «Þat er ok satt, er þú segir, ok ekki gekk mér trúa til þess, er ek latta þik tilræðis við Hafliða, heldr hugða ek at fleira en at hjali okkru, ok sá ek, at flokkarnir stóðu á tvær hendr okkr, en vér várum í kvínni. Ok sá ek þat, ef þetta færi fram, at þegar myndi slá í bardaga ok myndi hverr várr félaga drepinn vera á fætr öðrum. En því sagða ek þér þat eigi til, at ek kunna skap þitt at því, at þú myndir engan gaum at gefa, ef ek fynda þat til. En ef eigi væri þat, þá hirta ek aldrigi, þótt þú dræpir hann í kirkjufriði eða í þinghelginni.»

Nú biðja þeir hvárirtveggja liðs til dóma, ok fjölmenna mjök hvárirtveggja eftir föngum. Þá tekr Hafliði öxi í hönd sér, áðr hann gengr frá búð sinni til dóma, en þat hafði ekki verit vandi hans fyrr at gera þat, því at hann réð náliga einn jafnan fyrir öllum málum, við hverja sem at skipta var, því at Hafliði var bæði fjölmennr ok frændgöfigr.

Þá mælti kona hans, Rannveig: «Hvat er í þessu, Hafliði,» sagði hon, «at bera nú vápn heldr en fyrr ertu vanr at gera? Ok halt þú háttum þínum.» Hon var vitr kona ok vel at sér um margt.

Hann svaraði nökkut styggliga ok kvað þat ekki til hennar koma ok kastaði at henni nökkurum orðum.

Þorgils gekk at dómum með miklu fjölmenni ok hafði fram sökina um víg Óláfs Hildissonar. Þorgils var svá búinn, at hann var í selskinnskufli yfir brynjunni utan ok var gyrðr í brækr ok hafði öxi sína í hendi sér.

17. Draumr Þórðar í Reykjaholti.

Þess er við getit, at Þórð Magnússon í Reykjaholti dreymdi draum um þingit, ok var hann þó heima í Reykjaholti. Honum þótti sem maðr kæmi at honum ok þóttist spyrja, hvaðan hann væri kominn.

Hann sagðist vera kominn af þingi.

Þórðr þóttist spyrja tíðenda.

Hann sagði þingkvitt.

Þórðr þóttist spyrja, ef nökkur deiluvænlig mál væri fram höfð á þinginu.

«Þat er helzt nýlunda,» sagði draummaðrinn, «at einn maðr hefir tekizt á hendr at vinna í öllum búðum, sá er heitir Þórir dritloki.»

Þórðr réð svá drauminn, at eigi myndi þar öll mál vel lúkast, áðr sliti þinginu.

18. Þorgils særði Hafliða ok varð sekr.

Þat er nú sagt þessu næst, at Hafliði gekk at dóminum með fjölmenni miklu ok vildi hleypa upp dóminum. En þeir Þorgils váru komnir þar í þröng mikla, ok er hon bæði löng ok breið, ok réð hann ýmist aftr eða fram þröngina. Ok þá er svá hefir gengit mjök langa stund dags, þá eigu margir vitrir menn um, at enn skyldi leita um sættir. Ok enn býðr Hafliði in sömu boð, sem fyrr hafði hann boðit. Ok vildu menn nú til hlýða, hvat mælt var, ok rýmir nú heldr nökkut um þröngina. Þorgils lézt eigi nema orð Hafliða, ok lætr hann reiðast þangat at, er fáir menn váru í millum þeira Hafliða. Ok sér hann Þorgils, hvar upp kemr óxin Hafliða. Ok þá heggr Þorgils yfir öxl manni, ok kemr höggit á hönd Hafliða Mássonar við öxarskaftinu ok af inn lengsta fingrinn með öllu, en í sundr köggulinn í inum minnsta fingri ok þeim, er þar er í millum.

Ok þá hlaupa menn í millum þeira, ok verðr Þorgilsi laus öxin, þá er menn þrengdust at Hafliða. Þorgils þrífr þegar öxi mikla ór hendi manni einum í flokki Hafliða. Sá hét Þormóðr ok var kallaðr læknir. Sá inn sami Þormóðr batt höndina Hafliða Mássonar ok græddi hann, svá at fingrnir lágu tveir upp í lófann, en hann græddi fyrir stúf ins þriðja fingrsins. En þá er Hafliði hafði fengit áverkann, þá sleit þinginu, ok gekk allr flokkr Hafliða heim til búðar.

Ok þá er hann gekk inn í búðina ok þar at, sem sat Rannveig, kona hans, mælti hann svá: «Oft hefi ek þat reynt, at ek em vel kvángaðr, ok enn hefir þar raun á orðit, at þú ert allvitr kona, ok hefir þú nær forspá verit, af því at eigi mynda ek fyrir þessum vansa orðit hafa, ef ek hefða þín ráð haft.»

Síðan var bundin höndin ok gengit til Lögbergis. Eftir þat var lýst áverkunum, ok beiddu þeir Hafliði, at síðan skyldi færa dóma út í annat sinn, — ok náðu eigi fleirum dómendum en í þeira flokki höfðu verit. Ok settu þeir þrisvar niðr dómendr sína í dómstaðnum, ok mátti aldri dómrinn setjast. Ok þá nefndi Hafliði vátta at því, at hann mátti eigi dóminum fram koma fyrir ofríki Þorgils. Ok þá færðu þeir dóminn austr í hraunit hjá Byrgisbúð. Þar gæta gjár þrim megin, en virkisgarðr einum megin. Ok í þeim dómi verðr Þorgils Oddason gerr sekr skógarmaðr. Ok þetta eitt mál nýttist þar, þat er í dóm var lagt. Ok eftir þat var gengit til Lögbergis ok sagt til sektar hans.

Ok er menn kómu heim til búða, þá var frétt, hverja Hafliði hefði hlotit áverkana, af því at alþýðan vissi enn þá eigi víst, hvat at hafði orðit eða hversu mikit.

Þá var sendr til Böðvarr Ásbjarnarson ok Ingimundr prestr Einarsson at skynja um áverkana. Ok menn fóru ok aðrir með þeim til fundar við Þorgeir Hallason, er átti Hallberu Einarsdóttur, systur Ingimundar prests. En Böðvarr hafði búðarvist með Þórólfi Sigmundarsyni ok hafði meiri ráð yfir þingmönnum ok búðarliði en Þórólfr. — Svá skipuðu menn til í orðataki sínu sem Böðvarr riði at baki Þórólfi ok heldi þó í taumana ok stýrði, hvert fara skyldi.

Ok þá er þeir kómu heim til búðar Þorgils, þá váru þeir spurðir tíðenda ok eftir erendum sínum. Þá kvað Ingimundr prestr vísu:

Fingr eru þrír af þeiri,
þó skyldi mun fleiri
sundr á sælings hendi,
slíkt's böggr mikill, höggnir.9

Síðan var kvatt féránsdóms, ok ríða menn heim til heraða, ok sitr Þorgils eigi at síðr í búi sínu.

Ok nú þegar dregr at féránsdómum, safnar Þorgils at sér mönnum, ok verða saman nær fjögur hundruð manna.

Hafliði hafði norðan hundrað manna ok einvala lið bæði at búningi ok mannvirðingu.

En í þriðja stað söfnuðust saman heraðsmenn til meðalferða með góðgirnd. Var þar fyrirmaðr Þórðr Gilsson ok Húnbogi Þorgilsson frá Skarði ok með þeim aðrir góðgjarnir menn, Guðmundr Brandsson ok Örnólfr Þorgilsson frá Kvennabrekku, ok höfðu tvau hundruð manna til meðalgöngu. En Þorgils ætlaði at verja vígi allt heraðit, ok skyldi þeir Hafliði eigi ná Bæjarreiðinni. Ok ætlaði Þorgils at verja heiðarbrekkurnar, ef þeir riði Sælingsdal, en í Mjósyndi, ef Svínadal væri riðit. Þar megu fáir einir menn ríða jafnfram, því at þar eru fjöll brött á báðar hendr.

19. Hafliði háði féránsdóm.

Nú er þat sagt, at Hafliði ok hans flokkr ríða um kveldit fyrir féránsdómana til gistingar til Más prests í Sælingsdalstungu, ok hafði hann fyrir fjóra tigu manna til liðs við Hafliða.

Þá ríðr Guðmundr Brandsson, systrungr Þorgils, sonr Steinunnar Aradóttur. Ok var hann inn mesti mætismaðr ok var oft mikils metinn í stórmælum, ok hann var mest hafðr í orðstefi, þá er um byskupa skyldi kosningar vera í Vestfirðingafjórðungi, annarr maðr en Klængr. Guðmundr var vinr Hafliða góðr. Ok þá ríðr hann á milli ok menn með honum ok vildi miðla mál með þeim ok spyrr Hafliða, hverja tilætlan hann hefði um för sína, — «ok ger svá vel, at þú far varliga, ok gæt virðingar þinnar ok sóma, af því at svá er mikit fjölmenni fyrir, at þú hefir ekki liðs við, ok eigu menn mikit í hættu, ef eigi gætist vel til, ok er þér engi svívirðing í at búa þar mál þitt til, er þú kemr framast lögum at ok yðr er óhætt. Mun ek ok með þeim ykkrum at snúa, at mín orð virðir meira, með þá menn alla, sem ek fæ til. Haf þú nú við ráð vina þinna, at þú fylgir svá ateins málum þessum, at þú gætir vel sóma þíns.»

Hafliði mælti: «Sannliga er þetta vel mælt ok vingjarnliga, ok mun ek mjök þat hafa, er slíkir menn mæla, er bæði eru heilráðir ok vitrir ok eigu mikils kosti.»

Ok þá ríðr Guðmundr á fund Þorgils ok spurði, hverja tilætlan hann hefði á sinni ráðagerð, svá mikit fjölmenni sem þar var saman komit og búit sem til bardaga bæði at vápnum ok öðrum viðrbúningi.

Þorgils kveðst þat ætla vænst, at hann myndi við leita at verja þeim Hafliða ok mönnum hans Bæjarreiðina, annat tveggja heiðarbrekkurnar við Sælingsdal eða Mjósyndi, ef þeir riði Svínadal.

Þá svarar Guðmundr: «Eigi er slíkt at mæla. En at því er at hyggja, við hversu göfgan mann þú átt málaferlum at skipta. Ok mun þó sá orðrómr á falla, at þú hafir þó allmikilmannliga farit, þó at þú takist eigi meira á hendr en verir bæ þinn ok þar, sem féránsdómrinn ætti at vera, eða landeign þína it mesta. En ef þú ferr með þann ofsa, sem í einskis manns dæmi er, þá uggi ek, at þú mætir ofsanum ok ofrkappinu, áðr lýkr málum ykkrum Hafliða, — því at ek hefi hvergi heyrt dæmi til, at nökkurr maðr hafi með slíku ofrkappi farit eða fram komizt, ok fylg eigi slíku svá þrátt. Þigg heldr ráð af vinum þínum, er þú þó mátt eigi sjá satt mál fyrir ofrkappi þínu. Ok vill Hafliði fara með vægð ok stilling, ok er várkunn, at hann vili halda máli sínu til þrautar. Ok muntu vilja virða orð vár vina þinna ok stýra eigi mörgum mönnum í mikil vandræði.»

Ok hér fær hann heitorð af Þorgilsi um þetta.

Ok í því bili koma þeir menn ríðandi, er Þorgils hafði til sett at njósna um ferðir þeira Hafliða, ok kunnu þeir þat at segja, at hann myndi ríða Sælingsdal. Ok þá eftir þat biðr Þorgils flokkinn ríða á móti þeim Hafliða. Ok riðu síðan allt þar til, er þeir kómu upp um Steinshyl at Þverdalsá. Þar bíða þeir þeira Hafliða, ok koma þar heraðstnenn þeir, er í milli gengu. Þar eru hamrar hávir fyrir austan ána, en melar brattir fyrir vestan. Ok má þar eigi hjá ríða, ef fjölmenni er mikit, ok verðr þetta nær at einstigi.

Ok ríða þeir Hafliði at fram ok stíga af baki. Hann nefnir vátta, at þeir megi eigi óhætt komast lengra. Ok heyja þar féránsdóminn, ok er þat eigi í Staðarhóls landi, ok ráða hvárigir á aðra.

Reið Hafliði heim norðr, en Þorgils sitr í búi sínu með átta tigu vígra karla. Ok höfðu hvárirtveggja vörð á sér um sumarit.

20. Skálagerð Þorgils ok liðsbón Hafliða.

Skip hafði staðit uppi í Hrútafirði um vetrinn, ok hafði Þorgils keypta marga viðu til skálagerðar ok heim flutta, nema eitt hundrað viðar hafði eftir orðit, ok þat eitt fekk Hafliði af sektarfjám Þorgils.

Þau missiri var skálinn gerr, er Þorgils var í sektinni, ok sá skáli var þá óhrörligr, er Magnús byskup Gizurarson andaðist. Ok þau missiri var Einarr fæddr Þorgilsson, er hann var í sektinni.

Eftir þat sendi Hafliði orð í allar sveitir at biðja sér liðs ok fulltings, bæði stærri menn ok smæri. Ok um haustit stefndu þeir fund sín á milli, Hafliði ok Hallr Teitsson ok Þórðr Þorvaldsson Vatnsfirðingr. Ok var þetta þar um kveðit:

Ambhöfði kom norðan,
en Orknhöfði sunnan,
Hjarthöfði kom vestan,
höfðu ráð und skauti:
Tóku margt at mæla,
es menn spakir fundusk,
þó vas úlfúð ærin
í Ambhöfða brjósti.10

Ok nú liðu af missirin, ok er flest seinna en segir.

21. Hafliði sótti heim Hall Teitsson.

Ok um várit eftir fór Hafliði Másson suðr yfir heiði í Haukadal til kirkjudags tveggja postula messu, Filippi ok Jakobi, til Halls, mágs síns ok dvaldist þar í góðu yfirlæti ok talaði þar langt erendi um mál þeira Þorgils Oddasonar eftir allar tíðir um daginn ok sagði, at honum þótti sér erfitt veita at skipta málum við hann fyrir ofrkappi ok fjölmenni, ok talaði þar um langt erendi ok snjallt ok bað liðsinnis ok þingreiðar ok fjölmennis ór heraðinu ok bað Hall, mág sinn, liðs ok styrktar. Ok hann bað liðs lærða menn, at biðja skyldi fyrir þeim til guðs ok þess, at mál þessi lykist með góðu ok svá yrði nökkurs háttar sem bezt gegndi öllum landsbúendum, en hann heldi þó sæmd sinni.

Þá svarar sá maðr, er Þorsteinn hét, af Drumb-Oddssröðum: «Nauðsyn sýnist mér mikil at styðja orð þín, því at þú hefir lengi borit skarðan hlut fyrir Þorgilsi, setit honum mikinn vansa.»

Þá svarar Hallr Teitsson: «Þorsteinn félagi, verum vit hljóðir, ok ertu vesall máls, — ekki kunnum vit betr en hlýða til. Þú vill vel, en mátt illa. Hafliði hefir honum aldri vansa setit, en þó er honum þetta nauðsynjamál. Ok sá einn er minn vinr, er þessum málum fylgir síðr.»

22. Fyrirsát Hafliða.

Ok nú um sumarit fjölmenntu hvárirtveggja til alþingis eftir föngum, ok riðu menn á þing inn næsta dag fyrir Jóhannesmessu. Ok þeir mágar, Hafliði ok Hallr Teitsson, ok nökkurir flokkar með þeim ríða snemma dags á þingit, ok snýr Hafliði at búðinni Þorgils ok brjóta niðr alla til jarðar. Ok síðan eggjar Hallr, at þeir Hafliði skuli ríða á móti Þorgilsi með því liði, er þeir fá til, ok kallar þat ósóma mikinn ok lögleysu, at sekr maðr ríði á helgat þing, — «ok minnumst þess, at hann lét eigi ná at heyja féránsdóminn þar, sem vera átti at lögum, nema menn berðist.»

Ok þá ríða þeir upp á völlu ok gera þar fyrirsát, ok var allt um seinna, en segir, af því at þar lögðu margir menn orð til ok löttu fyrirsátarinnar, kváðust þat ætla, at hvárirtveggja myndi þó heldr láta leiðast til sátta, er margir góðgjarnir menn áttu hlut at en margra myndi við kostr, ef menn hittast eigi. Ok margt varð til dvala, ok er af því eigi riðit lengra. Ok stíga menn af baki.

Þá gengr at Ketill prestr Þorsteinsson ok spurði: «Ræðr þú, Hafliði, fyrirsátinni?»

«Svá er víst,» sagði hann.

Þessi fyrirætlan er óráðlig,» segir Ketill. «Mætti vera, að Þorgils tæki þat ráð at ríða í nótt eða eigi alþýðuveg, ef þó vill hann með kappi fara.»

Ok þá gengr at Þorlákr byskup, er þeir ræddu þetta, ok bað Hafliða, at hann færi heim til búða ok væri leitat um sættir.

Hann svarar: «Þetta mál er mér miklu nausynligra ok nákvæmara en þetta megi í nökkura umræðu leggja, at sekir menn ríði á helgat þing, ok brjóta svá landslög. Ok þá raun mun enn á bera af stundu, at eftir þessu munu margir glíkja, ef þessum hlýðir.»

Þá mælti byskup: «Þat er satt, sem þú mælir. En hvárt er þat satt, sem komit er fyrir oss, at þessi missiri hafir þú þér liðs beðit í allar sveitir, höfðingja ok minni menn ok svá fátæka menn ok hverja kararkerlingu?»

«Þat er víst satt,» segir Hafliði.

Byskup mælti: «Þat var lítillátligt, slíks manns sem þú ert, at þú vildir, at allir menn væri í huga sínum ok bænum þér í sinni. En þó mun þat um mælt, at vitrum manni missýnist slíkt í meira lagi, ef þú vill alla ina herfiligstu menn með þér í sinni, en þenna inn dýrliga mann á móti þér, er messudaginn á á morgin ok göfgastr er nær einn af öllum guðs helgum mönnum at vitni sjálfs guðs. Ok mun hans reiði á liggja, ok muntu hana hafa, ef þú vill svá margs manns blóði út hella um þessa sök, — en líkast, ef þú lætr fyrir farast þetta á þessari hátíðinni um friðinn, at guð muni þér ok sá kappi Jón baptisti sómahlutarins unna í málunum. En hitt annat, er þetta er einskis vert hjá, at þér mun í öðrum heimi goldit þat, sem nú gerir þú fyrir guðs sakir ok Jóns baptista.»

Þá svarar Hafliði: «Sannliga er slíkt mælt, — en þó nennum vér eigi at heyja þingit í svá mikilli lögleysu, at sekir menn ríði á þingit.»

Ok svá lauk, at Hafliði fyrirkvað þat, sem byskup beiddi. Ok váru þar í fyrirsátinni tólf hundruð manna.

23. Frá Þorgilsi ok mönnum hans.

En þá fyrirbýðr byskup öllum lærðum mönnum at ganga í flokk með honum, en biðr alla alþýðu til meðalgöngu með sér, ok til þess létust margir búnir mundu.

En þá er Þorgilsi var fyrirkveðin þingreiðin af Hafliða, þá hleyptu menn at móti flokkinum Þorgils ok sögðu honum, hvar komit var, ok hittu flokkinn fyrir norðan Sandvatn. Þar var þá sjau hundruð manna. Þar var beðit Styrmis Hreinssonar af Gilsbakka, mágs Þorgils. Þar váru þá allir goðorðsmenn með Þorgils fyrir vestan Bláskógaheiði nema Þórðr ór Vatnsfirði. Ok síðan tóku menn hjal með sér ok umræður, ok löttu flestir þingreiðarinnar við svá mikinn liðsmun.

Ok þá mælti Þorgils: «Þat veit ek glöggt, ef þar er svá mikit fjölmenni sem sagt er, at þar muni þeir margir, er í mínum flokki myndi sik kjósa heldr, ef þeir þyrði, ok munu þeir lítt berjast með Hafliða. Þeir munu ok þar margir, er fagna myndi því, ef annarr tveggja okkar létist, en hirða myndi þeir aldri, hvárr á brott kæmist. En ek veit, at ek hefi svá trausta menn í mínu föruneyti ok mjök örugga, at hverr mun heldr vilja falla um þveran annan en mér verði neitt, ok munum vér af því fram halda ferðinni.»

Þá var Styrmir kominn með hundrað manns. Ok þá mælti Styrmir: «Þat vitum vér, hversu þat er nær öllum gefit, at engum þykkir sér lið vera veitt með fullu, nema vígsgengi sé veitt. Nú megum vér ok þat sjá, at Þorgilsi þykkir sér eigi lið veitt með fullu, nema honum sé vígsgengi veitt. Nú þeir, sem hér eru saman komnir, bindist í því at skiljast eigi við málin, fyrr en þau lúkast á nökkura leið, þeir er nú vilja sjálfa sik leggja í svá mikla hættu. En vita vil ek, til hvers þú vill á þingit fara — annars en sýna ofrkapp þitt ok stýra svá mörgum mönnum í svá mikinn vanda.»

Þorgils sagði: «Þat er erendi mitt til þings at bjóða Hafliða allgóðar sættir til sæmdar honum, — en ef því er neitat, njóta þá margra ok göfugra vina ok mikils brautargengis.»

«At þessu er öllum veitanda vöskum vinum þínum,» sagði Styrmir.

24. Boð Þórðar Lundarskalla.

Þá var fenginn til Bárðr inn svarti ok Aron, sonr hans, ok nökkurir menn með þeim at ríða fyrir ok bera njósn, áðr en saman lysti flokkunum. En meginliðit reið í fylking ór Víðikjörrum ok ofan yfir háls at Sandvatni, — ok töluðu margt um ráðagerðir, ok var farit heldr tómliga. Reið Þorgils í framanverðri fylkingu sinni. Þá kvað Ingimundr vísu:

Hallr villat frið fullan.
Ferr Hafliði at verja
breiðan völl ok búðir
banna skógarmanni.
Þar ríðr mætr at móti,
malmrýri telk skýran
orðinn, allrar ferðar
Odda sonr í broddi.11

Þá kom þar at Þórðr prestr ríðandi, er kallaðr var Lundarskalli, ok nökkurir menn með honum. Hann var auðkýfingr mikill ok vinr Þorgils, tilkvæmdamaðr ok skilgóðr. Hann spyrr, þó at hann vissi áðr, um hvat þeir ætti at ræða eða hvar þá væri hverju komit eða hvat menn vissi síðast til flokksins Hafliða.

Honum var sagt inniliga, at flokkr Hafliða væri kominn á völluna efri ok ætlaði at verja vígi alla þinghelgina, — en byskup ok margir aðrir góðgjarnir menn löttu fyrirsátar ok mótreiða, — en vissu eigi lengra ok menn váru sendir fyrir at vita, hvat tíðenda væri.

Þórðr mælti: «Eigi kann ek þér, Þorgils, ráð at kenna. En á því er mér bænarstaðr, at þú þiggir at mér heimboð. En fyrir lítillæti þitt ok fyrir aufúsu mína skal þér vera um mælt, at þú hafir eigi til matar eins aftr horfit. En þat er líkligast, at Hafliði haldi eigi fyrirsátinni lengr en í dag eða nótt, ok muntu þá mega ríða hlutlaust. Ok svá vel má verða, at góðir menn komi sættum á með ykkr eða griðum, ok er þá gott at ríða, en hafa marga menn firrða vandræðum, svá sem nú horfist til.

En þá er Þórðr lauk sínu máli, þá þökkuðu margir honum vel ummæli sín svá ok fýstu, at sá væri upp tekinn.

25. Frá njósnarmönnum Þorgils.

Nú er at segja frá ferðum þeira feðga, Arons ok Bárðar, at þeir koma ofan um Kluftir ok sjá niðr undir Ármannsfell fjölda mikinn hrossa ok manna ok hugsa nökkut fyrir sér ráðit ok þykkir eigi ólíkligt, at þeir Hafliði myndi þar sitja fyrir ok gæta svá hvárrartveggja leiðarinnar, er önnur liggr fram undir Ármannsfell ok hjá Sleðaási, en önnur liggr austr yfir hraun undir Hrafnabjörg ok undir Reyðarmúla til Gjábakka ok svá austan um hraun til búða.

Þeir Aron gera þat ráð með sér, at þeir ríða at hitta þessa menn, — «ok veit ek oss í engum sökum við menn, en nökkurir förunautar várir skulu ríða síðar ok hugleiða um, hvat hverju verðr, ok segja Þorgilsi, hvat sem í gerist, ef nökkut er tálmat um ferð vára. Ok felmtið eigi allmjök, ok vitið með sannleik áðr, hvat þér skuluð segja.»

Ok nú ríða þeir Bárðr inn svarti ok Aron, sonr hans, ok nökkurir förunautar þeira þar at fram, er flokkrinn var fyrir. Ok hinir standa á fætr, er fyrir váru, með vápnum. Ok er síns vegar hvárr þeira leiddr, ok var þröng mikil at ger, svá at hinir máttu eigi sjá fyrir þrönginni, hvat um sik var, ok höfðu þat fyrir satt, at þeir væri allir gervir handteknir, ok bundu eigi lengi síðan byr við ok riðu aftr síðan skyndiliga til fundar við Þorgils ok sögðu snara sögu mikla, at eigi mun tíðendalaust vera.

Þorgils mælti: «Frá hverjum er tíðendum at segja?»

«Vér kunnum frá engum tíðendum at segja vísliga,» — en sögðu frá því, hvar þeir Bárðr skildust, — «ok þar var mikill fjöldi manna fyrir ofan Sleðaás, ok þangat riðu þeir Bárðr til, ok þat þóttumst vér sjá, at menn spruttu upp í flokkinum með vápnum ok gerðu þá handtekna alla at minnsta kosti.»

Þorgils mælti: «Þóttuzt þér nökkut vita, hvárra flokkr þat myndi vera, eða kennduð þér nökkut menn eða búning þeira eða fararskjóta?»

Sendimenn mæltu: «Eigi viljum vér þat víst segja, en þat hugsuðum vér, at flokkr Hafliða myndi vera, ok kenna þóttumst ek Kinnskjóna, fóstra þinn, er þú gaft Böðvari, mági þínum, í fyrra sumar á þingi. Eigi kann ek at kenna ok, ef eigi var þar spjótit þat it gullrekna, er þú gaft honum.»

Margir tóku undir, at þetta myndi víst tíðendum gegna ok einsætt væri at þiggja heldr virðingarheimboð at Þórðar heldr en at leggja sjálfan sik í slíka mannhættu ok menn sína, at ganga til bardaga í móti svá miklu ofrefli ok sýna svá mikinn ofsa at gæta eigi sómans, fyrir því at hættulaust myndi at ríða um morgininn eða á tveggja nátta fresti, — ok tóku upp allt hjal Þórðar.

26. Þorgils reið til þings.

Þorgils hlýddi til, meðan aðrir mæltu slíkt, ok lagði ekki til ok hugsaði fyrir sér málit. Ok þá er aðrir spurðu, hvert ráð taka skyldi, mælti Þorgils: «Ef þetta er svá sem sagt er, at menn várir inir vöskustu ok skilbeztu sé gervir handteknir ok klandaðir eða meiddir eða drepnir, þá mun oss ámælissamt verða, ef vér ríðum svá á brott, at vér vitim engan hlut gerr en vér getum til. Hitt er í öðru lagi, at þeir þóttust kenna þá tvá gripi, hest ok spjót, er ek gaf Böðvari, mági mínum, er hann myndi hvárngi lausan láta at vilja sínum. Ok ef honum er orðit nökkut til meins, þá vil ek ríða ok vita, ef ek mega hefna hans. En ef svá er vel, sem ek vænti, at vera muni, at hann sé heill maðr ok fylgi sjálfr gripum sínum með flokki miklum til fulltingis við oss, en vér ríðim á brott, en látim hann eftir í háska, þá mun eigi látit orðalaust við oss. Ok vil ek at vísu ríða til þingsins, hvat sem kostar, með þá menn, er mér vilja fylgja, — en þeir hverfi aftr, er þat þykkir drengiligra.»

Ok víkr þegar áleiðis, ok ríða menn ofan um Sandkluftir, en engi vill aftr hverfa, þegar Þorgils reið fram, ok váru allir skeleggir í því at skilja eigi við hann, hvat sem á aðra hönd væri.

27. Þorgils fær fréttir af þingi.

Nú er at segja frá þeim Bárði ok Aroni, at þeir ríða fram at flokkinum, ok menn standa upp í móti ok fagna þeim vel, af því at þar var vinafundr. Þar var fyrir Böðvarr Ásbjarnarson ok Guðmundr Þorgeirsson, mágr Þorgils, ok höfðu þeir með sér vel hundrað manna. Ok var þar hvárum tveggja mikill hugr á at spyrja aðra tíðenda. Böðvarr frétti Bárð at fyrirætlan Þorgils, en Bárðr frétti Böðvar tíðenda af þinginu. Ok var þar þröngzt at öllum megin, er margir vildu heyra, hvat sagt var.

Ok er þeir hafa til talazt um hríð, þá ríða þeir Bárðr enn lengra ok allt þar til, er þeir koma ofan á völlu at flokkinum Hafliða. Ok var þeim vel fagnat, af því at margir vissu deili á þeim feðgum, því at þeir váru skilgóðir menn ok margra göfugra manna vinir. Þeir váru fréttir, hvat þeir kynni at segja af ferðum Þorgils eða fjölmenni. Þeir segja, at Þorgils var kominn á heiðina suðr frá Reykjardal með miklu fjölmenni ok þá kómu menn á móti flokkinum ok sögðu, at þeim Þorgilsi var bönnuð þingreiðin, ok þat með, ef hann ætlaði at ríða eigi at síðr, at Hafliði ætli at verja honum alla þinghelgina. En Þorgils kvað Hafliða mundu hafa kastat því fram við engan alhuga. En hinir sögðu at vísu satt vera ok at Hafliði væri á ferð kominn með tólf hundruð manna, þá er þeir vissu síðast. Ok við þetta nam flokkrinn stað — ok tóku ráðagerðir með sér, hvern upp skyldi taka, — «ok í því stóð, þá er vér vissum síðast.»

Eftir þetta ríða þeir heim til búða ok fara til fundar við byskup. Byskup fagnar þeim feðgum, ok þar segja hvárir öðrum allan trúnað ok hvar þá var komit öllu jafnsaman. Síðan senda þeir feðgar Þorgilsi njósn af skyndingu ok láta segja honum allt svá skapat sem var ok þeir höfðu vísir orðit.

Njósnarmenn kómu til fundar við Þorgils undir Ármannsfelli fyrir ofan Sleðaás, þar sem þeir Böðvarr höfðu beðit, ok segja Þorgilsi allt sem vaxit var. Þeir segja ok þat, at búðin var öll brotin at jörðu.

Þá mælti Böðvarr: «Þat er sýnt í slíku,» segir hann, «at Hafliði sparir lítt hendr várar at hefna, — enda væri þat eigi fjarri, at hann reyndi, hvárt vér kynnim nökkut fleira at vinna en gera upp búðina Þorgils, því at nú klæja oss lófarnir,» — ok tók at berja vápnum á hlífarnar.

Þá tóku margir undir, at þat væri þá líkligast, at Þorgils myndi ráða athöfnum þeira. Þá svarar Þorgils ok kvað:

Munat óss vita ásum
arnsprengjandi lengi,
þat segik, golls ens gjalla
Gerðr, þinglogi verða.12

«Ok munum vér ríða,» segir Þorgils, «eigi at síðr, ok verðr för sem má.»

28. Byskup ræddi við Hafliða um sættir.

En er tveim ferr sögum fram, þá er byskup hefir til sín kallat lærða menn, þá gengr hann í annat sinn á fund þeira Hafliða ok mælti: «Ertu nú, Hafliði, ráðinn til at virða einskis manns orð né vilja til heimgöngunnar?»

«Svá verðr nú sem þat kveði.»

Þá mælti byskup: «Þá munum vér ganga heim til kirkju, ok af því veldi, er guð gaf Pétri postula, at binda allt ok leysa á himni ok jörðu, en hann gaf Klementi páfa, ok hverr at öðrum tók þat veldi, en Özurr erkibyskup gaf mér, ok fyrir þat atkvæði mun ek banna yðr hér at sitja ok neita sættum, en slíta friðinn. Eru mér þau orð komin af Þorgils hendi, at hann vill sæmilig boð bjóða fyrir sik.» Ok endi byskup svá málit, «at af þessi röksemd allri jafnsaman, ef mitt mál má nökkut standast við guð ok várar bænir, at hann sé þér svá bæna á dómsdegi sem þú ert mér nú bæna.»

Þá mælti Hafliði: «Verðr þat at lyktum málaferlis okkars Þorgils, sem auðit verðr, ok slíka virðing hverr á leggja, sem sýnist. En við þetta umtal þitt mun ek eigi berjast daglangt, ef þessir menn heita at skiljast eigi við mál mín, fyrr en þau lúkast á nökkurn veg til sóma.»

«Ok náir þú einn at gera þá,» svarar Hallr Teitsson.

Ok því játtu menn.

Þá mælti Einarr Gilsson: «Þigg þú, Hafliði, þetta heilræði, sem byskup kennir þér, en slíkt veitum vér þér eftir helgina, sem vér höfum föng á.»

Ok síðan ganga þeir Hafliði heim til búða.

En í annan stað ríða þeir Þorgils á völlinn ok til búðar hans ok sjá þar verks um merki, at búðir hans váru niðr brotnar. Margir bjóða honum sínar búðir at tjalda. En Þorgils neitti því ok vildi ekki annat en láta gera upp búð sína. Ok þá gekk at Sæmundr inn fróði með nökkura menn, ok var tekit til at gera upp búðina um aftaninn, ok varð lokit fyrir óttusöng öllu starfinu.

Nú var leitat um sættirnar með þeim Hafliða ok Þorgilsi, ok vill Hafliði engar sættir nema sjálfdæmi. Ok þess varnaði Þorgils eigi, at Hafliði gerði fésekt til handa sér, sem hann vildi, en undan væri skildar mannsektir allar ok goðorð ok staðfesta. Ok stóð í því um helgina, at Hafliði vill einn ráða óskorat. Ok þykkir þá beggja vinum vant í millum at ganga.

Ok eftir messudaginn, inn næsta dag síð um aftaninn, þá er flestir menn höfðu lagizt til svefns, þá gekk Ketill Þorsteinsson með nökkura menn til búðar Hafliða, ok var honum þar vel fagnat.

Ketill mælti til Hafliða: «Stór mein þykkir vinum yðrum á því, ef eigi skulu sættir takast ok lúkast mál þessi með góðu, ok þykkir mörgum nú fyrir ván komit eða nær því. Nú kann ek þér eigi ráð at kenna, en dæmisögu vil ek segja þér.»

29. Dæmisaga Ketils prests.

«Vér óxum þar upp í Eyjafirði, ok var þat mælt, at þat lið væri efniligt. Ek fekk ok þann kost, er beztr þótti vera, Gróu, dóttur Gizurar byskups. En þat var mælt, at hon gerði mik eigi einhlítan.

Þat þótti mér illa, er þat var mælt, ok tilraunir váru gervar, ok gengu þær vel. En eigi at síðr þótti mér illr orðrómr sá, er á lagðist. Ok fyrir þat lagða ek fjandskap á manninn. Ok eitt sinn, er vit hittumst á förnum vegi, þá veitta ek honum tilræði. En hann rann undir höggit, ok varð ek undir. Síðan brá hann knífi ok stakk í auga mér, ok missta ek sýnar at auganu. Þá lét hann Guðmundr Grímsson mik upp standa. Ok var þat nökkut með ólíkendum at því, sem mér þótti, — ek hafða tvau megin hans, enda þótti mér vera mundu slíkr munr okkar í öðru.

Ok þess vilda ek greypiliga hefna með frænda afla ok gera manninn sekjan. Ok bjuggum vér mál til. Ok þó urðu nökkurir aflamenn til at veita honum at málunum, ok ónýttust mín mál. Nú má ok vera, at til verði nökkurir at veita Þorgilsi, þó at þín mál sé réttiligri.

Ok þá er svá var komit, þá buðu þeir fé fyrir málit. Þá hugða ek at, hvat mér hafði at borizt eða hversu allt hafði tekizt þungliga, ok neitta ek fébótunum. Ok sá ek þá, at þat eitt var hjálpráðit til, at skjóta málinu á guðs miskunn, því at allt tókst þá áðr öðru þungligar til mannvirðingar um mitt ráð. Ok ek sagða ofrkapp vera ok metnað Möðrvellinga, hvé þung heift mér myndi vera. Fann ek þá þat, alls ek hugða þá at mannvirðinginni, at ekki myndi þær bætr fyrir koma, er myndi at sæmd verða. Gerða ek þá fyrir guðs sakir at gefa honum upp allt málit. Vissa ek, at þá mynda ek þat fyrir taka, er mér væri haldkvæmst. Ok bauð ek honum til mín, ok var hann með mér lengi síðan.

Ok þá snerist þegar orðrómrinn ok með virðing manna, ok lagðist mér síðan hverr hlutr meir til gæfu ok virðingar en áðr. Ok vænti ek ok af guði, at þér muni svá fara.

Ok haf þú nú af tali mínu þat, er þér þykkir nýtanda,» sagði Ketill.

30. Hafliði mælti með byskupskjöri Ketils.

Þá þakkaði Hafliði honum vel ok mælti: «Þat mál hefir hér verit at ræða á þinginu, er mikils er um vert, hvern vér Norðlendingar skulum til byskups kjósa í stað Jóns byskups, — en til míns kjörs hafa flestir vikit. En fyrir málum þessum hefir eigi svá skjótr dómr á fallit. En nú þarf eigi lengr at líta á þá kosning, at ek verð eigi á annat sáttr sumarlangt en þú sér til byskups kosinn. Ok þat er mitt vit, at þá sé bezt hugat fyrir landsfólkinu at því mannvali, sem nú er, ef þú verðr byskup.»

Ok fekk Hafliða mikils viðrtal þeira. Ok þaðan í frá var hann meir snúinn til sátta en áðr ok miklu auðmjúkari.

Þá mælti Ketill: «Ek em ósæmiligr slíks erendis. Þat megu allir sjá, hvé stór lýti á mér eru fyrir manna augum. En miklu eru þó meiri lýti á mínum hag í guðs augliti, at ek em ófallinn til byskupstignar.»

En þar kom at lyktum, at Ketill mælti: «Ef þá væri nær um sættir yðrar en áðr, þá kviðjumst ek eigi þenna vanda, ef til þess er annarra vili slíkr sem þinn.»

31. Sættargerð Hafliða.

Eftir þenna atburð var leitat um sættirnar enn á nýja leik af vitrum mönnum ok góðgjörnum, ok var Hallr torsóttari í öllu málinu en Hafliði. En þó varð sætt þeira, at Hafliði skyldi gera fé svá mikit sem hann vildi fyrir áverkana, en frá skildar sektir allar ok goðorð ok staðfesta, sem boðit var í fyrstunni. Ok þat fylgdi með, at hverr þeira manna þriggja, er til handsala gengu, unnu fimmtardómseið at gjalda slíkt fé, sem gert væri. En þessir menn gengu til handsala: Þorsteinn Gellisson frá Fróðá, auðmaðr mikill ok mágr Þorgils, — hann átti Steinvöru, dóttur Þorsteins Arasonar, — annarr maðr Styrmir Hreinsson af Gilsbakka, mágr Þorgils, — Þuríðr, dóttir Þorgeirs Galtasonar, var móðir Styrmis, en Styrmir Þorgeirsson var faðir Halls, föður Kolfinnu, — þriði maðrinn gekk til handsala Þorsteinn ranglátr, — at því sem mik minnir.

Ok þá er lokit var málum þessum, þá var sjá vísa kveðin:

Þess hafði á kennt í meðalgöngu mannanna, þá er um sættirnar var talat, at Halli þótti eigi þurfa at draga allmikit lið saman, nema Hafliði neytti þess um sinnsakir um nauðsynjamál sín eða réði einn ella óskorat, ok lét Hafliða ærit fé hafa á gamals aldri, ef hann heldi virðing sinni.

Inn þriðja dag fyrir þinglausnir gengu menn til með fjölmenni hvárirtveggja, er sættin skyldi vera upp sögð. Hafliði gerði fyrir áverka átta tigu hundraða þriggja álna aura, vöruvirt fé: lönd í Norðlendingafjórðungi, gull ok silfr, austrænan varning, járnsmíði, rífligir gripir, þeir er eigi tæki minna en kúgildi, geldir hestar, — því at einu graðr hestr, ef merr fylgdi, ok því at einu merhross, at hestr fylgir, ekki hross ellra en tólf vetra ok eigi yngra en þrévett, — gjalddagi á fénu skyldi vera fyrir búðardurum Hafliða eða færa honum heim gjaldit á sumu fénu, en hann sjálfr virða allt féit.

Þá er Hafliði sagði upp vöxt fjárins, þá svaraði Skafti Þórarinsson: «Dýrr myndi Hafliði allr, ef svá skyldi hverr limr.»

Þá svarar Hafliði: «Eigi myndi sjá tunga þá eftir mæla, ef þess þyrfti við, ok ferr þetta meir eftir því, sem vilja myndi Böðvarr Ásbjarnarson eða aðrir óvinir várir, er ek skal fé taka á mér, en ek hefða mér þenna hlut ætlat. Ok meir hefi ek þessa sætt gert eftir bæn vina minna en eftir fégirni einni saman.»

Böðvarr mælti: «Af því at þessu er meir á mik vikit en á aðra, þá verð ek at svara, ok mun ek þetta ósanna, af því at vanhlutarins unna ek þér slíks eða meira, en fjárins eigi.»

Þat hafði Böðvarr mælt, þá er Hafliði sagði upp sáttina: «Þar reis at undir króki.» Ok því kvaddi Hafliði Böðvar at, enda var ávallt óþykkt með þeim.

Þorgils mælti: «Gefi menn vel hljóð máli Hafliða, því at hér hefir hvárr okkar þat, er vel má una.»

32. Þorgils greiddi Hafliða bætrnar.

Ok eftir þat þökkuðu hvárirtveggja vel sínum liðveizlumönnum fylgd ok föruneyti ok allan sóma.

Ok fyrr en Þorgils kæmi heim af þingi, hafði hann eigi minna fé þegit en átta tigu hundraða af vinum sínum ok frændum, en margir buðu honum heim ór öllum sveitum, bæði norðan ok sunnan, austan ok vestan, þeir er hann vitjaði síðar, ok leystu þeir hann með stórum gjöfum á brott. Víða krafði hann fjár í Vestfirðingafjórðungi. En at luktu öllu fénu, því er gert hafði verit, gaf Þorgils Hafliða virðuligar gjafir, stóðhross fimm saman ok fingrgull ok feld hlaðbúinn, er honum hafði gefit Sigríðr, dóttir Eyjólfs Snorrasonar goða austan frá Höfðabrekku, er átt hafði Jón Kálfsson. Þangat sótti Þorgils heimboð, ok þá gaf hon honum þessa gripi alla.

Hafliði mælti: «Nú sé ek þat, at þú vill heilar sættir okkrar, ok skulum vit nú betr við sjá deilunum héðan í frá.»

Ok þat efndu þeir, því at þeir váru ok ávallt einum megin at málum, meðan þeir lifðu.

Kvæðaskýringar: